Отарланы Омар Ноталаны жазгъан Аслан Дауров Музыка редактору Этчеланы Музафар

Жыйышдыргъан - Отарланы Омар

Ноталаны жазгъан - Аслан Дауров

Музыка редактору - Этчеланы Музафар

   Халкьыбызны жырлары ана тилибиз бла бирге миллетибизни ёхтемлиги, намысы, бек уллу байлыгъыдыла.

• 
  Дебетни жыры
  
• 
  Сатанайны жыры
  
• 
  Сосурукъ от келтиргенди
  
• 
  Нартланы жыйылыулары
  
• 
  Ёрюзмекни жыры
  
• 
  Шырдан бла Жёнгер
  

• 
  Апсаты
  
• 
  Мараучуну хапары
  
• 
  Жантуугьанны жыры
  
• 
  Долай
  
• 
  Бийнёгерни жыры
  
• 
  Эрирей
  

• 
  Къарчаны жыры
  
• 
  Аче улу Ачемез
  
• 
  Къырым ханла
  
• 
  Рачыкъауланы жыры
  
• 
  Уллу Хож
  
• 
  Эски аскерчиле
  
• 
  Орус-япон урушда
  

• 
  Дюгер Бадинаты, Малкъар Басияты
  
• 
  Чёпеллеу
  
• 
  Къайтукъ улу Сары-Асланбек
  
• 
  Батырланы жырлары
  
• 
  Бекмырзала, Къайсынла
  
• 
  Хадаужукъ улу Жамболатны жыры
  
• 
  Татаркъанны жыры
  
• 
  Жандар
  
• 
  Башулукъ
  
• 
  Таппасхан улу Акъболат
  
• 
  Туудуланы жыр
  
• 
  Салимгерийни жыры
  
• 
  Абдулкеримни жыры
  

• 
  Бекболатны жыры
  
• 
  Къанаматны жыры
  
• 
  Гапалау
  
• 
  Домайланы жыры
  

• 
  Къубадийланы жыр
  

• 
  Айжаякъ
  
• 
  Кулина
  
• 
  Таукъан
  
• 
  Сюймеклик жыр ("Кел, мин, ариу, файтоннга...")
  
• 
  Чийгоша бийче
  
• 
  Мажирни жыры
  
• 
  Сюймеклик жыр ("Ой, алакёзюм, ай, къаракъашым...")
  
• 
  Биз ушайбыз бир бирибизге
  
• 
  Сенден къалсам, ёлейим
  
• 
  Сюймеклик да кюймеклик
  
• 
  Жашны жыры
  
• 
  Къызны ийнары
  
• 
  Кёпорчюнюм
  
• 
  Улан бла къыз
  
• 
  Алай болурун билсемед
  
• 
  Кёзлеринг кёзюр ойнай
  
• 
  Сени ариулугьунг
  
• 
  Бургусант
  
• 
  Бурмабыт
  
• 
  Арбачыны сюйгени
  
• 
  Кишмир жыйрыкъ
  

• 
  Гошаяхны кюйю
  
• 
  Гошаях бийчени жыры
  
• 
  Орусбийланы Исмаилны жыры
  
• 
  Хасанны жыры
  
• 
  Ариу мёлек
  
• 
  Кёкбёрк
  
• 
  Алийни жыры
  
• 
  Хаджиланы Алийни жыры
  
• 
  Наныкъны жыры
  
• 
  Студент жашны жыры
  
• 
  Таула сарнагьанда
  
• 
  Къалабекланы Махайны жыры
  

• 
  Келин келед
  
• 
  Голлу
  
• 
  Тепена
  
• 
  Сандыракъ
  
• 
  Жёрме
  
• 
  Боз алаша
  
• 
  Гылжа
  
• 
  Солманны жыры
  
• 
  Эски лакъырда жыр
  
• 
  Аман къатын
  
• 
  Эки кьатынлы
  
• 
  Гелефейле
  
• 
  Лакъырда таулу жыр
  
• 
  Гоккан
  

• 
  Азатлыкъ жыр
  
• 
  Атабийланы жырлары
  
• 
  Большевикле келелле
  

• 
  Бешик жыр
  
• 
  Озай
  
• 
  Баппахан
  
• 
  Азаматгерий - ханкъушум
  
• 
  Жол оюну
  
• 
  ЖЫРЫ БАРНЫ - КЮНЮ БАР
  
• 
     Бизни халкъыбызны бек уллу байлыгьы сёз хазнасыды: халкъ жырла, таурухла, кюйле, нарт сёзле, - къысхадан айтханда, халкъ кёлюнден этген чыгъармала. Мен аланы тинтип, магъаналарын ачыкълап, багъаларын бичалырма десем, кесими да, окъуучуну да алдарыкъма. Ол иш бек къыйын да, уллу да ишди. Ол ишле бла тынгылы кюрешген устала, алимле бардыла. Алагъа биз хурмет берирге, ыспас этерге керекбиз. Мен а жангыз да бу халкъ жырла жыйылгъан китапны окъуй, анга къууаннганымы билдирирге кюрешеме. Мени уллу сейирсиндирген а - халкъыбызда жазма, басма болмагъан заманлада, дуния поэзиядан хапарлары болмагъан адамла айтылгъан сёзге къаллай уллу магъана бергенлери, жырлада, кюйледе къаллай уллу поэзия болгъаныды.
     Жырчылыкъ, назмучулукъ ишни юсюнден айтханда, бир-бир назмула, барыбызда билгенликден, адамны жюрегин жылытадыла, къайда жилятадыла, бирлери адамгъа эс тапдырадыла, асыу бередиле, кишиликге, тазалыкъгъа чакъырадыла, таянчакъ боладыла, бирлери терсликге къажау турадыла, бирлери уа къууандырадыла, сейирсиндиредиле, бир къауумлары уа, халкъ ауузунда къала, бир ёмюрден бир ёмюрге нарт сёзлеча ёте барадыла. Бу затла барысы да фахмуну хайырындан тууадыла. Бу мен башда айтханча шартла халкъ жырлада кёпдюле. Аланы иелери уа керти да шайырла болгъанларына ишек жокъду. Бизни халкъыбыз аллай фахму жаратхан сёз байлыкъланы ангылай да, жюрюте да билгенди. Жырла ёмюрледен ёмюрлеге халкъ жюрегинден ёте, элене, сюзюле, ийлене, ёлмезлик кюч ала, бюгюнлеге алай жетгендиле. Ала халкъгъа таянч бола, аны къарыуун кючлей, ахшылыкъгъа къуллукъ эте, жигитликге чакъыргъанлай турадыла. Ала кьол къыйын бла жашау этерге, эркинликни, тенгликни излерге болушадыла. Къыйынлыкъ келген кюнде да белни бошламазгъа, тобукъланмазгъа, зорлукъгъа бой салмазгъа, тёзюмлюк керек жерде уа тёзерге юйретедиле.
     Биз, жерибизден юзюлюп, тилибиз жутулуп, къолубуз-аягъыбыз байланып, атлаялмай тургъанда да, адамлыкъны тас этмей, намысны, адеп-тёрелени атмай, ол къыйынлыкъдан саулай къутулуп, халкълай къалгъаныбыз да андан болур.
     Бизни халкъыбыз не заманда да жыргъа, айтылгъан назму сёзге уллу магъана бергенди. Къыйынлыкъ, бушуу башларын басхан адамла, узакъладан жырчыгъа келип, жыр эт деп, тилегендиле. Жыр, бушууларын жуууп, жилямукъларын къурутуп, кёз ачдырлыкъ суннгандыла. Керти да, жырла асыу бергендиле, кёллендиргендиле, жашаудан тюнгюлмезге, аны хар ачы, татлы такъыйкъасын сыйларгъа, сюерге юйретгендиле. Бу китапха жыйышдырылгъан халкъ жырлада къаллай бир сюймеклик барды жашаугъа, адамгъа, туугъан журтха, аны ташына, таууна, суууна, хар жанына, аланы барына да кертичилей барыугъа. Аллай уллу сюймеклик болушханды журтну жаудан къорургъа, керек болса, журту, сюйгени ючюн жан да берирге, халкъыбызгъа учузлукъ сынатмай, ажалдан къутхарыргъа.
     Чам, лакъырда жырланы алып къарагъанда уа, бютюнда сейир этерге тюшеди. Чамны, лакъырданы иги билмей айтсанг, жюрекге ачы тийип, адамны ёпкелетирге, ачыуландырыргъа боллукъду, халкъ жырлада уа чам, лакъырда да аллай усталыкъ бла, эс бла айтылгъандыла, ала кюлдюредиле, кёзню жарытадыла, сагъыш этдиредиле.
     Халкъ жырланы ёлмезлик сёзлеринден сора да кёбюсюню макъамлары уллу махтаугъа тйишлидиле. Ол жырланы бирини юсюнден айтырыгъым келеди, ол а "Гапалау" деген жырды. Эм алгъа ол жырны мен Беппайланы Сергей жырлап эшитген эдим, анга къууаныуум бла сейирсиниуюм бюгюн да кетмейди. Экинчи кере уа кёп жылла озгъандан сора эшитдим. Бир кюн биз Тюркге учарыкъ самолётну сакълай эдик. Бизни арабызда тойчула, жырчыла, суратчыла, жазыучула, кёп башха адамла да бар эдиле. Кюн бирда мутхуз болуп, самолётла учмай, адамла уа сууукъсурап, мудахланып тура эдиле. Ол шургу тынгылауну, мудахлыкъны бир ариу, шатык, сейир ауаз бузады. Ол а Газаланы Алимни ауазы эди, Алим "Гапалауну" жырын айта эди. Битеу адамла аууз ачып тынгылай эдиле. Мени къулакъларымы ол ауаз алай ийнакълай эди, жюрегиме аллай насып бере эди, битеу да дуния насыпха бата тургъанча кёрюне эди.
     Ючюнчю кере уа, мен юйде муркку эте тургъанымлай, бир назик, ариу ауаз къулагъыма чалынады. Радио таба чабама, ауазын жаным бла тенг кёрюучю, мен бек сюйген жырчы Жанатайланы Исмайыл жыр айтса чабыучу эдим алай. Бу жол а ол тиширыу ауазы эди - Таукенланы Галина "Гапалауну" жырын айта эди. Жырны макъамы, сёзлерини айтылыулары, жырчыны татлы ёню мени алай сейирсиндире эдиле, къууандыра эдиле, жыр айтылып бошалады деп къоркъа эдим. Ичимден а жырны макъамын, сёзюн да тиширыу къурагъан болур дей эдим. Анга асыры ыразыдан, ким къураса да, фахму бла усталыкъдан жаратылгьан затла - ала ёлмезге деп тууадыла дей эдим.
     Хар жангы жырчы, жангы тёлю алагъа кеслерини кёз къарамлары бла къарай, жангырта, айныта барадыла.
  Къарачайны бла Малкъарны халкъ жырлары жыйылгъан бу китапда уа аллай кёп ёлмезлик жырла бардыла. Бу китап битеу да халкъыбызгъа уллу саугъады. Жырланы жыйгъан, жарашдыргъан да халкъ жырланы бек уста айтыучу жырчыбыз, Къарачайда, Малкъарда да махтаулада аты айтылгъанлай тургъан Отарланы Омарды. Омар эсинде тутхан халкъ жырланы макъамларын жарашдырып, тизгинлерин жыйып, асламысын ноталагъа аты бек айтылгъан черкесли композитор Даурланы Аслан салгъанды, бир къауумун а - Этчеланы Музафар. Аланы бу ишде бек уллу къыйынлары барды. Бек керекли, бек тынгылы, уллу иш этгендиле. Сау болсунла! Бизни жашауубузда, халкъ жырланы сёзлери, макъамлары да былай бирге жыйылып, 1969 жылдан бери биринчи кере чыгъадыла. Быланы чыгъыулары бла уа Омарны кёпден бери сакълагъан бек ахшы мураты толады. Барыбызгъа да ол уллу къууанчды. Омарны халкъ жырланы жырлауундан сора да, аланы жыйыуда, сакълауда айтып бошамазча уллу къыйыны барды. Юч жюз - тёрт жюз жырны сёзлерин, макъамларын да кёлден билип, аланы халкъына сакълар ючюн къаллай бир фахму, эс, хунер, кишилик, сюймеклик да керекди! Ала бары да Омарда бардыла.
     Омарны битеу да жашауу жыр бла байламлыды. Кёчгюнчюлюкде, сёзюбюз, кесибиз да кишиге керек болмагъан заманлада да, Омар жыр айтыуун тыймагъанды. Зорлукъгъа, терсликге къажау жырланы айтханды. Ол Сталиннге окъуна къажау сёзню айтыргъа кьоркъмагъан халкъ жигитлерибизденди, керти сёзю ючюн тутмакъла сынагъан. Болсада, Омарны жашаугъа, жыргъа сюймеклиги, тюзлюкге ёкюл болууу бир заманда да аны атмагъандыла. Омар кьазакъ, къыргъыз жырланы да бек ариу жырлагъанды. Ол жерледе да анга уллу сый бергендиле.
     Омар гитчеликде бек сиркиу, хыличи жашчыкъ болгъанды Тойгъа, оюннга бек гитчелей къатышып башлагъанды, жумушха, ишге да от болгъанды. Мени анам Омарны аты сагъынылгъан жерде былай айтыучуду: "Омар Омар боллугъу гитчеликден кёрюне эди, не уллу махтаугъа да тийишлиди. Тойлада Омарны уллула тепсетип, жырлатып, бек махтаучу эдиле. Аны фахмусу ол заманда окъуна белгили эди".
     Омарланы юйюр Бахсан ауузунда даражасы бийик, адамла сый, хурмет да берген юйюр болгъанды. Омар кеси уа адамлыгъы, адеби болгъан, намысы жюрюген, бир затха, сугъанакълыкъ, зарлыкъ этмеген, огъурлу, таза адамды. Аллах аны ючюн берген болур быллай уллу фахмуну да анга. Халкъны ахшы адамлары Омарны андан сюедиле, алай уллу хурмет да андан бередиле. Омар узун ёмюрюнде халкъны къууандыра, аны жыр айтыуун сюйгенлеге ауазы бла насып бере жашайды. Мындан ары да кёп жылланы сен айтхан жырланы жашауларыча ариу ауазынг эшитилгенлей, махталгъанлай турсун, Омар!"
     Мен а санга къара сёз бла айталмагъанымы назму бла айталлыкъ эсем кёрейим.
  
• 
  
  
• 
  ХАЛКЪ ЖЫРЧЫБЫЗ
  
• 
  Не жарыкъды жырчы Омарны арбазы!
  Къалай ариу эштиледи ауазы,
  Къулакъланы бир хычыуун ийнакълай,
  Таза кёкден Аллах ийген жарыкълай.
  Омар жырлай, халкъ этеди эжиуюн,
  Ким биледи, кимге иер кезиуюн.
  Ёмюрлени ауазлары келелле
  Ауазында, тау юйлеге кирелле,
  Биз кёрмеген нартланы да уята,
  Жаныбызны къууандыра, сарната
  Ёню бла жан кийире сёзлеге,
  Терсни сёге, махтау сала тюзлеге,
  Омар жырлайд Отарланы арбазда
  Аллах анга энчи берген ауазда.
  Къанатлыла анга эжиу этелле,
  Ауазын да узакълагъа элтелле,
  Эжиу эте барадыла суула да,
  Сейирсинип тынгылайла буула да.
  Ай да, тохтап, къулакъ салып къарайды,
  Къарт анам а къаллай насып сынайды.
  Бир къууана, бир а ачый жиляйды,
  Омар айтхан нарт жырлагъа тынгылай,
  Къыш кюнюнде келген суна анга жай.
  Жырла Омар, сен жырласанг, арбазда,
  Тюркде, Арабда эрттен, жассы намазда
  Эштилирча жырынг, жюрек жылыта.
  Жырла, сенсе жырчылагъа тамата.
  Мен а санга эжиу эте билалсам,
  Макъамлагъа ёлмез сёзле салалсам,
  Гирхожанда биз жюрюучю орамда,
  Биз кетгенде, биз жашагъан заманда
  Жырыбызны къара ырхы элталмаз,
  Къара кюч бизге узалып жеталмаз.
  Айт, айт, Омар, халкъыбызны жырларын,
  Кеннге ача тау жырланы жолларын.
  Сюе болсанг, кючню бирге салайыкъ,
  Къураялсакъ, аллай жырла къурайыкъ,
  Жыр макъамы жер-жерлеге жетерча,
  Тау жырлагъа дуния эжиу этерча.
  
• 
  Зумакъулланы Танзиля,
  Кьабарты-Малкьарны халкь поэти,
  Россей Федерацияны Къырал саугъасыны лауреаты
  
• 
  
  
• 
  НАРТ ЖЫРЛА
  
• 
  
  
• 
  Дебетни жыры
  
• 
  Эртте-эртте, дорбунлада тургъанда,
  Таш тегене, агьач элек болгъанда,

  Кёк Тейриси Жер Тейрини алгъанды,

  
  Кёк кюкюреп, жер а бууаз болгъанды.

  Жер жарылып, сора Дебет туугъанды.

  
  Суу Тейриси алып аны жуугъанды.

  Отдан болгъанд ол Дебетни жюреги,

  
  Къурчдан болгьанд санларыны кереги.

  Ол чыгъарды жер юсюне темирни,

  
  Ол башлады жандырып ташкёмюрню.

  Кёрюк басса, Минги тау титиреди.

  
  Къазман тауну доммайлары ёкюрдю.

  Сабийликден нарт адетде ёсгенди,

  
  Эмегенни тутуп бойнун кесгенди.

  Дебет болду темирлени чыгъаргъан,

  
  Темир ишге юйренирге буюргъан.
  
• 
  
  
• 
  Сатанайны жыры
  
• 
  Ой, тай, тай, орира,
  Ой, кюндю, тейри, Сатанайны атасы,
  Ой, алай атасы.

  Ой, айды, тейри, Сатанайны анасы,

  
  Ой, алай анасы.

  Ол Сатанайны Суу анасы урлады,

  
  Ой, алай урлады,

  Ой, аны аты Суу желмаууз болгъанды,

  
  Ой, алай болгъанды.

  Ой, ол аны суу айрыкамда жашыргъанды,

  
  Ой, алай жашыргъанды.

  Ой, букъдургъанлай, кёп жылланы ашыргъанды,

  
  Ой, алай ашыргъанды.

  Ой, ай тутулуп, кёзю, бети къаралгъанды,

  
  Ой, алай къаралгъанды.

  Ой, ачыуундан жюрегинден таралгъанды,

  
  Ой, алай таралгъанды.

  Ой, ай да, кюн да тутулалла аны ючюн,

  
  Ой, тейри, аны ючюн.

  Ой, титирейле, къалтырайла аны ючюн,

  
  Ой, алай, аны ючюн.

  Ой, жерден ала жарыкъларын тыялла,

  
  Ой, алай тыялла.

  Ой, жиляп, ала жулдузланы жыялла,

  
  Ой, алай жыялла.

  Жерге ала бийик кёкден къарайла,

  
  Ой, алай къарайла.

  Ой, Сатанайны къайдагъысын сурайла,

  
  Ой, алай сурайла.

  Ой, не болгъанын, къайдагъысын тапмайла,

  
  Ой, алай тапмайла.

  Ой, желмауузгъа сорургъа ала базмайла,

  
  Ой, алай базмайла.

  Ой, ай жиляса - жерге жауад жауунла,

  
  Ой, жауад жауунла.

  Ой, кюн къыздырса - жерде жанад къауданла,

  
  Ой, жанад къауданла.

  Ой, Сатанайны букъдургъанды, бермейди,

  
  Ой, бир да бермейди.

  Ой, айрыкамда аны киши кёрмейди,

  
  Ой, бир да кёрмейди.

  Ой, айрыкамны юсюн туман бла жапханды,

  
  Ой, туман бла жапханды.

  Ой, кеси кирип, тенгиз тюпде жатханды,

  
  Ой, алай жатханды.

  Ой, Сатанайгъа Суу анасы къарагъанд,

  
  Ой, алай къарагъанд.

  Ой, алтын чачын кьолу бла тарагъанд,

  
  Ой, алай тарагъанд.

  Ой, не болса да, Сатанайны кюню аман бла батханды,

  
  Ой, аман бла батханды.

  Ой, тенгиз тангы аман бла атханды,

  
  Ой, алай атханды.

  Ой, белек жылла жиляй-жиляй тургъанды,

  
  Ой, алай тургъанды.

  Ой, бир кечеде ол къачаргъа ал бургъанды,

  
  Ой, алай бургъанды.

  Ой, бетин бояп, чыкъгъанд тенгиз жагъагъа,

  
  Ой, алай жагъагъа

  Ой, излей барып, миннгенд къайын къангагъа,

  
  Ой, алай къангагъа.

  Ой, бутун, къолун къалакъ этип тартханды,

  
  Ой, алай тартханды

  Ой, желле сюре, къара жерге атханды,

  
  Ой, алай атханды.

  Ой, алмостула, кёрюп, аны алдыла,

  
  Ой, алай алдыла.

  Ой, къара орманнга элтип, аш-суу салдыла,

  
  Ой, алай салдыла.

  Ой, алмостула тамыр ашла бердиле,

  
  Ой, Сатанайны сыйлы, ариу кёрдюле,
  Ой, алай кёрдюле.

  Ой, алмостула сёлеше билмейле,

  
  Ой, алай билмейле.

  Ой, Сатанайны бир да эрши кёрмейле,

  
  Ой, эрши кёрмейле.

  Ой, бир кюн ала чаба, жорта кетдиле,

  
  Ой, алай кетдиле.

  Ой, билмегенлей, бир тёбеге жетдиле,

  
  Ой, алай жетдиле.

  Ой, ол тёбеден ийис уруп башлады,

  
  Ой, алай башлады.

  Ой, къарт алмостуну бирден эси ташлады,

  
  Ой, алайташлады.

  Ой, уллу тебе къарт эмеген болгъанды,

  
  Ой, алай болгъанды.

  Ой, жети жюз жыл ол орманда тургъанды,

  
  Ой, алай тургъанды.
  Ой, Сатанай а бетин ачып къарады,
  Ой, алай къарады.

  Ой, эмегенни жангыз кёзю къамады,

  
  Ой, алай къамады.
  Ой, жангыз кёзю жукъ кёрмейин къалгъанды,
  Ой, алай къалгъанды

  Ой, жукъ кёрмейин, ташла бла атады,

  
  Ой, алай атады.

  Ой, жерден сермеп, топуракъла жутады,

  
  Ой, алай жутады.

  Ой, келе келип, тик къолдан жыгъылгъанды,

  
  Ой, алай жыгъылгъанды.

  Ой, тебе чархы ташлагъа жагъылгъанды.

  
  Ой, алай жагъылгъанды.

  Ой, Сатанай кёп айланды, абына,

  
  Ой, алай абына.

  Ой, амалсыздан Жер Тейриге табына,

  
  Ой, алай табына.

  Ой, ариулугъу ташны, тауну жарыта,

  
  Ой, алай жарыта.

  Ой, хар бир затны ол кесине къарата,

  
  Ой, алай къарата.

  Ой, Сатанайны кёрюп, суула тохтайла,

  
  Ой, алай тохтайла.

  Ой, кечеледе жарый элле таула да,

  
  Ой, алай таула да.

  Ой, келе-келе уа, бир нарт элге киргенди,

  
  Ой, алай киргенди.

  Ой, эл къыйырында къуртха къатын кёргенди,

  
  Ой, алай кёргенди.

  Ой, къуртха къатын Сатанайны алгъанды,

  
  Ой, алай алгъанды.

  Ой, тутуп келип, гумусуна салгъанды,

  
  Ой, алай салгъанды.
  Ой, жашыртын къуртха аны ёсдюргенд,
  Ой, алай ёсдюргенд.

  Ой, Ёрюзмекге Сатанайны сездиргенд,

  
  Ой, алай сездиргенд.

  Ой, къатынлыкъгъа Ёрюзмекге аны бергенди,

  
  Ой, алай бергенди.

  Ой, Ёрюзмек да андан акъыл билгенди,

  
  Ой, алай билгенди.

  Ой, ол Сатанай болгъанд - нартла анасы,

  
  Ой, алай анасы.

  Ой, Ёрюзмекди нарт аскерни атасы,

  
  Ой, алай атасы.
  Ой, тай, тай, орира.
  
• 
  
  
• 
  Сосурукъ от келтиргенди
  
• 
  Нарт батырла жортууулгъа чыкъгъандыла,
  Атланы уруп, алгъа ашыкъгъандыла.
  Нарт Ёрюзмекди башчылары, башлары,
  Сосурукъду бек кичилери - жашлары.

  Нарт уядан чыгъып, узакъ кетгендиле,

  
  Кёп тауладан, кёп къолладан ётгендиле
  Бара кетип, Нарт-санагъа жетгендиле,
  Алайда тохтаргъа оноу этгендиле.

  Нарт-санада кеслерин санагъандыла,

  
  Къарыуларын-кючлерин сынагъандыла.
  Тёгерекде баргъа, жокъгъа къарайдыла,
  Кийиклени, бууланы да марайдыла.

  От тиргизирге от тапмай къалгъандыла,

  
  От излерге "сен бар-мен бар" болгъандыла.
  Сосурукъ: "Мен барайым, - дегенди, - отха,
  Кичи барыргъа керекди аллай затха."

  Алай айтып, миннгенди, секирип, атха,

  
  Бары да ыспас этгендиле жаш нартха.
  Сосурукъ атха къамчини жетдиргенди,
  Къушча учуп, тау ауузлагъа киргенди.

  Чаба, жорта, ол таудан таугъа ётгенди,

  
  От жарыкъ чыкъгъан бир дорбуннга жетгенди.
  Къараса, дорбунда уллу от жана,
  Отну тёгерегине чулгъанып, деу эмеген жата.

  Сермеп алды Сосурукъ отдан кесеуню,

  
  Кёзюне мыдых тюшюп, уятды деуню.
  Ол заманда, нарт адетдеча, салам берди,
  Нек келгенин деуге ангылатып кёрдю.

  Унамайды эмеген отну берирге,

  
  Излейди ол къарыу, кюч сынап кёрюрге.
  Жаш болса да, Сосурукъ устад амалгъа,
  Деуге: "Оюн юйретейим", - деди алгъа.

  Ол анга къызгъан темирлени жутдурду,

  
  Тёппеси бла къая ташла тутдурду,
  Кесини ким болгъанын букъдурду,
  Деу эмегенни отун алып къутулду.
  
• 
  
  
• 
  Нартланы жыйылыулары
  
• 
  Схуртук элледен чыгъып барабыз,
  Ойра, орира, ой.
  Нарт Ёрюзмег'а аллыбыздады,
  Ойра, орира, ой.

  Аны жюреги - къаныбыздады,

  
  Ойра, орира, ой.
  Аны ёхгемлиги - барыбыздады,
  Ойра, орира, ой.

  Къарлы таулагъа биз терк жетерикбиз,

  
  Ойра, орира, ой.
  Доммайла къырып, биз келтирликбиз,
  Ойра, орира, ой.

  Уллу Къобандан биз терк ётербиз,

  
  Орира, орира, ой.
  Къара Ногъайда чариш этербиз,
  Орира, орира, ой.

  Нарт атла жерни титиретелле,

  
  Ойра, орира, ой.
  Жулдузлу кёкге учуп кетелле,
  Ойра, орира, ой.

  Элия къанаты башыбыздады,

  
  Ойра, орира, ой.
  Нарт жолубузну ол жарытады,
  Ойра, орира, ой.

  Сарыуек сууну бойнун сакълайды,

  
  Ойра, орира, ой.
  Нарт эллерине тамчы таммайды,
  Ойра, орира, ой.

  Къуугъун къазауат ма деу боллукъду,

  
  Ойра, орира, ой.
  Суу ызла саулай къандан толлукъду,
  Ойра, орира, ой.

  Нарт садакълары кюбе тешелле,

  
  Ойра, орира, ой.
  Нарт сырпынла гелеу кеселле,
  Ойра, орира, ой.

  Нарт къалаларыбыз ёхтем туралла,

  
  Ойра, орира, ой.
  Нарт эллени жаудан сакълайла,
  Ойра, орира, ой.

  Доммай ууунда солуу болмайды,

  
  Ойра, орира, ой.
  Доммай ууунда атынг тоймайды,
  Ойра, орира, ой.

  Элия болсун бизге жол берлик,

  
  Ойра, орира, ой.
  Къара къаргъа уа - бизге кюч берлик,
  Ойра, орира, ой.

  Къолан туякъгъа жер чыдамайды,

  
  Ойра, орира, ой.
  Къолан туягъы жерге батмайды,
  Ойра, орира, ой.

  Гемуда атланса, таула титирейле,

  
  Ойра, орира, ой.
  Минги таудан бузла тюшелле,
  Ойра, орира, ой.

  Чууана сыртында садакъ атарбыз,

  
  Ойра, орира, ой.
  Итиль бойнунда боза тартырбыз,
  Ойра, орира, ой.
  
• 
  
  
• 
  Ёрюзмекни жыры
  
• 
  Нартда барды беш батыр,
  Ори, орада!

  Бара, жорта кетдиле,

  
  Ори, орада!
  Быллай жерге жетдиле,
  Ори, орада!

  Эл болмагъан жерледе,

  
  Ори, орада!
  От жарыкъла кёрдюле,
  Ори, орада!

  Не болгъанын билирге,

  
  Ори, орада!
  Ёрюзмек, сенден жигит жокъду,
  Ори, орада!

  Не этгенлерин билирге,

  
  Ори, орада!
  Барып сорчу, Ёрюзмек,
  Ори, орада!

  Жорта кетди Ёрюзмек,

  
  Ори, орада!

  Шайтанлагъа жетди Ёрюзмек,

  
  Ори, орада!

  - Иш къолай болсун, аманла!

  
  Ори, орада!
  - Иш къолай болсун, аманла!
  Ори, орада!

  - Сау бол, сау кел, Ёрюзмек,

  
  Ори, орада!
  Жууукъ болсанг а, Ёрюзмек,
  Ори, орада!

  Атанг антлы жууугъубуз,

  
  Ори, орада!
  Жууугъубузну жашыса,
  Ори, орада!

  Сени да жууукъ этейик

  
  Ори, орада!
  Къыз керек эсе, берейик,
  Ори, орада!

  Той керек эсе, этейик,

  
  Ори, орада!
  Желпегейинги къоя кел.
  Ори, орада!

  Тонун тешип, Ёрюзмек,

  
  Ори, орада!
  Ичлерине киргенди,
  Ори, орада!

  Къобузчуну кёрген эд,

  
  Ори, орада!
  Къобузчу бла тепсей эд.
  Ори, орада!

  - Къайсы къызны сайлайса?

  
  Ори, орада!
  - Къобузчуну сайлайма,
  Ори, орада!

  Къобузчуну алырма,

  
  Ори, орада!
  Къалынын да айтыгъыз,
  Ори, орада!

  - Къалынын биз айтайыкъ -

  
  Ори, орада!
  Тюбюнгдеги къолан ат,
  Ори, орада!

  Башынгдагъы такъыя,

  
  Ори, орада!
  Жанынгдагъы къара къама.
  Ори, орада!

  - Алай болса, аланла,

  
  Ори, орада!
  Мен нартлагъа сорайым,
  Ори, орада!

  Ала айтханлай этерме,

  
  Ори, орада!
  Болжалыгъызгъа жетерме,
  Ори, орада!

  Къайтып барды ол артха,

  
  Ори, орада!
  Хапар сорду нартлагъа,
  Ори, орада!

  - Патчахларыны къызыды,

  
  Ори, орада!
  Алып келсенг, иги эд.
  Ори, орада!

  Артха къайтды Ёрюзмек,

  
  Ори, орада!
  Болжалына жеталмад,
  Ори, орада!

  Аланы анда тапмайын,

  
  Ори, орада!
  Къайтып келди ызына,
  Ори, орада!
  
• 
  
  
• 
  
  жүктеу/скачать 3.21 Mb.
  
  Достарыңызбен бөлісу: