- дамыту: атмосфералық ауа гигенасы пәнін оқытудың дағдыларын дамыту 5. Оқыту әдісі

1. У.И. Кенесариев, Р.М.Балмахаева, Ж.Д. Бекмагаметова, К.К. Тогузбаева, Н.Ж. Жакашов.<<Гигиена>> Алматы 2009

3. ҚР « Халықтың санитарлық- эпидемиологиялық салауаттылығы » туралы №361 заңы, 04.12.2002 ж.

3. Алтынбеков Б.Е., Бөлешов М.Ә.,Торгаутов Б.К., « Балалар мен жасөспірімдер

гигиенасы», Шымкент, 2000 ж.

4. Шарманов Т.Ш. - «Экономика здавоохранения и перспективы

государственной службы охраны здоровья в Казахстане», Алматы-Женева-

Вашингтон, 2000 ж.

5. Габович Р.Д.- « Гигиена», Мәскеу, « Медицина», 1990 ж.

6. Шарманов Т.Ш. – « От здорового образа жизни к долголетию без болезней»

7. Сералиева М.Ш., Илақбаева Ү.С. - « Тағам гигиенасы », Шымкент, 2009 ж.

8. Көшімбаева С.А. - « Ауыз судың сапасын нормалаудың гигиеналық

негіздері», Алматы, 2002 ж.

9. Неменко Б.А. - « Коммуналдық гигиена », Алматы, 2005 ж.

10. Момынов Т.А., Рақышев А. - Медициналық орысша – қазақша сөздік,

Алматы, 1999 ж.

11.Подунова Л.Г. - « Руководство к практическим занятиям по методам

санитарно- гигиенических исследваний » Москва, « Медицина» 1990

Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру 5 минут

Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру 5 минут

Сабақтың мақсаты мен міндетін хабарлау 10 минут

Сұрау арқылы білімін тексеру. 15 минут

Судың сапасын берілген санитарлық нормаларға дейін жеткізу, су тазарту қондырғылары арқылы жүзеге асырылады. Осы мақсаттағы сумен қамтамасыз ету тәжірибесінде келесі әдістер ең көп таралған: химиялық құрамын қалыпқа келтіру бойынша, судың органолептикалық қасиетін жақсарту бойынша, эпидемиологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша.

Қалыпты жағдайда табиғи сулардағы қоспалардың бөлшектері теріс зарядталғандықтан олар бір-бірін тебеді, сондықтан олардың жабысуын іске асыру үшін суға коагулянттар (реагенттер) қосады. Үлпектердің өзара қатынасы нәтижесінде олар іріленеді және тұнбаға түседі.

Коагулянт ретінде көбінесе глинозем - алюминий сульфатын Al (SO₄)₃ қолданады, бірақ суық суда глиноземнің тиімділігі төмен. Бұл жағдайда оның орнына темір препаратын пайдаланады (темір купоросы –Fe SO₄, темірдің күкірт қышқылы- Fe (SO₄)₃, темір хлориді- FeCl₃), бұларға судың төмен температурасы әсер етпейді. Темір препаратымен коагуляция процесін жүргізер алдында суды әкпен сілтілендіру керек, бірақ оңтайлы нәтижені темірдің хлоридін, аллюминийдің күкіртті қышқылы және әктің біріктірілген қоспасын қолданғанда береді.

Суды тұндыру. Тұндырғыштар сүзгіштердің жұмысын жеңілдетеді, судағы заттарды литріне 10-12 мг-ға дейін азайтады және суды мөлдірлендірудің бірінші сатысы болып табылады. Судың қозғалыс бағытына байланысты тұндырғыштардың үш түрін ажыратады: көлденең, тік, радиалды тұндырғыштар.

Суды сүзу. Суды тазартудың екінші сатысына жатады. Сүзгіш материалы ретінде жиі қолданылатындар: кварц құмы, құм және қиыршық тас. Сүзу материалы ретінде қолданылатын затқа Денсаулық сақтау министрлігінің рұқсаты болуы керек. Сүзгілердің жұмыс тиімділігін анықтайтын негізгі көрсеткіш – сүзу жылдамдығы болып табылады. Сумен қамтамасыз ету тәжірибесінде әр түрлі құрылымдағы сүзгі қолданылады. Сүзу жылдамдығына байланысты оларды: баяу сүзгілер (сағатына 0,1- 0,2 м), жылдам сүзгілер (сағатына 6-8 м) және өте жылдам ( сағатына 100 метр) деп бөлінеді.

Тазартудың арнайы әдістері. Жоғарыда айтылған судың сапасын жақсартудың қарапайым әдістерімен қатар, ауыз судың сапасын стандарттарға жеткізетін арнайы әдістері қолданылады.Суды арнайы өңдеу әдісі дегеніміз- судың құрамындағы белгілі бір химиялық заттың мөлшерінің нормадан көп немесе нормадан аз болған жағдайда, оны нормаға дейін жеткізуін айтамыз. Оларға келесі әдістер жатады: суды жұмсарту, суды тұщыландыру, суды фторлау, суды дефторлау, суды темірлеу, темірсіздендіру.
Суды залалсыздандыру әдістері

Адам қолданатын су эпидемиологиялық жағынан қауіпсіз болу керек, яғни құрамында микроорганизмдер мүлдем болмауы керек, әсіресе патогенді микроорганизмдер, сондықтан ауыз су ретінде қолданылатын су тұтынуға жіберілер алдын міндетті түрде залалсыздандырылу керек.

Көптеген ғалымдар суды залалсыздандыруды шартты түрде үшке бөлген: реагентті (химиялық) залалсыздандыру, реагентсіз (физикалық) және залалсыздандырудың аралас түрі.

Химиялық әдіске - хлорлау, озондау, ауыр металдардың иондарымен өңдеу жатады. Бұл әдістер ірі су құбырларында кеңінен қолданылады.

Хлорлау – қазіргі уақытта біздің елімізде және шет елдерде де кең қолданылатын тәсілдердің бірі. Ол газ тәрізді хлормен немесе құрамында белсенді хлоры бар препараттар: хлорлы әк, гипохлорид, хлорамин, хлордың қос тотығын қолдану арқылы іске асады. Залалсыздандыру аяқталғанда суда қалдық хлор бос күйде және байланысқан түрде де болады. Оңтайлы болып, хлор сумен 30 минут әсерлескеннен кейін судың құрамындағы қалдық хлордың мөлшері 0,3-0,5 мг/ л саналады. Бұл жанама көрсеткіш СанЕменН «Ауыз суға» енгізілген және санитарлық бақылау тәжірибесінде қолданылады. Ереже бойынша, ірі су құбырларында газ тәрізді хлор қолданылады, ол қолданылатын жеріне сұйытылған түрде баллондарда жеткізіледі.

Хлорлы әк кальцийдің хлорсутектік және хлорлы қышқылды қосылысы болып табылады және 35% - ға дейінгі белсенді хлорды құрайды. Хлор әгін ұзақ және жарық жерде сақтағанда оның белсенділігі төмендейді. Гипохлоридтер хлорланған қышқылдың натрий және калий тұздары болып табылады. Оларды арнайы қондырғыларда қайнатылған тұздарды электролиздеу арқылы өндіреді. Хлордың қос тотығы газ болып табылады. 11⁰С-тан төмен температурада жарылу қаупі бар, осыған байланысты оны қолдану шектелген.

Суды хлормен залалсыздандырудың бірінші тәжірибелерінде –ақ, оның белгілі бір бөлігінің тек микроорганизмдермен емес, сонымен қатар судағы басқа заттармен жұтылатыны байқалады. Бұл құбылыс хлорды жұту немесе хлорға қажеттілік деп аталған. Оңтайлы бактерицидтік әсері үшін суға енгізілген хлордың мөлшері сіңірілген препараттың мөлшерін тек арттырып қана қоймай, қалдық хлор деп аталатын біраз артық мөлшерін де құрмау керек. Белгілі бір әсер ету уақытынан кейін қалдық хлордың мөлшері бойынша, қажетті бактерицидті әсері туралы айтуға болады.

Залалсыздандырылған кезде қалдық хлор суда бос және байланысқан түрде болады. Бос хлордың белсенділігі байланысқан түріне қарағанда 2 есе жоғары. Бұл кезде қалдық хлордың өлшем түрі препараттың енгізілген мөлшеріне байланысты. Хлордың аз мөлшері судағы органикалық заттармен сіңіріледі. Мөлшері жоғарылаған кезде қалдық байланысқан хлор түзіледі (хлораминдер). Мөлшерінің ары қарай көбеюі байланысқан хлордың белгілі бір деңгейге дейін азаюына, ал кейін бос қалдық хлордың артуына алып келеді.

Залалсыздандыру аяқталғанда суда қалдық хлор бос күйінде де, байланысқан түрде де болады. Оңтайлы болып, суда 30 минут әсерлескеннен кейін қалдық хлор 0,3-0,5 мг/л мөлшерде болу керек. Бұл жанама көрсеткіштер СанЕменН «Ауыз суға» енгізілген, және санитарлық бақылау тәжірибесінде қолданылады.

Залалсыздандыру тиімділігін қалдық хлордың, басқаша айтқанда жанама мөлшер бойынша болжайды. Сонымен қатар, қалдық хлор хлорлау процесінің нәтижесі болуы мүмкін, мысалы, судың төмен температурасы кезінде. Әдебиетте хлорланған суда микроорганизмдердің реактивация процесі, сондай –ақ хлорға төзімді штаммалардың пайда болуы туралы мәліметтер бар. Сондықтан бактерицидті әсердің кепілдемесі үшін, кейде ішер судың органолептикалық қасиеттерін нашарлататын, бірақ толық залалсыздандыруға кепілдеме беретін хлордың артық мөлшерімен залалсыздандыру қолданылады.

Суперхлорлауды әдетте, эпидемия ошағында қолданады, осыдан кейін хлордың артық мөлшерін аэрациямен, хлорды гипосульфид натрийімен байланыстыру арқылы немесе белсендірілген көмірмен сорбциялау арқылы жоғалтады. Мұның бәрі ауыз суды алуға экономикалық төлемді арттырады. Сонымен қатар хлордың спороцидті әсері өте жоғары концентрацияда (200-300 мг/л) және ұзақ экспозицияда (24 сағатқа дейін) пайда болады. Хлор препараттарының вирустарға әсері 0,5–тен 100 мг/л-ге дейін концентрация диапазонында байқалады. Қарапайымдылардың цисталары мен гельминт жұмыртқалары хлорға жоғары төзімділік көрсетеді.

Суда хлордың қалдық концентрациясының мөлшері көбіне күдік шақырмайды. Толығымен ауыз суда қалдық хлордың мөлшерінің улылығы аз. Тәжірибелік хлор шырышты қабаттарды тек 10 мг/л-ден жоғары концентрацияда тітіркендіреді, СанЕменН-да рұқсат етілген шегінен жоғары болады. Бірақ келтірілген кемшіліктерге қарамастан, хлорлау бүгінде басқа әдістермен салыстырғанда ауыз суды заласыздандырудың арзан, оңай және кеңірек таралған әдісі болып табылады. Әсіресе сумен берілу жолындағы әр түрлі эпидемиологиялық жағдайларда тиімді болып табылады. Бұл жағдайда міндетті түрде су құбырының залалсыздандырылуы жүргізіледі. Сонымен қатар осындай залалсыздандыру апаттық жұмыстардан кейінгі тораптың кезкелген ластануында, сондай–ақ жаңа су құбырларын қолдануға өткізер алдында жүргізіледі.

Залалсыздандыру халыққа су беруді аяқтаумен байланысты, сондықтан оны түнгі уақытта жүргізу, сондай-ақ хлордың жоғарғы концентрациясын қолдану тағайындалады. Іске асырылған су құбырларында белсенді хлордың концентрациясы, мөлшермен 6 сағаттан кем емес қатынаста 100 мг/л болу керек. Жаңа су құбырларының профилактикалық залалсыздандыруында хлордың 40-50 мг/л концентрациясында қатынас уақыты 24 сағатқа дейін көбеюі мүмкін. Су құбыры торларының ең төменгі және жоғарырақ жерлерін де бақылау бекеттерін қояды және оның «хлор астында» болған уақытында халыққа су бөлуге тыйым салынады.

Тәжірибелік мақсат үшін оны озонаторда жасанды жолмен алады, ол әр кезде тек ауамен араласпа түрінде болады және өте әлсіз қысым түседі. Судағы озонның максималды концентрациясы шектелген.

Хлормен салыстырғанда суды озондау кезінде бактерицидті әсер тезірек дамиды. Бірақ та күштірек тотықтырғыш патенциалы болғандықтан, судың бактериялар мен органикалық қоспаларының тотығуына хлорға қарағанда озон көбірек жұмсалады.

Атомдық оттегі тек бактерияларды ғана емес, сонымен бірге спораларды, вирустарды жойып, сонымен қатар судың түстілігін бұзып, оған иіс беретін судағы органикалық заттарды жояды. Озондауды тек қана ауыз суды заласыздандыру үшін ғана емес, сондай-ақ оны дезодорациялау және құрамындағы улы органикалық заттарды жоюға мүмкіндік береді. Хлордан айырмашылығы, озонның артық мөлшері оның оттегімен қанығу есебінен, судың органолептикалық қасиеттерін жақсартады. Осы кезде судың минералдық құрамы және реакциясы өзгеріссіз қалады.

Толығымен, озондау залалсыздандыруға, түссіздендіруге және дезодорацияға әкелетіндіктен судың кешенді өңдеуі болып табылады. Озондау тиімділігінің көрсеткіші - қалдық озон, оның концентрациясы залалсыздандырудан кейін, СанЕменН-ға сәйкес, 0,1- 0,3 мг/л деңгейінде болу керек.

Күміспен залалсыздандыру және суды консервациялау мақсатында қолдану бір жүз жылдыққа ғана белгілі емес, өйткені күміс иондары, тек қана бактериялардың ғана емес, сондай-ақ вирустардың да белсенділігін тежей отырып, кең спекторлы микробқа қарсы әсерге ие болады. Әсерінің механизмі күміс иондарының жасушаға еніп, оның ферменттік жүйесін тежеуде болып табылады.

Бірақ күміс спорацидті әсер көрсетпейді, ал оның вирулицидті белсенділігі тек жоғары концентрацияда (0,5-10 мг/л) байқалады. Сонымен қатар, күміс қымбат реагент болып саналады, ал оның ШРЕК-і суда 0,05 мг/л-ді құрайды. Залалсыздандырылған суды стандарт деңгейіне дейін жеткізу үлкен қиыншылықтар туғызады. Сондықтан, күмісті залалсыздандыру және суды консервациялау үшін қолдану кіші көлемдегі автономды сумен қамтамасыздау жүйесімен шектеледі.

Ішер суды залалсыздандырудың болашақтағы жолдарының бірі жоғары бактерицидті, вирулицидті, сонымен қатар паразитоцидті әсері бар йод препараттарын қолдану болып табылады. Хлордан айырмашылығы, йод жылдам әсер етеді және судың органолептикалық қасиеттерін нашарлатпайды. Оның микробқа қарсы әсері 0,3-2,0 мг/л мөлшерде 20-30 минут бойы көрінеді. Йод препараттары судың аз көлемін залалсыздандыру үшін қолданылады. Йодты мөлшерлеу күрделі аппаратураны қажет етпейді және дала жағадайында қолдануға болады. Ауыз суды залалсыздандырудың физикалық әдістеріне: ультракүлгін сәулелендіру, иондаушы сәулесі, ультрадыбыс, электрлік зарядтар, термиялық өңдеу жатады. Бұл әдістердің химиялық әдіспен салыстырғанда, бірқатар артықшылықтары бар:

• 
  залалсыздандырылған судың құрамы мен қасиеттерін өзгертпейді;
  
• 
  реагенттердің тасымалдануы сақталуын талап етпейді;
  
• 
  уыттылық әсер қауіптілігі жоқ;
  

- вегетативті бактериялар;

- вирустар;

- бактериялық споралар;

- цисталар;

- қарапайымдылар.

Сонымен бірге микробқа қарсы әсері толығымен өңделетін судың тазалық дәрежесіне (лайлылық, түстілік) мироорганизм түріне, олардың мөлшері мен сәулелену дозасына байланысты. Сондықтан суды ультракүлгін сәулеленумен залалсыздандыру белгілі бір жағдайларда ғана таңдап алынады. Олардың ішінде негізгісі - судың төмен лайлылығы және түстілігі.

Ультракүлгін сәулесімен сәулелендіру су ағысының үстінде сондай-ақ оның ағын қабатында шамдарды орналастыру арқылы жүргізіледі. Сондықтан сәуле түсіру көздерінің жүктелген және жүктелмеген түрлерін ажыратады.

Бірінші рет ультрадыбысты залалсыздандыру әсері 1928 жылы көрсетілген, оны суды өңдеу үшін, кешірек қолдана бастады. Бактерицидті әсер негізінен электрондық микроскоппен анықталған бактериялардың механикалық бұзылуымен түсіндіріледі. Ультрадыбыс барлық микроорганизмдерді өлтіреді: патогенді және патогенді емес, вегетативті және споралы, анаэробты немесе аэробты, сондай - ақ оның тіршілік өнімдері де жойылады. Ол судың химиялық және органолептикалық көрсеткіштеріне мүлдем әсер етпейді, бірақ кемшіліктері де жоқ емес. Сонымен қатар, әдіс ультракүлгін сәулелендіруден 4 есе қымбат және үлкен өнімді ультрадыбыстық қондырғылар құрылысының өзі қиындықтар тудырады.

Ауыз суды залалсыздандырудың ең қарапайым және ең көне әдісіне термиялық өңдеу әдісі, қайнату жатады. Біраз минут қайнатқанда микроорганизмдердің вегетативті формалары өледі, ал олардың споралары белсенділігін жоғалтады. Ең негізгі фактор – ол бактериялар мен вирустардың өлуі қайтымсыз, осыдан олардың реактивациясы болмайды, ал ізінше залалсыздандыру тиімділігін бақылауға болады. Бұл әдістің сенімділігі - судың көрсеткіштеріне мүлдем тәуелсіз, бірақ ол энергияның көп жұмсалуын талап етеді, сондықтан бұл әдіс үй жағдайында, жеке нысандарда, сондай ақ эпидемиялық жағдайларда қолданылады.

Суды залалсыздандырудың физикалық әдістерінің қатарына оның сүзуін жатқызуға болады. Ол қарапайым, қолдануда үнемді және өңделетін судың физикалық - химиялық көрсеткіштерін нашарлатпайды. Суды физикалық тәсілмен залалсыздандыру үшін электр тогы қолданылады.

Суды залалсыздандырудың физикалық факторларының арасында электромагнитті өрістер мен лазерлік сәулеленуді қолдануды айтуға болады, бірақ бұл әдістер әлі тәжірибелік өңдеу сатысында болып отыр.

Көрсетілген бағыттардың бәрі әр түрлі химиялық немесе физикалық әдістердің қосылуы болып табылады. Осылай араласқан химиялық тәсілдердің қатарында хлор мен озонның, хлор мен сутегі пироксидінің, хлор мен күмістің, хлор мен мыстың, сутегі пироксиді мен озонның, күміс иондары мен мыстың қолданылу зерттелді.

Физикалық әдістер комбинацияларына ультракүлгін сәулесі және ультрадыбыс, гамма сәулелену мен қайнату, сондай ақ электрлік әсерлесу кешенінің бірігуін жатқызуға болады. Соңғы уақытта көп көңіл суды залалсыздандырудың физикалық - химиялық әдістеріне бөлініп жүр.

Залалсыздандыру микроорганизмдердің төзімділігіне және олардың биологиялық ерекшеліктеріне байланысты. Бұл бөлімдегі көп жылдық зерттеулер бірқатар заңдылықтарды анықтауға мүмкіндік береді: залалсыздандыру әсеріне вегетативті формаларына қарағанда бактериялардың споралары төзімдірек, залалсыздандыру тиімділігі бактериялды ластану дәрежесіне және судағы вирустар санына байланысты, энтеровирустар суда залалсыздандыруға ішек таяқшасымен салыстырғанда төзімдірек.

2.Суды тазартудың қарапайым әдістері?

1.Суды тазартудағы арнайы әдістер?

11. Сабақты қорытындылау: 5 мин (6%)

- оқушылардың білім деңгейін бағалау

- келесі сабақтың тақырыбын хабарлау

12. Үйге тапсырма беру: 5 мин (6%)
7- тақырып

1. Сабақтың тақырыбы: Топырақ гигиенасы.

2. Сағат саны:2 сағат

3. Сабақ түрі: теория

4. Сабақтың мақсаты:

- оқыту: оқушыларға топырық гигиенасын, топырақтың адам ағзасына тигізетін әсерін. Топырақ арқылы таралатын аурулардың, таралуын алдын алу шараларымен таныстыру.

- тәрбиелік: берілген тапсырмаларды дұрыс және сауатты орындау

- дамыту: оқытудың жаңа дағдыларын және тәсілдерін дамыту.

5. Оқыту әдісі: тақырыпты түсіндіру және сұрау

6. Материалды-техникалық жабдықталуы:

- техникалық құралдар: интерактивті тақта, мультимедиялық құрылғы

- көрнекі және дидактикалық құралдар: плакат, кеспе, тест тапсырмалары

- оқыту орыны: оқу бөлмесі

7. Әдебиеттер:

1. У.И. Кенесариев, Р.М.Балмахаева, Ж.Д. Бекмагаметова, К.К. Тогузбаева, Н.Ж. Жакашов.<<Гигиена>> Алматы 2009

3. ҚР « Халықтың санитарлық- эпидемиологиялық салауаттылығы » туралы №361 заңы, 04.12.2002 ж.

3. Алтынбеков Б.Е., Бөлешов М.Ә.,Торгаутов Б.К., « Балалар мен жасөспірімдер

гигиенасы», Шымкент, 2000 ж.

4. Шарманов Т.Ш. - «Экономика здавоохранения и перспективы

государственной службы охраны здоровья в Казахстане», Алматы-Женева-

Вашингтон, 2000 ж.

5. Габович Р.Д.- « Гигиена», Мәскеу, « Медицина», 1990 ж.

6. Шарманов Т.Ш. – « От здорового образа жизни к долголетию без болезней»

7. Сералиева М.Ш., Илақбаева Ү.С. - « Тағам гигиенасы », Шымкент, 2009 ж.

8. Көшімбаева С.А. - « Ауыз судың сапасын нормалаудың гигиеналық

негіздері», Алматы, 2002 ж.

9. Неменко Б.А. - « Коммуналдық гигиена », Алматы, 2005 ж.

10. Момынов Т.А., Рақышев А. - Медициналық орысша – қазақша сөздік,

Алматы, 1999 ж.

11.Подунова Л.Г. - « Руководство к практическим занятиям по методам

санитарно- гигиенических исследваний » Москва, « Медицина» 1990

Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру

Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру

Сабақтың мақсаты мен міндетін хабарлау

Сұрау арқылы білімін тексеру. 15 мин (16%)

Адамға әсер ететін қоршаған орта факторларының бірі –топырақ. Топырақ – жер қыртысының борпылдақ жоғарғы қабаты, ол минералды, органикалық, органикалық - минералды қосылыстардан және микроорганизмдердің көп мөлшерінен тұрады. Қоршаған ортаның бір элементі ретінде топырақ адамның денсаулығына және санитарлық жағдайына үлкен әсер етеді.

Жер асты суының құрамы, сапасы және оның тереңдігі топырақтың физикалық - химиялық қасиетіне байланысты болады.

Топырақты құрайтын бөлшектер әр түрлі болады, 2 – 3 мм- ден басталып 0,01-0,001мм-ге дейін. Топырақты құрайтын бөлшектеріне байланысты топырақ түрі анықталады. Құмды топырақтың 90% -дан астамы құмнан тұрады, батпақты топырақтың 50% -дан астамы батпақтан тұрады. Органикалық заттарға бай топырақтар да болады, оны торфты топырақ дейді. Топырақтың түрі ол жерден үй және басқа да бір ғимараттар салуға жер таңдағанда маңызды рөл атқарады.

Топырақты құрайтын бөлшектердің көлемі топырақтың борпылдақтығы деп аталады. Топырақ бөлшектері ірі болса, борпылдақтығының көлемі аз болады. Бөлшектер арасында ауа болады, егер топырақ бөлшектері арасынан ауа, су жақсы өтсе, ол топыраққа түскен қалдықтар, яғни органикалық заттар ыдырайды, топырақтың құрамында аэробты биохимиялық процестің жақсы жүруіне әсер етеді.

Ірі құмды топырақ суды және ауаны жақсы өткізеді, арасында ауа жақсы өтетін болғандықтан ол топырақ кебу болады, ол топырақта ауа алмасу жақсы жүреді. Мұндай топырақтың гигиеналық маңызы зор, ол жерде үй және басқа да ғимараттар салуға ыңғайлы.

Топырақтың тағы бір көрсеткіші - ол топырақтың ылғалдылығы, яғни белгілі бір мөлшердегі топырақтың құрамындағы судың мөлшерін анықтау. Борпылдақтығы аз топырақта судың көп мөлшері ұсталып қалады.

Белгілі бір аймақтың топырағының құрамында жеке бір химиялық элемент шамадан тыс көп немесе шамадан тыс аз болған жағдайда ол жерді биогеохимиялық провинция деп атайды. Ол туралы су және сумен қамту тарауында толық жазылған.

Тәжірибеде кеңінен қолданылатын топырақтың маңызды қасиетінің бірі ол өзін-өзі тазалау қасиеті. Топыраққа түскен қатты және сұйық қалдықтар органикалық заттарға бай болады, сонымен қатар олардың құрамында жұқпалы ауру қоздырғыштары мен гельминт жұмыртқалары да көп болады. Егер елдімекенді тазарту дұрыс ұйымдастырылмаған болса, ол жердің топырағы ластанады. Топырақтың құрамына органикалық заттардың көп мөлшерде түсуі оларда шіру процесінің белсенді жүруіне, соның салдарынан ауаны ластайтын жағымсыз иістің шығуына әкеліп соғады. Топырақтың құрамына түскен патогенді микроорганизмдер жер бетіне жақын жатқан жер асты суларын, өсімдіктерді ластайды және шыбындар, кеміргіштер және топырақ шаңы арқылы жан жаққа таралады. Қазіргі ғылыми – техниканың, химия мен атомдық энергетиканың дамуына байланысты топырақтың зиянды химиялық заттармен және радиоактивті заттармен ластану қаупі артып отыр. Топырақты атмосфералық ауадан тұнатын зиянды заттар, қатты қалдықтар, суландыру алаңдарына және сүзу алаңдарына зиянсыздандыру үшін жіберілген өндірістен шығарылған қалдық сулар ластайды. Топырақты ластайтындардың ішінде қауіптісі болып, ауылшаруашылығында кеңінен қолданылатын, қоршаған орта факторларының әсеріне төзімді – пестицидтер саналады. Олар ыдырамайды және ұзақ уақыт топырақта жиналып, жер асты суларын ластайды және өсімдіктерге өтеді, одан ары қарай тағамдық тізбек арқылы: ет, сүт, көкөністермен, сумен адамның ағзасына түседі. Жоғарыда айтылғандардан басқа химиялық ластану топырақта жүретін биологиялық процестерге де теріс әсерін тигізеді, көкөністердің органолептикалық қасиеттеріне және оның құрамына да теріс әсерін тигізуі мүмкін.

Топырақ арқылы жұқпалы аурулар мен инвазиялы аурулардың таралуының алдын алу елдімекенді тазалауды дұрыс ұйымдастыру болып табылады. Ол қатты және сұйық қалдықтарды жинау және әкету, канализация орнату, көгалдандыру, көшелерді үнемі жуу, тазалау.

Елді мекендердің санитарлық маңызы үш негізгі тұрғыдан анықталады: эпидемиологиялық, гигиеналық және биогеохимиялық. Топырақтың эпидемиологиялық маңызы: вегетативті және спора түріндегі патогенді бактериялар мен вирустардың өмір сүру қабілетттілігімен, топырақтың гельминттер дамуының аралық тізбегі ретіндегі рөлімен және топырақтың шыбындардың таралуындағы рөлімен анықталады.

Топырақтың гигиеналық маңызы: топырақтың адам ағзасында жұқпалы емес патологияның дамуына әсерімен, топырақтың өзін-өзі тазарту мүмкіндігімен, ағынды суларды тазарту әдістері мен тұрмыстық қалдықтарды жоюмен, ластанған топырақтың өсімдік өнімдерінің сапасына әсерімен, топырақтың атмосфералық ауаның құрамындағы химиялық заттармен екіншілік ластануына әсерімен анықталады. Топырақтың биогеохимиялық рөлі мемлекеттің, облыстың, ауданның аймақтарында биогеохимиялық провинциялардың (табиғи және техногенді) болуымен анықталады.

Жоғарыда аталған үш позицияның ішінде топырақтың эпидемиологиялық маңызының тәжірибелік рөлі бірінші орында тұрады.