Рнпц «Ертіс дарыны» облыстық сырттай мектептің тапсырмаларды орындау кезіндегі ережелер

Әр тапсырма 10 ұпайдан бағаланады. Есептерді шығарған кезде, кестелерді толтырғанда, тест тапсырмаларын орындағанда, сызбанұсқа құрастырғанда оқытудың дарынды нәтижелері тексеріледі. Жұмыстарда берілген тапсырмалар келесі деңгейлерді тексереді:

- оқушының биология пәнінен мәлімет алу деңгейі, фактілік материал;

- оқушының интеллектуалды дамуын аңықтау – жазу комуникацияларын меңгеру дәрежесі, ол ойлау операцияларына негізделген (анализ, синтез, салыстыру, негізін бөлу, жалпылау, абстракциялау);

- творчестволық іздестіру, бұл дәлелдерге негізделген, гипотезаларды құрастыру, объектілерді, құбылыстарды және биологиялық жүйелерді моделдеу. Алынған нәтижелер бойынша өз көзқарасын құрастырып дәелдей білу.

Әр турды сәтті өтіп, жоғары дәрежедегі 60 ұпай алып шығу үшін, биология бөлімдеріне сай биологиялық әдебиеттерді және ғаламтордағы ақпаратпен жұмыс жасау қажет.

1. 
   Кестенің қажетті жолына «+» белгісін қойып, толтыру
   

2. Сұрақтардың номірлерін көшіріп алып, оларға қарсы дұрыс жауаптардың номірлерін жазындар.

I. Камбий клеткалары бөлінген кезде, қандай клеткалардың қайсысы көп болады?

1. қабық (луб) клеткалары 2. ағаш клеткалары

II. Көктемде камбий ағаштың (древесина) қандай клеткаларын түзеді?

III. Күзде камбий ағаштың қандай клеткаларын түзеді?

IV. Жазда камбий ағаштың қандай клеткаларын түзеді?

1. Клеткалардың жінішке қабырғалары, кең қуысты су өткізгіш элементтер

2. Қалын қабырғалары бар жіңішке элементтер (талшықтар және жуан қабырғалы трахеидтер)

3. Камбий жұмысын тоқтатады

4. Вакуольдердің саңы мен мөлшері үлкен және олар ірі
V. Жылдық сақина деген не?

1. қабықтың жыл ішіндегі өсімі

2. ағаштың жыл ішіндегі өсімі

3. өзектің жыл ішіндегі өсімі

4. Тауықтардың қараңғы түскен кезде көздері көрмейді, ал үкілерде керісінше түнде көздері жақсы көреді, күндіз мүлде көрмейді екенін мәлім. Құстардың бұндай ерекшеліктерін түсіндіріндер.

5. Ағзаның ішкі ортасының өзін-өзі реттеудің мүмкіндігіне нақты мысалдар келтіріндер. Жауапты сызбанұсқа ретінде келтіруге болады.

6. 1 моль глюкозаның (С₆Н₁₂О₆ + 6О₂→6Н₂О + 6СО₂) тотығу және ыдырау кезінде 28000 кДж энергия бөлінеді. Аңықтандар: 1. 20 минут жүгіру кезінде бұлшық еттерге қанша грамм глюкоза және О₂ неше литрі қажет, егер 1 минут ішінде олар 1,5 кДж кетірсе. 2. Бұлшық еттердегі 2,5 моль глюкозаның толық тотығу және ыдырауы кезінде СО₂ қанша көлемі бөлініп шығады?

1. 
   Кестені толтыру
   

2. 
   Өсімдік тұқымдастарын берілген өсімдік түрлерімен сәйкестіріндер
   

3. 
   Өрмекшітәрізділердің өкілдерін олардың қасиеттеріне сәйкестіріндер
   

Жауап:1 _____________, 2 _________, 3 ____________, 4 _________, 5 _______.

4. 
   Сүйекті балықтарды отрядтарына сәйкестіріндер
   

5. 
   Неліктен түнде заттар жақсы көрінеде, егер оларға тура қарамасан? Түсіндіріндер.
   
6. 
   Сызбанұсқаны безеңдіріп аяқтандар (1-10 терминдердің атауларын жазындар) және адам өміріндегі мүшелер жүйесінің әрекеттесуін түсіндіріндер.
   

Жасушалар

8↓↑7
2 5

Ас қорыту жүйесі→қан айналу←Тыныс алу

жүйесі → жүйесі

↓9

Зәр шығару жүйесі мен тері 4

1 3

↓10

1. 
   Өсімдік тұқымдарының пайда болуы келесі нұсқаулар арқылы болады:
   

1. 
   А → А₁ А →А₁
   

2. 
   А →А₁
   

3. 
   А → В А→В
   

4. 
   А →В
   

I. Өзіне тән ағзаның пайда болуы: А – аналық дара (түпнегіз), А₁ – аналыққа тән түпнегіз.

II Өзіне тән ағзалардың болуы көбеюге байланысты : А – аналық дара, ұрпақтан кейін жойылып кетеді.

III Көбееді, бірақ өзіне тән ағзаларды әкелмейді. Аналық дара А, өзіне ұқсас емес Вдараларын әкеледі.

IV. Ұрпақтар қалыпты емес (В ұрпағы А сай емес) және көбеймейді.

Әрбір нұсқаға мысалдар келтіріп, және өсімдіктердің ұрпақтарды әкелу мен көбею жолдарын түсіндірінддер.

2. 
   Шырмауықты өсімдіктер ғимараттарды әрлендіреді. Бүгін оларда декоративті ғана емес, экологиялық мағынасы бар. Қандай?
   
3. 
   Жұмбақ: «Ол жылан секілді,
   

Құйрығын бұлғандатады.

Құйрығын жұлып тастайды –

Басқасын тауып алады».

Бұл кім? Жұмбақта қандай биологиялық құбылыс көрсетілген? Бұл құбылыстың жануардың өміріндегі маңызы қандай?

4. 
   Қарға балапандарында тілдері мен жұтқыншақтары қызыл, ал қарғаларда – қара. Бұл факті қалай түсіндіруге болады?
   
5. 
   Спринтерлер неліктен бармақтарымен жүгіреді? Сызбанұсқа түрінде түсіндіруге болады.
   
6. 
   Неліктен гипервениляциядан кейін тыныс алу жиілігі төмендейді, адамның басы айналып әлсіздейді? Жауапты жазған кезде сызбанұсқа түрінде тыныс алу орталығының, жауапты мүшелер мен рецепторлар арасындағы байланысты көрсету керек.
   

1. 
   Өсімдіктерде ұрықтану процесі өте жоғары температурада жүретіні мәлім. Қалайша таулы және арктикалық жерлерде өсетін өсімдіктердің гүлдерінде қоршаған ортаның температурасына қарағанда жоғары температура болады?
   
2. 
   Төменде берілген сызбанұсқаны қарастырындар:
   

Энергияның қайнар көзі

Б

СО₂+Н₂О 4 Е АТФ 5 өсу,

даму,

көбею

1. 
   Жер бетіндегі негізгі энерияның қайнар көзін атандар. Бұл энергия қалай аккумуляцияланады?
   
2. 
   Энергияны қолдану (жарық және химиялық) және көмірсудың қайнар көзі ретінде (анорганикалық және органикалық) тірі ағзалар қандай 2 топқа бөлінеді? (А, Б) Мысалдар келтіріндер.
   
3. 
   Заттар және энергияның айналуы жүретін процестерді (1-5) атандар. Процестердің қайсысын «алғашқы синтез» деп атайды? Неліктен?
   

3. 
   ДНҚ макромолекуласы редупликацияға дейін 10 мг құрайды және оның екі тізбегінде фосфор (Р) атомдары бар.
   

4. 
   Күрделі құрылымдарымен ерекшеленетін ағзаларды атандар
   

В – вирус тәрізді жасушасыз ағзалар

С –көк-жасыл біржасушалы балдырлар

Ағзалардың эволюциялық жүйелігін көрсетіп және даму кезеңдерін түсіндіріндер.

5. 
   Әлсіз жаттықпаған жүрекпен адамда, жүгіру кезінде, бұлшық етке жеткізілетін оттек сүт қышқылының жартысы ғана тотығады. Түсіндіріндер: 1. 25 минут ішінде бұндай жылдамдықпен жүгіру кезінде глюкозаның шығыны мен бұлшық етте сүт қышқылының жиналуы қалай жүреді? 2. Бұл неге әкеліп соғады?
   

6. 
   Ақуыздың молекулярлық массасы А=50000. Берілген геннің ұзындығын табындар.
   

1. 
   Папоротниктің бір түріне тұқым алмасуына сызбанұсқа сызындар. Тұқым алмасуының эволюциялық мәні неде?
   

2. 
   Зымырақтар (коловратки) дара жыныстылар және оларда жыныстық диморфизм сирек кездеседі. Зымырақтардың цикломорфоз сызбанұсқасын құрастырындар. Олар қалай құрғақшылықта және төмен температурада өмір сүреді? Зымырақтардың жер бітінде жайылуын сипаттандар.
   

3. 
   Өсімдіктердің көбі тұқыммен (семя) көбейеді. Тұқымен көбеюдің артықшылығы мен жетіспеушілігі неде? Мысалдарды келтіріп жазындар.
   

4. 
   Тозаң дәндерін қалай пайдалануға болады: 1. Өткен уақыттағы берілген облыстың климатын 2. Бұл жылдардағы адам әрекетін аңықтау үшін.
   

5. 
   100 диплоидты жасушалары бар екі топ берілген, әрқайсысында 8 хромосомалар (А, А, В,В, С,С, Д,Д) бар. Бірінші топтың жасушаларында митоз болды, екіншісінде мейоз. Аңықтандар: 1. Бірінші топта қанша жас жасушалар пайда болды? 2. Бірінші топтағы жас жасушаларда қанша хромосома және қандай (олардың символдарын көрсету)? 3. Ұрық сақтайтын бөлімде (семенник) қанша гамета пайда болды? 4. Бұл гаметаларда қанша хромосома және қандай?
   

6. 
   Шырша орманы, орман кесілуінен немесе өрттен кейін қалай қалпына келеді?
   

1. 
   А, В, С гендері бір тіркесу тобында орналасқан. Кроссинговер көлемі А және В арасында 7,4%, ал В және С арасында 2,9%. Егер А және С арасында кроссинговер 10,3% қашықтықта болса, А, В, С, гендері хромосомада қалай орналасады. Гендердің орналасуын сызбанұсқа (схема) түрінде көрсетіндер. Екі локустардың қайсысында кроссинговер жиі болады?
   
2. 
   Анасының қан тобы II, ал әкесінде IV. Балалардың қан топтарын аңықтандар. Шешімін схема түрінде көрсетіңдер.
   
3. 
   Лизин аминқышқылының өнеркәсіпте бактерияның жаңа штамы арқылы алынған, ол бастапқы лизинді бөліп шығарушы бактериялар культурасына қарағанда жүз есеге артық лизин бөліп шығарады. Сіздің ойынша, микробиологтар селекцияның қандай әдістерімен бұндай бактерия штамын бөліп шығарған?
   
4. 
   Фермаға екі бұқа сатып алынған, олардың сүт майлығына жауап беретін гендері белгілі емес. Гибридизация әдістері арқылы бұқалардың қайсысын тұқым ретінде тиімді пайдалануға болады?
   
5. 
   Мейоз процесі кезінде тек қана жыныс хромосомалары ғана емес, еркектер мен әйелдерде гомологиялық жынысты емес хромосомаларда (аутосомаларда) айырысу (расхождение) бұзылуы мүмкін. 1. Овогенез және сперматогенез процесстері кезінде аутосомалардың бір жұбында дұрыс емес айырысу кезінде қандай қалыпты емес (хромосомалар жиынтығы) гаметалардың пайда болуы мүмкін? 2. Даун синдромымен азап шегуші балалардың гаметалары қалай үйлесу кезінде туу мүмкін? (45 аутосомалар + ХУ)? Неліктен?
   
6. 
   Бастапқы популяцияда генотиптердің келесі жиіліктер: 0,1 АА; 0,2 Аа; 0,7 аа бар. Берілген популяцияны тепе-теңдікке келтіріңдер.
   

1. 
   Кестені толтырындар
   

2. 
   Ван Гельмонттың тәжірибесі. Өз экспериментіндегі мүмкіндіктерінен айырылып қалуы (Упущения допущенные им в своем эксперименте).
   
3. 
   Екінші ауыздылар мен бірінші ретті ауыздылардың даму сызбанұсқасын құрастырындар. Жеке жануарлар топтарымен филогенетикалық туысы ретінде олардың жақындығын қалай дәлелдеуге болады?
   
4. 
   Альбинизм адамдар арасында 1:10000 жиілікте кездеседі. Тасымалдаушылардың жиілігін аңықтандар.
   
5. 
   Қандай қысымдар және тіршілік өмірлер осы паразитті түбінен жоя алады (мысал келтіріндер)?
   
6. 
   Сұрақтарға жауап беріндер:
   

1. 
   Кез келген өсімдіктің, жануарлардың, микроағзалардың түрлерінің жоғалуы Жер генофондының ажарын келтіреді. Тірі ағзалар түрлерінің жоғалуының негізгі себептерін атап шығындар.
   
2. 
   Балдырлар саңырауқұлақтар мен бактерияларға қарағанда ауруларды қоздырмайды. Бұл неге байланысты?
   
3. 
   Кестені толтырындар
   

Түрді аңықтау кезіндегі белгілер	Қысқа сипаттама	Мысалдар
Морфологиялық Генетикалық

Б) Түрді аңықтау үшін қандай шарт міндетті түрде қажет болады?

4. Кестені толтырындар:

А)

Түрдің өмір сүру формасы	Қысқа сипаттама	Тұрақтылықтың себептері
Популяция Түр асты

Өзгергішітк формасы	Анықтама	Мысалдар	Генетикалық сипаттама	Өзгергіштіктің сеептері	Эволюциядағы мағынасы

1. 
   Түстің парадоксальды фазасы кезінде:
   

2. 
   Адреналин қанға түскен кезде ... болады
   

3. Жасушалық мембрананың қозуы кезінде электрлік зарядтың өзгеруі ... иондарымен байланысты

а) натрий және калий; б) магний және фосфор; в) хлор және темір; г) кальций және йод

4. Мидың сұр заты ... тұрады

а) нейрон денелері мен олардың миелинизацияланбаған өсінділерінен; б) тек қана нейрон денелерінен;

в) аксондардан; г) дендриттерден

5. Қан тамырларынан қан қысымы ... аз

а) аортада б) артерияларда в) артериолаларда г) жүректің қасында орналасқан веналарда

6. Изоляция формалары берілген А) уақытша, В) механикалық, С) географиялық,

Д) қылықтық, Е) экологиялық, олар түрдің пайда болуына фактор болып табылады.

Бақалардың (орман, ағашқа өрмелейтін) және бұқаның репродуктивті белсеңділігі сүретте көрсетілген:

репродукция

орман бақасы ағашқа өрмелейтін бұқа

ай

сәуір мамыр маусым

2) Жарық қоңыздардың ұшу траекториясы және олардың жарқырату демонстрациясы _______изоляцияға жатады.

3) Әртүрлі гүлдердің түрлері, оларға бір түрге жататын насекомдар кіре алмайды, бұл ... изоляцияға жатады.
3. Үздіксіз өзгергіштік (непрерывная изменчивость) (бойы, салмағы, құс қанаттарының өрісі, өсімдіктерде жапырақтар саны) графикте берілген.

Топтар саны

150 155 160 165 170 175 180 185 мөлшері, см

2. Белгінің барлық іріктеу орташа мағынасы (Среднее значение признака для всей выборки) _________.

а) қылқанды орманның биоценозы

в) тұшы сулардың биоценозы

с) теңіз сулардың биоценозы

д) шөл даланың биоценозы

1) кукша

3) шабақ

5) үш саусақты тоқылдақ

6) эфа

7) перловица

Дұрыс жауапты таңда

а) 12345678 в) 12345678 с) 12345678 д) 12345678
6. Гидробионттерді экологиялық топтар бойынша үлестіру

а) зоопланктон

в) фитопланктон

с) нектон

д) зообентос

1) көгілдір акула

2) теңіз сайтаны (морской черт)

3) диатомды балдырлар

4) зымырақтар

5) тунец

7) эвфаузидтер

8) тридакна алыбы (гигантская)

Дұрыс жауапты таңда

а) 12345678 в) 12345678 с) 12345678 д) 12345678

Правила выполнения заданий областной заочной школы олимпийского резерва РНПЦ «Ертіс дарыны»
Каждое задание оценивается по 10 бальной системе. При решении задач, заполнении таблиц, выполнении тестовых заданий, составлении схем проверяются результаты образования одаренности. В работах включены задания, которые проверяют:

- степень информированности учащихся по биологии, фактический материал;

- определение уровня интеллектуального развития – степени овладения письменными коммуникациями, которые основаны на мыслительных операциях (анализ, синтез, сравнение, выделение главного, обобщение, абстрагирование);

- творческий поиск, который основан на доказательстве, построении гипотезы, моделирование объектов, явлений и биологических систем. Умение строить и аргументировать свою позицию на основе полученных результатов.

Для успешного прохождения каждого тура получения высшего балла 60 необходима самостоятельная работа с использованием биологической литературы по разделам биологии и интернет информации.