Коммерциялық банктердің пруденциальдық нормативтер

1.Қазақстан Республикасы бойынша заңды ақшаны қай мекеме эмиссиялайды?

А)Ұлттық банк.

Б)Орталық банк.

С)Халық Банк

2. Банкте шоғырланған қаражат қорынан клиенттерге қайтарым мерзімін белгіленуі қалай аталады?

А) Банктік несие

Б) Комерциялық несие

С) Ұлттық банктік несие

3. 
   Банктік несиенің комерциялық несиеден айырмашылығы
   

Б) Тауар түрінде берілетін несие

С) Заттай және ақшалай түрінде берілетін несие

3. 
   Қай жылы Ұлттық банк бюджет тапшылығын инфляциялық емес жабуға көшумен байланысты тоқтатылды?
   

Б) 1999 ж.

С) 2000 ж.

3. 
   Ұлттық банктік несие қанша топқа бөлінуін ата?
   

Б) Аукциондық, бюджеттік

С) Аукциондық, ломбардтық

3. 
   Аукциондық Ұлттық банктік несие қанша мерзімге берілді?
   

Б) 3 айдан 1 жылға дейін

С) 1 жылдан 4 жылға дейін

7. Несие жүйесінің негізгі буыны және нарықтық экономиканың маңызды құрамды бөлігі болып табылады.

А) банк жүйесі

Б) несие жүйесі

В) кредит жүйесі

Г) ақша жүйесі

8.Басқарылатын жүйе ...

А) банк жүйесі

Б) несие жүйесі

В) кредит жүйесі

Г) ақша жүйесі

9.Банк қызметі қандай шамада реттелетіне қарай банк ісін ұйымдастырудың неше типі көрсетілген...

А) 2 типі

Б) 3 типі

В) 4 типі

Г) 5 типі

10.Банктер өздері атқаратын қызметтердің ерекшелігіне байланысты бөлінуі.

А) Эмиссиялық, эмиссиялық емес

Б) Банктік, банктік емес

В) Тауарлы және ақшалай

Г) Эмиссиялық және банктік
7-тақырып. Банк қызметіне пруденциялық реттеу жүргізу

Жоспар:

2.Банктердің қысқа мерзімді өтімділік коэффиценті

Банк қызметін реттеу шараларының ішіндегі ең маңыздысы пруденциялық нормативтер. 2002 жылы 3 маусымдағы ¥лттық банк Басқармасының № 213 қаулысымен бекітілген "Екінші деңгейдегі банктерге арналған пруденциялық нормативтер туралы" ережегс сәйкес оларға мыналар жатады;

1. 
   жарғылық қордың ең төменгі мөлшері;
   
2. 
   меншікті қаражаттардың жеткілікті коэффициенті;
   
3. 
   бір қарыз алушыға келетін тәуекелдің ең жоғары
   мөлшері;
   
4. 
   өтімділік коэффициенті;
   
5. 
   ашық валюталық позиция лимиті;
   

Бір қарыз алушыға келетін, тәуекелдің мөлшері мыналардың сомасынан тұрады:

1. 
   банк балансында есепке алынатын, қарыз алушыға
   қатысты банк талабы;
   
2. 
   соңғы бес жыл ішінде банк балансынан шегерілген,
   қарыз алушыға қатысты банк талаптары
   
3. 
   ҚР заңдарында немесе жасалған келісім-шартта көзделген негіздс қарыз алушы немесе үшінші бір тұлғаның алдында алдағы 2 айдың ішінде не белгісіз мерзімге несиелік тәуеклге баратын банк тарапынан туындайтын (несиелік тәуекелмен байланысты) талаптар;
   

- банк қарамағына берілген депозиттегі ақшасы, ҚР Үкіметі және Ұлттық банктің шығарған мемлекеттік бағалы қағаздары құйма бағалы металдары, Standard & Роогs және басқа халықаралық рейтингтік агенттіктердің ^ІІА" рейтингін иеленетін банк кепіл- хаттары;

• 
  ҚР Үкіметі Ұлттық банкіне қатысты талаптары;
  
• 
  Standard & Роогs және басқа халықаралық рейтингтік агенттіктердің “ВВВ” рейтингінен төмен емес ұзақ мерзімді қарыздық рейтингі бар банктердің ашқан корреспонденттік шоттарына қатысты талаптары.
  

Өтімділік коэффициенті екі коэффициент көмегімен анықталады:

• 
  банктің ағымдагы өтімділік коэффициенті
  
• 
  банктің қысқа мерзімді өтімділігінің коэффиценті
  

Өтімділігі жоғары активтерді есептеуге мыналар жатады:

• қолма-қол ақшалар;

• мемлекеттің бағалы қағаздары жәнс Қазақстан

• құйма қымбат бағалы металдар;

• клиенттердің және банк-корреспонденттердің талап

• "овернайт" банкаралық несиелері;

• есеп айрысу мерзімі көрсетілмеген басқа да талап етуге
дейінгі міндеттемелер.

Бақылау сұрақтары.

Ағымдағы өтімділік коэффициенті.

Банк ресурстарын қалыптастыруға байланысты тәуекелдердi басқару

Өтімділік коэффициенті

Студенттердің үй тапсырмалары.

Коммерциялық банктердiң қызметтерiн ұйымдастыру барысында кездесетiн тәуекел

Бір қарыз алушыға келетін, тәуекелдің мөлшері
Банктік қадағалаудың әдістері мен талдау

Жазбаша бақылау

5 апта 2 балл

1.Банктің қызметін реттеу

Жоспар:

2. Пайыздық шығындардың көлемі

Банктің шығындарын талдауда қарастыратын негізгі мәселелер мыналар:

• 
  шығындардың құрылымы;
  
• 
  пайыздық шығындардың көлемі;
  
• 
  пайыздық емес шығындар мен басқа да шығындардың
  көлемі;
  
• 
  әкімшілік шығындар .
  

Еліміздегі банктік жүйенің халықаралық банк жүйесінің жұмыс істеу принциптеріне көшуі барысында Қазақстан Республикасындағы өтпелі кезеңнің ерекшеліктерімен әлемдік банктің технологиясын ұштастыра білудің маңызы өте зор. Банктің өтімділік жағдайы оның барлық қызметінің көрсеткіштеріне әсер етеді. Банктің өз міндеттемелері бойынша жауап бере алмауы банкке деген сенімінің жоғалуына әкеп соғуы мүмкін. Сондықтан өтімділікті қашықтан талдау мен кадағалауда өтімділікке әсер ететін банктің барлық көрсеткіштері мен жағдайлары ескеріліп, өтімді активтердің сомасы мен міндеттемелердің кұрамы сияқты банктің өтімділігі бойынша обьективті көрсеткіштерге көңіл аударылады.

Екінші деңгейдегі банктердің жағдайы туралы ақпараттарды сақтайтын Қазақстан Республикасы Ұлттық Банктің электронды жүйесінің (ВОSS) Ұлттық Банк алдында мынадай міндеттері болады:

• 
  банк басшылығымен үнемі және тиімді байланыта болу ;
  
• 
  өз бақылауындағы банктердің жағдайы туралы банктік қадағалау депортаментінің директорына жедел түрде ақпараттар беріп тұру;
  
• 
  банк басшылығы мен директорлар кеңесінің кемшіліктерді түзетуге қабілеті мен ықыласына байланысты мәселелерді шешуде өздерінің шаралар жоспарын Ұлттық банктің басшылығына қарастыруға беру ;
  
• 
  өзіне бекітілген банкке қатысты әсер ету шараларының орындалуын бақылау және олардың тиімділігін бағалау .
  

Банктердің ең төменгі резервтік талаптарды орындаудың екі әдісі бар:

Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі белгіленген екінші деңгейдегі банктердің қаржылық есеп беру туралы тәртібіне сәйкес банктер Қаржылық кадағалау департаментіне тоқсан сайын халықаралық стандарттарға негізделген қаржылық есеп береді. Қаржылық есеп беру банктік қаржылық жағдайы мен оның қызметінің нәтижелері туралы нақты мәліметтерді қамтитын отыз бес кестеден тұрады.

Бақылау сұрақтары.

Банк қызметіндегі шығындарының құрылымы мен көлемі

Банктің қаржылық нәтижелерiн талдау

Өтімділікті талдау

Банктердің ең төменгі резервтік талаптарды орындаудың әдістері
CAMEL жүйесінiң көрсеткіші мен рейтингi

Глоссарий

6 апта 2 балл

1. 
   CAMEL жүйесі
   
2. 
   Қаржылық жағдай
   
3. 
   Басқару сапасын бағалау
   
4. 
   Активтер
   
5. 
   Санкциялар
   

8. Активтердің сапасы

9. Менеджмент

10. Табыстылық

11. Өтімділік

9-тақырып. CAMEL жүйесі бойынша пайдалылық

Жоспар:

2.Пайдалылықты талдау

Рейтинг жүйесінің САМEL атауы талданатын компоненттердің алғашқы әріптернен құрылған :

Активтердің сапасын талдау барлық активтердің түрлерін сондай-ақ баланстан тыс активтер мен несие портфеліндегі проблемалы активтердің негізгі бөлігін қамтиды. Сондықтан несие портфелінің сапасын талдауға көп көңіл бөлуді қажет етеді. Бұл талдаудың негізгі принципі несиенің қайтарылуын қамтамасыз етуді талдау болып табылады. Біріншіден инспектор келесі жақтарына көңіл аударуы керек:

- несиені өтеу келісім-шартқа сәйкес жүргізіліп жатыр ма, әлде төлемдер кешіктірілген бе?

- қарыз алушы кәсіпорынның қаржылық жағдайы тұрақты ма, әлде қаржылық жағдайы нашарлап қалды ма?

- қарыз алушы несиені қайтара алмаған жағдайда банктің несиенің орнын жабу үшін косымша қамтамасыз ету қаражаттары немесе несиені қайтарудың басқа түрлері бар ма?

Банктің активтерінің сапасын талдаудың мақсатты көздері жағынан жедел жәрдем жасау талап етілсді.Қаржылық және болып банктің есеп беруінде олардың сүру қабілеттілігі мен құны дұрыс көрсетілгенін анықтау.Тәуекел деңгейін анықтауда активтердің әр деңгейдегі тәуекелінің бар екенін ескеру қажет. Белгілі бір активтердің түрлері тәуекелмен ешбір байланыссыз болады. Мысалға, кассадағы қолма-қол ақша немесе Ұлттық банктегі корреспонденттік шоттағы қалдық. Бұл активтерге қарама-қарсы 100 % тәуекелі бар активтер бар. Мысалы, оларға банктен берілетін несиелер жатады.

Егер банк несие бойынша шығындарды жабуға провизиялар құрған болса, онда құрылған провизиялардың сомасын активтердің жіктелінуіне дейінгі сомасынан алыньш тасталынады.

Активтердің сапасын талдау жіктелінген активтердңі орташа құны мен банк капиталының қатынасына негізделеді

Өтімділікті талдау үшін кез келген көрсеткішті қолдану мүмкін емес және САМЕL жүйесі бойынша өтімділік рейтингісін анықтау үшін инспекторға бірнеше факторларды ескере отырып, өзінңд жеке ойын басшылыққа алуы қажет:

1) салымдардың көлемін, яғни банктің депозиттерінің

2) активтердің өтімді түрде болуы немесе өтімді түрдегі

3} банктің қарыз қаражаттарына деген қажеттілік деңгейі, яғни банкаралық нарықта несие желісін ашу келісімі бойынша алынған қаражаттар немесе Ұлттық банктен алынған қаражаттардың тартылған ресурстардың жалпы көлеміне қатынасы (бұл деңгейдің жоғары болуы банктің өтімділік позициясына мазасыздық туғызады);

4) банк басшылығының өтімділік деңгейін басқару қабілетін және банктің өтімділікті реттеудегі өзінің жеке ішкі саясаты мен принциптерін сақтауы.

1-рейтинг (тұрақты). Мерзімі кешіктірілген немесе жіктелінген активтердің саны аз, несиенің нашар орналастырылуына қарсы тұру үшін ішкі бақылау жүйесі мен басқару механизмдері жеткілікті банктер.

Бұл рейтингтегі банктердің диверсификацияланған несиелік портфелі болуы жәнс бір қарыз алушыға келетін тәуекелдің ең жоғарғы мөлшері мен банкпен ерекше қатынастағы тұлғаларға байланысты талаптардың орындауы керек.

2-рейтинг — (қанағаттанарлық). 1-рейтингке жатқызылған банктерге қарағанда, бұл рейтингтегі банктердің мерзімі кешіктірілген немесе жіктелінген активтсрінің мөлшері үлкен болады, бірақ проблемалы активтердің көлемі орташа ал, жалпы активтердің сапасы қанағаттандырарлық болады.

Несие саясаты мен ішкі бақылау жүйесінің саясаты жалпыға сәйкес деп бағаланады, сондай-ақ кез келген айқындалған шығындарды жұмыс тәртібінде түзеуге болады.

Бүл рейтингтегі банктердің де диверсификацияланған несиелік портфелі болуы жәнс бір қарыз алушыға келетін тәуекелдің ең жоғарғы мөлшері мен банкпен ерекше қатынастағы тұлғаларға байланысты талаптарды орындауы

керек.

3-рейтинг (орташа). Бұл рейтингтегі банктердің мерзімі кешіктірілген және жіктелінген активтердің көлемінің жоғары болып келуі қауіп төндіреді. Жалпы жіктелінген активтердің деңгейі әзірше банктің капитализациялануын қажет етпейді, бірақ жағдайдың нашарлап кету мүмкіндігі бар. Мұндай банктер берілген несиелердің қайтарылуын талап етуді жеткілікті деңгейде қамтамасыз етпеген.

4-рейтинг (шекті). Бұл рейтингтегі банктердің мерзімі кешіктірілген және жіктелінген активтердің көлемі шығынды және активтердің сапасы нашар деп бағаланады. Жағдайды түзетуге байланысты жедел түрде шаралар қолданбаса, проблемалы активтердің деңгейі мен ауыртпалығы болашақта банктің төлем қабілетіне қауіп төндіруі мүмкін.

Мұндай банктердің несиелерді басқаруы нашар, несие саясаты мен ішкі бақылау механизмі әлсіз болады және басқару мен иемдену мәселелері бойынша заңсыз іс-әрекеттердің де болуы мүмкін. Бұл банктердің несиелік портфелі банкпен ерекше қатынастағы тұлгалардың белгілі бір санымен ғана шектеледі.

Банктермен ерекше қатынастағы тұлғаларға байланысты талаптардың орындалмауын сипаттайды.

5-рейтинг (қанағаттанарлықсыз). Бұл рейтингтегі банктердің мерзімі кешіктірілген және жіктелген активтер көлемінің нашар жағдайы және банктің төлем қаблеттілігіне нақты қауіп туғызады.

Сауықтыру бойынша бірнеше механизмдерді іске қосып және ағымдағы шығындарды қысқартуға байланысты жақын арада шаралар қолданбаса банктің банкротқа ұшырау қауіпі бар.

Бақылау сұрақтары.

САМЕL жүйесі бойынша өтімділік рейтингісі

Еншiлес банктердi құру

Банктердің қызметін ұйымдастыру

Студенттердің үй тапсырмалары.

Банктiк операциялардың түрлерi

Жоспар:

2.Меншікті капиталды бағалау әдістемесі.

Теориялық мәліметтер

Нарықтық қатынастарға өту барысында банктік ресурстарының құрылымында біршама өзгерістер болуда. Меншікті қаражаттар қатарына, біріншіден, коммерциялық банктің акционерлік капиталы, резервтік қоры , сол сияқты қосымша қорлары кіреді. Тартылған қаражаттардың жаңа түріне: Ұлттық банктен және басқа да несиелік мекемелерден алатын несиелер, басқа банктердің , корреспонденттік шоттағы, депозиттік шоттардағы қаражаттары, облтгацияларды сатудан түскен қаражаттар, лизингтік операцияларды жүзеге асырғаны үшін алынған тауарлы – матерниалды құндылықтар жатады.

Коммерциялық банктердің ресурстарының құрылымы олардың мамандануы , әмбебаптығы және қызметінің ерекшеліктеріне қарай ерекшеленеді.

Банк ресурстарының құрамына мыналар жатады:

банктің меншікті капиталы;

банктің займдық және тартылған қаражаттары.

Банк ресурстарының құрамындағы меншікті капитал немесе тартылған қаражаттарға қарағанда өте төмен болғандықтан барлық қаражаттарға деген қажеттілігінің 10% -ға жуық бөлігі өтелсе, ал қалған бөлігі тартылған қаражаттардың үлесіне тиеді.

Коммерциялық банктердің меншікті капиталының рөлі шамасы, басқа қызметпен айналысатын кәсіпорындар және ұйымдарға қарағанда өзіндік ерекшеліктерге ие.

Меншікті және тартылған коммерциялық банк ресурстары Ұлттық банкте ашылатын корреспондеттік шотта көрсетіледі. Бұл активтік шот, сондай-ақ дебеті бойынша ресурстар ал кредиті бойынша несиелік жұмсалымдар беріледі. Демек дебеттің қалдықтын шамасы банктің бос резервінің мөлшерін көрсетеді. Банктің бос резервінің мөлшері активтік операциялар жұмсалмаған оның ресурстар шамасын білдіреді. Осы бос резервтер сомасы қаншалықты жоғары болса, банктің тұрақтылығы соғұрлым жоғары, бірақ пайдасы төмен болады. Керісінше, егер бос жаьқан қаражаттарының шамасы аз болса, онда тұрақтылығы төмен, пайдасы жоғары келеді. Сондықтан да, әрбір коммерциялық банк өзінің корреспонденттік шоттағы қалдығын үнемі ықшамдауға ұмтылады.

Банктің меншікті капиталы – банктің қаржылық тұрақтылығын, коммерциялық және шаруашылық қызметін қамтамасыз ету үшін құрылған банктік әр түрлі қорлары мен сол сияқты ағымдағы қызметінің нәтижесіне байланысты және өткен жылдардағы бөлінбеген пайдасы.

Банктің меншікті капиталының құрылымы бірдей емес, себебі, оларға әсер ететін әр түрлі факторларға, атап айтсақ, активтер сапасына, меншікті пайданың пайдаланылуына, капиталдың бағасын нығайту мақсатына және банк саясатына байланысты жыл бойына өзгеріп отырады.

Сонымен, қазіргі коммерциялық банктердің меншікті капиталы мынадай баптар құрайды:

Банктің жарғылық капиталы банктің заңды тұлға ретінде міндетті түрде құрылуын және өмір сүруінің экономикалық негізін құрайды. Жарғылық капиталдың төменгі мөлшері Қазақстан Ұлттық банктердің пруденциялық нормативтерімен реттеліп отырады. Банктің жарғылық капиталы, оның құрылтайшыларының қосқан жарналар немесе пайлары сомасынан тұрады.

Қазақстанда екінші деңгейлі банктер төмендегідей екі ұйымдық формаларда құрыла алады:

акционерлік банк формасында;

пай қосу арқылы, яғни жауапкершілігі шектеулі серіктестік формасында.

Банктің меншікті капиталының жеткіліктілігі ұзақ уақыт бойы ғылыми – зерттеу затына және банктер мен оны реттеуші ұйымдар арасындағы пікірталасқа айналып келеді.

Банктер өздерінің активтерін арттыру үшін капиталдың төменгі мөлшерде болғаның қалайды. Ал банкті бақылаушылар, банктердің банкроттықтан аулақ болуы үшін капиталдың жеткілікті мөлшерде болуын талап етеді. Банктердің банкроттығы оңдағы басқарудың нашарлығынан болуы мүмкін , себебі банкті жақсы басқараса, ол төменгі капитал нормасында жұмыс жасай алады деген пікірлер бар. “Капиталдың жеткіліктілігі” термині банктің жалпы тұрақтылығын және оның тәуекелге бару дәрежесін көрсетеді. Капиталдың жеткіліктілігі – бұл банк капиталының мөлшерінің тәуекел дәрежелері ескерілген банк активтеріне сәйкес болуға тиісті. Сондай – ақ , коммерциялық банктер өз жұмыстарында банк капиталын шамадан ты ұлғайтуды теріс санайды. Өйткені, ол банктің қызметіне кері әсер етуі мүмкін. Банктердің көбі акция шығара отырып, қаражат тартуға ынтасыз болып келеді. Сондықтан банк жетекшілері бір жағынан, қадағалау және бақылау ұйымдары екінші жағынан, банк капиталы мен коммерциялық банктердің басқа да қызметіндегі параметрлер арасындағы қолайлы қатынасты табуға тырысады.

Банктің ресурсындағы меншікті капиталдың өте төменгі үлесінде болуы да дұрыс емес. Себебі, ол банктің салым иелері алдындағы жауап беру мөлшеріне сәйкес келмейтіндігін сипаттайды.

Банк меншікті капиталын ұлғайтуға негіз болатын төмендегідей факторларды ескеру қажет:

банктердің дивиденттері өнеркәсіптік кәсіпорын активтеріне қарағанда, пайыз мөлшерлемесінің өзгеруіне, қарыз алушының несиелік қабілетінің нашарлауына байланысты, олардың нарықтық құндары өзгеріп отырады;

банк көбіне тұрақсыз қысқа мерзімді қарыз көздеріне көңіл бөледі, бірақ олардың көбі талап етуге байланысты қайтарылып алынуы мүмкін.

Сондықтан, кез кеген саяси немесе экономикалық өмірдегі жағдайлар банктердегі ресурстардың сыртқа ағылуына себеп болуға тиіс. Бастапқыда банк капиталының активтерге қатысты шекті қатынасы 20% шамасында болса, ал қазіргі оның шамасы 12% - ды (пруденциялық нормативтердегі к2 – нің мәні) құрайды. бұл дегеніміз банк жүйесіндегі төлем қабілетінсіздік тәуекелдің уақыт өте келе арта түсетіндігін көрсетеді. Себебі, банк жүйесіндегі банктердің активтерінің сапасы әлі де болса өз деңгейіндегі еместігін ескерсек, онда болашақты оның орнын жабатын меншікті капитал үлесі жеткіліксіздігі байқалады.

Демек, банк капиталының жиынтық деңгейінің жеткіліктігі банк жүйесін қолдайтын басты шарттардың біріне жатады.

Банктердегі немесе жалпы банктік жүйедегі капитал көлемін тура анықтау қиын, бірақ жоғарыда қарастырылған қызметтердің орындалуы үшін, салым иелері мен бақылаушы ұйымдардың сенуі үшін капитал жеткілікті мөлшерде болуы қажет. Қажетті капиталдың сомасы банктің тәуекел деңгейіне байланысты болуға тиіс. Мысалы, егер банктің берген ссудаларының тәуекел дәрежесі өте жоғары болса, онда банкке көп мөлшерде қорлар құруға тура келеді. Қажетті меншікті капитал мөлшерін анықтай отырып, банк алдында келесідей міндеттер тұрады: тәуекелдің артуына байланысты өз капитал мөлшерін ұлғайту қажет пе немесе тәуекел деңгейі төмен болып келетін активтерге өз қаражаттарын орналастырыған тиімді ме? Осындай жағдайда банк капиталы , оның активтер сапасына, басқару сапасына, қызметіндегі саясатқа және банктің басынан кешетін тәуекуелдерге тәуелді ме жоқ па ? деген балама сауал туындайды.

Банк меншікті капиталының жеткіліктілігі жоғарғы деңгейде сақталған. Оның ішінде: К1 – дің мәні 2002 жыл бойына 0,11 – ден 00,9 – ға дейін к2 – нің мәні 0,19 дан 0,17 – ге төмендеген. Мұндай төмендеу, банк жүйесіндегі жиынтыќ активтердіњ өсуі банктердің капиталдану қарқынының өсуінен жоғары болып келуімен сипатталады.

Бақылау сұрақтары.

Банк меншікті капиталының жеткілікті дәрежесі

Банк меншікті капиталының баптары

Студенттердің үй тапсырмалары.

Банктің жарғылық капиталы