Сборник материалов международной научно-практической конференции

Семипалатинский государственный университет имени Шакарима

Кризис ликвидности заставил компании, представляющие малый и средний бизнес, искать новые пути выживания на рынке

Когда в прошлом году на финансовом рынке РК разразился кризис, эксперты в первую очередь заговорили о проблемах банков и крупных строительных компаний. Но среди тех, кто столкнулся с проблемами, оказались также представители малого и среднего бизнеса (МСБ). Развитие и нормальное функционирование этого сектора тесно связано с кредитованием – основным источником для пополнения оборотных средств компаний. На данный момент удар, нанесенный кризисом по МСБ, не критичен. Но если ситуация не улучшится до конца 2010 года, некоторым игрокам придется столкнуться с серьезными трудностями.[1]

Сильнее всех от банковского кризиса пострадали компании, связанные со строительством – ведь этот сектор высокозатратен и является чистым потребителем капитальных средств. С учетом расходов на страхование, комиссию, оценку залога и прочее реальная стоимость кредита доходит до 25–30%», – говорится в отчете союза «Атамекен».

При этом общий объем необходимой для МСБ господдержки в союзе оценивают в 2 млрд долларов на 2008 год.

Кризисная ситуация станет стимулом для многих компаний МСБ к совершенствованию своего финансового менеджмента. Те, кто не смогут приспособиться, – умрут. По оценке владельца компании «Киiк» Серика Туржанова, таковых будет не менее 50% от общего числа игроков МСБ. Правительство и отдельные деловые организации пытаются помочь малому и среднему бизнесу. Так, помимо плановых расходов на поддержку этого сектора в объеме 48,8 млрд тенге в прошлом году власти выделили еще 400 млн долларов на кредитование МСБ (в рамках выделения 4 млрд долларов на поддержку банков, МСБ и строительного сектора). Деньги уже распределены среди семи банков.

Однако государственная поддержка не всегда радует кредитуемые компании. В союзе «Атамекен» говорят о том, что большие претензии возникают по использованию средств, направленных государством на поддержку бизнеса. «Если во всем мире маржа банков считается приличной при 3–4%, то наши финансовые институты, получая от государства ресурсы под 11%, накручивают на них еще 10–15%. [1] Для решения проблем малого и среднего бизнеса во многих регионах нашей республики созданы специализированные организации, которые оказывают консультационные услуги начинающим предпринимателям. В этих организациях начинающий предприниматель может получить необходимую информацию о лицензировании предприятия или сертификации товаров и услуг, помощь в организации учёта на предприятии, консультации юристов по различным аспектам деятельности малого и среднего бизнеса. Одной из острых проблем, которая стоит перед владельцем малого или среднего предприятия, является отсутствие помещения для открытия собственного дела. Для решения этой проблемы малого и среднего бизнеса создаются специальные территории (бизнес-инкубаторы), где владельцы малого и среднего бизнеса могут снять помещение под офис или производственные площади по низкой арендной ставке, если их бизнес соответствует определенным требованиям. [2]

Чтобы решить проблемы инновационного малого и среднего бизнеса в РК и в регионах строятся технопарки, где созданы благоприятные условия для развития малых и средних предприятий. Здесь же могут находиться учебные заведения, в которых будут готовить квалифицированных специалистов в области инновационных технологий, а также  выставочные помещения и конференц-залы, где можно проводить мероприятия, связанные с развитием малого и среднего бизнеса.  Для решения кадровой проблемы малого бизнеса в целом ряде учебных заведений начата подготовка управляющего персонала, работа которого будет направлена на увеличение эффективности работы малых предприятий.

По распоряжению правительства Республики Казахстан применяется целый ряд мер, которые позволят снизить административные барьеры,  стоящие на пути развития малого и среднего бизнеса, а также снизить и упорядочить количество проверок, которые проводятся на предприятиях малого и среднего бизнеса контролирующими органами.

Исходя из вышеизложенного, рекомендуемое решение проблем малого и среднего бизнеса может быть основано на применении опыта, который был накоплен в различных странах с рыночной экономикой. Но, скорее всего, в РК будет найден свой собственный путь развития малого и среднего бизнеса, который, возможно,  в ближайшее время станет играть главенствующую роль в экономике нашей республики.[2]

1. Журнал «Менеджмент» 2008 г. №2, стр. 5-8.

2 http://www.kreditbusiness.ru «Решение проблем малого и среднего бизнеса»
Seleznev К.

KPMG Russia

Key words: investment preferences, investment attractiveness, public borrowings.

During the recent few years the Russian financial market grew and fell dramatically.


Since 2000 the volume of the bonds public offering constantly grew reaching its historical maximums annually. As a result the volume of corporate bonds trade grew significantly every year – Chart 1.
At the end of 2008 and the beginning of 2009 there were no stock public offering and the volume of bonds emission volume decreased sharply – Chart 2 [1].
Table 1- Corporate bonds defaults

In addition the quantity of bonds defaults increased, so investors started paying more attention to risk management and financial instruments selection. The amount of defaults in the first half of 2009 was higher than the amount during 8 previous years - Table 1 [1].

So current economic environment makes it difficult to raise financing from the market and escalates the competition between the capital recipients.

Each company, which has no public debts, faces the problem of own prospective evaluation i.e. management of the company has to evaluate the investors’ demand in respect to the company’s bonds and estimate the general terms of the bonds issue: terms, volume, rate. Usually a volume and term of the issue are clear for management, but the rate is an unknown parameter. In our research we explore the methodology for estimation of price in public borrowing by a company, which has no public credit history.

To estimate the investor’s attitude to the company’s bonds it is necessary to analyze the factors which influence investors’ behavior. Investor’s behavior includes all kinds of activities relevant to the creation and evaluation of the securities portfolio and the subsequent portfolio analysis and management. Also it includes buying and selling securities.

Consequently, one could conclude that there are some basic foundations for making an investment decision which could be unique for a certain investor or similar for any investor types or groups. Such foundations are investment goals, individual restrictions, terms of investment, etc. So if we identify such foundations and determine whether company’s bonds meet the requirements of such foundations, we can evaluate the demand for the bonds.

We considered it is necessary to determine “investment preferences” as an independent term, because it forms the basis for strategic and tactic investors’ behavior.

Investment preferences is a total amount of directives of a certain investor, which are specified by different factors and determine his investment behavior including the selection of financial instruments.

It is necessary to distinguish between the concepts of the term “investment preferences” and “investment attractiveness”. In modern economic literature one usually describes the attractiveness of an object or financial instrument to an investor. Investments attractiveness is an object characteristic which describes the will and intention of an investor to invest money into a definite object based on the analysis of the relevant factors. So if the investment attractiveness of an object meets the investment preferences of the investor, the deal will take place.

Analyzing the term “investment preferences” we shall distinguish between the meaning in restricted sense from the point of view of a definite investor and to the wide extent from the point of view of a definite emitter.

In restricted sense a definite investor is analyzed and individual investment preferences are specified. In such case the evaluation of the preferences is necessary for the investor’s portfolio management.

To the wide extent investment preferences are described from the capital recipient’s point of view. A company that intends to borrow from the public market should identify the investment preferences, which are common for the majority of investors, so called market investment preferences.

Market investment preferences are the summary of the directives which are dominating among the majority of investors in current situation and which can be used to select and rank the investment objects. In other words market investment preferences are the most popular foundations to select a financial instrument for investing. If an asset meets the requirements of such foundations it would be bought in the market, which means that its’ investments attractiveness coincides with the market investment preferences.

To develop evaluation methods for market investment preferences one should trace the factors which form them in the market. As the total capital supply is formed by the individual investors presented in the market than market investment preferences are a summary of the individual investment preferences. So the more investors pay attention to a factor the more importance it has for the evaluation of the company’s prospective in public capital raising. On the other hand some rare or unusual requirements form certain investors do not influence the deals significantly.

Such logic leads to two general conclusions:

First, each company can find its investor. As there are a lot of investors with different investment preference, it is probable that investment attractiveness of each security matches the investment preferences of some investors. We consider it highly unlikely that one’s attractiveness totally mismatches with any preference in the whole financial market so the probability of this is converging to nil.

Second, the more investors are satisfied with company’s investment attractiveness the higher is the competition for the securities and the lower is the price.

We are considering only public borrowings, which are carried out through the organized security market. So the range of investors is limited and the probability of totally unsuccessful securities selling is not tending to nil. In other words, limiting the range of investors we restrict the range of investment preference so that it is possible not to find any investor at all. This conclusion is confirmed by real practice: for example “Federal Financial Market Service considered the bonds offering of “Glavstroy-Finans” as cancelled, because the company failed to sell even one security”. Such situation is not unique in current market conditions. In the current moment there are nearly 10 bonds issues in progress and the evaluation of the investment preferences is highly important for them.

As it was mentioned above, the investor behavior is determined by his investment preferences which are formed as a result of the influence of different factors. However, the comprehension and reaction of an investor can be unpredictable and irrational.

Modern psychology researches in human behavior in the conditions of risk and uncertainty formed a base for the new direction of the financial science called “Behavioral finance”. The direction was developed by the following scientists - H. Shefrin, A. Tversky, D. Kahneman, M. Statman and others.

A. Tversky described three main aspects of irrational behavior, which come out in the form of different behavioral effects and errors. Three main aspects are the following:

1. “Representativeness which is usually employed when people are asked to judge the probability that an object or event A belongs to the class or process B; “

2. Availability of instances or scenarios, which is often employed when people are asked to assess the frequency of a class or the plausibility of a particular development;

3. Adjustment from an anchor, which is usually employed in numerical prediction when a relevant value is available”.

A. Tversky described the errors, which were made by people under uncertainty and identified contradictions between the actual behavior and the expectations based on the classical theory. For example, people tend to make different conclusions depending on the type and presentation of incoming data and their previous experience. In the experiment different groups of people were asked how many variants exist to form a committee of two members from ten candidates. On average people answered that there were 70 variants. For the question how many variants exist to organize a committee of eight members out of ten candidates the average answer was 20 variants. It is easy to calculate that mathematically both questions have the same answer – 45 variants [3]. Also A. Tversky emphasizes that such errors are made not only by non-educated people but also by those who graduated with special mathematical and statistical training. However, well-trained people avoid simple errors [3].

Consequently, we can conclude that there is an opportunity of the irrational investor’s behavior. So all factors influencing investors can be divided into two major groups:

1. 
   accidental or unpredictable factors,
   
2. 
   rational or predictable factors.
   

First, there are factors which are not considered by the researcher in estimation of the market investment preferences. So we can define such factors as a researcher’s misstatement.

Second, there is an influence of different psychological effects and errors in understanding of the information by an investor. This group includes all types of factors which make investor behave in an incomprehensible or irrational way.

We consider that any investment decision is a result of accidental factors and investment preferences, which were formed by the predictable factors. So the resulting estimation of the borrowing rate would be composed of two parts: predictable part and accidental error.

As the majority of investors in the organized stock market are mathematically and economically educated (at least they have the basic knowledge), so we can expect that their behavior is rather rational than irrational, so the predictable part dominates.

All predictable factors can be divided into two groups: external and internal.

External factors describe the current economic environment of a definite market and all kinds of environment influences on the investor. Usually the external factors are the same for all investors in the market, but the importance of the factors can differ.

Three levels of the external factors can be singled out:

1. 
   “Macrolevel” describes the world economy in general.
   
2. 
   “Mesolevel” describes the current condition of a definite country.
   
3. 
   “Microlevel” refers to the current situation in a separate relevant economic branch.
   

If a company’s business is localized in a single country, which can be easily measured by the revenue structure, than the world economy indicators influence the company’s business indirectly through the influence to the country economic condition.

In our research we consider external factors from the second point of view, i.e. from the point of view of the company which does business in one country.

Internal factors include different factors, which are individual for a definite investor or group of investors – strategic goals, expectations, legal stipulations, etc. Investor’s expectations are of high importance, because they build a foundation for the reaction to the factors. The estimation of investor’s expectations is a highly difficult problem because they could be changed very quickly and also they could be irrational. We considered that the only way to estimate the investor’s expectation in a current situation is to use a survey method selecting a representative group of experts.

The summary of the factors described above and the influence of them ono the investment decision is presented in the Chart 3.



Chart 3- Factors that influence investment decisions
Summarizing all mentioned above we can make the following conclusions, which have a high importance to developing a technical approach and a method to estimate the rate of the public borrowing through the evaluation of the investment preferences:

1. 
   Investors’ behavior is determined by the investment preferences and accidental factors.
   
2. 
   Investment is performed when an investment attractiveness of the instrument coincides with the investment preferences of investors. In case of limiting of the investors’ range to the organized security market it is possible that a certain borrower fails to sell any securities at all.
   
3. 
   The resulting rate of the borrowing in composed of two components: predictable part and accidental error, so it is necessary to estimate market investment preferences and consider accidental factors.
   
4. 
   Estimating factors that determine an investment decision one should use deductive method starting from macroeconomics and finishing with company’s business conditions.
   
5. 
   In an evaluation of internal factors it is necessary to consider investors’ expectations which is possible to be achieved by using a survey method among the representative group of experts.
   

Sources

2. Source www.interfax.ru

3. A. Tversky and D. Kahneman Judgment under Uncertainty: Heuristics and Biases, Science, New Series, Vol. 185, No. 4157. (Sep. 27, 1974), pp. 1124-1131.
Темірғалиева А.С., Самиева Г.Т., Болсынбекова Г.А.

Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті

Қазақстанда шағын кәсіпкерлік секторын дамытуға әсер ететін негізгі фактор қалыптасқан экономиканың аймақтық-салалық құрылымы және шағын бизнес қызметінің институционалды-құқықтық негізі болып табылады.

Бірінші фактор отандық экономиканың шикізаттық бағытымен және қазбалы салаларымен байланысты. Шағын бизнес бұл жағдайда тек қана сауда және қызмет көрсету саласында ғана дами алады. Бұл жағдайды өзгерту үшін экономиканың салалық артықшылықтарын өнімді өндіру өндірісін дамытуға салу. Соның ішінде жеңіл және тамақ өндірісін дамыту, себебі мұнда бүгінгі күні шағын кәіспорындар бәсекелестік қабілетті өнімдер шығара алады.

Екінші фактор – институционалды-құқықтық негізінің жетілдірілмеуі – салық салу облысындағы, несиелендіру, кәсіпкерлердің мемлекеттік органдармен өзара әрекетіндегі және тағы басқа жалпы белгілі мәселелердің туындау себебі болып табылады.

Көрсетілген мәселенің басымдылығы жыл сайынғы Елбасының Қазақстан халқына Жолдауында көрсетіліп отыр, онда «Келесі тапсырмаларды шеше отырып, шағын және орта бизнесті нығайту қажет» делінген:

- салық салуды төмендету;

-жекеменшікті және активті легализациялау;

- несеи ресурстарын алуды жеңілдету;

- әкімшіліктік процедураларды және шешімдерді қысқарту;

- бақылау-тексеру органдарының бюрократиялық қызметтерінен қорғау;

- шағын және орта бизнеске қолдау көрсететін аймақтық орталықтарды құру;

- маркетингтік зерттеулер жүргізуге көмектесу, біліктіліктерін жоғарлату, орталықтандырылған бухгелтерия құру.

Қазіргі сатыда шағын бизнес мәселелесі кешенді және көпжақты формаларымен айрықшаланады, ол жеке жеке қарастыруларды талап етеді.

Нарықтық экономика жағдайында салық саясаты шаруашылықтың тиімді формаларын марапаттау, инвестиция ағымын және несие қорларын ынталандыру, өндіріс деңгейін және оның рентабельділігін көтеру үшін жағдай жасау.

Отандық кәсіпкерлердің пікірінше, жүргізіліп жатқан салық саясаты шағын бизнес кәсіпорындарын дамыту үшін қолайлы жағдай жасап отырған жоқ. Әртүрлі ұйымдардың Қазақстандағы салық салу жүйесіне жүргізген нәтижесі шағын бизнесті дамыту үшін ынталадыру шараларының жоқтығын, икемділігінің жеткіліксіздігін көрсетіп отыр.

Кәсіпкерлер жағынан негізгі шағым салық салу қызметінде болып отыр. Салықтық тәртіп бірқатар тәртіп бұзушылықтармен қолданылып жүр. Бұл салықтық тәртіпке өзгертулерді жиі енгізу және заңдық құжаттармен және нұсқаулардың шамадан тыс көп болуымен түсіндіріледі. Кейбір шағын кәсіпорындар салықтық заңмен көрсетілген, нақты талаптарды орындауына жұмсалатын шығындарды көтере алмайды.

Бұл Қазақстандық кәсіпкерлердің алдында тұрған ғана мәселе емес. Мысалы, Украинада Бүкіләлемдік Банк тапсырысы бойынша жүргізілген зерттеу бойынша шағын және орта бизнестегі салық салу мәселелесі көкейкесті болып отыр. Берілген мәселенің пайда болуы салық салу және жинау мөлшерлемесін көбейту емес, бұл салық заңдылығына жиі өзгерістер енгізе отырып, салық органы шенеуніктерінің арасында жемқорлықтың дамуы болып отыр.

Салық салу мәселелесі әртүрлі формада болады. Соның ішінде кәсіпкерлердің пікірі бойынша негізгілері болып келесілер табылады:

- төленетін салықтың көп болуы;

- бюджетке түсетін салық салу мөлшерлемесінің және міндетті жинақтарды көтеруі;

- нормативті-заңды базаның жетілдірілмеуі;

- салық қызметнің іс әрекеттерімен қарама-қайшы пікір туындаған жағдайда өз пікірін айтудағы қиындық.

Салық салу саласындағы нормативті-заңды құжаттардың кейбір бөліктерінің жетілдірілмеуі бір жағынан кәсіпкерлерге қолданатын заңдардың бұзылуына, екінші жағынан салық қызметі шенеуніктерінің өз қызмет бабын дұрыс пайдаланбауы болып табылады.

Күшіне енген салық заңдылығын кәсіпкерлер бюджетке төленетін салықты және міндетті жинақтарды әдейі төлемей бас тартуы арқылы бұзуы мүмкін. Ал кейбір жағдайда салық заңына енгізілген өзгерістерге уақытында көңіл аудара алмай қалуы мүмкін.

Жалпы тәуелсіз сарапшылар және кәсіпкерлер бағалауы бойынша Қазақстанда қолданылып жүрген салық салу жүйесі фискальды сипақта ие. Оның негізгі бағыты ретінде кәсіпорын қаржысын толығымен алып алу, яғни кәсіпкерлерді пайдасынан айыру болып табылады. Бұл өз кезегінде шағын бизнеске қатысты салық саясатын қайта қарауды қажет етеді.

2) Қаржы-несиелік қорлардың қол жетімділігі.

Қаржы қорлары нарығын талдау берілген нарықтың жылдам дамып отырғанын көрсетіп отыр: жылсайын берілген несие көлемі өсіп отыр, өндірісті дамытуға берілген банктердің несиелік портфолио құрылымында ұзақ мерзімді несиелер үлесі артып отыр.

Мұндай болғандада отандық кәсіпкерлер несие алудың қол жетімсіздігін көрсетіп отыр. Бұл олардың қызметіне бөгет болатын маңызды мәселелердің бірі болып отыр. Бірақта мұндай шағымдар әлемдегі барлық кәсіпкерлерден түсіп отыр. Кәсіпкерлер үшін қызметінің негізгі қайнар көздері болып жеке меншік қаржылары, туыстарының және достарының қарыздары табылады.

Еуроодақ елдерде шағын бизнес секторының үлесінде 65% жұмыспен қамтылғандар және 40% экспорт көлемі, шағын кәсіпорын пайдасы арқылы қаржыландырылады (65%), банк несиесі (20%), жеке/жанұялық жинақтары (10%) және қосымша акция шығару (5%). Барлық елдерге тән сипаттама, ол банктер шағын бизнесті қаржыландыру үшін өте үлкен тәуекелділікке барады, себебі олардың несиені қайтармау ықтималдылығы жоғары.

Қазақстанда несиені қайтару тәуекелділігі тереңдеп отыр, себебі кепілмен және кәсіпорынның банкроттық процедурасын қамтамасыз ету жүйесі жоқ, несие мамандарының арнайы білімді және ұлттық дағдылары енді –енді қалыптасып келеді.

Бүгінгі күні ең маңызды мәселе болып шағын бизнес кәсіпорындары үшін жоғары ссудалық пайыз және несиені қысқа мерзімде қайтару табылады.

Қалыптасқан жағдайды талдай отырып, жоғары пайыздық мөлшерлеме және несиені қысқа мерзімде қайтару Қазақстан респубикасының Ұлттық Банкінің несие саясатына, сонымен қатар шағын кәсіпкерлік секторының салалық спецификасына тәуелді болып отыр.

Қазіргі уақытта экономиканың қарастырып отырған секторында сауда және қызмет көрсету саласы алда отыр. Олар ұзақ мерзімді несиелендіруге мұқтаж емес. Бірінші кезекте берілген кәсіпорындарға қысқа инвестициялық цикл тән. Ал өнім өндіретін шағын кәсіпорындарға негізгі қорларын жаңартуға және өз қызметін кеңейтуге арзан және ұзақ мерзімді несие қажет.

Оның түсініктемесі нарық заңында жатыр. Сауда саласындағы шағын бизнеске төмен бастапқы күрделі салым қажет, ол оны қысқа мерзімде жоғары рентабельділікпен ақтап алады. Берілген саланың тартымдылығы қысқа мерзімді несиеге сұраныс болып табылады. Олай болса, мұндай несиеге кәсіпкерлер тарапынан сұраныстың жоғары болып отырғаны, қаржы институттары үшін пайыз мөлшерлемесін төмендету тиімді емес.

Атап көрсеткендей, қазіргі уақытта алынатын несиені кепілдемемен қамтамасыз ету мәселелесі болып отыр. Мәселенің мәні кепілге беретін мүліктің жоқтығы немесе жеткіліксіздігі және банк сарапшыларына ұсынылатын кепілдеменің бағалану спецификасы болып отыр.

Кепілге берілетін мүліктің жоқтығы немесе жетіспеушілігі оның нарықтық бағасымен және жойылуымен байланысты. Бүгінгі күні екінші деңгейдегі банктер кепілдеме ретінде қозғалмайтын мүлікті, құрал жабдықтарды, айналымдағы қаржыларды, көлік құралдарын, бағалы қағаздарды алады.

Кепілдеме алынған мүліктің құны және жойылуын банк сарапшылары анықтайды. Кепілдеме мүлік құны алынатын несиенің кем дегенде 30% жабу керек. Кепілге алынатын мүліктің құны оның нарықтық құнынан 50% ден 80% дейін өзгеріп отырады. Көп жағдайда кепілдемені бағалауда кәсіпкерлер несиені алуды қамтамасыз ететін мүліктерін ұсына алмайды.

Несиені кепілдемемен қамтамасыз ету мәселелесін шешу үшін шағын кәсіпкерлікті қолдау саясатының шегінде нормативті-құқықтық актілерде несиеге кепілдеме ретінде коммуналдық жекеменшігін қолдану мүмкіндігі қарастырылған. Бірақта тәжірбиеде бұл шара жзеге асырылмайды.

Кәсіпкерлер кепілдеме ретінде коммуналдық жекеменшігін салып несие алған жағдайлар болған, содан кейін олар алған ақшамен жоғалып кеткен. Банк оларға кепілдік мүлікті қайтарып беруі туралы талап қойғанда әкімшілік банкке коммуналдық меншікті беруден бас тартты.

Шетелдік тәжірбиені зерттеуден көргеніміздей, екінші деңгейдегі банк тәуекелділігін сақтандыру институттары жүйесін енгізу және қайтарылатын несиелердің келілдігі институтын құру банк үшін тәуекелділік дәрежесін төмендетеді, өтініштерді қарау және несиені беру мерзімін қысқартады және шағын бизнес кәсіпорындарының қаржы-несие қорларына қол жетімдігін кеңейтуге ықапл етеді.

Қазақстанда осы тәжірбиені енгізу қаржы институттарының шағын кәсіпорындармен жұмыс істеуіне ынталандырады және отандық кәсіпкерлердің несие қорларына қол жетімділігін кеңейтеді.

Кәсіпкерлер мемлекеттік органдармен өзара іс әрекет саласында қолайлы тенденциялармен қатар кәсіпкерлік қызметті әкімшілік реттеудегі қатаң талаптарды да атап көрсетеді.

Мемлекеттік органдармен өзара іс әрекет процессінде тәжірбие жүзінде олар келесі мәселелермен кездеседі:

- заңдық актілерге қол жетімділігінің қиындығы;

- заңды актілердегі жеке ережелердің екі түрлі болуы;

- мемлекеттік қызметкерлердің компетенттілігі еместігі;

- өз өкілдіктерін жоғары пайдалануы;

- мемлекеттік қызметкерлердің іс әрекеттерімен пікір қайшылығындағы кездесетін қиыншылық.

Мұндай әкімшілік бөгеттердің негізгі себептері сәйкес мемлекеттік органдармен кәсіпкерлердің өзара іс әрекетінің әртүрлі аспектілерін реттейтін нормативті-құқықтық актілері табылады. Бұған қосымша нормативті-құқықтық актілерді шенеуніктердің, сонымен қатар кәсіпкерлердің дұрыс орындамауыда олардың тиімділігін тәжірбие жүзінле төмендетіп отыр.

Қазіргі уақытта мемлекеттік органдар тарапынан шағын бизнес кәсіпорындар қызметін реттеу, яғни бақылау-тексеру қызметтерін жүргізу реттелетеін обьектінің салалық спецификасын есепке алмай жүзеге асырылуда.

Шағын кәсіпкерлік субьектілерін мемлекет орган тарапынан негізсіз тексеру санын қысқарту үшін негізгі критерий ретінде кәсіпорындағы жұмысшылар саны есепке алынды, оның қызметінің салалық сипаттамасы емес. Мысалы, архитектуралық-құрылыс тексеруі ғимарат және құрылғыларды эксплуатациялау процедурасын жылына 1 рет жүргізсе болады. Ал санитарлық-эпидемиологиялық бақылауды тамақ өндіретін кәсіпорындарда жиі жүргізіп отыру қажет.

Мемлекеттік органдармен өзара әрекетіндегі мәселе екі негізгі себептермен туындайды: біріншісі, жасалған нормативтік құжаттардың жетілдірілмеуі, екінішісі себебі, шенеуніктердің әкімшілік бөгеттері болып табылады.

Шағын кәсіпорындардың мемлекеттік органдармен өзара іс әрекетіндегі мәселелер ТМД –ның барлық елдерінде болып отыр.

Мысалы Ресейдегі шағын кәсіпкерлік секторын зерттеуде шағын кәсіпорындардың қызметіне негізсіз араласу салық қызметі жағынан, өрт сөндіру бақылау және санитарлық-эпидемиологиялық станция жағынан жиі –жиі болады. Орташа алғанда әрбір кәсіпорынға жылына шамамен 10 тексеру болады. Берілген көрсеткіш жылына 3 тен 20 тексеруге дейін болады.

Қызмет көрсету бизнес саласы кәсіпкерлер үшін Қазақстанда жаңа нарық болып табылады. Әлемдік тәжірбие көрсетіп отырғандай, оның тиімді дамуы мемлекеттік қолдауға және кәсіпкерлерге байланысты болады.