Таңһылыу Кусимова исемдәр донъяһында в мире имен

ББК 81.2 Баш К 90

Рецензенты: филология фәндәре докторы, профессор Н. Х. МӘҠСҮТОВА
Кусимова Таңһылыу

К 90 Исемдәр донъяһында. Башҡорт исемдәре һүҙлеге, башҡорт һәм рус телдәрендә. — Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1991. — 192 бит.

ISВN 5-295-00565-8

Китаптың төп маҡсаты — балаға исем һайлауҙа ата-әсәләргә ярҙам итеү. Шуның менән бергә, был хеҙмәт киң ҡатлам уҡыу­сыларҙы хәҙерге һәм боронғо башҡорт исемдәре, уларҙың тари­хы, исем ҡушыу йолалары менән таныштыра.

Исемдәрҙең яҙылышы, аңлатмалар һәм белешмә материалдар ике телдә — башҡорт һәм рус телдәрендә бирелә.

Китап ЗАГС бүлектәре хеҙмәткәрҙәре өсөн дә файҙалы ҡул­ланма буласаҡ.

4602030000—216

^К М 121(03)-91 159-91 ББК 81.2. Баш

ISBN 5-295-00565-8

© Кусимова Таңһылыу, 1991

БАШ ҺҮҘ

Һәр совет гражданинының донъяға килеүе уға исем ҡушып, тыуыу тураһында таныҡлыҡ биреп беркетелә.

Балаға исем ҡушыу — яуаплы эш. Кеше тыуғас та алған исемен ғүмере буйына йөрөтә. Ата-әсәләрҙең күбеһе балаға исем ҡушыуға бик етди ҡарай, ләкин бөтөнләй уйламай исем ҡушыусылар ҙа осрай әле.

Яны тыуған сабыйға—киләсәктә үҙ иленең тулы хоҡуҡлы граж­данинына — исем һайлағанда исемдең ҡолаҡҡа ятышлы яңғырашы-аһәңы, башҡортса һәм русса әйтелеше һәм яҙылышы, яҡшы мәғәнәһе иҫәпкә алынырға тейеш. Исемдең тәрбиәүи яғын да иҫтән сығармаҫҡа кәрәк.

Беҙҙең илдә бөгөнгө көндә 126 төрлө халыҡ йәшәй. Һәр халыҡтың үҙ телендә быуаттар буйына формалашҡан кеше исемдәре, исем ҡушыу йолалары барлыҡҡа килгән. Илебеҙҙә халыҡтар, телдәр, кеше исемдәре, исем ҡушыу йолалары күп төрлө. Беҙҙең йәмғиәттә кешене рәсми рә­үештә фамилия, исем һәм отчество (аталыҡ) менән теркәү һәм атан йөрөтөү формаһы ҡабул ителгән.

Был хеҙмәттә башҡорт теле һәм тарихы буйынса тупланған төрлө сығанаҡтарға һәм башҡа төрки халыҡтарҙың исемдәрен тикшереүсе­ләрҙең хеҙмәттәренә таянып, башҡорт исемдәренә ҡағылышлы мәсьә­ләләрҙе киң һәм ентекле яҡтыртырға тырышылды.

Һеҙҙең иғтибарға тәҡдим ителгән был һүҙлектә бөтәһе 3200 исем булып, уның 2300-е ир-ат, 900-ө ҡатын-ҡыҙ исемен тәшкил итә.

Һүҙлектең төп маҡсаты — балаға исем һайлауҙа ярҙам итеү. Бынан тыш, ғилми ихтыяждан сығып, тел, халыҡ тарихын төшөнөүгә бу­лышлыҡ итеү маҡсатында, бөгөнгө көндө ҡулланылмаған йәки һирәк осраған (фамилия һәм аталыҡтарҙа һаҡланған) боронғо исемдәр ҙә һүҙлеккә индерелде. Исемдәр, уларға аңлатма һәм белешмәләр баш­ҡортса һәм русса бирелде. Был осраҡта бөгөнгө көндә күпселек халыҡ­тың, бигерәк тә йәштәрҙең, үҫмерҙәрҙең ике телдә һөйләшеүе лә күҙ алдында тотолдо.

Киләсәктә башҡорт һәм рус йәки рус һәм башҡорт телен үҙләш­тереүселәр өсөн дә был һүҙлек бер ярҙамсы сығанаҡ булып хеҙмәт итәсәк. Хеҙмәттең русса бирелгән әлештәре һүҙмә-һүҙ башҡортсанан тәржемә булып тормай, сөнки ул бүлектәр айырым яҙылды.

Башҡорт халҡы, донъялағы бөтә халыҡтар кеүек, үҙенең йәшәү дәүерендә үҙ исемдәре йыйылмаһын һәм исем ҡушыу йолаларын тыу­ҙырған. Бөгөнгө көндә лә исем ҡушыуҙа яңы йолалар барлыҡҡа килә.. Башҡорт исемдәре теҙмәһе ҙур һәм йөкмәткеһе менән ифрат бай. Үҙең-дең зауығыңа, теләгеңә ҡарап исемде һайлай ғына бел!

Автор исемдәргә бәйле мәсьәләләрҙең бөтәһен дә хәл итеүҙе маҡ­сат итеп ҡуймай. Һүҙлекте ҡулланған йәки танышып сыҡҡан иптәш­тәр үҙ фекерҙәрен, тәҡдимдәрен, файҙалы кәңәштәрен һәм тәнҡит һүҙ-ҙәрен авторға еткерһә, киләсәктәге тикшеренеүҙәр өсөн файҙалы булыр ине.

ПРЕДИСЛОВИЕ

Рождение нового гражданина в нашей стране закрепляется реги-страцией и выдачей свидетельства о рождении, где записываются фа­милия, имя, отчество.

Многие родители к выбору имени относятся со всей серьезностью,. И это понятно, ибо человек, получив имя, носит его всю свою жизнь!

Наречение новорожденного — ответственная и непростая задача: имя должно быть красивым, благозвучным и должно сочетаться. с. рт-чеством. Собственное имя человека имеет также воспитательное зна-чение.

Мотивов выбора имени много, но в основном он зависит от личных вкусов, эстетических представлений и культурно-образовательного уров-ня человека.

В нашей стране в настоящее время насчитывается 126 националь-ностей и народностей. У каждого народа своя система собственных имен и большое разнообразие национальных традиций в выборе имени и в церемонии называния.

В нашем многонациональном государстве каждый народ, соответ-ственно своему родному языку, имеет свод (систему) собственных имен и традиций их наречения. Вместе с тем для всех советских граждан существует единая форма записи и официального наименования лица, которая включает в себя фамилию, имя и отчество.

В данный словарь включено 3200 антропонимов, из которых 2300 являются мужскими, 900 — женскими именами.

Словарь носит в основном рекомендательный характер. Помимо типичных, наиболее распространенных имен, в него включены имена традиционные, которые употребляются в современных фамилиях и от-чествах.

Собственные имена в словаре даны на башкирском и русском язы-ках, снабжены этимологической, иногда — исторической справкой.

Выбирая принцип двуязычности именника, мы исходили из того, что основная часть городского и сельского населения, в особенности молодежь и подростки, двуязычна. Более того, мы полагаем, что в будущем в условиях дальнейшего развития взаимодействия и взаимо-влияния языков и культур в нашей стране при изучении башкирского и русского языков данная книга может послужить вспомогательңым источником.

У башкир, как и у других народов мира,'В течение долгого време-ни исторического развития сложились своя система собственных имен и традиций их наречения. Некоторые из них продолжают существовать и в настоящее время. Вместе с тем наблюдаются и новые церемонии в наречении имен. Словник башкирских антропонимов достаточно обши-рен, и родители соответственно своим вкусам, желаниям могут вы-брать своему ребенку имя по душе.

В данной работе, опираясь на большой исторический и филологи-ческий материал, а также на исследования других тюркологов-ономас-тов, мы старались осветить вопросы, связанные с собственными имена­ми башкир. Тем не менее нужно учесть, что в пределах одной книги невозможно охватить все проблемы, связанные с изучением данной темы. Поэтому просьба к читателям, ознакомившимся с нашим слова-рем, прислать свои критические замечания и советы с тем, чтобы по-мочь автору в его дальнейших исследованиях.

6

ҺҮҘЛЕКТЕҢ ТӨҘӨЛӨШӨ

Һәр исем үҙ бүлегендә алфавит тәртибендә бирелеп, беренсе рәттә исемдең башҡортса яҙылышы, икенсе рәттә башҡорт телендә шул исемгә аңлатма, ҡайһы бер урындарҙа тарихи мәғлүмәт килтерелә. Өсөнсө рәттә — исемдең русса яҙылышы, дүртенсе рәттә шул исемгә булған аңлатма һәм башҡа мәғлүмәттәр рус телендә бирелә.

Башҡорт телендә ҡайһы бер һүҙҙәрҙең ҡалын һәм нәҙек әйтелеше иҫәпкә алынып, ғәрәп, фарсы телдәренән үҙләштерелгән бер төркөм исемдәр ике (ҡалын һәм нәҙек) вариантта ҡалдырылды (мәҫ. Асма — Әсмә, Шакир — Шәкир, Майсара — Мәйсәрә, Акрам — Әкрәм һ. б.).

Исемдәрҙең яҙылышын тәртипкә килтереү маҡсатында яңылыш тип ҡаралған йәки бик һирәк осраған исем формалары дөрөҫ тип ҡарал­ған формаларға күсерелде (Мөхәмәҙиә — ҡара: Мөхәмәҙи; Әүбәкер — ҡара: Әбүбәкер).

Исемдәрҙең сығышы, ҡайһы телдән үҙләштерелеүе махсус тамғалар менән күрһәтелде (баш.—башҡорт, ғәр. — ғәрәп һ. б.).

Ҡушма исемдәрҙең бер өлөшө, тарҡатылып, «+» тамғаһы аша (ай + һылыу, миң+зифа, йән + бикә, иҫән + бай) яҙылды.

Һәр исемгә, исем яһаусы һүҙҙәргә мөмкин тиклем аңлатма бирелә. Исем янында аңлатма булмаған осраҡта исемдең һәр өлөшөн үҙ ал­дына бирелгән урындан йәки исем яһаусы ялғауҙар бүлегенән (148— 151-се биттәр) ҡарап асыҡларға мөмкин.

Исемдәр составында йыш ҡулланылған һүҙҙәр, ялғауҙар — исем компоненттары теҙмәһе — һүҙлектең аҙағында бирелде (148—151-се биттәр).

Исемдең мәғәнәләре бер-береһенән ныҡ айырылып торған осраҡта 1), 2) һандары, әгәр ҙә мәғәнә айырымлығы аҙ булһа, нөктәле өтөр менән айырылды (ҒАЙСАР ғәр. — 1) ҡайнар шишмә; 2) исператор. Йәки АЗАМАТ ғәр. — бөйөк, ғорур; ил ағаһы; батыр егет).

Хәҙерге көндә исем итеп ҡулланылмаған, ләкин фамилия, отче-ствола ата-әсә, олатай-бабай, ата-баба — оло быуын кешеләре исемдә­рендә һаҡланып, халыҡ тарихында, йәмғиәт үҫешендә билдәле бер осорҙо, халыҡ тормошонда булып үткән мөһим ваҡиғаларҙы сағылдыр­ған исемдәр (Аллабирҙе, Дилмөхәмәт, Тәңребирҙе, Яугилде, Босҡон, Нух һ. б.) ғилми ихтыяждан сығып һүҙлеккә индерелде.

Көнбайыш халыҡтарынан үҙләштерелгән (Робинзон, Роман, Анже-лика, Джон һ. б.), рус теленән ингән исемдәрҙең кесерәйтеү формаһы­нан яһалған (Эдик — Эдуард, Рита — Маргарита, Ира — Ирина, Алек — Александр) Һәм ата-әсәләр тапҡан (Вилсур, Вильсор, Лиғәт, Флид, Азбат, Юрис, Фисә, Лимфа, Филдәт һ. б.) исемдәр һүҙлеккә алын­маны.

Башҡорт исемдәренең русса әйтелешендә баҫым һуңғы ижеккә тешә.

Башҡорт алфавиты

■

Башкнрсхий алфавит

АБУЗАР ғәр., фарс. — моңло, зарлы

саттар (ғәфү итеүсе) АБУТАЛИП ғәр.—талапсан, бе­лем алыусы, студент; Талиптың

атаһы
АБУШАХМАН ғәр., фарс.— шаһ; батыр кеше

АБЫЗ баш. — уҡымышлы, ғалим (Кинйә Арслановты халыҡ хөр­мәтләп Кинйэабыз тип йөрөт­кән)

АБЫЗГИЛДЕ баш.— абыз + кил­де

АБЫЗГИЛДЕ ғәр., баш.—һаҡ­лаусы; Ҡөрьәнде ятҡа белеүсе

АБЫЛАЙ баш.—ҡара: Аблай АГИШ баш. — аҡ+иш (иптәш)

АҒЗАМ ғәр. — бөйөк, дәрәжәле АҒЫШ баш. — үр, юғары урын

АҘАНҒОЛ ғәр., баш.—аҙанға са­ҡырыу, өндәү

АҘНАБАЙ фарс, баш. — аҙна + бай; йома көн тыуған

АҘНАҒОЛ фарс, баш. — аҙна+ ҡол; аҙна, йома көн тыуған

АҘНАЙ фарс — аҙна һүҙенән (аҙ­на, йома)

АҘНАҠАЙ фарс, баш. — аҙна, йо­ма көн тыуған

АҘНАЛЫ фарс, баш. — аҙна + лы (борон әсә аҙна буйы балаға ауырығанда Аҙналы тип исем ҡушыу йолаһы булған). Аҙна­лин фамилияһы һаҡланған

АЗАМАТ ғәр. — бөйөк, ғорур; ил ағаһы, гражданин; батыр егет АЗАТ фарс — ирекле, азат

АЙБАҠТЫ баш. — ай + баҡты; ай һымаҡ бала тыуҙы

АЙБАР баш. — ай + бар; айы бар, айлы төндә тыуған; батыр, ғәй­рәтле

АЙБУЛ баш. — ай + бул; ай һы­маҡ бул

АБУБАКИР ар.— абу отец+ ба­кир 1) честный, правдивый; 2) верблюжонок

АБУЗАР ар., перс. — печальный, грустный

АБУСАТТАР ар.— абу отец+сат-тар прощающий, защищающий

АБУТАЛИП ар.—требователь-ный, обучающийся, ищущий зна-ний; отец Талипа

АБУШАХМАН ар., перс.— шах; молодец

АБЫЗ баш. — образованный, уче-ный (сподвижник Салавата Юлаева Кинзя Арсланов быт прозван Кинзяабыз)

АБЫЗГИЛЬДИ баш. — абыз + кильди (появился)

АБЫЗГИЛЬДИ ар., баш. — хра-нитель, защитник; знающий Ко-ран наизусть

АБЫЛАЙ баш.—см. Аблай

АГИШ баш. — аҡ белый, чистый, честный+ иш друг, товарищ

АГЗАМ ар. — великий

АГИШ баш. — возвышенность, вы-сота

АЗАНГУЛ ар., баш.—призыв на молитву; призыв, зов

АЗНАБАЙ перс, баш. — азна пят-ница+бай; родился в пятницу

АЗНАГУЛ перс, баш.— родился в пятницу

АЗНАЙ перс. — азна пятница, неделя (родился в пятницу)

АЗНАКАЙ перс, баш.—азна пятница + кай (аффикс ласка-тельности); родился в пятницу

АЗНАЛИ перс, баш. — азна пят-ница, неделя+лы (аффикс при-надлежности). Такое имя дава-лось ребенку, рожденному в пят-ницу, или, по другому обычаю, когда роды длились долго, це-лую неделю. Сохранилась фа-милия Азналин

АЗАМАТ ар. — величие, слава; гражданин; джигит, удалец

АЗАТ перс. — свободный, воль-ный, независимый

АЙБАКТЫ баш. — ай луна, ме-сяц+бакты появился

АЙБАР баш.—ай луна+бар есть, имеется; редкостный; сме-лый, могущественный

АЙБУЛ баш.— ай луна+бул будь; будь светочем, как луна

АЙБӘК баш. — ай һымаҡ мәңге­лек бул

АЙГИЗ баш.—ай + гиҙ; айға сә­йәхәт ит

АЙГИЗӘР баш. — ай + гиҙәр (ба­ла батыр, ҡыйыу булһын тигән теләк менән ҡушылған исем)

АЙҒӘЛИ баш., ғәр. — ай + ғәли; ай һымаҡ бөйөк (балаға бәхет теләп ҡушылған)

АЙДАР баш. — айлы төндә тыу­ған, айға оҡшаш; бәхетле, дә­рәжәле

АЙДУС баш., фарс. — ай+дуҫ

АЙҘАР баш. — 1) айлы төндә тыуған, бәхетле; 2) түбәһендә сәсе ҡалдырылған; тамғалы; билдәле, үҙенә бер төрлө; бә­хетле, дәрәжәле, билдәле

АЙҘЫЛ баш. — ай кеүек матур

АЙЙЕГЕТ баш. — ай+егет; ай һымаҡ егет

АЙНАЗ баш., фарс. — ай+наҙ

АЙНУР баш., ғәр. — ай нуры һы­маҡ яҡты, матур

АЙРАТ монг. — о й р о т тигән бо­ронғо монгол ырыуы атама­һынан яһалған исем: ой — ур­ман + а р а т — кеше, халыҡ; ур­манда йәшәүсе халыҡ (Джану-заков)

АЙСА ғәр. — Ғайса исеменән ҡыҫҡартылған; Айсин фамилия­һы яһалған

АЙСАФ баш., ғәр. — ай+саф

АЙСОЛТАН баш., ғәр. — ай+сол-тан; ай хужаһы

АЙСЫУАҠ баш.-ай+сыуаҡ; ай­лы төндә тыуған

АЙТУҒАН баш.—ай + тыуған; ай тыуғанда тыуған

АЙТЫУАР баш. — ай + тыуар; ай тыуғанда тыуған

АЙУАЗ ғәр. — алмаш, алмашсы; Айуазов фамилияһы бар

АЙБУЛАТ баш., перс. — ай лу­на +булат сталь АЙБЕК баш., — будь вечным, как

луна АЙГИЗ баш. — ай луна + гиз пу-

АЙГАЛИ баш., ар.— ай луна+ гали возвышенный (пожелание ребенку счастливой жизни). АЙДАР баш. — родился в лун-ную ночь; редкостный, счастли-вый АЙДУС баш., перс. — ай луна+

дус друг, товарищ АЙДАР баш. — 1) родился в лун-ную ночь; 2) родился с чубом, хохолком; с отметиной на лбу; особенный, счастливый; знаме-нитый, видный АЙДИЛ баш. — прекрасный, лу-

ноподобный АЙЗИГИТ баш. — ай луна+зигит (джигит); луноподобный юно-ша АЙНАЗ баш., перс.—ай луна+

наз ласка, нега АЙНУР баш., ар. — ай луна+ нур блеск, луч, свет; лучезар-ный, яркий, красивый АЙРАТ монг. — образовано от древнего монгольского родового названия Ойрот: ой лес+ арат народ, т. е. лесной народ; народ, живущий в лесу (Джа-нузаков) АЙСА ар.—сокращенная форма имени Гайса; образована фа­милия Айсин АЙСАФ баш., ар, — ай луна+

саф чистый

АЙСУЛТАН баш., ар.—ай лу-

на + султан правитель; самый

лучший (компонент мужских и

женских имен)

АЙСУАК баш. — ай луна+сыуаҡ

ясный; родился в лунную ночь

АЙТУГАН баш.— ай луна + туган

АЙЫТБАЙ ғәр., баш.—айыт + бай (ир-ат исемдәре ялғауы); байрам көндө тыуған

АЙЫТҠОЛ ғәр., баш. — айыт+ ҡол (ир-ат исемдәре ялғауы); байрамда тыуған

АЙЫТНУР ғәр.— айыт+нур; бай­рамда тыуған

АЙЫУХАН баш. — айыу+хан; ныҡ, көслө булһын тигән теләк­те аңлата

АКРАМ ғәр. — бик йомарт, кесе­лекле

АҠБАЙ баш. — аҡ+бай; изге кү­ңелле

АҠБАРС баш. — аҡ+барс (барс һымаҡ көслө, йылғыр булһын, тигән теләк әйтелгән)

АҠБАТЫР баш. —аҡ+батыр

АҠБАШ баш. — аҡ+баш; зирәк, изге бала

АҠБИРҘЕ баш.— аҡ (изге, бә­хетле) + бирҙе (Аҡбирҙин фами­лияһы бар)

АҠБУЛАТ баш., фарс. — аҡ+бу-лат (ҡорос һымаҡ ныҡ булһын тип ҡушылған)

АҠБУЛДЫ баш. — аҡ (бәхет­ле) + булды

АҠБУТА баш. — 1) аҡ+бута (дө­йә балаһы); 2) аҡ алтын

АҠБУТА баш., фарс. — аҡ+бута: 1) ҡыуаҡ, ҡыуаҡлыҡ; 2) ҡим­мәтле туҡыма атамаһы (Аҡбу-тин фамилияһы бар)

АҠДӘҮЛӘТ баш., ғәр. — аҡ+ дәүләт

АҠЙЕГЕТ баш. — изге, яҡшы

егет АҠКИЛДЕ баш.— аҡ+килде

АҠКӨБӘК баш.—ҡара: Аҡкү­бәк

АЙШАТ баш., перс.— ай луна+ шат радостный

АИТБАЙ ар., баш. — аит празд-ник+бай (компонент мужских имен); родился в праздник

АИТКУЛ ар., баш. — аит+кул (компонент мужских имен); ро­дился в праздник

АИТНУР ар. — аит+нур свет, луч; родился в праздник

АЮХАН баш. — аю медведь + хан (компонент мужских имен)

АКРАМ ар. — самый щедрый, ве-ликодушный

АКБАЙ баш. — аҡ белый, благо-родный+ бай (компонент муж­ских имен)

АКБАРС баш.— аҡ + барс (озна-чает пожелание родителей, что-бы ребенок был ловким, силь-ным, как барс)

АКБАТЫР баш. — ак+батыр

АКБАШ баш. — ак светлый, чест­ный, благородный, способный+ баш голова

АКБИРДИ баш. — аҡ благород­ный, счастливый+бирди дал. Образована фамилия Акбирдин

АКБУЛАТ баш., перс. — ак бе­лый + булат (пожелание ребен-ку, чтобы был крепким)

АКБУЛДЫ баш. — аҡ счастли-еый + булды стал

АКБУТА баш. — 1) аҡ белый, светлый, непорочный+бута вер-блюжонок; 2) белое золото, платина

АКБУТА баш., перс. — аҡ бе-лый+бута: 1) куст, кустарник; 2) название дорогой материя (распространена фамилия Ак-бутин)

АКДАВЛЕТ баш., ар. — аҡ бе­лый, честный+давлет богатство, благо

АКЗИГИТ баш. — благородный, честный юноша

АККИЛДИ баш. — аҡ белый, бла­городный, честный+килди по-явился

АККУБЕК баш. — аҡ белый+ кубек герой, храбрец

13

АҠКӨСӨК баш. — аҡ+кесөк (бо-ронғо йола буйынса балаға оҙон ғүмер теләп ҡушылған исем). Аҡкөсөков фамилияһы бар

АҠКҮБӘК баш.—аҡ+күбәк (ба-тыр; иптәш; эт)

АҠҠОЛ баш. — саф, изге ҡол, кеше

АҠҠОШ баш. — ҡош исеменән

АҠҠУЖА баш., фарс— аҡ, из-ге кеше

АҠҠУСҠАР баш. — аҡ+ҡусҡар (Аҡҡусҡаров фамилияһы һаҡ-ланған)

АҠМАЛ ғәр. — иң һәйбәт АҠМАН баш. — боронғо ғинуар айы атамаһы; ғинуар айында тыуған АҠМОРАТ баш., ғәр.— аҡ (из-ге)+морат (теләк)

АҠМӨХӘМӘТ баш., ғәр. — аҡ+ мөхәмәт (данлы, маҡтаулы)

АҠМУЛЛА баш., ғәр. — аҡ (саф, изге күңелле) + мулла (уҡытыу­сы). XIX быуат шағиры, мәғри­фәтсе Мифтахетдин Аҡмулла-ның исеме)

мырҙа (ҡара: Мирза, Мырҙа) АҠНАЗАР баш., ғәр. — аҡ+на­зар (ҡараш, ярҙам, иғтибар)

АҠСУЛПАН баш. — йондоҙ ата­маһынан. Аҡсулпанов фамилия­һы бар

АҠСУРА баш. — аҡ+сура (ба­тыр, улан). Аҡсурин фамилия­һы яһалған

АҠТАЙ баш., монг. — аҡ+тай (барлыҡ ялғауы); аҡ, саф кү­ңелле. Аҡтаев фамилияһы бар

АҠТУҒАН баш. — аҡ+туған

АҠЪЮЛ баш. — аҡ+юл (Аҡъ­юлов фамилияһы һаҡланған)

АҠЪЯР баш., фарс. — аҡ (изге,

яҡшы) + яр (дуҫ) АҠЫЛ ғәр. — аҡыллы (Аҡылов фамилияһы бар)

АККУСЮК баш.—аҡ белый-кусюк щенок (по древнему обы-чаю, пожелание ребенку долгой жизни). Образована фамилия Аккусюков

АККУБЕК баш.—аҡ белый+ку-бек герой, храбрец; друг; со-бака

АККУЛ баш. — благородный, че-стный раб, человек

АККУШ баш. — лебедь

АККУЖА баш., фарс. — благо­родный, честный человек

АККУСКАР баш.— аҡ белый+ кускар: 1) племенной баран; 2) улитка (сохранилась фами­лия Аккускаров)

АКМАЛ ар. — наилучший

АКМАН баш. — январь; родился в январе месяце

АКМУРАТ баш., ар. — аҡ белый, светлый, добрый, священный+ мурат цель, желание

АКМУХАМЕТ баш., ар., — аҡ бе­лый, чистый, непорочный+ муха­мет

АКМУЛЛА баш., ар. — аҡ бе­лый, чистый+мулла учитель. Имя, данное народом выдаю-щемуся поэту-просветителю XIX века Мифтахетдину Акмулле

АКМУРЗА баш., перс.—аҡ+мур­за (см. Мирза)

АКНАЗАР баш., ар.—ак+назар точка зрения, взгляд, взор, вни-мание

АКСУЛПАН баш.— Венера (наз-вание звезды). Сохранилась фа­милия Аксулпанов

АКСУРА баш.—аҡ+сура уда-лец, герой; сын. Образована фамилия Аксурин

АКТАЙ баш., монг. — аҡ+тай (аффикс наличия). Сохранилось в фамилии Актаев

АКТУГАН баш. — аҡ благород­ный, добрый, счастливый+ту-ган родился

АКЪЮЛ баш. — аҡ белый, доб-рый+юл путь, дорога. Сохра­нилась фамилия Акъюлов

АКЪЯР баш., перс. — ак белый, хороший+яр друг, товарищ

АКИЛ ар. — умный (образована фамилия Акилов)

АҠЫЛБАЙ ғәр., баш.— аҡыллы

АЛҒАЗИ ғәр. — яугир, һуғышсы

АЛҒЫШ бор. баш. —маҡтау, дан, яҡшы теләк

АЛҒЫШАЙ бор баш. — маҡтау­лы, данлы (Алғушаев тигән фамилия һаҡланған)

АЛДАР монг. — данлы

АЛЛАБИРҘЕ ғәр., баш. — алла + бирҙе

АЛЛАЯР ғәр., фарс.— алла + яр (иптәш, дуҫ)

АЛМАС баш. — аҫыл таш исеме­нән (бала ныҡ, үткер булһын тигән теләкте белдерә)

АЛСЫН бор баш. — ыласын

АЛСЫНБАЙ баш. — алсын (ыла­сын) + бай

АЛТЫН баш. — алтын һымаҡ ҡә­ҙерле АЛТЫНБАЙ баш. — алтын+бай

АЛТЫНҒУЖА баш., фарс.— ал­тын+ғужа (хужа)

АЛТЫНДУҒА баш, — алтын+ду­ға (Бессонов)

АЛТЫНСУРА баш. — алтын+су-ра (батыр; улан)

АМАН ғәр. — иҫән-һау, имен (Аманов фамилияһы бар)

АЛЫПБАТЫР бор. баш. — алп (бәһлеүән) + батыр

АРҒЫНБАЙ баш. — 1) арғын (ҡырағай ат) + бай; 2) арғын тигән боронғо ырыу исеменән

АРПА бор. баш. — арпа һүҙе­нән

АРПАБАТЫР бор. баш. — арпа + батыр

АРПАЛЫ баш. — арпа + лы; ар-п а һүҙе менән исемдәр әкиәт­тәрҙә һаҡланған. Мадъярҙар тыуған илдәрен тапҡан осорҙа етәкселәренең исеме Арпады булған

АРСЛАН баш. — януар атамаһы­нан; батырлыҡ, ҡыйыулыҡ бил­дәһе

АКИЛБАЙ ар., баш. — акил ум, разум+бай (компонент муж-ских имен): умный, разумный

АЛГАЗИ ар. — воин, боец

АЛГУШ др. баш. — хвала, сла-ва; доброе желание

АЛГУШАЙ др. баш. — славный; почетный (сохранилась фами­лия Алгушаев)

АЛДАР монг. — славный

АЛЛАБИРДИ ар., баш. — алла бог+бирди дал

АЛЛАЯР ар., перс. — алла бог+ яр товарищ, друг

АЛМАС баш. — алмаз (выража-ет пожелание, чтобы ребенок был крепким, как алмаз)

АЛСЫН др. баш. — сокол

АЛСЫНБАЙ баш. — алсын со-кол+бай (компонент мужских имен)

АЛТЫН баш. — золото

АЛТЫНБАЙ баш. — алтын золо­то + бай

АЛТЫНГУЖА баш., перс —ал­тын золото+ гужа хозяин

АЛТЫНДУГА баш. — алтын зо-лото+дуга (Бессонов)

АЛТЫНСУРА баш. — алтын зо­лото +сура, герой, молодец; сын

АМАН ар. — благополучный, здра-вый (образована фамилия Ама­нов)

АЛЫПБАТЫР др. баш. — алп великан+ батыр герой, богатырь

АРГЫНБАЙ баш. — 1) аргын (ди-кая лошадь + бай; 2) происхо-дит от названия племени Ар­гын

АРПА др. баш. — ячмень

АРПАБАТЫР др. баш. — арпа ячмень + батыр богатырь

АРПАЛЫ баш. — арпа ячмень +
лы (аффикс наличия). Имена с
компонентом арпа сохрани-
лись в башкирских сказках.
Арпады — имя предводителя

венгров в эпоху обретения ими Родины

АРСЛАН баш.—лев; символ храбрости, смелости

АРСЛАНБӘК баш. — арыҫлан+ бәк (көслө)

АРСЛАНГӘРӘЙ баш., фарс. — арыҫлан+гәрәй (эйәреүсе, да­уам итеүсе)

АРСЛАНҒӘЛИ баш., ғәр. — арыҫ­лан + ғәли

АРЫСЛАН баш.—януар атама­һынан. Төрки телдәрҙә күп та­ралған исем

АРЫСЛАНБАЙ баш. — арыҫлан+ бай

АРЫСЛАНБӘК баш.—арыҫлан + бәк

АРЫСЛАНГӘРӘЙ баш., фарс.— арыҫлан+гәрәй

АРЫСЛАНҒӘЛИ баш., ғәр. — арыҫлан + ғәли

АРЫШ баш. — а р ы ш һүҙенән

АСАДУЛЛА || АСАҘУЛЛА ғәр. — асад (арыҫлан)+улла (алла); алланың арыҫланы

АСАНБАЙ баш. — асан (иҫән) + бай

АСАФ ғәр. — сифат, билге; һәй­бәт

АСҠАР баш. — ин бейек тау, ҡая; таяныс, терәк

АСҠАР ғәр. — 1) "Ғәлизскәр"ҙән ҡыҫҡартылған; бәләкәй; 2) ғәс­кәр, һалдат

АСМАН фарс. — күк йөҙө, күк һауа

АСМАНДИЯР фарс. — асман

(күк, һауа)+яр (дуҫ, иптәш). Асмандияров фамилияһы яһал­ған

АСРАР ғәр.—сер, йәшерен нә­мә

АСФАНДИЯР фарс. — 1) асфан (күк, һауа) + яр (дуҫ, иптәш); 2) иран эпосы геройынын исе­менән; 3) иран йыл иҫәбендәге ай исеменән

АСЫЛ ғәр. — 1) нигеҙ, тамыр;

төп, ысын, асыл; 2) ҡәҙерле,

аҫыл, ҡиммәтле АСЫЛАЙ ғәр.— ысын АСЫЛБАЙ ғәр., баш. — асыл+

бай