Ўзбекистон давлат жисмоний тарбия институти спорт тиббиёти фанидан маърузалар тўплами тошкент 2010 Муаллифлар

СПОРТ ТИББИЁТИ ФАНИДАН МАЪРУЗАЛАР ТЎПЛАМИ

ТОШКЕНТ – 2010

Муаллифлар:

Тақризчилар:

© ЎзДЖТИ нашриёт-матбаа

бўлими, 2010 й.

КИРИШ
Ўзбекистон Республикаси халқининг соғлигини саклаш, мустаҳкамлаш, инсон умрини узайтириш ва касалликларнинг олдини олишга қаратилган барча шарт-шароитлар яратилган ва яратилмоқда. Азал-азалдан жисмоний тарбия ва спорт ижтимоий ҳаётнинг таркибий кисми саналган ва унинг ривожланиши ҳам ҳар бир даврнинг ўзига хос ҳусусиятлари билан узвий боғлиқликда бўлган.

Спорт тиббиёти фани спортчиларнинг саломатлиги ва функционал ҳолатини кузатиш ва аниқлашда янги замонавий тиббий текшириш усулларни жорий этган. Жисмоний тарбия ва спорт билан шуғулланувчиларнинг жисмоний иш қобилиятини ва чиниқканлигини аниқлашда янги тест синовлари, функционал синовлар қўлланилмоқда.

Кейинги вақтларда жисмоний тарбия ва спорт билан шугулланувчиларнинг соғлигида кузатилган ноҳуш ҳолатлар, касалликлар сабабларини, уларнинг олдини олиш ва даволаш масалаларини ўз зиммасига олган спорт тиббиёти фанининг янги соҳаси ривож топмоқда.

Спорт тиббиёти келажак мутахассисларининг тиббий биоло-гик фанлар томонидан тайёргарлигидаги якунловчи фандир.

Спорт тиббиёти илмини ўзлаштириш жараёнида талабалар-нинг етук мутахассис бўлишлари инобатга олинган. Шу боисдан жисмоний ривожланишни ва одам организмининг функционал ҳолатини аниқлаш, жисмоний иш қобилиятини ва функционал тайёргарлигини тестлар ва синамалар ёрдамида аниқлаш ва баҳолаш, спорт машғулотлари ва мусобақалар жараёнида тиббий-педагогик кузатувларни ўтказиш ва спорт шикастланишларининг олдини олиш, спорт патологияси каби назарий ва амалий билимлар билан қуроллантиришга алоҳида аҳамият берилган.

Ушбу услубий қўлланма жисмоний тарбия ва спорт соҳасидаги барча мутахассислар учун керакли маълумотларга бой бўлиб, илмий-амалий савияларини оширишда ёрдам беради.

Мавзу: Спорт тиббиёти фанига кириш. Спорт тиббиётининг ташкил қилиниши ва ривожланиш тарихи.

Усул: Маъруза

Аудитория: № ___

Белгиланган вақти: 80 дақиқа

Жиҳозлар: ўқув таблицалар, слайдлар.

1. 
   Қадимги юнон-рим, шарқ алломаларининг спортда тиббий назоратни ташкил этишда қўшган ҳиссалари.
   
2. 
   Ўзбекистонда спорт тиббиётининг ривожланиш тарихини қисқача таърифлаб беринг.
   
3. 
   Спорт тиббиёти терминига тушунча беринг.
   
4. 
   Спорт тиббиётнинг вазифалари нималардан иборат?
   
5. 
   Спорт тиббиётининг қандай асосий иш турлари бор?
   
6. 
   Спорт тиббиётида қўлланиладиган тиббий назорат усуллари нималардан иборат?
   
7. 
   Диспансеризация нима?
   
8. 
   Жисмоний тарбия ва спорт билан шуғулланувчилар қандай тиббий гуруҳларга ажратилади?
   
9. 
   Спорт тиббиётини ривожланиш босқичлари шартли равишда қандай даврларга ажратилади?
   
10. 
    Спорт мусобақаларида тиббий хизмат қандай ташкил этилади?
    

Шуғулланувчиларнинг ёши, жинси ва ўзига хос хусусият-ларини ҳисобга олган ҳолда тўғри уюштирилган жисмоний тарбия ва спорт машғулотлари юқори самара беради. Акс ҳолда улар жисмоний тарбиянинг соғломлаштириш вазифасини ҳал қилиш борасидаги аҳамиятини йўқотади.

Спорт тиббиёти фани жисмоний тарбия ва спорт билан шуғулланувчиларни тиббий хизмат билан таъминлаш вазифала-рини ўз зиммасига олади. Замонавий спорт тиббиёти спорт машғулотларини уюштириш ва уларни бошқаришда кенг қўлла-нилмоқда. Спорт ва тиббиётга оид билимларни самарали амалда жорий этиш туфайли замонавий спортнинг ҳар хил турларида машғулотларни олиб бориш имкониятлари яратилди. Спорт тиббиётининг барча соҳалари кенг равишда ривожланиб келмоқда. Спортчиларнинг саломатлиги ва функционал ҳолатиини кузатиш, уларнинг тайёргарлик даражасини аниқлашда янги замонавий тиббий текшириш усуллари жорий қилинди. Жисмоний тарбия ва спорт билан шуғулланувчиларни жисмоний иш қобилиятини ва чиниққанлигини аниқлашда янги функционал синамалар қўлла-нилмоқда.

Замонавий спортга таълуқли жиддий ва шиддатли машғу-лотлар, мусобақалардан кейин спортчиларнинг иш қобилиятини ошириш ва организм толиқиб қолишини олдини олишда, уларни қайта тиклаш воситаларини қўллаш спорт тиббиётининг йўналиш-ларидан бири ҳисобланади.

Кейинги вақтларда жисмоний тарбия ва спорт билан шуғул-ланувчиларнинг соғлигида кузатилган ноҳуш ҳолатлар, касаллик-лар сабабларини, уларнинг олдини олиш ва даволаш масалаларини ўз зиммасига олган спорт тиббиёти фанининг янги бир соҳаси ривож топмокда. Бундай ўзгаришлар жисмоний зўриқиш кучай-ганда ва жисмоний тарбия ва спорт машғулотларини оқилона ташкил қилинмаганда, ёки касалликларга мойил бўлган спорт-чиларнинг турли машғулотларда иштирок этганларида юз бериши мумкин.

Республикамизда оммавий жисмоний тарбия ва спортнинг янада кенг ривожланиши спорт тиббиёти фани олдига янги вазифалар қўяди. Ҳар хил ёшдаги гуруҳларда (болалар ва ўсмир-лар, ўрта ва катта ёшларда) жисмоний машғулотлар жараёнида тиббий назоратни жорий этиш хусусиятлари мукаммал ёритилган. Замонавий тренер ва жисмоний тарбия мутахасиси анатомия, физиология, гигиена ва биохимия фанларига асосланиб, спорт тиббиёти фанидан етарли назарий ва амалий билимлар билан қуролланган ва спорт машғулотларнинг уюштирилишида жисмо-ний машқларни соғломлаштирувчи омиллардан тўғри фойдалана олишлари лозим.

Кўҳна юнонистоннинг машҳур врачи Гиппократ – “зарар келтирма” деган. Гиппократнинг врачларга айтган бу васияти ҳозирги замон тренировкаларига ҳам таалуқлидир. Жисмоний тарбия ва спорт машғулотларининг мувоффақиятли бўлиши кўп жиҳатдан машғулотларни тўғри тақсимлашга боғлиқ. Жисмоний тарбия машғулотларидаги берилган машқлар юкламаси шуғул-ланувчиларнинг функционал ва жисмоний имкониятлари мос келгандагина соғломлаштириш вазифасини ўташи мумкин. Акс ҳолда толиқиш, жисмоний зўриқиш ва бошқа ҳар хил касаллик аломатлари пайдо бўлади.

X-XI асрлардан яшаб, ижод қилган мутаффаккир ва олим Абу Али Ибн Сино “Тиб қонунлари” асарида ҳозирги замон спорт тиббиётига оид кўпгина фикрларни баён этган. Масалан: “соғлиқни сақлашнинг асосий тадбири бадантарбия бўлиб, улар овқат тартиби ва уйқу тартиби” ёки “Мўътадил равишда ва ўз вақтида бадантарбия билан шуғулланувчи одам бузилган хилдлар туфайли юзага келган касалликларни ва мижоз ҳамда илгари ўтган касалликлар туфайли келувчи касалликлар даволовчисига муҳтож бўлмайди”.

Жисмоний машғулотлар билан шуғулланувчининг шахсий ҳусусиятларга қараб олимнинг юритган фикри: “ҳар бир одам учун ўзига хос ҳаракатлар танлаши керак”, “кучсиз кишиларни бадантарбиялари енгил, кучлиларники эса зўрроқ бўлиши керак”, “агар организм мўътадил бўлса, улар учун мўътадил бадантарбия мувофиқ келади”, “тез ва шиддатли ҳаракатлар енгиллари билан бирга қилинадиган ҳаракатларни қилиб алмаштириб туриш ва бир ҳаракат устида тўхтаб қолмаслик керак”. “Бадантарбия давомига келсак қуйидаги уч нарсага эътибор берилади:

1- тери ранги, агар у яхшилана борса, ҳаракатларни ҳали давом эттириш мумкин;

2 - ҳаракатларни енгиллигига, агар улар ҳали енгил бўлса, уларни тамомлаш муҳлати ҳали келмаган бўлади:

3- органларни ҳолати, агар тер кўплиги давом қилса, ҳаракатни давом эттириш мумкин. Агар бу ҳолатлар йўқолиб, чиққан тер томчи-томчи бўлиб оқа бошласа тўхтатиш керак.”

Чарчаш ҳолатини олдини олишда массаж аҳамияти ҳақида бир қанча фикрлар билдирилган.

Ўша замон билим даражасига мувофиқ кўтарилган масалалар эмпирик характерга эга бўлиб, уларни назарий жиҳатдан хосланиши фақат XIX-XX асрларга келиб мумкин бўлди.
Ўзбекистонда тиббий назоратнинг ривожланиш тарихи
Ўзбекистонда жисмоний тарбиянинг ривожланиши билан бир қаторда медицинанинг янги мустақил тармоғи - жисмоний тарбияда тиббий назорат вужудга келди. Туркистонда жисмоний тарбия ва спорт жараёнларининг ривожланиши республиканинг умумий ҳарбий таълим органлари ва соғлиқни сақлаш халқ қўмитаси томонидан амалга оширилади.

Туркистон республикалар марказай қўмитаси ва Туркистон фронти ҳарбий инқилоб совети 1920 йилда умумий мажбурий ҳарбий таълим ҳақида декрет чиқарди. Бунда халқ маориф қўмитаси томонидан умумий ҳарбий таълим ёрдамида мактаб ёшидаги ёшларнинг мукаммал жисмоний ривожланиши учун 8-16 ёшгача мактаб ва 16-18 ёшдан ўсмирлар учун эса ҳарбий тайёргарлик ўргатиш зарур дейилади. Бу вазифа 2 та шифокор ва 1 та жисмоний тарбия инструктори бўлган умумий ҳарбий таълим органларига юкланади. Жисмоний тайёргарлик ўтаётган шахслар устидан назорат республика халқ соғлиқни сақлаш қўмитасида ташкил этилган, жисмоний тайёргарлик даражасини баҳолаш эса, соғлиқни сақлаш бўлимига юкланади. Бу бўлимнинг штати шифокор, педагог ва жисмоний тарбия инструкторидан иборат эди.

1922 йилда Жисмоний тарбия ва таълим дастурлари ва режаларини тасдиқланди, жисмоний тарбия инструкторлари учун қисқа ва узоқ муддатли курслар ташкил этилди, жисмоний тарбия тарғиботига жисмоний тарбия саройлари, стадион, майдончалар, антропометрик кабинетлар очилди.

1923 йилда болалар соғлиқни сақлаш бўлим режасига болалар муассасаларига жисмоний тарбияни киритиш, мактаб-ларда болалар муассаларида Наркомпресс ташкилотларида тиб-биёт санитария назорати масалаларини ишлаб чиқиш кўзда тутилди.

Республикада биринчи маротаба шифокорлар Любимова ва Укранцовалар бошчилигида мактабларда болалар жисмоний тарбия учун дастурлар ишлаб чиқилди, ўқув соатлари белгиланди ва жисмоний машқлар ва спортнинг айрим турларидан машғу-лотлар тузилди. Республика халқ соғлиқни сақлаш қўмитаси жисмоний тарбияни тиббий хизмат билан таъминлашга бағиш-ланган узоқ муддатли дастурларни ишлаб чиқишда халқ соғлиқни сақлаш қўмитаси фармонларига асосланди, қабул қилинган қарорларда республика аҳолисини энг кичик ёшидан бошлаб жисмоний тарбияга жалб этиш зарур, дейилади. Инсоннинг биологик хусусияти унинг ёши ва психологик хусусиятлари билан биргаликда ўрганиш масалалари қўйилди.

Дастурда бадантарбия ва машқлар, ўйинлар, гимнастика ва спорт турлари ўсаётган организмнинг талаблари асосида болалар соғлигини ва психик фаолиятини мустаҳкамлаш омили сифатида ўтказилиши зарурлиги кўрсатилади.

Шифокорларга жисмоний тарбия билан шуғулланувчилар саломатлигини ва жисмоний ривожланишини аниқлаш, уларнинг тайёргарлиги ва психик хусусиятларига биноан гуруҳларга тақсимлаш каби вазифалар юкланади. Жисмоний ривожланишда нуқсонлари бўлган шахсларга махсус коррекцияловчи машқлар буюрилади, ундан ташқари тиббиёт ходимлари машғулот жараё-нини ва машғулот ўтказиладиган жойларни доимий назорат қилишлари, шунингдек жисмоний тарбиянинг меҳнат жараёнла-рига ва болалар саломатлиги таъсирига баҳо беришлари керак бўлади.

Шу мақсадда республика халқ саломатлиги қўмитаси Туркистон марказий ижроия қўмитасига мактаб ва болалар муассаларида тиббий санитария назорат тармоқларини кенгайти-риш проектини топширди.

1923 йилда Тошкентда антропометрия кабинетига эга бўлган мактаб профилактик амбулатория очилади. Шу йилда Туркистон республикаларии халқ қўмитаси совети Ўрта Осиё Давлат унверситетининг тиббиёт қуллиётида жисмоний ривожланиш ва жисмоний тарбияни ўрганиш курсини киритишга қарор қабул қилади.

Барча 7 йиллик таълим мактабларининг ўқув иш дастур-ларида болаларни жисмоний тарбиялаш учун ўқув соатининг 6/1 қисми, юқори даражали мактабларда 5/1 қисми ажратилади.

Мактаб санитария шифокорлари мактаб кенгаши таркибига киритилади. Улар жисмоний юкланишларни белгилашлари ва жисмоний машқларнинг ўқувчилар организмига уларнинг ёши хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда таьсирини ўрганишлари, жисмоний машқ билан шуғулланувчилар устидан тиббий назорат ўрнатишлари, шунингдек мактаб ўқувчиларининг жисмоний ри-вожланишни антропометрик усуллар билан ўрганишлари зарур эди.

1924 йилда Қўқонда республикада иккинчи мактаб - профилактика амбулаторияси иш бошлади. Шу йил мобайнида Тошкент ва Қўқон мактаб профилактик-амбулаториялар ҳисоботи бўйича: 4000 ўқувчи ва 1400 га яқин ўсмирлар текширилди. Бироқ мактаб-санитар шифокорлари жисмоний машқлар билан шуғулла-наётганларнинг тиббий назоратига етарли эътибор бериша олмади. Соғлиқни сақлаш халқ қўмитасининг мактаб ўқувчиларнинг тиббий хизмат билан таъминлаш тўғрисида 1923 йилда қабул қилган дастурини ҳаётга тўлиқ тадбиқ қилиб бўлмасди.

Жисмоний тарбия билан шуғулланаётган болаларни тиббий хизмат билан таъминлаш янада уюштирилган ҳамда режалаш-тирилган ҳолда олиб борилади. Тиббий машғулотлар асосида шахсий тиббий карточкалар тўлдирилади, бунда антропометрик кўрсаткичлар (бўй узунлиги, кўкрак айланаси тинч ҳолатида, нафас олганда ва нафас чиқаргандаги кўрсаткичи) овқатланиши, гавда тузилиши, таянч-ҳаракат аппаратининг ҳолати ва ҳоказолар, шунингдек жисмоний тайёргарликлари учун рухсат ҳақида хулосалар акс эттирилди. 1925 йилда Тошкентда жисмоний тарбиянинг касаба уюшмаси байрамини ўтказиш учун тайёргарлик тиббий назорат ишларининг тараққиёти учун омил бўлди. Оммавий жисмоний тарбия қатнашчилари мажбурий равишда дастлабки тиббий текширундан ўтиб шифокор хулосаси асосида мусобақаларда қатнашиш учун рухсат олишлари зарур эди. Қатнашчиларни тиббий кўрикдан ўтказиш мактаб-профилактика амбулатория базасида шифокор Украинцова бошчилигида олиб борилди. Мусобақада қатнашадиган ҳар бир қатнашчига тўлди-рилган тиббий карталарда антропометрик ўлчов кўрсаткичлари ва соғлигининг умумий ҳолати акс эттирилган эди.

Шифокорлар айрим спорт турларинииг жисмоний тарбия билан шуғулланувчилар организмига таъсирини ўргандилар. Масалан, югуришнинг гапиришга, характерга, ҳаракатларга, ташқи кўринишига, нафас олиш тезлигига ва пулъсга таъсири хақида маълумотлар бор. Олинган маълумотлар таҳлил қилинди ва кейинги шунга ўхшаш мусобақаларни ўтказишни тавсия этиш учун ўрганилди.

1926 йилда Тошкентда Ўзбекистонда биринчи марта вило-ятда тиббий назоратни ташкил этиш учун жисмоний тарбиядан штатли шифокор қилиб Илъинсиий И.П. тайинланди. У барча спорт жамоалари “Профинтери”, “Динамо”, “Красный печатник” ва бошқа спортчилар, жисмоний тарбия билан шуғулланувчиларни тиббий хизмат билан таъминлади, жисмоний тарбияни тарғиб қилиш соҳасида катта ишлар қилди ва саломатлик учун меҳнат унумдорлигини ошириш учун униниг аҳамиятини очиб берди.

1926 йилда Самарқанд шаҳрида Ўзбекистоннинг биринчи жисмоний тарбия касаба уюшмалари байрамини ўтказишга тайёргарлик – тиббий назорат тараққиётида кейинги босқичдир. Мусобақада қатнашиш учун соғлиги қониқарли бўлган, физио-логик ва жисмоний тайёргарлигини етарли бўлган шахсларга рухсат этилди. Мусобақа қатнашчилари икки мартадан тиббий кўрикдан ўтказилди (машғулот, тренировка бошланишидан олдин ва мусобақага юборишдан олдин). Шахсий таркиб катта шифокор, жисмоний тарбия инструктори ва касаба уюшмаси раиси томонидан тасдиқланди. Мусобақа бошланиши олдидан жисмоний тарбия байрами қатнашчилари махсус шифокорлар комиссиясидан қўшимча текширувдан ўтдилар.

1928 йилда Самарқанд, Қўқон, Андижон вилоят қўмита-ларида жисмоний тарбия бўлимларига штатли шифокорлар киритилди. Бу шаҳарларда ишлаб турган ва янги очилган мактаб-профилактик амбулаторияларда жисмоний тарбия билан шуғул-ланувчиларни таъминлаш учун шифокорлар кабинетлари ташкил этилди. Тошкентда мактаб профилактик амбулатория штатига жисмоний тарбия бўйича қўшимча шифокор киритилади, бу лавозимга шифокор Фредрих тайинланади.

Архив материалларида вилоят жисмоний тарбия шифокор-лари ҳисоботларининг йўқлиги улар томонидан қилинган ишлар ҳажмини баҳолашга имкон бермайди. Фақат Тошкент тиббий жисмоний тарбия кабинети ишлари ҳақида маълумотлар бўлиб, бунда 1928 йил давомида 2777 киши қабул қилинган, ишчилардан 1410таси эркак (руслар), 470 та аёл, 171та ўзбек, 726та мактаб ўқувчиларни (ҳар хил миллатга мансуб) бўлган.

Тиббий текшурув натижасида 744 (29,2) кишига соғлиги ва жисмоний тайёргарлиги сабабли мусобақаларда қатнашиш рухсат этилмаган.

1928 йил июлда ўтказилган жисмоний тарбиянинг II Умумўзбекистон спартакиадаси республикада тиббий назоратнинг кейинги келажакдаги тараққиёти учун яхши омил бўлди. Бу спартакиадани таъминлаш учун спартакиада бошланишдан 1,5 ой олдин Умумўзбекистон спартакиадаси ташкилий қўмитаси тарки-бида республика соғлиқни сақлаш халқ қўмитаси томонидан И.П Ильянсиий раислигида бешта шифокордан иборат бўлган тиббий назорат комиссияси ташкил этилди. Марказий тиббий назорат комиссиясига мусобақа қатнашчиларини назорати ва такрорий тиббий кўрикдан ўтказиш, мусобақа ўтказиладиган жойларнинг санитария-гигиеник ҳолатларининг устидан назорат, айрим спорт турларининг спортчилар организмига таъсирини ўрганиш вазифа-лари юкланади. Шифокорлар комиссияси олдига мусобақа қатнашчиларининг (велокросс – 30 км, кросс: эркаклар 8 км ва аёллар 1500 м, югуриш 5 км, юриш 20 км, кураш ва оғирлик кўтариш) юрак қон томир системаси фаолиятларини, иссиқлик алмашиниш жараёнларини аниқлаш каби аниқ вазифалар қўйилди. Шуни айтиш керакки, 500 та спартакиада қатнашчисидан 193 та киши медицина хулосасисиз келдилар ва улар Марказий тиббий-назорат комиссияси томонидан қўшимча ҳолда текширундан ўтказилди. Натижада соғлиқ ҳолати қониқарсизлиги сабабли 21 спортчига мусобақада қатнашишга рухсат этилмади.

1930 йилда вилоят жисмоний тарбия советларида шифокор лавозимига барҳам бериш билан бирга, бу лавозим шаҳар соғлиқни сақлаш бўлими штатига киритилади. Соғлиқни сақлаш бўлими шифокорларига кенг ҳажмдаги вазифалар юкланади: жисмоний тарбия тўгаракларида мактаб ўқувчилар ташкилотлари ўқув юртларида тиббий назоратни ташкил этишларига раҳбарлик қилиш, стадион, спорт майдончаларида ва бошқа спорт иншоот-лари устидан санитария гигиена назоратини ташкил қилиш. Ундан ташқари, шифокор шошилинч тиббий ёрдам кўрсатишни ташкил этишга, гигиеник тарбияга ва санитария тарғиботига шунингдек, жисмоний тарбияда тиббий назорат соҳасидан илмий-тадқиқот ишларига жавоб беради.

1932 йилда республикада жисмоний тарбия ҳаракатини таъминлаш учун З та шифокор кабинетлари бор эди. Тиббий жисмоний тарбия ишларига ва антропометрик кабинетларни ташкил этишга соғлиқни сақлаш халқ қўмитаси томонидан алоҳида маблағ ажратилди. 1932 йилнинг охирига бориб респуб-лика шаҳар ва ниҳояларда жисмоний тарбиядан шифокорлар штати сони 19 тага етди. Жисмоний тарбия билан шуғулланув-чилар тайёргарлигида ГТО нинг санитария бўлими бўйича нормативлар топшириш учун санитария тарғибот ишлари актив-лашиб борди. Масалан, 1931 йилда ГТО нинг санитария бўлимидан 2000 киши норматив топширди, 1932 йилда 3000 киши, 1933 йилда 23800, 1934 йилда 31 700 ва 1935 йилда 36014 киши топширди. 1935 йилда санитария бўлимидан норматив топширган жисмоний тарбия билан шуғулланувчилардан 43,3 фоизини маҳаллий аҳоли вакиллари ташкил этди.

1934 йилдан бошлаб жисмоний тарбия билан шуғулланув-чиларнинг саломатлик ҳолатини текшириш янада чуқурроқ усулларда олиб борилади. Антропометрик ўлчовлардан ташқари юрак қон томир системасини текширишда функционал усуллар қўлланила бошланди. Юрак қон томир системасининг функционал ҳолатини текшириш учун 60 метрга югуриш, 20 марта ўтириб туриш ва турган жойида З минут давомида югуриш сингари бир марталик жисмоний юкланишлар қўлланилади.

1935 йилдан бошлаб спортчиларни текшириш усулига жисмоний машқлардан олдин ва жисмоний машқлардан сўнг қон босимини ўлчаш киритилди.

Ўзбекистонда биринчи марта И.П. Ильинский томонидан футбол, волейбол, енгил атлетика, гимнастика ва кураш машғулот-ларида иссиқ иқлим шароитида жисмоний юкланишларнинг юрак қон томир системасига реакцияси ўрганилди. Олинган маълумот-ларни шифокор ўзининг 1937 йилда ҳимоя қилган номзодлик диссертациясида умумлаштирди

1935 йилда Тошкентнинг ҳар тўртдан бир туманида 4 тадан тиббий жисмоний тарбия кабинетлари очилади. Бу ерда шифо-корлар Гришина, Шульпенкова, Сигнатулин, Болитов, Михаилов, Эсси-Эзнинг ва бошқалар ишладилар. Жисмоний тарбия ташки-лотлари ва коллективлари даволаш-профилактик муассасалари шифокорлари ва бошқарма шифокорлари томонидан тиббий хизмат билан таъминланди. Баъзи бир спорт жамоаларида (“Динамо”, “Спартак”, “Локомотив”) Тошкентда ва шунингдек республиканинг бошқа соҳаларида ўзларининг шахсий тиббий назорат хизмати бор эди. Бу спорт ташкилотларида врачлар В.Смоленский, П.Л. Болотов, А.И. Погосянц ва бошқалар ишладилар. Тошкентдаги жисмоний тарбия кабинетлари ҳисоботи бўйича 1934 йилда 8529 кишига хизмат кўрсатилиб, шундан 6109 таси эркаклар ва 2420 таси аёллар эди.

1934 йилда Тошкент тиббиёт институтида жисмоний тарбия кафедраси ташкил этилди. Кафедрага И.П. Ильинский бошчилик қилади. Бу ерда жисмоний тарбиянинг умумий вазифалари билан бир қаторга талабаларни жисмоний тарбия ва спорт билан шуғулланувчилар устидан тиббий назорат асосларини ўрганиш вазифалари ҳам қўйилди.

1935 йилда Тошкентда Халқ соғлигини сақлаш қўмитаси томонидан Ўзбекистонда жисмоний тарбия соҳасида тиббий назорат ишларини умумлаштириб, режалаштириб, унинг барча фаолиятларига раҳбарлик қилиш учун республика кабинети ташкил этилади. Шу вақтдан бошлаб жисмоний тарбия устидан тиббий назорат Ўзбекистон аҳолисини жисмоний тарбиялашда унинг ажралмас қисми бўлди.

Улуғ Ватан уриши бошланиши олдида республикада тиббий назорат соҳасида ишловчи 100 га яқин шифокор бор эди. 1941-1945 йиллар бу соҳадаги ишлариниг бироз сусайиши билан характерланади. Бу соҳадаги барча ишлар умумшаҳар даволаш профилактик муассасаларига, бошқарма шифокорлари ихтиёрига берилади. 1946 йилдаги соғлиқни сақлаш органлари бюджетида жисмоний тарбия тиббий назоратини ривожлантириш учун алоҳида маблағ ажратишни кўзда тутилди. Шуни ҳал этмоқ керакки, уриш йилларида республикада асосан даволовчи жис-моний тарбия ишлари ривож топди.

1946 йилдан бошлаб Тошкент, Самарқанд, Фарғона ва бошқа шаҳарларда тиббий жисмоний тарбия кабинетлари яна фаолият кўрсата бошлади. Жисмоний тарбиядан тиббий назорат ишларини координациялаш учун республика жисмоний тарбия қўмитаси штатида шифокор инспектор лавозими киритилди ва бу лавозимга шифокор О.М. Жегалло тайинланди. Шу вақтнинг ўзида Тош-кентда Ўрта Осиё шифокорлар малакасини ошириш институтида тиббий назорат ва даволовчи жисмоний тарбияси кафедраси очилиб: бунга И.П. Илъинский кафедра мудири қилиб тайинланди. Бу бутун республикага тиббий назорат ва даволовчи жисмоний тарбиядан мутахассис кадрлар етиштириб беришда асосий марказ бўлди. Кафедра ходимлари Тошкентнинг юқори малакага эга бўлган спортчиларига хизмат қилдилар. 1946 йилдан 1963 йилгача кафедрада республикаларнинг турли шаҳар ва вилоятларида тиббий назорат ва даволовчи жисмоний тарбия бўйича ишлашга бир неча юз мутахассислар тайёрланди.

Ҳисобот кўрсаткичлари бўйича 1946 йил давомида Тошкентда тиббий назорат кабинетидан 24329 киши текширундан ўтди, шулардан 10386 таси жисмоний тарбия қатнашчилари, 6826 - мактаб ўқитувчилари, ҳунар-техника билим юртлари ўқувчилари ва 7117 олий ўқув юртлари студентлари эди.

1947 йилда жисмоний тарбия ва спорт балан шуғулланувчи шахсларнинг саломатлигини тиббий назоратга олиш учун шаҳар соғлиқни сақлаш бўлимига шифокор штатли лавозими киритилди. Шу йилдан бошлаб шаҳар тиббий жисмоний тарбия кабинети фаолият кўрсата бошлади ва бу кабинет 1948 йилда шаҳар тиббий жисмоний тарбия марказига айлантирилди. 1947 йилда жисмоний тарбия ҳаракати соҳасида энг йирик тадбирлардан бири Москвада бўлиб ўтадиган умумлаштирилган жисмоний тарбия курсида қатнашиш учун 2000 та жисмоний тарбиячилари тайёрланди. Курс қатнашчиларининг танлов ишлари махсус тайёрланган таркибда шифокор И.П. Ильинский, О.Г. Мудуцева, О.М. Жегаллодан иборат бўлган тиббий-назорат комиссиясидан ўтказилди. 1947 йил Ўзбекистонда тиббий жисмоний тарбия кабинетлари тармоқла-рини ташкиллаштиришни тугаллаш ва республикада жисмоний тарбия ҳаракатини тиббий хизмат билан таъминлаш ишларнинг сифатини янада ошириш йили бўлди. Бу вақтга келиб халқ соғлиқни сақлаш қўмитаси томонидан республикада жисмоний тарбиядан 35 та шифокор лавозими, яъни ҳар бир вилоятда ўртача 2-3 шифокор лавозимни ташкиллаштириш кўзда тутилди. Шу йилларда кўнгилли спорт жамиятларда, мактаб, олий ўқув юрт-лари ва ташкилотларда жисмоний тарбия билан шуғулланувчилар сони янада ошди. Бу ҳол соғлиқни сақлаш органларидан жисмоний тарбиячиларни тиббий хизмат билан таъминлаш ишларига поликлиника тармоқлари ва ташкилотлар шифокорларининг катта қисмини жалб этишни талаб қилади. Бу вақтда 147591 киши тиббий кўрикдан ўтди, у жисмоний тарбия билан шуғуллана-ётганларнинг 80% ни ташкил этди. Ўзбекистон соғлиқни сақлаш вазирлигининт беш йиллик (1946-1950 йиллар) дастурида тиббий-жисмоний тарбия ишларига 230 та шифокор ва даволовчи жисмоний тарбияси бўйича 230та инструктор-методист тайёрлаш кўзда тутилди. 1948 йил июнь ойида Ўзбекистон соғлиқни сақлаш вазирлиги буйруғига биноан, Тошкентда йирик республика тиббий жисмоний тарбия методик маркази ташкил этилди Бу марказ таркибида бешта шифокор бор эди, методик марказ мудири қилиб шифокор О.М. Жегалло тайинланди. Тез фурсатда шундай тиббий жисмоний тарбия марказлари йирик шаҳарлар Самарканд, Андижон, Фарғона ва Бухорода ташкил топди.

1948 йилда тиббий жисмоний тарбия кўригидан 151175 киши ўтиб, улар тиббий гуруҳларга бўлинди. Шуни айтмоқ керакки, гуруҳларга бўлиш 1948 йилдаги инструктив кўрсатмадир.

1948 йилда республикада ёшлар биринчи марта тиббий жисмоний тарбия кўригидан ўтган, жисмоний тарбия билан шуғулланувчилар тиббий гуруҳларга бўлинади. Уларнинг саломат-лик ҳолатини, жисмоний ривожланиш ва жисмоний тайёргар-лигини ҳисобга олган ҳолда асосий, кучли ва кучсиз тиббий гуруҳларга бўлинди. Шу йилдан бошлаб спортчиларнинг чиниқ-қанлигини аниқлашда Летунов синамаси қўллана бошланди. Соғлиқни сақлаш вазирлиги буйруғи билан 1950 йилда тиббий жисмоний тарбия марказлари тиббий жисмоний тарбия диспан-серларига айлантирилади. Шу сабабли Тошкент штатида беш киши бўлган республика тиббий жисмоний тарбия диспансери ташкил этилди, раҳбар қилиб В.А. Батокова тайинланди ва шунингдек шаҳар тиббий жисмоний тарбия диспансери ташкил этилиб, бунга О.М.Жегалло раҳбарлик қилди. Бухоро, Самарқанд, Фарғона, Андижон ва Наманган штатида З тадан шифокор бўлган вилоят тиббий жисмоний тарбия диспансерлари ташкил этилади. Қўқон, Чирчиқ ва Урганчда бир штатли тиббий жисмоний тарбия кабинетлари сақланиб қолди.

1955 йилда ҳукумат қарори асосида диспансерлар даволаш профилактик муассасалар қошидаги тиббий жисмоний тарбия ҳолатларига ўтказилади. 1959 йилдан бошлаб республикада жисмоний тарбия ҳаракатининг кучли ривожланиши сабабли илгари фаолиятда бўлган тиббий жисмоний тарбия диспансерлари яна қайта тикланди. 1960 йилда Тошкентда шаҳар ва республика тиббий жисмоний тарбия диспансерлари бирлаштирилди ва раҳбар қилиб шифокор М.Б Франк тайинланди. М.Б. Франк диспенсерга 40 йил давомида раҳбарлик қилди. Республикада тиббий назоратни ташкил этишда ва унинг тараққиётида 1958 йилда ташкил этилган Ўзбекистон жисмоний тарбия институтнинг спорт тиббиёти ва даволовчи жисмоний тарбия кафедралари муҳим аҳамиятга эга бўлди. Кафедрада талабаларга тиббий назорат ва даволовчи жисмоний тарбия усуллари ўргатилди, кафедра республикага даволовчи жисмоний тарбиядан инструкторлар, спорт массажи бўйича мутахассислар тайёрлаб беради.

Ўзбекистон республикасида спортчилар устидан тиббий назоратиниг тараққиётида доц. И.П. Ильинский, М.Б. Франк, О.М. Жегалло, О.А. Рихсиева, А.Х. Тураходжаевлар катта ҳисса қўшдилар.