1-тақырып. Қазіргі әлемдегі журналист және журналистика Дәріс жоспары: «Журналистикаға кіріспе»
жүктеу/скачать 193.42 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Кәсіби қызметтің ерекше түрі
| Журналистиканың түрлері, журналистік жұмыстардың тақырыптары бойынша халықаралық журналистер, саясаттанушылар, аграршылар, мәдениеттанушылар, экологтар, спорттық шолушылар және т.б. экономикалық, қаржы және бизнес, құрылыс, көлік, моральдық-этикалық немесе өнер мәселелеріне мамандандырылған журналистер бар.
Көптеген мамандар белгілі бір журналистік жанрларды жасауға мамандандырылған. Сонымен, очеркист, фельетонист, сұхбат алушы, шоумен және т.б. мамандықтар пайда болды. Очеркистің бейнелі ойлау қабілеті, сөзді шебер меңгеру, қызықты сюжетті құра білу және тағы басқа қасиеттері болуы керек екені түсінікті. Сонымен қатар, біз байланыс процесінің технологиялық операциялары деп атаған нәрсе де кәсіби дифференциацияға әкеледі. Репортер ақпарат жинайды, баспа органындағы әдеби қызметкер немесе радио мен теледидардағы редактор оны өңдейді және сәйкесінше электронды баспасөзде жүргізуші немесе диктор дайындалған мәтінді дауыстайды, корреспондент фактілерді хабарлайды, комментатор оларды талдайды. Кәсіби қызметтің ерекше түрі – фотожурналистика. Газет бетінде және журнал бетінде фотосуреттер әрдайым иллюстрациялық материал бола бермейді. Басып шығарылған мерзімді басылымдарда көрнекті орын алатын фоторепортаждар біраз уақыт бұрын теледидарда да қолданылған, алайда бекіту тәсілі болмаса, бүгінде бейне пленкада таңдалған жеке стоп-кадрлары статикалық фотосуреттерден еш ерекшеленбейді. Ең көп таралған және кең таралған кәсіби атау-әдеби қызметкер, литсотрудник. Газет редакциясында немесе ақпараттық агенттікте алатын бірінші лауазым – әдеби қызметкер. Литсотрудниктің міндеттері ауқымы соншалықты кең емес-авторлық материалдарды басып шығаруға дайындық, оқырмандардың хаттарымен жұмыс және оның жауапкершілігі жариялауға дайындалған материалдарды мұқият тексерумен шектеледі. Электрондық баспасөз органдарында бұл лауазымның дәстүрлі атауы – редактор.Алайда радио мен теледидардағы редактордың міндеттері кеңірек және жауапкершілік деңгейі басқаша. Редактордан басқа бас редактор, аға редактор бар. Бұл айырмашылық, баспа басылымындағы журналистің жеке шығармашылығымен және электронды баспасөздегі жұмыстың айқын көрінетін ұжымдық сипатымен түсіндіріледі. Бұл айырмашылық, баспа басылымындағы журналистің жеке шығармашылығымен және электронды баспасөздегі жұмыстың айқын көрінетін ұжымдық сипатымен түсіндіріледі. Радио мен теледидарда редактор-бағдарламаны дайындау бойынша бүкіл шығармашылық процестің ұйымдастырушысы. Мұнда редакциялау ойды әзірлеуден басталады, авторларды және осы ойды орындаушы қатысушыларды іріктеуді қамтиды және түсірілген (жазылған) материалды монтаждау кезінде тікелей эфир барысында сценарийді немесе оның бекітілген нұсқасын түзетумен аяқталады. Редактор өтінімнен эфирге шығаруға дейінгі барлық кезеңдерде тарату жұмысына қатысып қана қоймайды, көп жағдайда ол жетекші рөл де атқарып, бағдарламамен жұмыс істейтін бригаданың басқа қатысушыларының шығармашылық дауларында арбитр ретінде төрелік етеді. Егер ақпараттық материал тыңдаушылар мен көрермендердің назарына іліне алса– бұл репортерлердің, операторлардың еңбегі; егер бағдарлама танымал болса – жүргізушіге құрмет пен даңқ келері анық; егер студияға шақырылған адам бірнеше қызықты нәрсені айтса, олар айтқандай, ол микрофон немесе камера алдында ашылса – сұхбат алушыға тағзым. Бірақ егер дәлсіздік эфирге шықса, немесе басқа қате орын алса, егер бағдарламаның рейтингі төмендеп, сұхбат іш пыстырса, оған кінәлі- редактор. Жалпы алғанда, бұл дұрыста:расымен де көп нәрсе экран артында қалған редакторға байланысты. Журналистке өз материалдарын дайындауға сеніп тапсырылған жағдайларда, шығармашылық мансаптың алғашқы қадамы тілші-корреспондент лауазымына айналады (лат. correspondeo-хабардар). Жаңалықтарды дайындауға мамандандырылған тілші-корреспондент репортер деп аталады (лат. reporto-беру). Репортерлер редакцияға білгендерін, тапқандарын жеткізеді, ал әдеби қызметкерлер хабарламаларды өңдейді. Радиодағы репортер кез-келген жаңалықтың дыбыстық нұсқасын дайындайды. Оның иығында әрдайым портативті магнитофон болады. Бұл қандай да бір жедел хабарды дайындау және эфирге беру процесін біршама қиындатады. Теледидар тілшісінің жұмысы одан да қиын, өйткені ол оқиғаның шындығын көрсету үшін, дәл уақытында және қажетті жерде болу керек, жабдықты орналастыруға, сапалы сурет пен дыбысты қамтамасыз етуге уақыт тауып, содан кейін бейнені қысқа, дәл, сенімді етіп өңдеу керек. Корреспондент кәсібінің маңызды түрлері-меншікті және арнайы корреспонденттер (собкор және спецкор). Меншікті тілші редакциядан алыс жерде тұрады және жұмыс істейді, сәйкесінше осы аймақтың барлық материалдарын дайындайды. Сондықтан мұнда кәсіби қызметтің негізі аумақтық атрибут болып табылады. Келесі, корреспонденттік біліктіліктің ең жоғары деңгейі - арнайы корреспонденттің(арнайы тілші) жұмысы. Арнайы тілші - бұл белгілі бір тақырыпқа маманданған журналист қана емес, бұл өзекті тақырыпта материал дайындайтын адам. Арнайы тілшілер әдетте инвестигейтивті (тергеу, зерттеу) журналистикаға бейім келеді. Әдетте, теледидарлық репортер жалғыз өзі кем дегенде үш адамнан тұратын бригада ретінде жұмыс істейді (журналистен басқа, оператор және авто-жүргізуші, қажет болған жағдайда жарықтандырушы ретінде де жұмыс істейді). Бірақ"ыстық нүктелерде" тілшілер көбінесе жедел жаңалықтар дайындауға қажетті барлық лауазымдар мен кәсіптерді бір адамға біріктіріп, өз бетінше жұмыс істеуді жөн көреді. Көбінесе, мұндай репортер штаттан тыс, ол жаңалықтардың маңыздылығы мен оларды дайындаудың қауіптілігіне байланысты төленетін ақы (гонорар) есебінен өмір сүреді. Бұл жағдайда репортер көбінесе стрингердеп аталады. Репортерден айырмашылығы, салалық бөлімде (тиісті бөлімде, радио немесе теледидар редакциясында) жұмыс істейтін тілші көлемді материалдарды дайындайды. Мұндай тілшілердің арсеналында және ақпараттық публицистика жанрында: егжей-тегжейлі ескертпелер (түсініктеме берілген ақпарат), есептер, хат-хабарлар, репортаждар; талдамалық публицистика жанрлары: проблемалық және озық мақалалар, талдамалық шолулар, проблемалық сұхбаттар және т.б.; тіпті көркем жанрлар: очерктер, фельетондар, эсселер. Алайда, кейбір басылымдарда белгілі бір жанрдағы туындыларды жасауға мамандандырылған жоғары дәрежелі журналист – очеркистер мен фельетонистердің штаттық лауазымдары бар екенін білеміз. Корреспондент кәсібінің маңызды түрлері-меншікті және арнайы корреспонденттер (собкор және спецкор). Меншікті тілші редакциядан алыс жерде тұрады және жұмыс істейді, сәйкесінше осы аймақтың барлық материалдарын дайындайды. Сондықтан мұнда кәсіби қызметтің негізі аумақтық атрибут болып табылады. Собкорлар шетелде және ел ішінде жұмыс істейді. Бұл жағдайда да, басқа жағдайда да, бұл ұстаным жоғары біліктілікті, жанрлық-тақырыптық әмбебаптықты, сонымен қатар қатаң өзін-өзі тәрбиелеуді, ұйымдастыруды қажет етеді, өйткені собкор редакция ұжымынан, редакция басшылығынан алыс жұмыс істейді, ол жұмыс режиміне және оның тиімділігіне өзі жауап береді. Шетелдік корпунктінде жұмыс істейтін халықаралық журналист үшін сол елдің тілін жетік меңгеру, оның ерекшелігін, тіпті құпияларын білу маңызды. Кейбір жергілікті басылымдарда (облыстық және әсіресе аудандық газеттерде жеке корреспондент алуға қаржы жағынан тиімсіз болса) кейде сапар корреспонденті лауазымы енгізіледі. Мұндай атаудың өзі іс-әрекеттің сипаты туралы толық айтады. Сонымен, корреспонденттік біліктіліктің ең жоғары деңгейі - арнайы корреспонденттің(арнайы тілші) жұмысы. Арнайы тілші - бұл белгілі бір тақырыпқа маманданған журналист қана емес, бұл өзекті тақырыпта материал дайындайтын адам. Арнайы тілшілер әдетте инвестигейтивті (тергеу, зерттеу) журналистикаға бейім келеді. Журналистік зерттеулер мен тергеулер -олардың тұрақты әрекеті. Кейде газет редакцияларында, ақпараттық агенттіктерде қызықты адамдарды табу немесе VIP – тұлғаларға қол жеткізу өнері бар журналистер жұмыс істейді, олардың жұмысы –– өте маңызды адамдардан сұхбат алу. Теледидар мен радиода сұхбат алушы өте кең таралған мамандық. Аналитикалық ойлау қабілеті бар тәжірибелі, білікті журналистер түбінде комментаторлар мен шолушыларға айналады. Бірінші жағдайда, біз қоғамдық өмірдің белгілі бір құбылыстарын талдау туралы айтып отырмыз. Саясат, экономика, білім және ғылым, мәдениет және спорт саласында болып жатқан процестерді аудиторияға түсіндіру, себеп-салдарлық байланыстарды табу, жаңа заңнаманың ерекшеліктерін түсіндіру өте маңызды! Екінші жағдайда, журналист белгілі бір авторлық мақсатпен бір типтегі оқиғалар мен фактілерді топтастырады, оларды өзара әрекеттесуде қарастырады, ортақтықты іздейді. Шолу пайдаланылған материалдың кеңдігімен ерекшеленеді, оның ортасында оқшауланған факт немесе оқиға болуы мүмкін. Сонымен қатар, шолу материалы көбінесе хронологиялық шеңбермен шектеледі. Кеңес заманында электронды баспасөзде бақылаушылар журналистік иерархиядағы ең жоғарғы сатыға көтерілді. Кеңестік теледидар мен хабар таратудың саяси шолушысы-бұл Кеңес Одағының Батыры сияқты естілді. Бұл лауазым тек бірнеше адам ғана тағайындалып, оларкөптеген жеңілдіктерге ие болды (арнайы нөмірлері бар жеке көліктен бастап, Кремль емханасында қызмет алуға дейін). Тек саяси шолушыларға партиялық және үкіметтік ережелерді түсіндіруге рұқсат етіліп, барлық басқа журналистер олардан цитата ғана келтіре алатын. Жариялылық дәуірінің басталуымен, отандық теледидар мен радио жүйесін реформалаумен, шолушы лауазымы өз дәрежесінен айырылды, комментатор мен шолушы арасындағы шекаралар көп жағдайда жойылса да, комментарий мен шолу жанрлары арасындағы айырмашылық әлі айқын болып қала береді. Радио, әсіресе теледидар, ең көрнекті және өте жауапты болып табылатынжүргізуші мамандығын ұсынды. Ең алдымен, бұл ақпараттық бағдарламалардың жүргізушілері (АҚШ-та олар "анкормэн" -якорь адамы, жаңалықтар өкілі – "ньюспрезентер" немесе жаңалықтар жасаушы – “ньюсмейкер”деп аталады). Көптеген бастап келе жатқан журналистер бұл мамандықты армандайды, бірақ біразы ғана сол арманын орындай алады. Оған себеп ақпараттық бағдарламалардан гөрі журналистер санының көптігі емес. Оған себеп – жүргізушінің сыртқы келбеті мен мәнері. Негізінде, тележурналистер – бағдарламаларды дайындаумен айналысатын барлық шығармашылық мамандықтардың өкілдері-режиссерлер мен операторлар, дыбыс режиссерлері мен микрооператорлар, жарықтандырушылар және дикторлар. Бұл, әрине, дұрыс. Бірақ біз журналистің әдеби жұмысына назар аударамыз, сондықтан электронды баспасөз органдарындағы дыбыстық және бейнелеу құралдарына жауап беретін, сценаристке оның жоспарын жүзеге асыруға көмектесетін басқа мамандықтардың өкілдерін келесі дәрісте бұқаралық ақпарат құралдарының ұйымдық құрылымын қарастыра отырып атаймыз. жүктеу/скачать 193.42 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|