2-4 сынып Құрастырған:Қазы жалпы орта білім беретін мектебінің бастауыш сынып мұғалімі Жакаева Айгуль Ирангаиповна
жүктеу/скачать 36.04 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Зат есімнің жекеше және көпше
- Зат есімнің тәуелденуі
| Сөз таптары
Зат есім Заттың атын білдіретін сөзді зат есім деп атаймыз.Зат есімдерге кім? не? кімдер? нелер? сұрақтары қойылады. Мысалы: кеме , әже, ағаш. Адамдарға қатысты сөздерге кім? кімдер? жануарлар мен заттарға не? нелер? Деген сұрақтар қойылады. Кісінің аты-жөні, жер-су аттары,жан-жануарларға қойылған атаулар жалқы есім деп аталады. Жалқы есімдер әрқашан бас әріппен жазылады. Мысалы: Айжан, Шымкент ,Шаян, Алатау, Ақтөс , Есіл Жалқы есімдерден басқа зат есімдерді жалпы есімдер дейміз. Жалпы есімдер кіші әріппен жазылады. Мысалы: кітап, өзен, аққу, оқушы Зат есімнің жекеше және көпше түрі болады. Кім? Не?сұрағына жауап беретін сөздерді зат есімнің жекеше түрі дейміз: ата,құс,түйе Кімдер? Нелер? сұрақтарына жауап беретін сөздерді зат есімнің көпше түрі деп атайды: аталар, құстар, түйелер Зат есімнің көпше түрі –лар,-лер, -дар,-дер,-тар,-тер жалғауларының жалғануы арқылы жасалады. Бұл қосымшалар көптік жалғау деп аталады. Мысалы: бала+лар , доп+тар, гүл+дер Зат есім негізгі және туынды болып бөлінеді. Негізгі түбірден болған зат есімді негізгі зат есім деп атаймыз. Мысалы: жер,ана,көз Түбір сөзге жұрнақ жалғану арқылы жасалған зат есімді туынды зат есім деп атаймыз.Мысалы: бай+лық, кезек+ші, дос+тық Заттың біреуге тән екенін білдіретін жалғауды тәуелдік жалғаулар деп атайды. Тәуелдік жалғаулар үш жақта ,жекеше,көпше түрде айтылады. Зат есімнің тәуелденуі жақ Жекеше жалғауы Көпше жалғауы Менің қалам -м,-ым,-ім Біздің қаламыз -мыз,-міз, -ымыз, -іміз ІІ Сенің қалаң -ң,-ың,-ің Сендердің қалаларың -ң,-ың,-ің Сіздің қалаңыз -ңыз,-ңіз, - ыңыз,-іңіз Сіздердің қалаларыңыз -ңыз,-ңіз, - ыңыз,-іңіз ІІІ Оның қаласы -ы,-і, -сы,-сі Олардың қалалары -ы,-і, -сы,-сі Зат есімнің жіктелуі Зат есім сөйлемде баяндауыш болғанда , оған І, ІІ жақта жіктік жалғауы жалғанады. І жақ Жекеше жалғауы Көпше жалғауы Мен оқушымын -мын,-мін-бын,-бін,-пын,-пін Біз оқушымыз -мыз,-міз-быз,-біз-пыз,-піз ІІ Сен оқушысың -сың,-сің, Сендер оқушысыңдар -сыңдар,-сіңдер Сіз оқушысыз -сыз,-сіз Сіздер оқушысыздар -сыздар,-сіздер ІІІ .Ол оқушы- Олар- оқушылар -лар |