Ад быдлаын (< роч); ад гуран скр., шс.; вакрамеш



бет15/62
Дата03.07.2016
өлшемі1.79 Mb.
#173519
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   62

Н. Конаков



ГЛÖТ (< роч глотать) – васа гундыр удораса легендаысь, легендаыс топонимика подула.

Глöт овлöма Глотово сикт весьтын джуджыд джумйын. Сiйö зэв ëна дöзмöдчöма йöзлы, гусявлöма юны вайöдöм подаöс. Подасö ньылавлöма дзоньнас. Бöрыннас сэсся öти тöдысь босьтчöма вины Глöтсö. Сiйö сетöма пиыслы пурт да тшöктöма вурны сiйöс уль мöс ку пытшкö. Пиыс тшöтш жö вöлöма тöдысьöн. Батьыс кöсйысьöма пиыслы, мый оз сет сылы пöдны. Сэсся тöдысь шыбитöма мöс ку пытшкö вурöм писö ваö. Глöт ньылыштöма сiйöс. Том тöдысь вундöма Глöтлысь кынöмсö да петöма. Ортсыас нин сiйö норасьöма, мый муртса абу кулöма жарсьыс. Глöт доймалöмсьыс кулöма. Тушасö кылöдöма некымын верст сайö да вартöма берегö. Сылöн ордлысьыс йöзыс вöчалöмаöсь дзиръя сюръяяс.

Татшöм жö сюжет, кöнi геройöс ньылыштö гундыр (вöрпа, змей), но геройыс виö сiйöс пытшсяньыс, паныдасьлö уна войтырлöн шемöса мойдъясын. Комияслöн эм мойда сюжет, кöнi вöралысьöс да сылысь пиянсö ньылыштö “васа ыджыд Глöт”, но асьныс найö мездысьны оз вермыны. Гундырсö виö медичöт вокыс, кодi чужö налöн ветлiгкостi.

Литература: Жилина, Сорвачëва 1971, Пропп 1986, Рочев 1984.

Н. Конаков



ГÖГ быдлаын, гöгинь вэ.

Öтлаастит гöгöр кыв гöглöн важ вежöртаскöд = шöрин. Öтл. удмурт му гогы “му гöг, му шöр”. Морт организм концепцияын гöг лоö верстьö морт тушалöн ортсы шöринöн (пытшкöс шöринъяс – сьöлöм да мус). Челядьлöн татшöм шöриннас лыддьыссьылiс юрлöманыс, сы серти и видзöдiсны дзоньвидзалунсö. Но кутшöмсюрö öбрадъяс подулавлiсны чайтöм-гöгöрвоöмъясöн сы йылысь, мый кагалысь водзö олöмсö позьö урчитны сылöн гöг сюрöс вылас имитöмöн (видзöд гöгинь, кага вайöм, пеж, шыр). Физиология статус боксяньыс гöг киняув моз жö лоö мортлöн пытшкöс да ортсы органъяс костын. Татшöм öтар-мöдаралуныс подулалö гöглысь функцияяссö символа гöгöрвоöм: мортлысь дзоньвидзалунсö позьö кокниа тöдмавны гöгас “дзуртöм” серти да сы серти, ëна-ö гöгыс лэччöма. Комияслöн эм бурдöдан-диагностируйтан ритуал – гöг мурталöм. Гöгсö мурталiгас тöдысь пуктö веськыд певсö гöг вылас да бергöдлöмöнмоз новлöдлö кинас гöг гöгöрыс, личкышталö гöгсö, кывзö “дзуртöмсö” да мурталö “джудждасö”. Вöлiны кö кутшöмкö нелючкияс, тöдысь нуöдлiс гöг веськöдан ритуал: гöг вылö пуктöны рудзöг нянь тор, няняс тшукöдöны öзтöмöн куим вичко сись да сэсся вевттьöны найöс стöканöн. Та бöрын гöг гöгöрыс збыльысь лыбö. Тадзи жö вöчöны ыджыд гöг бурдöдiгöн. Коми йöзкостса медицинаын медся бур бурдöдчан ногöн артавсьö бурдöдчанторсö веськыда гöг вылö пуктöм. Коми эскöмъясын кагалöн косьмöм да торъялöм гöг сюрöс тор лыддьысьö медбур вуджöрöн мамыслы (видзöд вуджöр). Коми фольклорын гöг лоö “кок туй” метафораöн – нöдкыв: гумла вылын чань кок туй. Крепыд ëртасьöм йылысь шуöны: гöг сюрöснас öтилаö кöртасьöмаöсь.



Литература: КЭСК 1979, Напольских 1995, Налимов 1908, Плесовский 1975, АЧМ.

В. Шарапов
ГÖГИНЬ быдлаын; гöг баба вэ., сыкт., гöг баб уэ., уд., изь. (< гöг), бабитчысь баба быдлаын – кага вайигöн отсасьысь да кагалысь гöг сюрöссö вундысь нывбаба.

Традицияа чайтöм-гöгöрвоöмъяс серти, быд нывбабалы колiс кöть öтчыд гöгинявны, а то сiйö оз веськав мöдар югыдö либö мöдар югыдас сылы ковмас бабитчыны пон чужтiгöн. Öти коми легендаын нывбаба, кодöс некод эз кор гöгинявны, горöдöма: “Ме кöть вöрсаяслы отсася”. Вöрсаяс жалитöмаöсь коньöр нывбабаöс да корöмаöсь ас ордас гöгинявны.

Кага чужöм бöрын гöгиньöс чайтлiсны пежöн. Сылы колiс сöстöммöдчыны. Кагалöн айыс ли мамыс сетлiс сылы чышъян либö ки чышкöд. И гöгинь быттьöкö чышкö (косьтö) кисö. Чышкöдсö кö эз сетлыны, мöдар югыдын гöгиньлы ковмылiс пыр сулавны ва киöн кык сер костын да корны мунысьяслысь ва пежсö мыськыны да чышкöд кисö косьтыны. Таысь кагаыс вермис висьмыны да гöгиньлы колiс сöстöммыны. Бöрыннас гöгиньöс чайтлiсны кагаыскöд йитчöмаöн. Мöдар югыдын сылы колiс висьтасьны кагалöн дзоньвидзалун йывсьыс.

Кагалöн дзоньвидзалуныс вöлi гöгиньлöн оласног сайын. Гöгиньлы колiс лоны мывкыдöн, авъяöн (гöгиньлы, вежай-вежаньлы да кага мамлы эз позь не сöмын пинясьны, но и шуавны öта-мöдыслы мисьтöм кывъяс), дзик эз позь узьлыны кага батькöд да вежайкöд. Эз весь чукöстлыны чужтiгöн отсасьны пöрысь, верöстöм нывбабаясöс. Найö сэсся лолiсны профессиональнöй гöгиньясöн.

Традицияа йöзкотырын гöгиньöс пыдди пуктылiсны ай-мам серти ëнджыка. Ёна дивитiсны не сöмын гöгиньöс кедзовтöмысь, но и сыкöд öти кывйö вотöмысь быдлунъя олöмын.

Вочасöн гöгиньлысь вежöртаслунсö пондiсны асавны и вежаньлы (видзöд вежай-вежань).



Литература: Ильина 1997, Налимов 1991.

И. Ильина



ГÖГÖРА уэ., печ., скр., шс.; гöгара л., печ.; гöгарин л.; гöгера вэ., изь.; гагара лет., п.-к.; гогара вс., ем. (< роч “гагара”); токты уд.

Кутшöмсюрö космогоническöй мифын гöгöра петкöдчö улысса, “пемыд” демиурглöн (зыряналöн Омöль, перым-комияслöн Куль) ипостасьöн. Сы вылö видзöдiсны кык ногöн. Мустöм горзöмыс, сëйны позьтöм яйыс да горшлуныс (гöгöра зэв бур чери кыйысь) чужтылiсны лёк видзöдлас гöгöра вылö. Перым-комияс сiйöс нимтылiсны “Кульлöн чöжöн”. Зыряналöн гöгöра и öнi на петкöдлö горшлун. Сэк жö чайтлiсны, мый гöгöра вöтлалö висьöмъяс, мый висьöмъяс полöны весиг сылöн кусьыс. Та вöсна гöгöра кусö пуктылiсны не сöмын йöзлы, но и вöвъяслы висянiнас. 20-öд воясö на Печора бердын пöшти быд керкаын вöлi гöгöра ку. Сiйöс öшöдлiсны кильчö вылö öдзöс бердö. Керка ортсы стенö либö чуланö гöгöра кусö öшöдлiсны и изьватас коми, Об кывтыдö мунöмаяс. Печора вылын тайö аслыспöлöс мичмöданторсö позьö аддзывны и öнi на.



Литература: Плесовский 1972, Сидоров 1928.

Н. Конаков



ГУЛЕНЬ – Эжва катыдса комияслöн легендаса герой.

Гулень петалöма Локчим (Эжва вож) бердса Позтыкерöс сиктысь, водз кольöма ай-мамтöг, мöд рöдвуж сылöн абу вöлöма. Матыссаясысь сылöн вöлöма сöмын вежань. Гулень вöлöма тыр вир-яя, олöма вöрын. Вöрас джуджыд коз пу йылын сылöн вöлöма узьлан поз. Сиктö Гулень волöма сöмын пода гусявны либö вежаньсö видлыны. Сиктсаяс думыштöмаöсь велöдны гусясьысьöс. Найö кыйöдöмаöсь сiйöс вежань дорас, чукöрöн уськöдчöмаöсь, муртса кöртавлöмаöсь да шыбитöмаöсь юö. Но Гулень абу вöйöма. Кöрталöмаöсь сы бердö мельнича изки, но весиг сэки Гулень абу вöйöма. Жаялöм Гулень вöйöма сöмын сэк, кор сылöн жö корöм серти разьöмаöсь кöм кöртöдсö. Сэсся вöйтысьяс пуöмаöсь рок да быдöн сëйöма паньöн пайö, медым öтмоза юкны мыжсö.

Гуленьлöн образыс (и дзоньнас сюжетыс) зэв матын Эжва катыдсалöн мöд преданиеса геройлöн образлы – Юркалы. Соционормативнöй подув кындзи, преданиеыслöн эм и топонимика подув, кодi гöгöрвоöдö Позтыкерöс сиктлысь нимсö – “Поз-ты бердса вывтас”.

Литература: Рочев 1984.



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   62




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет