Ад быдлаын (< роч); ад гуран скр., шс.; вакрамеш

Н. Конаков

Вöрсаöс комияс нимтылiсны и уна мöд ног. Нимыс пасйис, кöнi вöрсаыс олö, либö тöдчöдiс, мый ыджыдыс вöрас сiйö: вöр айка вэ., вöр дядь, вöрись дядько п.-к. ‘вöрса дядь’; вöр морт, вöрись морт п.-к. ‘вöрса морт’; вöр олысь лл.; вöр пöль л., вöр пöльö вс., шс.; вöр хозяин п.-к. ‘вöр месай’; дедой п.-к. ‘пöль’; лешак быдлаын, лешунь печ. (< роч леший); парма зон вэ. ‘парма пи’; ягморт изь.; ягса изь., якса уд. ‘ягса’. Некымын ним пасйö сылысь аслыспöлöслунъяссö: гöнапель ем., вермас лоны тшöтш и гöна пöль; кольча син печ. ‘гöгрöс син’; кузь ем., л., кузь Иван скр., кузь дядь п.-к.; ыджыд лл., ыджит п.-к.; ыджыд кöма лет. Мукöддырйиыс перым-комияс вöрса ловъясöс ним-вичавлiсны: тадз, кутшöмсюрö инъясса ловъясöс нимтылiсны Гарнуз Ивановичöн, Музгарт Ивановичöн, сылысь писö Руслан Музгартовичöн. Став вöрса месай вылас медыджыднас вöлi Митрофан Митрофанович.

Вöр месайлöн ортсы йылысь да петкöдчан мыгöръяс йывсьыс эм уна чайтöм-гöгöрвоöм. Колö чайтны, мый языческöй эскöмъяс сöвмигчöж найö не öтчыдысь вежсьылiсны. Вöрсалöн ловъя пöртчöмнас либö сылöн пертаснас комияс артавлiсны ошкöс. Вöрса либö гöраясса месай пертаслысь да ошлысь ёнджыка либö этшаджыка öтлаасьöмсö пасйöма уна сибирса войтырлысь. Мукöддырйиыс вöрса лэбавлiс пуяс весьтöд, увгöмöн лэбысь лэбач моз мыччасьлiс да вошлiс. Сюзьяслысь буксöмсö чайтлiсны сылöн горзöмöн. Но пырджык вöр месай эз тыдавлы либö мыччысьлiс тöвбергачöн. Комияс чайтлiсны, мый тöвбергачыс – тайö вöрса чукöр, мый тадзи ветлö вöрсаяслöн кöлысь. Видзöдлыны кö тöвбергач вылас кокъяс косттiыд паськöдöм чуньяс пырыд, позис аддзыны вöрсаöс. Удмуртъяс тадзи жö вермисны видзöдлыны гумыльга мыгöра тöв лов (тол пери) вылö. Комияслöн öбычайяс индöны, мый важöн тöвсö пуктылöмаöсь енмö. Эм подув чайтны, мый тöв месайлöн торъя мыгöрвизьяс öтувтчöмны вöрса лов пертаскöд. Тшöкыдакодь вöрса вермис мыччысьны и мортöн. Но та йылысь тöдмöгъясыс тшöтш жö паныд сувтанаöсь. Торъя версияяс серти, вöрса торъялö йöзысь сiйöн, мый вывтi ыджыд тушаа (пожöм судта) да пасьтöм; вывтi кузь, мисьтöм да тошка; гуга коклябöра (табъя кок) да пырыс тыдалана лыяса; сылöн абу синкым ни синлыс; абу вуджöрыс. Вöрса ловлöн ортсыыс вермис и нинöмöн не торъявны: сьöд ной сукмана кузь морт, шуйга пöланас вывлань пасьталöм лöз либö еджыд шабура том зон. Комияс чайтiсны, мый вöрсаяс олöны сьöд вöр шöрын куим пельöса керкаясын да видзöны нинöмöн торъявтöм овмöс. Лэч туйяс гöгöртiг вöрсаöс коллявлiс понйыс, кодлöн увтöмысь эз вöв йöлöга. Вочаавлiс кö вöралысь вöрсалысь понсö да вердлiс сiйöс нянь торйöн, понйыс лолiс сылöн. Чайтлiсны, мый татшöм понъяс зэв кыйдöсаöсь.

Коми абумойда проза текстъяслöн анализ петкöдлö, мый вöрса лов-месай йылысь чайтöм-гöгöрвоöмъясын медтшöкыда петкöдчö чорыд, но веськыд да ньöти абу виръюысь вöрса. Сылы вöлiны дзик веськодьöсь найö, кодъяс пыр кутчысисны нормаясö да этшлун кесйöгъясö. Посни мыжъясысь сiйö сöмын öлöдö, сьöкыд мыжысь вермас дзикöдз кольны кыйсян мойвиöмтöг, а отсöгысь вермас сетны озыр кыйдöс.

Комияслöн языческöй эскöмъяс серти, вöлiны и торъя вöрса пемöсъяслöн ловъяс-месайяс: ручьяслöн, ошъяслöн, уръяслöн да с.в. Кадысь кадö найö вуджлiсны öтилаысь мöдлаö, и сэк тайö вöрпаясыс бырлiны вöрсьыс. Вöрса йылысь фольклор текстъясын популярнöй вöрсалöн да васалöн вермасьöм йылысь сюжет, кöнi вöралысь отсалö вöрсалы. Тадз, öти версия серти, фольклорса герой, вöралысь Йиркап, буретш вöрсасянь тöдмалö шемöса ас пу йылысь. Ас пусьыс Йиркап вöчö шемöса лямпа-тöвныр. Вöрса висьталö сылы пу йывсьыс отсöгысь: чорыд тышын вöрса вöлi ворссьö васалы, но Йиркап лыйö васасö ньöввужйысь да мездö вöрсаöс.

Быличкаясын тшöкыда висьтавсьö, мый кыйсян мораль оланпасъяс торкалысь вöралысьясöс мыжвештöдöны тыдавтöм вöрса ловъяс. Тадз, шуам, öти фольклор текстын висьтавсьö вöр керкаын уръясöс кульысь кык вок йылысь. Öтиыс помся ошйысис, мый вермис эськö кульны кöть мында ур. И юрйыв öшиньсьыс пондiсны киссьыны уръяс. Уръяс тыртiсны ошйысьысьöс. Сiйö муртса эз пöд. Мöд быличкаын висьтавсьö вöралысь йылысь, кодлы кыйдöсыс чайтсис этшаöн, да сiйö пондiс видчыны. Кутшöмкö вын шыбитiс сiйöс вöрсьыс. Сэксянь пеж вомлы дугдiс мойвины да сылы ковмис эновтчыны кыйсьöмсьыс. Вöрса ловъяс-месайяс вермисны скöрмыны уджъёртъястö пыдди пуктытöмысь, вöрпалысь ли лэбачлысь оланiн няйтöсьтöмысь, кыйдöс кедзовтöмысь. Вöралысьяс эскылiсны, мый кодi босьтас йöз тшамъяысь ур либö сьöла, ачыс сэсся во чöж ни öтиöс оз кый. Тайö жö суас и кыйсьысьöс, кодi чукöрöн кыйсигöн сайöдас кыйдöссö.

Татшöм ногöн, ясыд мифологияа подув вылö видзöдтöг, чайтöм-гöгöрвоöмъяс вöрса ловъяс-месайяс йылысь вöлiны зэв рациональнöйöсь. Найö эз лэдзны вöралысьяслы торкавны кыйсян моральöн индöм нормаяссö да кесйöгъяссö. Торйöн нин тöдчана тайö вöлi кыйсьысь чукöръясын, кöнi колiс овны зыксьытöг. Кыйсян моральö пырлiсны и этноэкология нормаяс. Та вöсна ловъясö-месайясö эскöмыс пыклiс тшöтш и вежöртана-видзана видзöдлас быдмöг-пемöс вылö. Тайö нормаясыс инмылiсны не сöмын вöралысьяслы, но и сиктса став йöзлы. Артмылiсны весиг аслыспöлöс вöрзьöдтöминъяс. Тадз, перым-комияслöн Юсьва районса Чискаморын водзтi оз вöлi позь пöрöдны вöрсö, сы вöсна мый сэнi вöлi вöрсалöн оланiныс.

Сэкжö вöлiны и чайтöм-гöгöрвоöмъяс вöрсалöн ыззьöдтöм, йöзлы лёк вöчöмъяс йылысь. Шуам, вöрын ылалöм вöлi вöрса ловлöн уджöн. Медым аддзыны петан туй, колiс бергöдны кöм вольöстö. Тайö кö эз отсав, колiс виччысьны, кытчöдз вöрсалöн сьöлöмыс оз бурмы, кытчöдз оз петкöдчы ачыс да юав: “Кодлы эскан, енлы али вöрсалы?” Шуан кö “вöрсалы”, петкöдас вöрсьыс.

Вöрсалы асавлiсны и йöзöс гуöм. Тайö вöлi сьöкыдджык мыжöн. Сы дорö веськавлiсны “ёрöм” (вöрсалы ыстöм) челядь. Вöрса нулiс тшöтш и вöрö веськалöм гусясьысьясöс да лытунъясöс. Но сiйö гулiс и мыжтöм йöзöс, овмöдлiс найöс ас дорас да тшöктылiс вöчны сьöкыд гортгöгöрса уджъяс. Лыддьыссьылiс, мый вöрсалöн керкаын оз ков нинöм сёйны ни юны, сэк сiйö лэдзлiс йöртöм мортсö. Мукöддырйиыс сiйö недыр мысти бöр лэдзлiс гуöм мортсö. Гуöм (абу “ёрöм”) челядькöд вöрса вöлi мелiджык. Тадз, öти быличкаын вöрса гуö зонкаöс, кодöс ай-мамыс босьтiсны сьöрсьыс ытшканiнö. Зонкасö корсясны кык вежон гöгöр, но оз аддзыны. Бöрын сiйö дзонь да гебйöн ньöти вöрзьöдтöм бöр сюрö ай-мамыслöн ытшканiнысь жö. Зонкаыд висьталас, мый став кад чöжыс сiйö вöлöма вöрсалöн керкаын, кöнi сылöн гöтырыс лайкöдöма кагасö потанын, вердöма няньöн, йöлöн да вотöсöн. Мöд татшöм быличкаын висьтавсьö ичöт нывкаöс гуöм йылысь. Нывкаыс вöлöма вöрса ордын куим лун, чышкöма джодж да видзöма кага. Сьöкыд уджъяс сылы абу сетлöмаöсь и висьталысьыс тайöс торйöн тöдчöдö: “Гöгöрвоö, пöди: кагаöс кутiс. Аддзан, лэдзис öд сэсся”.

Мукöд нывбабаясöс вöрса видзис гöтыр пыдди. Вöрсалöн да нывбабалöн гозъяöн олöм йылысь висьтавсьö и öти шемöса мойдлöн мифологияа панасын. Гын сапöг нима Марья олöма öтнас да вöралöма. Öтчыд сылы воча лоöма вöрса да шуöма: “Уна бур ме тэд, Марья, вöчи: дозмöртö быдтi, пöткатö вöтлi тэнад чöс туйясад, а тэ менö нинöмöн на эн чöсмöдлы!” Марья дасьтöма сылы озыр пызан да чöсмöдöма не сöмын сёян-юанöн. Урчитöм кад мысти сылöн чужöма ныла-пиа.

Торйöн колö пасйыны, мый вöрсалöн керкаö веськалöмаяслöн вежсьö кад мунöмыс. Вит воöн том йöз пöрöны дзор пöльясö. Öти быличкаын висьтавсьö 30. вояс заводитчигöн на гулöм нывбаба-геолог йылысь. Сiйö тöлысь-мöд чöж сöмын и вöлöма вöрса ордас, но мездмöм бöрас бöрсö воöма дзор пöчöн нин.

Вöрын йирсьысь пода вошöм сiдзжö чайтлiсны вöрсалöн вильшасьöмöн. Вöрса вермис не лэдзны мöсъясöс вöрсьыс да найö мырдöн эз кöсйыны мунны гортас. Сэки колiс пуктыны мыр вылö кабала тор, кисьтыштны табак да вöзйыны вöрсалы. Тайö неыджыд козин бöрас мöсъяс пыр жö окотапырысь мöдöдчылiсны гортланьыс. Ёна сьöкыдджык вöлi косöдны вöвъясöс да мöсъясöс, кодъяс лы ни ку вошлiсны вöрын йирсигöн. Вошöм подалöн месайыс шыöдчылiс тун дорö. Тун корлiс вöрсаöс бергöдны вошöмторсö. Тайö процедураыс торйöн бура вöлi сöвмöма перым-комияслöн (видзöд кабала).

Медым мойвиис вöралiгöн, вöрса лолöс колiс козьнавны. Пырджык козьнасьлiсны кыйсян кад заводитчигöн, а сiдзжö медводдза кыйдöс шедöм бöрын. Вöрсалы мыр вылö чöсмöдантор кольтöдз перым-коми вöралысьяс шыöдчылiсны сы дорö татшöм сёрниöн: “Кывзы менö, ыджыд. Ме тэд табак, тэ меным – уръясöс. Ме тэныд тшака пирöг, тэ меным – кöч да пöтка”. Емва бердса вöралысьяс кольлiсны мыр вылас медводдза кыйöм сьöлаöс. Но колян нэм шöр кежлö нин тайö олансерыс вежсис, уна вöралысь пондiс козьнавны медводдза сьöласö поплы. Перым-коми материалъяс серти, водзсö вöрсалы урчитöм висьясыс вöлiны уна сикасаджыкöсь: сылы козьнавлiсны виöм понйöс (вира вись), чери нянь да сьöд курöглысь колькъяс. Чайтлiсны, мый вöрса торйöн ёна радейтö тайö сёянсö. Шондi пуксьöм мысьт козинъяссö нулiсны вöрö да кольлiсны пипу мыр вылö. Чайтлiсны, мый вöрса ловъяс радейтöны кывзыны мойдъяс. Та вöсна мойдлiсны рытнас, медым аскинас мойвиис кыйсигас.

Чайтöмъяс вöрса месайлöн функцияяс йылысь да видзöдласыс на вылö кыкнан коми войтырыслöн вöлiны пöшти öткодьöсь. Но зыряналöн сиктса мукöд олысьыс (торйöн нин нывбабаяс) тшöкыда лыддьылiсны вöрсаöс вежа войяöн, а перым-комияс пöвстын вöрса вöлi ёна матын вына енсикаслöн пертаслы, кодi ыджыдалö не сöмын вöрын, но и гортолöмса уна сфераын. Вöрса дiнö найö шыöдчылiсны быд сьöкыд здукö. Ыджыд Четвергö шондi петтöдз быд перым-коми керкаысь кодiкö мунлiс вöрö да корлiс: “Вöрса енъяс, сетöй меным öти тусяпу ув – подалы, кыкöс – керкалы, куимöс – котырöйлы”. Та бöрын сiйö босьтлiс некымын тусяпу ув да бöр бергöдчылiс гортас. Увъяссö пуктылiсны джодж шöрын куйлысь пач пöдан вылö öзйысь сартас вылö да шулiсны: “Вöрса енъяс, пöрысь енъяс, сетöй миянлы дзоньвидзалун, подалы – рöдмöм, керкалы – судзсяна олöм”. Ставöн воськовтлiсны увъяс вомöныс. Сэсся сартас öгырсö шыбитлiсны пачö, а тусяпу увъяссö пуктылiсны гид джодж улö. Йöз да пода пöрöсъяс дырйи тшöтш жö шыöдчылiсны вöрса дiнö. Быд керка месай нулiс вöрö ид нянь, яй тор да кольлiс джуджыд пу улö. Чайтлiсны, та бöрын вöрса вöтлас висьöмсö керкасьыс. Туйö петтöдз бара жö кевмылiсны вöрсаяслы: “Отсалöй меным кузь туйын да бöр вайöй гортö ловъяöн да дзоньвидзаöн”.

Вöрса месайяс йылысь эскöмъяс кындзи комияслöн, тшöтш и вöралысьяслöн, вöлiны чайтöм-гöгöрвоöмъяс и мукöд пöлöс вöрса пеж лов йывсьыс. Йöзкöд найö вöлiны зэв лëкöсь. Найö некор эз сёрнитчывны-лыдмöдчывны йöзкöд, налы нинöм эз козьнавлыны, вись эз вайлыны. Комилöн тайö ловъясыслысь ортсысö абу пасйöма. Тайöн найö торъялöны обса йöгралöн йöзöс сёйысь ыджыдсьыс-ыджыд менквъясысь. Налöн эз вöв öтув ним, а вöрса лёк ловъяскöд паныдасьöм йылысь фольклор текстъясын найöс нимтöны пырджык вежа войяöс пасъян кывйöн. Вöрса месайлöн быдöнлы тöдса нимъяс пиысь найöс нимтылiсны сöмын рочысь босьтöм кывъясöн лешак да леший, кодъяс быдлунъя сёрниын да фольклорын пасйылiсны вежа войяöс, кульöс, дявöлöс. Вöрса лёк ловъяс вежа войя моз жö петкöдчылiсны öтпырйö унаöн, чукöрöн. Тайö бара жö торйöдiс найöс вöрсаысь. Вöрса омöльяскöд вочаасьöм вермис помасьны быд ногыс: сюсьлун да вежöр отсöгнас вöралысь мынтöдчылiс наысь; ачыс оз тöд, кыдз вермис пышйыны; ёна доймавлiс либö весиг кувлiс. Лёк ловъяслöн петкöдчöмыс вермис лоны подувтöм либö кутшöмкö тöдчытöм мыжысь найö зiлисны вывтi стрöга мыждыны мортöс. Куим вок ёна мудзисны вöралiгас, водiсны узьны, эз весиг ломтыны пачсö да эз шыбитны биас нянь торпыриг (эз “вердны бисö”, кыдзи пыр вöчлiсны коми вöралысьяс). Войнас воисны омöльяс, дзонь чукöр. Öти вокыслы найö бергöдiсны сьылi дзирсö, мöдыс повзьöмысла йöймис, а коймöдыс сяммис ломтыны пачсö, но нянь пыддиыс сюйис биас коксö да ёна сотчалiс.

Вöрса ловъяслы (вöрсалы) кö асавлiсны быдлунъя олöмын збыль лоöмторъяс – эм ли абу вöрпаыс, мойвиö али оз вöралiгас, вöрын ылалöм, пода вошöм, йöзлöн вошöм (кулöм) да с.в., – то мукöд вöрса пежыслöн уджыс сюрöсас псевдореальнöй. Сьöкыд шуны стöча, эскылiсны-ö, мый вöрса омöльясыс збыль эмöсь. Регыдджык налöн вильшасьöмъяс йылысь висьтасьлiсны гажöдчöм могысь. Тайö висьтасьöмъясыс вöлiны челядьöс повзьöдлан висьтъяс сямаöсь. Но, дерт жö, налöн вöлi и велöдан-быдтан подув, найö имитлiсны традицияа мöвпсям артмöмлы. Шуам, вежа войякöд паныдасьлöм йылысь висьтъяс, кöнi вöралысьöс мездылiс наянлуныс да сюсьлуныс, ëнмöдiсны ас вынö эскöм. Кыйсян мораль нормаяс торкалöмысь вывтi чорыда мыждöм (либö мыждыны кöсйöм) йылысь повзьöдлана висьтъяс мыджисны эскöм, мый быть колö кутчысьны нормаясас.

Вöтасьöмсö либö вöт висьталöмсö комияс нимтöны вöтöн. Сiйö торъялö узьöмысь да ун локтöмысь ун, он: узьны, ун локтö, топыд ун, онзiль, унзiль, ониш. Ачыс вöтыс гöгöрвосьö ëнджыкасö “ас пыр нуöмöн”, а не “кажитчöмöн”: вöт вöтавны, а абу видзöдны либö аддзыны. Позьö мыйкö вöтöн аддзыны, но не асьсö вöтсö.

Фольклор текстъяс висьталöны, мый коми традицияа мöвпсямын вöт да ун гöгöрвосьöны ортсы, морт дорö “волысь” субстанцияöн. Тадз, потандорса сьыланкывъясын эм вöт да вемöс костса медиаторлöн образ: уэ., вэ., шс. унма лэбач, вэ., уэ., уд. унма варыш, изь. унмö-лэбач:

Унмö-варыш, унтö вай

Комияслöн традицияа культураын стрöга кывзысьлiсны узьысь мортлы инмысь öлöмъясысь, сы вöсна мый чайтлiсны, мый узигас лолыс (лов-ловшы) торъялö морт вир-яйысь да олö торйöн, шуам, шыр мыгöрын. Чайтлiсны, мый оз позь друг садьмöдны узьысьöс, а то лолыс вермас не удитны бöр воны тушаас; оз позь мавтны узьысьлысь чужöмсö, а то лолыс вермас не тöдны тушасö. Та вöсна жö садьмöдiгас колö шыасьны сы дорö ним сертиыс. Оз вöлi позь садьмöдны да инмöдчыны не ас кадö унмовсьöм морт дiнö, сы вöсна мый эбöсысь усьöм да унзiль вермасны вуджны и мöд мортлы.

Фольклорист Ю. Г. Рочев урчитлiс челядьöс садьмöдан сьыланкывъяссö торъя “кывъя-магияа” жанрö. Сiйö öткодялiс найöс кöлысьдырся верöспуöс садьмöдан ритуалкöд да “геройлысь вöтсö торкöм могысь узьысь дiнö сьыланкывйöн шыöдчöм” мойда мотивкöд. Тöдчана, мый фольклорса ун йылысь гижöдъясын кулöм йылысь гижöдъясын моз жö сёрниыс мунö не сöмын лов йылысь, но и орт йылысь. Чайтлiсны, мый мортлöн узигас ортыс вермас водны сы вылö. Сэк мортыс вермас пöдны. Мукöд материалъяс серти, мортлöн узигас сылöн ортыс вöчö сiйöс жö, мый мортыс вöчис узьтöдзыс.

Лёк вöт тшöкыда öткодявсьö висьöмкöд, кулöмкöд. Чайтлiсны, мый лёк вöтыс должöн петны мортсьыс сiдз жö, кыдзи и бурдiгöн петö висьöм: печ. вирыс петö, и висьöмыс али лёк вöт петö жö, п.-к. он петö, вöг петö ‘ун петö, лёкыс петö’.

Мойдъясын паныдасьлöны кывтэчасъяс вуджер-вöт либö вöт вуджöр. Комияслöн эскöмъяс серти, войся петкöдчöмыс оз эновт мортöс садьмöм мыстиыс, а вуджöр моз ветлö бöрсяньыс. Та вöсна лун шöрöдз висьталöм вöт быть суöдö мортсö, сöмын пуксьысь шондi вермас нуны лёк вöт йылысь висьтсö. Медым мынтöдчыны лёк вöтысь, сiйöс колö висьтавны би дорын либö визувтан ва дорын: биыс бырöдö лёк вöтлысь вынсö, ваыс бöр нуö сiйöс мöдар югыдö. Эжватас комияс чайтöны, мый лёк вöтсö колö висьтавны сулалысь ва дорын, нюр либö йир дорын, кодъяс петкöдчöны мöдар югыдлöн су метафораöн, кыдзи и Емва бердса комияслöн гöбöч либö пач сай. Бур вöт висьтавны оз позь, а то сiйö оз збыльмы. Лёк вöтысь позьö мынтöдчыны, öвтыштан кö садьмöм бöрад куимысь шуйга кинад да куимысь шуан: “Кытчö войыс, сэтчö вöтыс”. Мед не вöтавны лёк вöтъяс, комияс вöдитчылiсны традицияа вуджöръясöн: юрлöсас сатшкылiсны пыстöм ем, пуктылiсны юрлöс улас пурт, водлiсны узьны куш яй вылас вöнясьöмöн, узьтöдзыс лыддьылiсны урчитöм кевмöмъяс да с.в.

Вöт отсöгöн позьö кокниа йитчыны мöдар югыдкöд. Быдлунъя олöмын вöт висьталöмъяссö эз пыр ошкывны, но найöс пыр висьтавлiсны мортöс гуалан-казьтылан öбрадъяс дырйи да вежадыр лунъясö, кор вöлi медбур кад ина вöтлы, имитысь вöтлы. Кöрöбö пуктылiсны вит тöрöканöс да кöртавлiсны сiйöс веськыд кок певйö; верöспунысö аддзöм могысь нывъяс узьны водтöдзыс сёйлiсны пань либö чуньлыс тыр сов либö пызь да кылöдлiсны тайöс сымда жö ваöн, та бöрын пуктылiсны юрладор улас ма сиськысь ичöтик ватлана сартасысь тэчöм юкмöс да лыддьылiсны нимкыв: “Верöспуöй, волы ме дорö ва гумлавны, вай меным юны”.

Перым-комияс тöдмавлiсны вöтъяс отсöгöн висьöм либö вомидз помка: “Тöдысь пуктö рузумö совтор либö таг, сись тор да истöг тув. Рузумнас сiйö куимысь нуöдö шондi ньылыд мортлöн висянiн гöгöрыс, сэсся кöрталö рузумсö да пуктö куим лун кежлö ен пельöсö енпöвъяс улö. Тайö кад чöжыс висьысь зiлис кутны юрас вöтъяссö, кодъяс индiсны висьöмлысь помкасö”. Чукöртöм материалъясысь тöдса, мый вöтъяс гöгöрвоöдöмöн ноксьылiсны торъя йöз, найö вöлiны Печора вывса поптöм кержакъяс пиысь. Татшöм йöзсö пырджык дивитана нимтылiсны еретникъясöн. Лыддьыссьö, мый йöз вöт вежöртны кужöмыс вуджö рöдысь рöдö.

Комияс пиын öнöдз на абу паськалöмны вöт гöгöрвоöдысь небöгъяс, сы вöсна мый традиция серти, вöтасян “приметаяс” гöгöрвоöдöмын дзик öти ногöн вежöртöм абу. Шуам, кулöмакöд вочаасьöм вöтлöн торъя контекстъясын вермö водзвыв юöртны неминуча, кыйсигöн мойвиöм либö поводдя вежсьöм, а сiдзжö и висьтавны кулöмасö вунöдöм йылысь либö кулöмасö асьсö ли кодöскö матыссаяссьыс дзескöдöм йылысь. Коми устнöй традицияын вöт вежöртiгöн мыджсьöны тэчас да пытшкöс боксяньыс йöзкост приметаяс кодь жö текстъяса эскöмъяс вылö. Талунъя коми вöт висьталан традицияын типичнöйöсь сэтшöм вöт висьталöмъяс, кодъяс сюрöс сертиыс матысмöны быличкаяслань: паныдасьлöмъяс кулöмаяскöд, вежаяскöд, идöгъяскöд; вöтъяс вичкоын висьтасьöм йылысь, кулöм бöрын дой пыкöм йылысь; вöтасигöн лоны бöрйöмаöн; вöтасигöн ветлöмъяс; тунъяскöд, вежа войякöд вочаасьлöмъяс да с.в.

Коми мойдъясын типичнöйöн лоö туналысь вöтлöн мотив. Татшöм вöтсянь тшöкыда пансьö мойдыс, вöтыс водзвыв урчитö локтан сюрöсыслысь сöвмöмсö. Вöтыс петкöдчö öлöмöн, кодöс геройыс торкö; нöдкывйöн, код отсöгöн геройыс атöдö “лёк вöчысьясöс” да восьтö збыльсö. Тадз, “Шомвуква” мойдса медiчöт воклöн вöтыс водзвыв юöртö повзьöдлантор йылысь, но ыджыдджык вокъясыс оз кывзыны вöт вуджöрсö да мунöны кулöм вылö. “Тимопей” мойдын кык ыджыд вокыс вöталöны, мый найö лэбалöны ракаяскöд да чеччалöны лягушаяскöд öтвыв, меддзоляыс – мый сiйö пукалö тöлыся-шондiа костын, а ай-мамыс мыськöны сылысь коксö. Айныс скöрйывсьыс пöртö ыджыд вокъяссö ракаö да лягушаö, а ичöтсö вöтлö, сы вöсна мый сiйö эз висьтав ассьыс вöтсö. Ичöт вокыс лоö сарöн. Ай-мамыс медасьöны сы дорö кеслачавны да мыськöны коксö, но писö оз тöдны. “Дас кык Иван” мойдын ыджыд Иваныс ставсö вöчö вöтын аддзылöм серти да судзöдö аслыс мезд да саралöм. “Молодеч” мойдын геройыс вöталö, кыдзи позьö бурдöдны сарнылöс. Мога вöтъяс (велöдысь вöт, вöт-öлöм, туналысь вöт, вöт-нöдкыв, атöдысь вöт) кындзи коми мойдъясын паныдасьлöны и ас лöсьöдöм вöтъяс: тöдмавтöм геройыс вöт туйö (тшöкыдджыка мойд туйö) висьталö аскöдыс вöлöм збыль лоöмторъяс йылысь.

Татшöм ногöн, коми культураын вöтъяс йылысь висьтъяс функцияяс боксяньыс гöгöрвосьöны сэтшöм жö символа текстъясöн, кыдзи и гадайтчöм, мойд да быличка текстъяс. Уна коми культура туялысь босьтчылiс систематизируйтны “туналан вöтъяс” йылысь фольклор. XX нэм заводитчигöн В. П. Налимов да А. С. Сидоров видлалiсны вöт вежöртöмъяссö пыдöстöм öшмöсöн коми войтырлöн магия да тунасян институтса öткодьлун принципъяс да метафораа ассоциацияяс туялан уджын. Т. Е. Уотила да П. Кокконен дасьтöмны вöтъяс йылысь эскöмъяса ыджыд öктöд. Кутшöмсюрö материалъяс эмöсь В. М. Кудряшовалöн уджъясын.