Адамзат баласы дүниеге келген күннен бастап қай жерде болмасын өзіне жәрдем беретін, барлық нәрсені құдіретіне бағындырған бір күшті іздеуде

6. БӨЛІМ

КОНФУЦИЗМ ҰЛТТЫҚ ДІНІ

Діндер тарихы тұрғысынан діндердің алғашқы қауымдық діндер, ұлттық діндер және әлемдік діндер деп үшке бөлінеді. Ислам ғұламаларының діндерді «батыл (адасқан) діндер», «иләһи діндер» деп бөлгендігін айтқан болатынбыз. Бұл бөлімде ұлттық діндерге тоқталамыз. Ұлттық діндер – белгілі бір қауымға немесе ұлтқа тән дін. Ұлттық діндерде өзара ортақ еркіндікке және бақытқа жету деген ұғым бар. Қауымның барлық мүшелері осы ортақ еркіндік пен бақытты өзара бөліседі. Сонымен қатар бұл мәселе қауымның барлық мүшелерін бір-бірімен біріктіретін байланыс қызметін атқарады. Әр адам құрбандықтарға және түрлі діни рәсімдерге қатысу арқылы өзінің ұлттық тәңірімен байланыс орнатады деген сенім бар. Ұлттық діндер бұрын да болғандай, қазірде де бар. Кейде ұлттық дін үстемдік құрған аймақта әлемдік сипатқа ие индуизм секілді діндер шығып отырса, ал кейде әлемдік діннің ұлттық дінге айналғаны байқалады. Мәселен, иудей (Яһуди) діні сияқты.

КОНФУЦИЗМ

Қытайда қазіргі кезде иудаизм, христиандық және Исламды қоспағанда, ресми сипатқа ие үш дін бар. Қытайлықтардың Сан Киау (үш дін) деп атайтын бұл діндері: Конфуцизм, даоцизм және буддизм. Конфуцизм мен даоцизм жергілікті әрі ұлттық дін болса, буддизм сырттан келген әлемдік дін болып табылады.
Ежелден-ақ Қытайда аталмыш діндерден бұрын ата-бабаларға құрмет ету, көк пен табиғат тәңірлеріне табыну, келешектен сәуегейлік хабарлар беру, киелі нәрселерге құрбан шалу және «Шанг-ти» деп аталған ұлы болмысқа деген сенім бар еді. Қытай халқының діни ғұрыптарында ата-бабалар культі өте маңызды рөл атқарған. Қытайда әр кезеңнің діни ерекшелігі – ата-бабаларға құрмет көрсету және олармен байланыс орнату болып саналады. Кейбір тайпаларда ата-бабаларға табыну маңызды іс саналса да, қытай дініндегі туыстық және жанұялық байланыс одан да маңызды рөл атқарды. Қытайдың бір мақалында «Әрбір нәрсенің негізі аспанда. Адамның негізі ата-бабасында», - дейді. Қытайлық «Аспан Ұлы» саналатын император және жанұяның отағасы болған әкеге мойынсұну мен құрмет көрсету салтына ие. Қытайлықтар адамның үйленбей немесе артына ұрпақ қалдырмай тұрып өлуін үлкен күнәға жатқызды және оның ақыры адам төзгісіз азапқа душар болады деп есептеді. Ата-баба әруақтарына құлшылық етуді жалғастырар ұрпағы жоқ болса, онда нағыз тірі өлікке баланып, пәлекет әкелген албасты, мақұлық күйінде бақытсыз өмір сүруге мәжбүр болады.
Әр отбасы ата-баба әруағын желеп-жебеуші, қорғаушы деп түсінеді және үйдің оңтүстік-батыс жағынан оларға арнайы орын жасап қояды. Әрбір үйде ата-бабалардың есімдері арнайы жазылған тақтайшалар болады. Жанұя қожайыны үйдің негізгі басты бөлмесінде немесе ата-бабаларға арналған орынға орналасырылған тақтайшалардың алдына оларға ас-ауқат және хош иісті бұтақты әкеліп береді. Некелесу, үйлену сияқты маңызды істер осы жерлерде жасалатын. Барлық жанұяның алдында орындалатын салтанатты діни рәсімдерде әкей үш тал хош иісті бұтақты тұтатып, тақтайшалардың алдына келеді, (Бұл жазба тақтайшалар үш-төрт ұрпаққа дейін сақталып, ата-бабаларға тиісті ғибадатханаларға табысталды) түтетілген бұтақты маңдайына дейін көтеріп, хош иіс жағылатын табаққа салады. Үш мәрте тізерлеп отырып, тоғыз рет ұрады немесе үш рет басын иеді. Кейде аталар шақырылып, оларға маңызды мәселелер жайында хабар жіберіп, көмек сұрайды.
Қазіргі ата-бабалар культі тақтайшаларда, жерлеу рәсімінде және қорым-мазарлар төңірегінде көрініс береді. Конфуцизмде жерлеу рәсімдеріне қатты мән беріледі. Мазарлар, қорымдар көктем мезгілінде сыпырылып, тазаланады және ол жерлерге сыйлықтар әкелінеді. Сыйлық әкелу күзде де жалғасын табады. Ырыс, құт-береке әкеле берсін деген ниетпен мазарлар егістіктерде орнатылады.
Қытайлықтардың ата-бабаға құрмет ету қағидасы сияқты біріктіруші факторлардың бірі – «Инь» және «Янь» принципі. Бұл принциптер үш қытай діни ғұрыптарында да бар. Инь – теріс, болымсыздықты, жағымсыздықты, ал Янь – оң, болымдылық, жағымдылықты бейнелейді. Жер мен көктің арасындағы байқалған барлық құбылыстарды осы екі принциптің тоғысуынан пайда болады деп санайды. Инь және янь принциптерін қытайлықтар жақсы-жаман, жарық-қараңғылық, ыстық-суық, еркек-әйел, жер-көк сияқты үлгілерге қолданады.
Жер мен аспанның өкілдері әйел Инь мен еркек Янь принциптерінің екеуі де әлемнің тепе-теңдігі үшін керек. Олардың үйлесімділік бастауы және барлық тепе-теңдіктің сүйенері «Дао». Дао туралық, жол, табиғи дүние жүйесі, дүниенің өзгертілмейтін қағидаларына сай жүру дегенді білдіреді. Дао тіркесі Конфуцизмнің де Лао Цзының да пікір жүйесінің негізі болған. Алайда Конфуций өзінің байланыста болғандығын айтқан Ұлы Жаратушыны түсіндіру үшін Шангти мен (Шангди-Шангти: Жоғарыдағы Үкім Беруші) мағыналас «Тиен» сөзін таңдаған. Тиен Аспанның Иесі, аспанның өзі дегенді білдіреді. Қытай дәстүрінде Аспан маңызды орынға ие.
Конфуций негізін салған Конфуцизм – Қытайда ғалымдардың, жазушылардың, бюрократтардың, ханзадалардың және имперторлар әулетінің діні ретінде қабылданды. Бұл дін Ву-ти (б.з.д. 140-87ж.ж.) заманынан басталып, 1912 жылға дейін мемлекеттік дін мәртебесінде болды. Император бас діни басшы ретінде бұл ахлақи-саяси культті, салт-дәстүрлерді, діни рәсімдерді жалғастырып келді. Б.з. І-ғасырында Буддизмнің Қытайға енуі және даоцизмнің б.з.д. ІІ ғасырда дамып-жетілуінің нәтижесінде бұл елде тұңғыш рет жеке, ерікті түрде дін таңдау мәселесі сөз болды. Соңғы жеті ғасыр ішінде Қытайда ресми түрде «Үш дін» (Сан Киау), басқаша айтқанда «халық діні» қалыптасты. Алдымызда осы нәрселерге тоқталамыз.

жүктеу/скачать 480.31 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: