Айдын Мядятоьлу Гасымлы дцнйанын таъы тцркляр бакы – 2005 Ичиндякиляр



бет6/16
Дата02.07.2016
өлшемі1.39 Mb.
#173108
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   16

«Зцлм илян абад олан

Ядл илян бярбад олур».

Мцдрикляр сюйляйибляр ки:

«Зцлм цчцн гылынъ чалан инсан ган тюкян шир кими баласыз галар».

Ъящалят пярдяси щаггы эюрмяйя янэял тюрятдийи кими Зцлм юртцйц дя хейирли ишляр эюрмяйя мане олур.

Зцлмкара, щагсыза дястяк верянин юзц дя Залыма чевриляр. Залым адамла цнсиййятдя олмаг, онунла достлуг етмяк Зцлм етмяйя бярабярдир. Елм вя тяърцбя тясдиг едир ки, инсан цнсиййятдя олдуьу адамлардан мцяййян тясирляри гябул едир. Залымла достлуг етмяк, онунла отуруб-дурмаг Шейтана итаят етмяк демякдир. Мцдрикляр сюйляйибляр ки:

«Залым вя ядалятсиз адамларла отуруб-дурмайын. Чцнки онлар гынындан чыхмыш гылынъ кимидирляр. Защири кюркями йахшы, тясири ися писдир. Пис адамларла дост олмаг инсаны йахшы адамлара гаршы бядбин едяр».

Щяйатда ян бюйцк Зцлм щагсыз вя йерсиз ъязадыр. Зцлмкар щагсыз олдуьундан сон анда щаггын гурбаны олур:

«Ич, ич ня гядяр истяр исян ганымы Залым,

Бир эцн эюрярям ганыны сящбалар ичиндя».

Юз щейвани Няфсляринин истякляриня ясир олан йцксяк вязифя сащибляри, щюкумят мямурлары ъямиййяти даща чох гаршыглыьа, позьунлуьа сцркляйирляр. Улу Пейьямбяр (с) буйурмушдур ки:

«Цммятимин ики дястяси позьун олса, ъамаат да позьун олаъаг. Йох яэяр салещ олса, ъамаат да салещ вя дцз йолда олаъаглар: алимляр вя юлкя рящбярляри. Чцнки алимин дцз йолдан чыхмасы бцтцн алями корлайар. Инсанлар юз рящбярляринин дининдяндирляр. Ъамаатын дцз йола эялмяси онларын рящбярляринин дцз йола эялмясиня баьлыдыр. Танры дярэащында инсанларын ян писи юзц пис олуб ъамааты да пис йола чякян вя эюзял адят-яняняляри мящв едиб, йериня пис адятляр эятирян дювлят рящбярляридир».

Щяйатында йалныз Танрыдан горхан Улу Пейьямбяр (с) беля бу эцнц эюрцрмцш кими узагэюрянликля билдирмишдир ки:



«Цммятимин цч ишиндян горхурам: пахыллыг етмяляриндян; Няфсани истякляриня итаят етмяляриндян вя налайиг рящбярляря» итаят етмяляриндян».

Ей инсаноьлу! Чалыш ки, щейвани Няфсин сяни ъянэиня алыб юз пешяси иля юз рянэиня бойамасын. Унутма ки, бу дцнйада эюрдцйцн бцтцн пис вя йахшы ишляр бир-бириня уйушуб, бир-биринин рянэини алырлар.

Щейвани вя йа Шейтани Няфс Шейтанын инсан гялбиня фысылдадыьы вясвясялярдир. Инсан Шейтанын вясвяся вя щийляляриня гаршы дурмаг цчцн Танрынын бцтцн зирещлярини эейинмялидир. Чцнки Шейтанын щийляляриня, бу гаранлыг дцнйанын гяддар рящбярляриня, ъямиййятдя мювъуд пис ямялляря гаршы дурмаг, онлара гаршы мцбаризя апармаг цчцн инсан белиня Щягигят гуршаьы тахмалы, синясиня салещлик зирещи эеймяли, сол ялиня Иман галханы, саь ялиня Рущ гылынъы алмалы, башына Хилас дябилгяси тахмалы, айаьына Сцлщ башмаьы эеймяли, дилиня Щикмят сюзц эютцрмяли, цряйиня Мящяббят дуйьусу йцклямяли, аьлына Камиллик зиняти вурмалыдыр. Якс тягдирдя инсаноьлу Шейтанын щяр йолун аьзында гурдуьу тяляйя дцшяъяк.

Унудулмамалыдыр ки, Шейтани Няфс мадди ъясяд эейя билсяйди, бу Шяр гцввя инсанын ейни ола билярди. Вя щямчинин яэяр бу инсан сурятиндяки инси Шейтан ъясядини чыхара билсяйди, инсан Ъиня бянзяр, Шейтан ола билярди. Буну нязяря алан бязи психологлар щятта беля бир гярара эялибляр ки:



«Инсан юлдцкдян сонра ондакы Шяр гцввя Шейтана чеврилир». Вя инсандан гопан бу Шяр гцввяляр даща амансыз, даща зцлмкар олур, даща бюйцк фялакятляр тюрядирляр.

Инсанын аьлы, идракы, шцуру, ирадяси щисс вя дуйьулары Виъдан механизмини мейдана эятирир. Шящвани арзу, истяк, кин, нифрят, юфкя, инад вя с. кими инсана мяхсус дуйьулар да щейвани Няфс механизмини тяшкил едир. Бу ики механизма адятян бир-биринин ялейщиня ишляйир. Виъдан механизминин гялябяси нятиъясиндя Няфс механизмасы да мцсбятя доьру йюнялир вя инсанын уъалмасына, камилляшмясиня хидмят едир. Башга бир дейимля, Виъдан васитясиля Няфс писликлярдян гуртулуб саф, кейфиййятли мяртябяляря сычрайараг инсана йарарлы щала эялир.

Инсан щяйатда юз Няфсиня нязарят едя билмядян ляйагятли шяхсиййят ола билмяз. Йалныз аьлы, идракы Няфсиня галиб эялян инсан ясл инсандыр. Няфсини ъиловлайыб ону там нязарят алтында сахлайан, шцуруну юзцндя ъямляшдиря билян, щяйатда арамсыз арзулар ахынындан наращат олмайан, юз шейтани истяклярини боьа билян, Няфсин ясарятиндян гуртулан, Ону юзцня табе едя билян инсан камил инсандыр.

Инсан бцтцн щяйаты бойу там камиллийя, азадлыьа наил ола билмяся дя ясаряти, наданлыьы да гябул етмямялидир. Чцнки камиллик вя азадлыг уьрунда мцбаризя инсанын щейвандан Инсана доьру эедян йолудур. Бу йолдан имтина инсанлыгдан имтина етмяк демякдир. Юз щейвани Няфсини иттищам едян инсан юз гцсуруну эюрцр, ейбини етираф едир вя бунунла да Шейтанын шяриндян гуртулур. Инсан юз Няфсиня о дяряъядя щаким олмалыдыр ки, щятта она едилян писликлярин мцгабилиндя дя о пислик етмясин. Чцнки пислийя писликля ъаваб вермяк яслиндя юзцнц пис инсан етмяк демякдир. Едилян пислийин ъавабы йа пислик едяни бу йолдан дюндярмяк, йа о пислийя йахшылыгла ъаваб вермяк, йа да цмумиййятля щеч ъаваб вермямякдир. Ян йахшысы ися аталарын сюйлядийи кими:



«Йахшылыьа йахшылыг щяр кишинин (инсанын – А.М.) ишидир. Йаманлыьа йахшылыг яр кишинин (камил инсанын –А.М.) ишидир».

Мцгяддяс айялярдя буйурулур ки:



«…Пислик едяни баьышлайыб онунла барышанларын мцкафаты Танрыдадыр» (Шура, 40).

«…Ким сябр едиб гисасы баьышлайарса, бу хейирхащлыг язминдя олмаг демякдир» (Шура, 43).

Танры гаршысында йалныз Няфсини тямизляйян ниъат тапаъаглар. Мцдрикляр сюйляйибляр ки, «Няфсини горуйуб щаггы тапан инсан арзу тохумуну цмид тарласына якиб бящрясини эюряр».

Инсан Дцнйанын ювладыдыр. Ювладын валидейни севмяси гябащят сайылмаз. Фягят унудулмамалыдыр ки, Дцнйанын ики сцканы вардыр. Бунлардан бири Хейрин, диэяри ися шярин, Иблисин ялиндядир. Инсан чалышмалыдыр ки, Иблисин ялиндян бу сцканы алыб щяйатыны юзц идаря етсин.

Башдан-айаьа язаб-язиййят, зцлм вя мящрумиййятля долу олан бу Дцнйа мящдуд вя ютяри ляззятляри иля инсаны юзцня даща чох баьлайыр. Чцнки инсан тябиятян шадлыьа, шянлийя, шящвятя мейллидир. Лакин унутмаг олмаз ки, Танры щяйатда щяр шейи ики якс гцтблц йаратдыьы кими шадлыг вя гцссяни дя дцнйа ящлинин гаршысына гойуб вя буйуруб ки: «Щамы бу икисиндян дя бящрялянсин вя щеч кяс щяр икисини эюрмякдян мящрум олмасын». Щяйатда йалныз шадлыьа, шянлийя, шящвятя сярф олунан юмцр лцзумсуздур вя беля бир алчаг ишя алудячилик ъящалятдир, щейвани Няфся ибадятдир. Даща доьрусу, яслиндя щяйат, йашамаг цчцн язаб чякмяк цчцн йашамагдыр. Дцнйанын шярбяти зящяр, севэиси аьыр бир йцкдцр. Мцдрикляр сюйляйибляр ки: «Дцнйа бир ъямдяк, ону истяйянин ады ися итдир».Она эюря дя аьыллы инсан беля бир «мурдар» шейя Няфс салыб, Няфсини юзцня йцк етмяз. Ъащиллярдян фяргли олараг аьыллы инсанлар инсани Няфси щейвани Няфсляриндян цстцн тутдугларындан бу Дцнйайа олан шящвани мящяббятлярини мящдудлашдырмагла ону Танрыйа мящяббятля явязлямиш, юзлярини, ябядиййят аляминя щазырламышлар. Чцнки бу Дцнйа арифляр цчцн Танрынын сынаг мейданы, ъащилляр цчцн йол кясян бир сяддир.

Щяйатда о инсан хошбяхтдир ки, Дцнйаны дярк етмякля Ону ялдя едя, лакин Она баьланмайа; Дцнйаны чятин ялдя едиб, Ону асан ялдян веря. Чцнки арифляр цчцн:

Дцнйа юзцнц, сюзцнц анлайан гуртулуш евидир.

Дцнйа инсанларын щям севинъ, щям дя бяла дийарыдыр.

Дцнйа Танры Вящйинин ендийи йердир.

Дцнйа Танры достларынын сяъдя йеридир.

Дцнйа сюзцнц эерчяк данышана эерчяклик йурдудур.

Дцнйа ондан юйцд эютцряня юйцд мяскянидир.

Дцнйа ондан рузи истяйяня зянэинлик дийарыдыр.

Дцнйа Танрынын инсанлары сынаьа чякдийи йердир.

Дцнйа ябяди йурда кечиддир.

Дцнйа эеъя вя эцндцзц иля инсанларын кечмиш ишлярини итирян вя эяляъяйя йол эюстярян ямякчидир.

Дцнйа ики эюзлц бир тярязидир ки, бурда ядаляти йалныз Танры чякя билир.

Дцнйа Танры тяряфиндян сонрадан йарадылмыш дяйишян, щярякятдя олан, мющкям вя сарсылмаз сябяб вя нятиъя ганунларына ясасланан гурулуша малик ъанлы организмдир. О, дири вя ъанлы бир варлыг олдуьу цчцн дя шцурлу Варлыг тяряфиндян идаря олунур. Дцнйада хейир вя шяр, мянфи вя мцсбят, нур вя зцлмят, щярякят вя яталят, тякамцл вя дурьунлуг даими мцбаризядядир.

«Танры дярэащы» да адландырылан «Гейб дцнйасы»нын кичиъик бир парчасы олан бу Дцнйа Танрыйа гайытмаг цчцн ашаьы енмя вя тяняззцл дюврцнц кечириб Танрыйа доьру щярякят етмяк вя Танрыйа говушмаг йолудур. Бу Дцнйа иля бирэя инсан да «Гейб алями»ндян – «Танры дярэащы»ндан йашадыьы алямя, орадан да «Ахирят дцнйасы»на узун бир сяфярдядир. Бюйцк мцдриклярин сюйлядийи кими: «Дцнйа дураъаг йер дейил, ей ъан сяфяр ейля».

«Гейб алями»ндя вцъуда эялян, йашадыьы алямдя бюйцйцб бойа-баша чатан вя ямялляри иля йцклянян инсан нящайятдя «Ахирят дцнйасы»нда Танры гаршысында щесабат веряъяк. Демяли, бу Дцнйа инсанла ялагяси бахымындан щям дя ямял Дцнйасыдыр. Бурада да «Ахирят дцнйасы»нда олдуьу кими мцкафат, йардым вя ъяза вардыр. Бунлар арасындакы фярг йалныз бу Дцнйанын мцвяггяти вя фани, «Ахирят дцнйасы»нын ися ябяди олмасыдыр. Демяли, яслиндя бу Дцнйа «Ахирят дцнйасы»на щазырлыг аны, даща йцксяк вя даими мягсядя чатмаг цчцн бир вясилядир. Бу ябяди сяадятя чатмаг ися инсанын хейирхащ ямялляриндян асылыдыр. Инсан юзц хейирхащ ямялляри иля юз дяйярини Мяляклярдян дя цстцн едя биляр. Демяк инсан бу Дцнйада ики йол айрыъындадыр – Ъяннятя вя Ъящяннямя эедян йол айрыъында. Бунлардан щяр щансы бирини сечмяк инсанын юз ялиндядир.

Инсанын щейвани Няфсиня ясасланан, Танрынын вя инсанлыьын хилафына олан щяр бир иш Шейтан иши, щяр бир йол Шейтан йолудур. Бу йола дцшян инсан зиллят вя зяряря дцчар олар вя онун цмид чыраьыны бядбяхтлик гарят едяр.

Инсанын хейирхащ ямялляриня ясасланан инсани Няфси ися ону сяадятя говушдурар. Инсани Няфс фязилят вя мярифят йцксякликлярини фятщ едиб инсаны камала чатдырар, ону мювъудатын ян али дяряъясиня йцксялдяр. Ювлийалар буйурмушлар ки:

«Юз Няфсинизля ъищад един, неъя ки, дцшмянинизля ъищад едирсиниз».

Няфсини юзцня табе едян инсанлар, Шейтана муздурлуг етмязляр. Онларын айдын, пак, тямиз, саф црякляри Шейтан ямялляринин сипяридир. Беля инсанларын эюзц тохлуг дону эейдийиндян она Шейтан оху бата билмяз. Мцгяддяс айядя буйурулмушдур ки:



«Няфсини пак едян щяр кяс артыг уьура говушмушдур (Шямс, 9)».

Инсани Няфсин арзусу, истяйи инсан щяйатынын тямяли, мянасыдыр. Бу заман инсанын эюзц, гулаьы, аьлы, рущу вя гялби бцтцнлцкля онун инсани арзу вя истяйинин щяйата кечмясиня хидмят едир.

Няфсини таныйан, ону ъиловламаьы баъаран инсан юз-юзцнцн достудур. Щяйатда ян бюйцк щцняр Няфси ъиловламаьы баъармагдыр.

Няфс ъищады инсан гялбинин тялим-тярбийясидир. Бу ъищадда мягсяд яхлагы йцксялтмяк вя инсаны камала чатдырараг камил инсан щалына эятирмякдир.

Инсанын цсйаны Няфсиня, итаяти ися Танрыйа олмалыдыр.

Инсани Няфс щейвани Няфси уданда инсан цлвиляшир, яксиня олдугда ися шейтаниляшир.

Няфс вя ещтирас зянъирлярини гырмаг щяр кясин иши дейил. Эюзял яндамын, шух эюзлярин, йалан дадлы сюзлярин, эцляр йалтаг цзлярин торуна дцшмямяк щеч дя асан дейил. Она эюря дя:

- Ей мяним сыйыг Няфсим! Олмайа бу фани Дцнйайа – бу бязяк-дцзякли, ъилвяли Эялиня алданасан! Она алдансан Ъящяннямдя йанарсан. Унутма ки, Дцнйа щийляэяр бир ъадуэярдир. Она алданан Шейтана алданыр. Она эюря дя, Шейтан атына миниб Дцнйаны дюрд доланма. Щяр эюрдцйцня сыйылма. Щяр ешитдийини щягигят санма. Унутма ки:



«Эюз, гулаг, эюрмяк, ешитмяк аляти

Чох заман алдатмыш инсаниййяти».

- Ей мяним залым Няфсим! Зцлм едиб ган тюкмякдян чякин. Юзцнц бющтана, гарайахайа йюнялтмя. Эцнащ етмякдян сыйрыл. Унутма ки, бу яъял мейданына эирмяйян кимся олмаз. Гябр ичиндя башын дашдан-даша дяйяндя щеч ня Сяня кюмяк етмяз.

- Ей уьурсуз Няфсим! Олмайа чашыб Дцнйанын чиркли ишляриня ял узадасан, балына, шякяриня бармаг батырасан. Унутма ки, Дцнйанын ян бюйцк хязинясинин «юлцм» адлы зящярли иланы вардыр.

- Ей имансыз Няфсим! Шейтан кими бойнуна лянят бойундуруьу кечирмя. Шейтан сюзцня уйма. Шейтана уйсан сонда гябрин од иля долар. «Мящшяр эцнц»ня гядяр язабда галарсан, гарышгайа, илана чайана, ягрябя йем оларсан. Щагг тярязинин шяр эюзц хейир эюзцнц басар. «Гыл кюрпцсц»ндян кечя билмяйиб Ъящяннямя дцшяр вя Орада ябяди йанарсан!

- Ей уьурлу Няфсим! Унутма ки, инсани Няфся гаршы чыхан йа хястядир, йа да чыльын. Она эюря дя, аьлын, идракын, зяканын, илащи Рущун иман чыраьыны ялиня ал ки, ябяди щяйат булаьындан су ичиб, саф црякля Щагга доьру ирялиляйясян.

- Ей Мяляк кими пак Няфсим! Тякяббцрдян, щясяддян, пахыллыгдан нифаг салмагдан, гейбят етмякдян, зцлмдян, ядавятдян, тамащдан, кин бяслямякдян, икицзлцлцкдян, рийакарлыгдан, худпярястликдян, бир сюзля, Шейтани Няфсдян мяни гору!



Амин!


Тцрклярдя Рущ анлайышы
Тябият, Каинат мадди, Танры ися бцтцнлцкля Рущдан ибарятдир.

Инсан ися щям мадди, щям дя Рущи варлыгдыр.

Мадди варлыг кими инсан Мцтляг Варлыг тяряфиндян йарадылмыш мцяййян юлчцйя, мцяййян кцтляйя маликдир. Инсанда бу мадди варлыг Бядян адланыр.

Бядян мцхтялиф кимйяви маддялярдян ибарятдир. Тябиятдя щяр ан мцхтялиф кимйяви маддялярдян кцлли мигдарда ъанлы варлыглар ямяля эялир, инкишаф едир вя мящв олур. Демяли, доьулан вя йа ямяля эялян бир шей мцтляг юляъяк вя йа башга бир шейя чевриляъяк. Бу сайсыз-щесабсыз юлцм вя йа чеврилмяляр анында бцтцн ъанлы варлыглар дяфялярля чашырлар. Бу ъанлы мяхлуглар йалныз инсан Бядяни алдыгда Руща йийялянир. Демяли, инсан бцтцн ъанлы варлыглардан фяргли олараг ики щиссядян – Бядян вя Рущдан ибарят йарадылмышдыр. Мцгяддяс айялярдя дя буйурулдуьу кими:

Танры инсаны «гурумуш палчыгдан – эилдян» йаратмыш (Щиър, 26), сонра она «шякил веряряк Юз Рущундан она цфцрцб няфяс вермиш» (Сяъдя, 8), «сонра онун юзцндян щямтайыны – Щявваны йаратмыш» (Зцмяр, 6) вя «онун няслини бир гятря зяиф су дамласындан» (Сяъдя, 8), «гарышыг бир нцфтядян» (Инсан, 2), «тялясиклик маддясиндян» (Янбийа, 37) тюрятмиш, она ешитмяк, эюрмяк вя дцшцнмяк габилиййяти вермиш, щагг йолуну эюстярмишдир.

Демяли, Бядян бцтцн ъанлыларда мювъуд олдуьу щалда Рущ йалныз инсанда мювъуддур. Инсанда мювъуд бу ики якс вя бир –бири иля вящдятдя олан варлыглар бир-бири иля даим мцбаризядядирляр.

Бядяндян фяргли олараг Рущ щеч вахт доьулмур вя юлмцр. Рущу щеч бир силащла мящв етмяк, Ону одла йандырмаг, су иля ислатмаг, кцлякля гурутмаг олмаз.

Бядяндян фяргли олараг Рущ эюрцнмяз, дярк олунмаз, башга бир шейя чеврилмяз.

Бядян эюзяллийиндян фяргли олараг Рущи эюзяллийи эюзля эюрмяк олмаз.

Бядяндян фяргли олараг Рущ табе олмаьа дюзмяз.

Бядяндян фяргли олараг Рущ ня доьулур, ня дя юлцр. Доьулан щяр бир шей мцтляг юлмялидир. Она эюря дя, Рущун ня кечмиши, ня индиси, ня дя эяляъяйи вар. О, язялидир, ябядидир, даим мювъуддур.

Бядяндян чыхан Рущу щеч бир мадди цсулла щямин Бядяня гайтармаг олмаз.

Бцтцн мадди Дцнйаны Рущи дцнйанын якси вя йа даща дягиг десяк, кюлэяси щесаб едян, бцтцн Каинаты беля Рущлар Дцнйасы кими гябул едян Тцрклярин дини инанъларынын тямялини Рущун ябядилийи тяшкил едир.



Рущ Бядян хатириня йох, Бядян Рущ хатириня йашайыр. Чцнки Рущ Бядяндян даща дяйярлидир.

Рущ щармонийа вя щармонийанын дашыйыъысыдыр.

Рущ Бядянин мащиййятидир. Рущсуз Бядян мювъуд ола билмяз. Рущ мадди Бядяни тярк едян кими Бядян чцрцмяйя башлайыр.

Инсанын мязмуну яслиндя онун азад Рущудур. Она эюря дя, азад Рущдан кянарда щягиги дин вя Танры ахтармаг мянасыздыр. Инсанын Танрыда, Танрынынса инсанда йашадыьы ондан билинир ки, Танры инсана Рущундан пай вермишдир ки, бу Рущла да инсан Танрынын она олан мящяббятини дярк едиб Танрыйа иман эятирмишдир.

Танры инсана горхаглыг Рущу дейил, гцдрят, мящяббят вя няфся щаким олмаг Рущу вермишдир.

Рущун дили интуисийа, эцъц ися яхлагдыр. Рущун дилини билян, яхлагындан эцъ алан инсан дцнйанын вя инсанлыьын эяляъяйини эюря биляр. Чцнки Рущ Мцтляг Варлыгдан- Танрыдан инсана бяхш едилян ябяди Ъандыр.

Рущ инсанын юзцндян вя щятта Мялякдян дя цстцн варлыгдыр. Рущ еля бир гцдрятли варлыгдыр ки, щятта Танрынын дярин дцшцнъялярини беля арашдырмаьа гадирдир.

Рущ еля бир али варлыгдыр ки, О, бириня щикмят, диэяриня билик, башга бириня иман вя инам, бир башгасына шяфа, бириня мюъцзяляр йаратмаг габилиййяти, башгасына мцдриклик, камиллик вя Пейьямбярлик вя с. вя и. бяхш едир.

Танры Юзц беля бир Рущдур. Она эюря дя, Танрыйа пярястиш едянлярин Рущян пярястиш етмяляри эярякдир.

Инсанын азадлыьы юз Рущундан доьур. Бу анламда азадлыг Рущун мащиййятидир. Рущун Бядяндян айрылмасы Онун азадлыьа говушмасы демякдир. Бу щалда Рущ, юзцня мащиййят формасы верир вя «Мян» олур. Рущ йалныз «Мян» оланда эерчякляшир.

Рущ инсан гайясинин ясасы, онун дцшцнян бейни, дюйцнян цряйи, эюрян эюзц, данышан дили, Ъаны, Ганы, щяйат иксиридир.

Она эюря дя мцдрикляр буйурублар ки:



«Билян Рущдур, аьыл ися васитя»

«Эюрян Рущдур, эюз васитя».

«Данышан Рущдур, дил васитя».

«Севян Рущдур, гялб васитя».

Рущ эюзцн эюрмядийини эюрцр, гулаьын ешитмядийини ешидир, аьлын ермядийини анлайыр. Яслиндя, бцтцн гаврайышлар Рущун естетик хцсусиййятиня аиддир. Рущ щяр шейи гаврамаг хцсусиййятиня маликдир.

Рущ йалныз арзуладыьы шейи эюрцр вя ешидир. Рущ юз Бядянини беля кянардан эюрцр, лакин, ондан айрылдыьыны дярк етмир.

Рущ физики изтираблардан даща чоз мяняви вя яхлаги наращатлыг вя щяйяъан кечирир. Бу анламда Рущ йад адамдан даща чох йахынларын вя достларын инсана етдийи диггятсизликдян тясирлянир. Рущун виъданы вя яхлаги тямизлийи Ону бцтцн изтираблардан азад едир. Мадди кядяр инсаны юлцмя сцрцклядийи, гаранлыг кюнцля юксцзлцк йайдыьы щалда, Рущи кядяр инсаны цлвиляшдирир, эюзялляшдирир, хиласа апаран тювбяни щасил едир.

Рущ инсанын юзцдцр. Бцтцн инсанларын Рущу юзцня охшайыр. Она эюря дя, сайы билинмяйян Рущлар ябяди сяадят дийарына эедя билмирляр. Чцнки беля Рущлар Танры иля цнсиййят гайдасындан мящрумдурлар. Али Рущлар ися Йер цзяриндя дювря вуруб нурлу цфцглярдя гейбя чякиляряк Танры иля цнсиййятя эирир вя сонда Она говушурлар. Бир гайда олараг хейирхащ Рущлар инсанлары хейирхащлыьа, пис Рущлар ися мянявиййатсызлыьа, яхлагсызлыьа вя бу кими пис ямялляря сясляйир. Рущлар йалныз шярдян гачыб хейирхащлыг йолу тутмагла сафлашырлар.

Щяр бир Рущун юзцня хас ъящятляри вар. Бу да щяр бир Рущун биринин диэяриндян фяргли олмасындан иряли эялир. Рущлар эцъляриня, аьылларына, биликляриня, мяняви вя яхлаги кейфиййятляриня эюря бир-бирляриндян фярглянирляр.

Рущлар паклашана гядяр тякамцл мярщяляси кечирирляр. Щяйат Танрынын сынаг мейданы олдуьундан Рущлар пакланана, мцтляг камиллик зирвясиня чатана гядяр бу иш давам едяъяк. Рущун бу паклашма, камилляшмя мярщяляси бцтцн дцнйа динляриндя вя айры-айры философларын дцшцнъясиндя башга-башга анламлардадыр. Щинд вя диэяр дини дцнйаэюрцшлярдян фяргли олараг Тцрк дини дцнйаэюрцшцндя инсана бяхш едилян Танры Рущу йалныз инсанда тяъяссцм едя биляр. Инсан Рущунун инсандан башга щеч бир ъанлы варлыгда тяъяссцм етмяси мцмкцн дейил. Инсан Рущу йалныз инсан Бядяниндя камилляшя биляр. Рущун камиллийи инсанын эюстярдийи вя эюстяряъяйи сяйлярдян асылыдыр. Бу бахымдан илкин мярщялядян инсан Бядяниня дахил олан Шейтани Рущ Танры Рущу иля инсаны ики «Мян»я чевирмиш вя инсан она сонрадан дахил олмуш Шейтани Рущу Бядяниндян тямизлямяйя гядяр узун сцряли бир мцъадиля етмяйя мящкум едилмишдир.

Инсан яслиндя Рущ алями иля чеврялянмишдир. Инсан даима Рущларла ялагядядир. Она эюря дя, юлян инсан унудуларса, онун мязары йахынлары тяряфиндян зийарят едилмязся, о инсанын Рущу дарыхыр вя лцзумсуз йеря дцнйаны долашыр вя щятта инсанлара бюйцк хяталар йетиряр. Чцнки Рущ адятян щяйатда йашайан йахынларынын йанына эялир, щятта бир чох сирляри онлара билдирир. Унудулмамалыдыр ки, щяйатда юлян валидейнлярин Рущу щямишя ювладларынын гайьысына галыр. Шящидлярин Рущу инсанлары дцшмяня гаршы мцбаризяйя сясляйир, онлара дцшмянин ниййятляриндян хябярляр верир. Улуларын, мцдриклярин Рущу инсанлара эярякли олан сирляри ачыб бяйан едир. Пейьямбярлярин, ювлийаларын Рущу инсанлара Танры сирляриндян лазым оланларын онлара бяйан едир.

Рущларын инсанла ялагяси эерчяк тязащцрлярдяндир. Бу ялагя инсандан асылы олмайараг баш верир.

Рущ кечмиши дя, эяляъяйи дя эюрмя габилиййятиня, кечмишля дя, эяляъякля дя ялагя йаратмаг эцъцня маликдир. Гядим Тцрк тяфяккцрцня эюря, инсан юз ата-бабаларынын, щятта дост вя дцшмянляринин дя Рущлары иля ялагяйя эириб о дцнйадан вя эяляъякдян мялуматлар ала биляр. Инсан щятта онларын Рущундан юзц щаггында, эяляъяйи щаггында да мялумат ала биляр.



Рущлар йалныз ъидди суаллара ъаваб верирляр.

Рущ йалныз Рущла инсанларла ялагяйя эирир.

Рущ цнсиййятдя оланда Юзцнц даща ращат щисс едир.

Рущ цчцн идейа ясасдыр, форма йох.

Рущу ифадя етмякдя инсан дили зяифдир. Рущун ифадя етдийини дилля ачыгламаг там мцмкцн дейил. Рущлар бцтцн диллярдя ялагя сахлайа билир.

Инсан Рущу инсан зякасынын Эцняшидир.

Инсан Каинаты дярк етдикъя Рущу мяшг едир. Рущу бцтцн эцъц иля щярякятя эялир вя сонда даща да зянэинляшяряк йцксяк кейфиййят ялдя едир вя Танрыйа доьру пярвазланмаьа ъясарят едир.

Азадлыг Зярурятин – Танрынын дярк едилмясидир. Танры ися йалныз Онун инсана бяхш етдийи Рущла дярк едиля биляр. Рущсуз инсан йох демякдир. Инсан юзц еля Рущ демякдир. Инсанын инсанилийи онун Рущундадыр. Инсанын юзц юзцнц дярк етмяси Рущу вя гаршылыглы олараг Танрынын варлыьыны гябул етмяйи демякдир. Бу анламда елм инсанын инсани мащиййятини, йяни Рущу юйряндикъя Танрыйа даща да йахынлашыр, Рущун щяр бир фяалиййяти Онун Юзцнцдяркя йахынлашмасы демякдир. Рущ, билян щягигятдир.

Танры Дцнйаны йаратмамышдан юнъя Рущлары йарадыб. Бядян юртцйцня малик олан мяхлуглар ичярисиндя Танры йалныз инсан Бядяниня Рущ дахил едиб. Бу анламда Бядян-бу мадди варлыг инсан Рущунун эейимидир. Образлы дейился, Бядян Рущ еви, Ъан одасыдыр. Ъан Бядяндя тяъяссцм олунан Рущдур.

Инсаны Танры йарадыр, она юзцндян Пай верир, мадди алям бясляйир, юлцмся ону илкин формасына – Руща вя маддяйя айырвр. Маддя щиссяси башга маддяляря чеврилир, Рущу ися илкин башланьыъы олан Танрыйа – Нурлар Нуруна говушур.

Яэяр инсан эцнащсыз йашайа билсяйди юлян кими онун Рущу Танрынын йанына эедиб ябядиййятя говушарды. Тяяссцф ки, эцнащсыз инсан олмадыьындан инсан Рущу бязян мин илляр бойу инсанлар арасында эюзя эюрцнмядян долашмагла тямизлянир. Лакин унутмаг олмаз ки, бу тямизлянмя гяддар, залым, рийакар, яхлагсыз, ъани вя бу кими инсанлара нясиб олмур. Беля инсанларын Рущу щятта ахирят дцнйасында да ъинайят тюрядир вя щям юзлярини, щям дя башгаларыны йенидян язиййятя салырлар.

Танры щяр шейи билдийиндян щансы Рущу щансы Бядяндя йерляшдирмяйи Юзц яввялъядян мцяййян едир. Бядян ня гядяр йашайырса, Рущ Бядянля ялагядя олур. Щягиги юлцм баш вердикдя, инсанын Бядян цзвляри там тяняззцля уьрадыгда Рущун Бядянля ялагяси кясилир. Айрылма там олдуьундан Рущ бир даща о Бядяня гайытмыр.

Фялсяфи дцнйаэюрцшдя Рущ психи фяалиййятин йцксяк формасы олан идейа, шцур, тяфяккцр вя зяка анлайышларынын ейни кими ишлядилир, гейри-мадди башланэыъ билдирян фялсяфи анлайыш кими арашдырылыр.

Фялсяфянин ясас мясяляси сайылан Рущ вя Материйанын илкинлийи фялсяфяни цч гцтбя айырмышдыр: 1. Идеалист фялсяфя; 2. Материалист фялсяфя; 3. Реалист фялсяфя.

Фялсяфя дярин дцшцнъя, щяр инсанын Материйа вя Танры щаггында билмядийи биликляри ялдя етмя елмидир.

Идеализм Каинаты вя ъанлылары ящатя едян, инсанлары инсан олдуьу цчцн севян, онлары дили, рянэи, мядяниййяти, сосиал, игтисади вязиййяти, ъинсиййяти, няъабяти вя йа кечмиши цзцндян иттищам етмяйян, тяк Танры инамыны мцдафия едян, ядалятли бир дцнйа гурмаг истяйян янэин бир инанъ системидир.

Идеалист фялсяфя Рущу Материйанын йарадыъысы вя низамсыз Материйаны формалашдыран халис идеал гцввя кими анламыш вя анлатмаьа чалышмышдыр. Щятта бу фялсяфи ъяряйанын бир чох нцмайяндяляри Рущу Танры иля ейниляшдирмиш, Ону мадди алямин Йарадыъы Варлыьы щесаб етмишляр. Идеализм мювгейиндян чыхыш едян бязи философлар ися фярди шцурун щяр щансы бир цнсцрцнц беля Рущун мащиййяти кими гялямя вермишляр. Идеалист фялсяфядя Танры дярколунмаз бир Рущдур.

Бу бахымдан идеалист фялсяфя тамамиля Рущ цзяриндя гурулдуьундан о, динлярдян дя сечилир. Идеалист фялсяфядя инсан Рущу кичик, Танры ися сонсуздур. Идеалист фялсяфядя щятта Танры йарадыъы эцъ дейил. О (Танры – А.М.), тясяввцр беля едиля билмяз. Щалбуки тякаллащлы динлярдя Танрынын инсана хас олан йцзлярля сифяти эюстярилир. Тякъя Ислам дининдя Танрынын дохсан доггуз сифяти инсан идракы сявиййясиндя эюстярилир. Щалбуки Рущун щеч бир сифяти йохдур.

Идеализм щяйатын щяр сащясиндя инсана принсипляр верян, щяр мювзуда чыхыш йоллары тювсиййя едян, инсанлар арасында мяняви дяйярляри анлайан, мадди щяйатын фанилийини дцшцндцрян цмумбяшяри дяйярляр системидир.

Материализм Танры, Рущ, Метафизика кими щягигятляри рядд етмиш, Материйанын йеэяня варлыг олдуьуну иддиа етмишдир. Материалистляр щятта инсанын сащиб олдуьу тяфяккцр, фикир, аьыл, билик кими хцсусиййятлярини дя маддянин тязащцрц олдуьуну ифадя етмиш, мцстягил мянявиййатын мювъуд олмадыьыны иддиа етмиш, Шцурун Материйадан сонра йарандыьыны билдирмиш, бир сюзля, щяр шейин Маддядян ямяля эялдийини ясасландырмаьа чалышмышлар. Бяли, анъаг чалышмышлар, лакин буна наил ола билмямишляр вя наил ола да билмязляр. Чцнки бу щеч мцмкцн дя дейил. Она эяря ки, инсанын Рущу, аьлы, шцурц, зякасы, щисси, дуйьусу, севэиси, яхлагы вя с. бу кими дяйярляри мадди дейил, мящз мяняви дяйярлярдир.

Материалист фялсяфя Рущу Материйанын хассяси кими анламыш вя анлатмаьа чалышмышдыр. Материалистляр Рущу Материйанын йцксяк мящсулу саймыш, Рущу фярди вя иътимаи Шцур щесаб едяряк Онун мадди амиллярдян тюрядийини иряли сцрмцшляр.

Садаланан бу ъяряйанлардан мцхтялиф дцнйаэюрцшляр формалашыб. Беля ки, Танрынын Варлыьыны инкар едянляря Атеист, Варлыьы аьыл йолу иля дярк едянляря Деист, Танры иля Каинаты ейниляшдирянляря Пантеист, Танрынын Варлыьыны инсан аьлынын фювгцндя щесаб едянляря Агностик, Танры Варлыьыны, Онун язялилик, ябядилик вя с. бу кими хцсусиййятлярини гябул едянляря Теист дейилир.

Демяли, фялсяфи ъяряйан олан Атеистляр Танрынын Варлыьыны инкар едянлярдир. Тарихдя мяшщур Епикцр, Лукерт, Демокрит, Сопенанер, Комт, Фейрбах, Маркс, Нитсше, Фрейд, Сартр, Айер вя б. атеистдирляр. Бунлардан Епикцр, Лукерт, Демокрит классик материалист, Комт позитивист, Фейрбах антрополоъи, Маркс сосиал – сийаси, Фрейд психоаналитик, Нитше вя Сартр екзистенсиалист атеистлярдир.

Позитивистляр Танрынын Варлыьы вя йа йохлуьу иля ялагядар олан мцбащися вя мювзулардан узаг дурмуш, Варлыг щаггында мцсбят вя йа мянфи бир щюкм вермяйи мянасыз щесаб етмиш, физики алямин хариъиня аид мцбащисяляря эиришмяйи бош шей адландырмыш елми билийин йеэаня мянбяйи щесаб етмишляр.

Позитивизмдян йалныз фялсяфядя дейил, елм, сянят, ядябиййат вя щцгугда да мцяййян бир дцшцнъя формасыны ифадя етмяк цчцн истифадя олунмушдур. Позитивистляр елмдя тяърцбяйя ясасланмыш, тяърцбя йолу иля ялдя олунмасы мцмкцн олмайан фикир вя мцлащизяляри хяйал мящсулу щесаб етмиш, бяшяриййятин тарихини дя теолоъи, метафизик вя позитивист олараг цч дювря айырмыш, тякамцл йолу иля инсан шцурунун да цч мярщялядян кечдийини вя тядриъян йетишдийини билдирмишляр. Бир сюзля, Позитивистляр бяшяриййятин инкишафыны тарихи тякамцл просеси иля ялагяляндирмиш, бунунла да йени бир инсанлыг дини йаратмаьа ъящд етмишляр. Атеизм сонрадан идеолоъи дцшцнъялярин тясири иля фялсяфядян айрылараг сийасятя хидмят етмишдир.

Деистляр Танрыны Каинатын фювгцндя вар олан, лакин Онун Дцнйа вя щяйата мцдахиля етмядийини гябул едир, щямчинин Вящй вя Пейьямбярляри гябул етмирляр.

Пантеистляр Танрынын Варлыьыны инкар етмямиш, садяъя Онун мащиййятини фяргли бир шякилдя изащ етмиш, Танры иля Каинаты ейниляшдириб Йарадан вя йарадылан – Танры иля Каинат анлайышы арасында ялагяни инкар едяряк Танрынын Каинатдан айры бир Варлыг олдуьуну гябул етмямишляр.

Агностикляр Танры щаггында данышмаг вя йа щюкм вермяйи инсан аьлынын фювгцндя олдуьу цчцн гейри мягбул щесаб едир, Танры инанъына гаршы битяряф мювге тутурлар. Онлар Танрынын аьылла дярки иля Она гялбян инанмаьын фяргли шей олдуьуну сюйлямишляр. Онлар эцндялик данышыгда Танры щаггында бир сюз сюйлямяйя дя гаршы чыхмыш, Танрыйа инанмагла Онун щаггында данышмаьы айры-айры шейляр щесаб етмишляр. Йяни инсан Танрыйа инана биляр, лакин Ону дярк етмяйя биляр.

Теистляр ися Танры варлыьыны гябул едяряк Онун Каинаты йаратдыьына, Китабларына-Тюврат, Зябур, Инъил, Гурана, Мялякляриня – Ъябрайил, Язраил, Микаил, Исрафиля вя с., Пейьямбярляриня – Адям, Нущ, Ибращим, Давуд, Мусса, Сцлейман, Иса, Мящяммяд вя с. инанырлар.

Лакин ейни Танрыйа инанмагларына бахмайараг йящуди, христиан вя мцсялман дини мянсублары бир – биринин Танры тясяввцрлярини гябул етмирляр. Беля ки, йящудиляр Танрынын онлары сечкин йаратдыьыны вя билаваситя юз Танрылары олдуьуну дейяряк Танрыны юзялляшдирир, христианлар Танрыны Ата, Оьул вя Мцгяддяс Рущ дейя цчя айырыр, инсанын юлдцкдян сонра дириляряк йенидян бу дцнйайа гайытмаьыны вя анаданэялмя эцнащкар олдуьуну гябул едир, мцсялманлар ися бцтцн бунлары рядд едяряк Танрынын бцтцн инсанлары бярабяр йаратдыьыны, рянэи, дили вя мядяниййятиня бахмадан бцтцн инсанлыьы ящатя етдийини, Танрынын фювгялбяшяр олдуьуну, щязряти Исанын инсанлашмыш Танры йох, инсан вя Пейьямбяр олдуьуну иряли сцрцрляр.

Бу вя бу кими фяргляр нязяря алынмазса, бу мцгяддяс динляря эюря Танры щяр шейи йохдан вар етмяйя гадир Йарадан, йаратдыьы Каинаты вя онун ичиндяки мяхлугаты лазым билдийи шякля салан, онлары низамлайан, бирэяйашайыш гайдаларыны мцяййянляшдирян вя бу ганунлара эюря мяхлугатын мювъудлуьуну давам етдирмясиня имкан йарадан Язяли, Ябяди вя щяр шейя Гадир бир Варлыгдыр. Бцтцн бунлара инанан вя Теизм фялсяфясини юзцня щяйат тярзи сечян инсана Идеалист вя йа Мюмин дейилир. Бцтцн бунларын яксини гябул едян, Танрыны вя гаршылыглы олараг Онун Варлыьыны тясдиг едян динляря гаршы чыхан вя Материалист фялсяфяни ясас эютцрянляря ися Материалист вя йа Атеист, кафир, мцшриг, зындыг вя Аллащсыз дейилир.

Башга бир фялсяфи ъяряйан олан Расионалистляр ися Танрыны рядд йох, аьылла исбат етмяйя чалышмышлар. Бунларын ян цнлц нцмайяндяляри Декарт, Спиноза вя Лейбнихтдир.

Щяр щансы бир «изм»я табе олмаг аьлын инкишафыны итирмяк демякдир. Инсан аьлы щеч бир «изм» чярчивясиня сыьа билмяз. Инсанын Танры тяряфиндян бяхш едилмиш бу чыраьыны сюндцряряк гаранлыгда йцрцмяси наданлыг, ъащилликдир. Чцнки Танры инсана Рущу дцшцнмяк, доьру йолу тапмаг цчцн бяхш етмишдир.

Елм заман вя мякан дахилиндя мювъуд олан вя щадисялярин гурулуш вя мащиййятини, онларын йаранма вя баш вермя шякиллярини тядгиг едян бир фяалиййят нювцдцр.

Дин ися Танры инанъы, ибадят, яхлаг вя давраныш, принсиплярини мцяййянляшдирян, онлары юйрянян вя юйрядян системли бир дцнйаэюрцшдцр. Демяли, елм вя дин инсанын сащиб олдуьу ян ящямиййятли мцгяддяс дяйярлярдяндир. Бунларын щяр икиси инсан цчцн чюряк вя су гядяр ваъибдир. Чцнки елм щадисялярин вя дцнйанын гаранлыг сиррлярини айдынлашдырыр. Елми ишлярдян вя кяшфлярдян ян чох севинян ися диндир. Чцнки бцтцн кяшфляр инсаны бир аз даща Танрыйа йахынлашдырыр. Бу анламда ясл динин дцнйа иля баьлы аьла вя елмя уйьун олмайан щеч бир принсипи йохдур. Демяли, ясл елм дялилляр васитясиля шцурлу олараг Танры инанъыны гябул етмяк демякдир.

Елми дцнйаэюрцшдя Рущ инсанын дахили алямини - психикасыны ифадя едян анлайыш кими дярк едилмишдир. Елми дцнйаэюрцшцн бязи тяряфдарлары щятта Рущу ъанлы ъисм щесаб етмиш вя Онун гидаланан – битки Рущу, щисс едян вя йа дуйан – щейван Рущу вя дярк едян – инсан Рущу кими цч нювцнц эюстярмишляр. Онларын бязиляри Рущла Бядянин гаршылыглы мцнасибятлярини психо – физики проблем чярчивясиндя щялл етмяйя чалышмыш, бязиляри Рущун дуймаг вя арзуламаг хассялярини гейд етмиш, бязиляри ися дуйьу вя идейалары Рущи щадися щесаб едяряк юйрянмяйя чалышмышлар.

Експериментал психологлар ися даща да иряли эедяряк Рущу психика анлайышы иля явяз етмиш вя Рущу бу бахымдан тядгиг етмяйя чалышмышлар.

Дини дцнйаэюрцшя вя идеалист психолоэийайа эюря ися Рущ Материйа вя Бядяндян асылы олмайараг мцстягил шякилдя мювъуддур. Ону йалныз дахили мцшащидя иля дярк етмяк мцмкцндцр.

Рущла мяшьул олан бязи мцтяхяссисляря эюря йедди тябягядян ибарят олан Рущ «ултрабянювшяйи вя инфрагырмызы шцалардан» тяшкил олундуьу цчцн эюзя эюрцнмцр. Онларын фикринъя: Рущ няйя тохунарса, ону да эюзяэюрцнмяз едир. Лакин бизя эюря Рущ щаггында елм инсанлара анлашыла билмяз. Чцнки бу елм Йердя йох, Танры дярэащындадыр вя Танры да бу елмдян инсанлара вя щятта юз Елчиляри олан Пейьямбярляря беля чох аз шей ачыгламышдыр. Тябиидир ки, бунун да ясас сябяби одур ки, Танры инсанлара мярщямят эюстярдийи цчцн Руща аид биликляри эениш ачыгламайыб. Чцнки бу сащя иля мяшьул олмаг истяйян бир чох мцтяхяссислярдя психи позьунлуглар йараныб. Она эюря ки, Рущ инсан цряйиндян кечянляри дя билир. Гаршылашдыьын вя цнсиййятдя олдуьун инсанларын бцтцн дцшцнъялярини билмяк ися тябии ки, инсаны дялилик щяддиня чатдырыр.

Рущ щаггында бу эцня гядяр дейилянлярин щамысы шяхси ряйдян, шяхси дяркдян башга бир шей дейил. Бу Ябяди Варлыьын щягигят эцзэцсцня инсан юндян йох, архадан баха билдийи цчцн Онун щаггында йалныз фярзийяляр сюйляйя билярляр. Инсанын Ону чаьырмаьа гцдряти, ъясаряти чатса да, Ону анламаьа идракы йетмяз. Мцгяддяс айядя буйурулдуьу кими:

Танры Пейьямбяря буйурмушдур: «Онлар Сяндян Рущ щаггында сорушарлар. Де (ки): Рущ Ряббим билян ишдир. Сизя ися бу барядя (Рущ щаггында – А.М.) анъаг азаъыг билик верилмишдир» (Исра, 85).

Инсан Танры кими Рущун да варлыьыны йалныз гябул етмялидир. Рущун варлыьыны гябул етмяк цчцн инсанын юлцм аныны эюрмяк кифайятдир ки, Онун Бядяндян асылы олмадыьыны анлайасан.

Бцтцн инсанлар ясл Рущу дейил, йалныз юзляринин дярк едя биляъяйи Руща аз-чох йахын ола билярляр. Инсанын бцтцн ирадяси Рущун ялиндядир. Рущ Бядянин ямиридир. Рущ Юзц ися Танрынын ямриндядир.======++++++



Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   16




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет