Аз ҷониби Шурои илми-методии Донишгоҳи технологии Тоҷикистои тавсия шудааст

ва гардиши башдуди онҳо; 2) ду нарх амал мекунад. Низомц пулии бимеглллӣ дар навбати худ ба се намуд ҷудо мешавад_;

• 
  низоми пулии параллелӣ. Дар доираи он қурби нисбиц байни тилло вл нуқра мувофиқи талаби бозор ва нархи бозо-рии ин филкзхо муайян карда мешуд.
  
• 
  низо.т пулии дугона. Дар доираи ин низом қурби нисбии байни тиллс за нуқраро давлат муайян мекард ва мувофиқи он сикказании тангахо аз тилло ва нуқра муқаррар шуда буд, Масалан дар мамлакатҳои аврупоӣ соли 1803 курби нисбии тиллою нукрз 1:15,5 муайян шуда буд, яъне арзиши як грамм тилло ба арзлши 15,5 грамм нуқра баробар буд /8, 157/.
  
• 
  иизоми пулии «лангаида». Дар ин низом тиллою нуқра во-ситаи қонуни муомилот бошанд ҳам, таносуби аслии қурбҳои он таъмин хзрда намешуд, зеро ҳукумат истеҳсоли беасоси тангаҳои нукрагиро барои пӯшонидани хароҷоти худ исти-фода мебург
  

Монометаллй ии низоми пулест, ки дар он як филиз (мис, нуқра, тилло! нақши эквиваленти умумиро мебозад. Дар як вақт дар муошиот дигар аломатҳои арзиш (бонкнотаҳо, пулҳон қогазӣ (хаз1::-:гдорӣ), тангаҳои филизӣ) низ иштирок доранД-Хусусиятҳо;? вн низом инҳоянд: 1) сикказании озоди тангахо аз як филиз (пшло ё нуқра); 2) амалкунии як нарх (тиллоӣ 6 нуқрагӣ).

Дар давоми асри XIX ва як қисми асри XX тилло Д^аР муносибатҳсн зрзшо - қарзӣ накдли асосиро бозида буд. ⁽^^гд^'₍. дарти тиллсн ба нуқтаи ниҳоии худ дар давраи аз соли 1^8 I

62

_м4рчӯи_2- МУОМИЛОТИ ПУЛИ ВА НИЗОМИ ПУЛИ

1014 расид- Низоми пулии монометаллӣ дар навбати худ 1° _{се ша}кли гуногун тақсим мешавад:

1. 
   стандарти тангаҳои тиллой;
   
2. 
   сгандартй хишти тиллоӣ: 3"» стандарти шиори тиллоӣ.
   

- сикказании озоди тангаҳои тиллоӣ, ки дар таркибашон

-ивази бемамоният ва бемаҳдуди аломатҳои арзнш (пулхоп когазӣ ва карзӣ) ба тилло;

• 
  ҳаракати озоди тилло дар байни мамлакатҳо;
  
• 
  мавҷуд будани захираи тилло дар марказҳои эмиссионӣ (бонкҳои марказӣ);
  
• 
  ҳамаи вазифаҳои пулро иҷро кардаии тилло.
  

мекард, ки захираҳои зиёди тиллоӣ доштанд (Англия, Фа-

ронса, Ҷог.он). Сикказании озоди тангаҳои тиллоӣ ва гарди-

ни озоди тилло вуҷуд надошт. Мувофиқи талаботи ин стан-

дарт тилло танхо ба намуди хишт (сабика) ба пул иваз кар-

^{а Ме}шуд. Масалан, дар Англия хишти (сабикаи) тиллоӣ 12,4

^{г в}азн дошт ва барои харидорӣ намудани он 1700 фунт стер-

Нг лозим буд, ки ин дар он вақт ниҳоят пули калон буд. Дар

би „^1аноаР^тн ншори тпллоӣ баъди ҷанги якуми ҷаҳон дар _ғ ^еРии давлатҳо (Австралия, Олмои, Дания, Норвегия ва Ла ^ ^{Ки да}Р ^{онхо сатхи} таваррум (инфлятсия) бениҳоят ба-ам ^{д ва МИК}Д°Р^И зарурии захираҳои тиллоиро надоштанд, ^й Мекард. Мохияти ин стандарт дар он буд, ки бонкнотаҳо

63

МОЛИЯВАҚАРЗ

«Убо.

ба шиорҳои тиллои, яъне ба асъори хориҷии ба тилло дилашаванда, иваз карда мешуд. Дар натиҷа вобастаги

рии як давлат аз давлати дигар ба вуҷуд омад. Баъди бӯҳ₀ °" иқтисодии ҷаҳонии солҳои 1929-1933 ҳамаи стандартҳои и'" нометализми тиллоӣ барҳам хӯрданд. Аз солҳои 30-ми ас XX дар ҷаҳон низоми пулии ба пулҳои карзии ба тилло ивач нашаванда асосёфта, ба амалкунӣ сар кард.

Низоми.пулии когазӣ-қарзӣ, ин низоми пулии имрӯзаест ки ба пулҳои қарзии ба тилло ивазнашаванда асос ёфтааст ва он баъди бӯҳрони иқтисодии ҷахонӣ аз солҳои 30-ми асри ХҲ амал мекунад.

Низоми пулии муосир бо хусусиятҳои зерин тасниф ме-шавад:

тлЩ

ги*

давЛ!

1. 
   барҳам додаии ивази расмии воҳиди пулй ба микдори муайяни тилло. Тилло аз муомилоти беруна ва дохилӣ пурра бароварда шудааст;
   
2. 
   нигоҳдории захираҳои тиллоӣ асосан дар бонкхои маркази (Бонки миллии Тоҷикистон), инчунин дар дасти шах-1 соии алоҳида дар намуди тангаҳо, сабикаҳо ва ҷавоҳироти тиллоӣ;
   
3. 
   ба муомилот баровардани пуяҳои накдӣ ва гайринакш дар асоси амалиётҳои қарзии бопкҳо ва инчунин вобаста о< афзоиши захираҳои расмйи тиллоӣ ва арзӣ;
   
4. 
   нигоҳдорй дар ннзоми пулии баъзе давлатҳо (ИМА, ' гия) дар қатори бонкнотаҳо пулҳои қоғазй (пулҳои хазинаДОР
   
5. 
   бонкнотаи бопки марказй нақши пули миляиро мебй
   
6. 
   дар муомилоти пулӣ рушд ва бартарии гардиши нақдӣ;
   

7) ташкилкунй ва рушди механизмҳои танзими ;

пулйю-қарзи. _г ^оя

Низоми пул ш муосир, аз сн ҷумла Ҷумҳурии Точи

аз ҷузъхои зерин иборат аст: .. прЯ

1. Номп воҳиди пулӣ. Номи воҳиди пули қопунан му⁴¹ ₀А

гардида, барои чен кардан ва ифода иамудани нархи м

64

ихо хизмат мекунад. Масалан, воҳиди пулии ИМЛ

хизматрасои^^ _{БританиЯ}и Кабир фунт стерлинги англисӣ, Фе-

Россия рубл, Ҷумҳурии Тоҷикистон сомонӣ мебошад

^"^Я"вохидхои пулӣ ба қисмҳои хурди мутаносиб тақсим

^уа' д_ар бнсёрии мамлакатхо низоми даҳии тақсимшавӣ

лмекунад. Масалан доллари ИМА ба 100 сеит, фунт стер-

дги англисӣ ба 100 пенс, рубли Федератсияи Россия ба 100

опейка, сомонӣ ба 100 дирам тақсим мешаванд. Дар давлатхои

пешинаи тоҷикон воҳиди пулӣ номи «динор», «дирам», «фу-

лус», «рубл» (ҳангоми дар ҳайати Иттҳоди Шӯравӣ будани

кишварамон)-ро дошт. Аз соли 1995 то октябри солп 2000 «руб-

ли тоҷикӣ» истифода шуд. Аз октябри соли 2000 пули миллии

ҳозира «сомонӣ» дар муомилот мебошад ва мувофиқи тала-

боти қонун «Дар бораи Бонки миллии Тоҷикистон» сомонӣ

воҳиди ягонаи пулии Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад.

2. Тартиби таъмин намудани воҳиди пулӣ дар мамлакатҳо

мувофики қонунгузории муқарраргардида амал мекуиад. Дар

Ҷумҳурии Тоҷикистон воҳидҳои пулии дар муомилот буда,

захираҳои молӣ, тиллоӣ, филизҳои қиматбаҳо, қогазҳои

атнок ва асъори озодтабдилшаваидаи Бонки миллии То-

:истон ва Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон таъминанд.

- • Механизми эмиссионӣ - ин тартиби аз тарафи конун-

гани ^Ме00Шад' Амалиётҳои эмиссиониро (барориш ва гириф-

РУЛ аз муомилот) бонкҳои марказӣ (танхо онҳо хуқуки

^мақ_0![| ^мУ°милот баровардани бонкнотаҳоро доранд) ва

^иЧроия_и^ГИ.^{ХаЗИНадорӣ дар давлат}*^ои алоҳида (мақомоти Филид₀ ^{Давлати}' ^ки "улҳои қогазии майда ва тангахои аз ^эМис ^{с1рзон таие}Р^шУДаро мебарорад) амалӣ менамоянд.

^р0ҳамц_пп^И5'^{И бонкн}"таҳо аз тарафи бонкҳои марказӣ бо се ,) *^Ли Мега_РДа_д:

3) бо барориши бонкнотаҳо ба воситаи ивазн онҳо ба асъ-ори хориҷй.

Дар Ҷумхурии Тоҷикистон танҳо Бонки миллии Тоҷикистон мувофиқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи Бонки милли Тоҷикистон» ҳуқуқи чоп, ба муомилот баровардан ва аз муомилот гирифтани воҳидҳои пули миллиро дорад.

4. 
   Сохтори ҳачми пули дар муомилот буда. Ин сохтор та-носуби пулхои нақдӣ ва гайринакдӣ (масалан, 20:80 - яъне аз ҳаҷми умумии дар муомилот буда 20 фоизаш пулхои накдӣ ва 80 фоизаш пулҳои гайринақцӣ аст), инчунин таносуби байни воҳидҳои алоҳидаи пулиро дар гардиши умумии пулӣ ифода карда, маънои ҳиссаи воҳидҳои пули алоҳида дар ҳаҷми уму-мии пулҳои накдро дорад. Масалан, барои таъмини дурусти талаботи муомилот бо воҳидҳои пулӣ зарур аст, ки дар он 100 сомониҳо 8 фоиз, 50 сомониҳо 13 фоиз, 20 сомониҳо 15 фоиз, 10 сомониҳо 19 фоиз, 5 сомониҳо 16 фоиз, 1 сомониҳо 18 фоиз ва дирамҳо 11 фоиз бошанд (/8, 166/.
   
5. 
   Тартиби банақшагирни гардиши иул бо максади пешби-ннн вазъи иқтисодии кишвар низоми нақшаҳои гардиши пул, мақомотҳои ин нақшаро тартибдиҳанда, масъалахои ба воси-таи ин нақшахо ҳалшавандаро дар бар мегирад.
   
6. 
   Механизми танзими пулию карзӣ - ин воситаҳои гуно-гуни танзими пулию қарзӣ мебошад, ки барои нигохдории уст^вории гардиши пул ва вохиди пули миллӣ истифода меша-ванд. Бонкхоп марказӣ, аз он чумла Бонки миллпи Тоҷикпстон воситаҳои зерини танзими пулию қарзиро ба монанди каму зиёдкунии фоизи қарз, тагйирдиҳии меъёри захираҳои ҳатмӣ. меьсри бозтамвил, амалиётҳо дар бозори кушода (бо қогазҳои кимматнок), маҳдудкуниии ҳаҷми қарз ва гайраро истифода мебарад.
   
7. 
   Тартиби м^аиян намудани курби пули миллӣ - ин тано-суби пули миллӣ ба асъори дигар мамлакатҳо мебошад (ма-салан 1 доллари ИМА = 4,36 сомонӣ)
   

МАВЗУИ 2. МУОМИЛОТИ ПУЛИ ВА НИЗОМИ ПУЛИ

1. 
   Муомилоти пулӣ чист?
   
2. 
   Талабот ба пул дар кадом ҳолатҳо ба вуҷуд меояд?
   
3. 
   Шаклҳои муомилоти пулиро номбар намоед.
   
4. 
   Хусусиятҳои муомилоти пули накдӣ ва ғайринақцӣ дар чист?
   
5. 
   Институтҳои қарзӣ барои идора намудани муомилоти пулии нақдӣ кадом қоидаҳоро бояд риоя намоянд?
   

7. 
   Принсипҳои ҳйсоббаробаркунии гайрииақдиро ном-бар кунед.
   
8. 
   Кадом намудҳои асосии ҳисоббаробаркунии гайринақдӣ Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон истифода мешаванд?
   
9. 
   Ҳисобббаробаркунии ғайринақдӣ бо истифодаи супо-ришномаи пулдиҳӣ дар кадом ҳолат истифода мешавад?
   

П- Бартарии шакли аккредитивии ҳисоббаробаркуниҳо нисбати дигар шаклҳо дар чист?

12. 
    Агрегатҳои пулӣ чист ва дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ^1анд агрегати пулӣ истифода мешавад?
    
13. 
    Моҳияти иқтисодии қонуни муомилоти пулӣ дар чист?
    
14. 
    Суръати гардиши пул бо кадом роҳҳо ҳисоб карда ме-■иавад?
    

15. 
    Моҳияти коэффитсиенти монетикунонӣ дар чист ва он чи тавр хисоб карда мешавад?
    
16. 
    Моҳияти мултипликатори бонкӣ дар чист?
    
17. 
    Кадом намудҳои низоми пулиро медонед?
    
18. 
    Стандартҳои низоми пулии монометаллиро номбар кунед.
    
19. 
    Низоми нулии биметаллӣ ба кадом намудҳо ҷудо ме-шавад?
    
20. 
    Хусусиятҳои низоми пулии қогазй-қарзиро номбар ку-нед.
    
21. 
    Низоми пулии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз кадом ҷузъҳо иборат аст?
    

а) амонатҳои мӯҳлатноки ахолӣ дар БДА ҶТ «Амо-

б) пулҳои накд;

в) шаклҳои гуногуни амонатҳо дар ташкилотҳои
қарзй;

г) вомбаргҳои Бонки милии Тоҷикистон.

2. Суръати гардиши пул ин:

а) таносуби ММД ба ҳаҷми пул;

б) таносуби ҳаҷми пул ба ММД;

в) таносуби ММД ба даромади миллӣ;

г) таносуби ҷамъи қарзҳои додашуда ба ММД

а) ба тилло;

б) ба нуқра;

в) ба пулҳои қогазӣ;

г) ба нуқра ва тилло
вобаста карда шудааст.

68

МАВЗУИ 2. МУОМИЛОТИ ПУЛИ ВА НИЗОМИ ГГУЛИ

а) ҷамъи нархи молҳо ба суръати гардиши пул;

б) афзоиши ММД бо назардошти суръати таваррум
ба суръати

гардиши пул;

в) даромади миллӣ ба ҳаҷми пул;

г) маблагҳои дар ҳисобҳои бонкӣ буда ба ҳаҷми ми-

а) ҳаракати пул дар вақти иҷрои вазифаҳои ои дар

б) ҳаракати пул дар вақти аз як ҳисоб ба ҳисоби ди-

в) ҳаракати пул дар вақти гузаронишҳои ҳисобдорй

г) ҳаракати пулҳои накд бе ивазкунии соҳиби он

а) ҳаҷми пул;

б) талабот ба пул;

в) муомилоти пулӣ;

г) гардиши пул.
номида мешавад.

7. Дар кадом шакли низоми пулии монометаллӣ сикказа-
^н,1и озоди тангаҳои тиллоӣ ва ҳаракати озод» тангаҳои тиллоӣ
^ал»ал мекард?

а) стандарти хишти тиллоӣ;

б) стандарти шиори тиллой;

в) стандарти тангаҳои тиллоӣ:

г) стандарти хишти тиллоӣ ва шиори тиллоӣ.

64

МОЛИЯ ВА ҚАРЗ

а) низоми гардиши пулҳои ҳақиқй;

б) низоми гардиши пулҳои қарзӣ;

в) низоми гардиши пулҳои қогазӣ;

г) низоми гардиши пулҳои филизӣ.

9. Дар кадом намуди низоми пулии филизӣ бонкнотаҳо ба
тилло бемамоният ва бемахдуд иваз карда мешуданд:

а) низоми пулии лангандаи биметаллӣ;

б) стандарти тангаҳои тиллоӣ;

в) монометаллии нуқрагӣ;

г) низоми пули параллели биметаллӣ.

10. Шаклҳои муомнлотн пулн инхоянд;

а) нақдӣ;

б)гайринақдӣ;

в) нақдӣ ва гаринақдӣ;

г) қарзӣ.

11. Ба пулхои накдӣ инҳо дохил мешаванд:

а) фақат бонкнотаҳо:

б) тангаҳои тиллоӣ;

в) фақат пулҳои қогазӣ(хазинадорӣ)

г) бонкнотаҳо, пулҳои қогазӣ(хазинадорӣ) ва тангаҳои

а) мувофиқи он пулдиҳанда барои аз суратҳисоби хуД

б) мувофиқи он пулдиҳанда ба бонки худ фармо-

МАВЗӮИ 2. МУОМИЛОТИ ПУЛИ ВА НИЗОМИ ПУЛИ

в) мувофиқи он пулднҳанда барои аз суратҳисоби худ
ба суратҳисоби пулгиранда гузаронидаии маблаги
муайян ба бонк супориши даҳонӣ медиҳад;

г) мувофиқи он пардохт бояд аз тарафи бонки му-

13. Чек бояд дар давоми на дертар аз:

а) 10 рӯз;

б) 5 рӯз;

в) 7 руз;

г) 30 руз

барои нардохт намудан ба бонк пеншнҳод карда шавад.

14. Бартарии шакли аккредитивии ҳиеоббаробаркуниҳо иис-

а) кафолати пардохти пули мол дода намешавад;

б) кафолати пардохти пули мол дода мешавад ва
пардохт фақат баъди ҳамлу нақли он амалӣ карда
мешавад;

в) пардохти маблағи мол дар шакли нақдӣ ҷараён

г) пардохти маблаги мол дар шакли гайринақдӣ ва

15. Кортҳои кредитӣ ба миҷозон нмкоиияти гирифтани:

а) қарзи кӯтоҳмуддати маҳдудро аз бонк ҳангоми на-
расидани маблаги дар корт буда медиҳанд;

б) пули накдро аз банкоматҳо ва имконияти ҳисобӣ

в) фоиз аз депозитҳо (амонатҳо) ба воситаи бонко-

г) қарзи дарозмуддатро аз бонк ҳангоми нарасида-

.. • «изоми пулие, ки дар он як филиз накши эквивален-УМумиро мебозад:

71

МОЛИЯ ВА ҚАРЗ

а) биметаталлӣ;

б) монометаллӣ;

в) параллелӣ;

г) ланганда
номида мешавад.

17. Низоми пулии қогазӣ-карзӣ, пн нпзоми нулип имрӯзаеот

а) ба пулҳои карзии ба тилло ивазнашаванда асо I

б) ба пулҳои когазии ба тилло ивазшаванда асосё4-|

в) ба пулҳои электроиӣ асос ёфтааст;

г) ба пулҳои гайринакдӣ асос ёфтааст.

18. Дар Ҷумҳурии Точикистоп агрегатҳои пулни зерин нс-

а) М₀;

б)М₀ М,, М, ва М,_х;

в) М,,М,;

г) М₀, М,, М₂
истифода мешавад.

19. Эмитенти пули миллии Ҷумҳурии Точикистон - сомони-

а) боикҳои тиҷоратӣ;

б) Бонки миллии Тоҷикистои;

в) Вазорати молияи ҶТ;

г) Вазорати рушди иктисод ва савдои ҶТ

20. Коэфитсиенти монетикуноий ип:

а) таносуби ҳаҷми пул ба ММД; _уд4

б) таносуби ҳаҷми пул ба ҷамъи амонатҳои ч^аЛ

г) таносуби ҳаҷми пул ба ҷамъи қарзҳои Д⁰-³

72

-,_и -, муомилоти пули ва иизоми пули Масъалаҳо

дгар ар ^ _{млн сом01Ш;} арзиши молҳои (корҳо, хиз-

ҳо) ба карз фурӯхташуда, ки мӯҳлати пардохташон

"чст 21 млн. сомонӣ, пардохтхо аз рӯи ӯхдадорихои

ЯОмлн сомонӣ, арзиши ӯҳдадориҳои байниҳамдигарӣ

Умлн. сомонй, суръати гардиши пул ба 10 баробар бошад,

пори зарурии пул барои воситаи муомилот ҳисоб карда

щавад.

(агрегати М,) = 1409,885 млн. сомопӣ. Суръати гардиши пул

хисоб карда шавад.

3. Агар ММД = 17609,3 млн. сомонй, хаҷми пул (агрега-

еити монетикунонӣ ҳисоб карда шавад?

4. Пулҳои накди дар муомилот буда, 824470 ҳазор сомонӣ,
пулҳои дар ҳисобҳои чории бонкӣ будаи корхонаву муассисаҳо

,олй 220000 ҳазор сомонӣ ва пасандозҳои мӯҳлатноки ахолӣ >нкҳои тиҷоратӣ 43646 ҳазор сомониро ташкил диҳад, агрегати пулии М, ҳисоб карда шавад?

Лгрегати пулии М, = 1454,99 млн. сомонӣ, пул дар су-эхои бонкӣ бо асъори хориҷӣ 35294.0 хазор доллари РИкоро ташкил диҳад М,_х ҳисоб карда шавад? хазин- ^саР^шавии рӯзи амалиётӣ бакияи пули накдй дар

^:)ҲибкороГ^{ИШИИ б}°^НК " ^{32 МЛН}' ^сомонӣ' ^Аз корхонахо ва
*измат мГ,"' ^{КИ (}1^{Ж1Шал б}'«* онҳо дар давоми рӯзи амалиётӣ
_ "-Р^сонал 107 ^ , -

^Ц'Р Хамон пӯ- к сомони пули накди ворид шуд.

^{1 ба}Қияи хо. ^{НК 184,9 млн}- сомонй пули накдй дод. Ме-*азина ^{адИаИ Гардишии} бонки мазкур 40 млн. сомонӣ. ^1е'^г Кадом'<^{И Гарлиши}Р° дар анҷоми рӯзи амалиётӣ хисоб «>Раҳоро бонк бояд андешад?

73

МОЛИЯВЛҚЛРЗ

Истияоҳот ва мафҳумҳо

аао пи^тг, _

'Рои
Муомилоти пули - ин ҳаракати пул дар вақти ц вазифаҳои худи он дар шакли накдӣ ва ғайринакдй мебо

»* ^- ""щач

Муомилоти пулии нақди - ин гардиши пулҳои накдй

пулҳои қогазй (хазинадорӣ), бонкнотаҳо ва тангаҳои ф_Ип ^Н-

мебошад.

Муомилоти пулии гайринақдӣ - ин ҳаракати пулҳои ғайп накдӣ дар ҳисобҳои бонкӣ мебошад.

Супоришиомаи пулдиҳӣ - шакли ҳисоббаробаркуниест ки мувос1)иқи он пулдиҳанда барои аз суратҳисоби худ бя суратҳисоби пулгиранда гузарошщани маблаги муайян ба бонк супориши хатгй медиҳад.

Аккрсдетин - \т ӯҳдадории пуяни шартиест, ки бонки онро| бароварда (бонки эмитент) бо сунориши пулдиҳанда адо на-| мудани пардохтро ба манфиати пулгиранда бо нишон дода-ни аз тарафи пулгиранда ҳуҷҷатҳои ба шартҳои аккредетив мутобиқро ба худ мсгирад ё ки ба бонки иҷрокунанда, ҳуқухя иҷро намудани чунин пардохтро медиҳад.

Коршҳои бонкӣ - воситаи ҳозиразамони ҳисоббаробаркунй
буда, ба ҷои пулҳои накду чекҳо истпфода мешаванд. Барорат
дагони (эмитенти) кортҳои бонкӣ дар қаламрави ҶГ ооню.
ва дигар ташкилотҳои қарзй, ки иҷозатномаи Бонки милл^
Тоҷикистонро доранд, буда метавонаид. Кортҳои бонк
кортҳои кредитӣ, дебетӣ ва махсуси дохилибонкӣ такси
шаванд. ₃„|

Кортҳои кредитӣ - ба миҷозон имконияти гирифтаня <■ ■
кӯтоҳмуддати маҳдудро аз бонк ҳангоми нарасидани м
дар корт буда медиҳанд. _йКДро|

Кортҳои дебетӣ - ба доранди он гирифтани пули ' ^
аз банкоматҳо ва имконияти ҳисобӣ намуданро Д^а"
маблаги дар корт доштааш медиҳанд. .. (,о#'\

Инкассо - (аз калимаи лотинии тса$$ао) ин амали ^ф киест, ки ба воснтаи он бонк (боикп эмитент) бо супор , дя ҳнсоби мнзоҷ дар асоси ҳуҷҷатҳои ҳисоботӣ амалхор

74

■ пуддиханда иҷро менамояд. Ҳисоббаробаркуниҳо

°боАармоиши пулдиҳанда (бо аксепт- тартиби изҳори

а ё норозигии харидор) ё бе фармоши он (бо тартиби

^{Ӣ Ъ})амалӣ мегардад ва супоришиомаҳон инкассо, ки пар-

онхо бе фармоши пулдиҳанда (бо тартиби баҳснопазир)

амалй мегардад, иҷро мешаванд.

Хачми пул - ин ҷамъи пулҳои накдию ғаиринакди ва уҳда-

орихои молиявй (вомбаргҳои давлатй ва сертяфикатҳои та-

андозии бонкҳо) мебошад, ки алоқахои иқтисодии мамлака-

тро хизмат мерасонад ва ба шахсони вокеӣ, ҳукуқӣ ва давлат

тааллук доранд.

Агрегатҳои пулӣ - дар омори молиявӣ барои баходиҳӣ ва

тахлили тағйирёбии хаҷми пул дар сана ва давраи муайян ис-

тифода мешавад. Агрегатҳо аз рӯи камшавии ликвиднокии

воситахои пулии гуногуни ба онҳо дохилшаванда ба тартиб

оварда шудаанд. Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон чор агрегати

- М₀, М,, М₂ ва М_:х истифода мешавад.

1Ҷми пулро дар муомилот муайян менамояд: ҳаҷми

Р муомилот ба микдори молҳо ва хизматҳои дар бозор

Да, инчунин сатҳи нархи молҳо ва тарифҳо мута-

'^Да)- ки нақщи ^{а а3 Щакли П}У^Л (Филизӣ ё аз коғаз сох-

°^Ми нулии когазй-қарзй.

75

МОЛИЯ ВА ҚАРЗ

Низоми пулии филизӣ - кн низом ба пулҳои ҳақиқй (нуқрагӣ, тиллоӣ), ки ҳама вазифаҳои пулро иҷро мекунанд асос ёфта-аст ва вобаста ба истифодаи як ё якчанд намуди пулҳои фи-лизии ба сифати эквиваленти умумӣ қабулшуда ба шаклҳои бимметаллӣ ва монометаллӣ ҷудо мешаванд.

Биметоллӣ • ин низоми пулиест, ки нақши эквиваленти уму-миро ду намуди филиз - тилло ва нуқра ё мис ва нуқра иҷро мекунад ва он ба се намуд ҷудо мешавад: 1) низоми пулии параллелӣ; 2) низоми пулии дугона; 3) низоми пулии ланганда.

Мопомепшллӣ - ин низоми пулиест, ки дар он як фйлиз (мис, нуқра, тилло) нақши эквиваленти умумиро мебозад ва дар навбати худ ба се шакли гуногун тақсим мешавад: 1) стан-дарти тангаҳои тиллоӣ; 2) стандарти хишти тиллоӣ; 3) стан-дарти шиори тиллоӣ.

Низоми пулии қогозӣ-қарзӣ - ин низоми пулии ирӯзаест, ки ба пулҳои қарзии ба тилло ивазнашаванда асос ёфтааст. Низоми пулии муосир, аз он ҷумла Ҷумҳурии Тоҷикистон аз чузъҳои зерин иборат аст: номи воҳиди пулӣ; тартиби таъмин намудани воҳиди пулӣ; механизми эмиссиокӣ; сохтори ҳаҷми пули дар муомилот буда; тартиби банақшагирии гардиши пул бо мақсади пешбинии вазъи иқтисодии кишвар; механизми танзими пулию. қарзӣ; тартиби муайян намудани қурби пули миллӣ; риояи тартиботи кассавӣ дар хоҷагии халқ.