Қазақ Ұлт-азаттық ҚОЗҒалысы
жүктеу/скачать 3.86 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 19 қараша.
- Осы айдың орта шені.
- 22 қараша.
- Қараша.
- 7 желтоқсан.
- 20 желтоқсан.
- Сол Осы айда.
- 1945 жыл. Қаңтар – Қыркүйек . 1 қаңтар.
Осы күні 8-соғыс районының майданының қолбасы өзіне қарасты әуе функітпунктіне Жың ауданында аэродром салып, жаяу әскермен қосылып, Ілеге көмектесіп, соғыс жүргізу жөнінде бұйрық шығарды. 16 - -18 қараша. 16 қарашада , Моұаңғұолкүре ауданындағы ГоминдаңГоминдаңның армиясы мен үкімет қызметкерлері аудан қалашығын тастап, оңтүстік Шынжаңға қашты. Бұрынғы ойрат- моаңғол баталионбатальонының бастығы Ошыр набын бұдан хабар алған соң, адам жіберіп Құлжамен байланыс жасады. Енді бір жақтан жЖүздеген құралды адам ұйымдастырып, 18 қарашада Шаты маңында торуылдап соққы беріп, МаңғолМонғол күре ауданының әкімі сияқыларды атып өлтірді. Олардан. оОндаған адам қашып құтылды,ғаннан сырт, қалғандары түгел тізе бүкті. Өздіктерінен ұйымдасқан бұл қарулы қосын жеңіске жеткеннен кейін, Моңғолкүре партизандар қосыны болып ұйымдасып, ілгерінді-кейінді Мұзарт асуын қорғап жатқан ГоминдаңГоминдаң армиясының екі баталионбатальонының МаңғолМонғолкүре ауданына жасаған үш реткі шабуылын ойрандаптойтарып, ГоминдаңГоминдаң армиясының оңтүстік Шынжаңнан Моаңғоголкүре ауданы арқылы Құлжаға көмектесетін жолын кесіп тастады. 17 қараша. «Уақыттық үкіметУақытша үкіметтің» орнаған орган газеті - – -«Азат Шығыс ТүркістанТүркістан газеті» мекемесі құрылды. Мекеме бастығы Қабиып Бернашев болды. ГҒазет сол күні Құлжада ұйғырша, қазақша, орысша, ханзужандуша (қытайқҚытай тілінде (Ерікті Шығыс ТүркістанТүркістан» деген атпен) төрт тілде ресми басылым ретінде таралды. Осы күні Шынжаң өлкелікӨлкелік өкіметіүкіметінің №71-жорлалар мәжілісі: жер-жерде көтерілген құралды көтеріліске әскери, саяси жақжағытан қатар кірісу бағытын қолданып, құралды күшпен жаныштаумен бірге «көңіл аулау комисиякомиссиясын» құрып, шығыс, батыс бағыт, Іле, Тарбағатай, Алтай, Қарашәр бағытына і – алты үлкен топ ұйымдастырып, жер-жерге барып «көңіл аулау» қимылын жүргізу ұйғарылды. Сол кезде Іле аймағының көп бөлігі азат болғандықтан, Іле аймағына баратын «көңіл аулау» тобы Жың, Бұратала, Арасан өңірінде ғана қимыл жасады. 19 қараша. «Уақыттық үкіметУақытша үкіметтің» оқу-ағарту мекемесі құрылды. Бастығы Қабиып Берназарев, орынбасары Сәйфидпиден Азиези1 болды. 20 қараша. «Уақыттық үкіметУақытша үкімет» құлақтандыру шығарып, онда былай деп көрсетті: «Қоғамда тонаушылық, ұрлық, алдамшылық, өсек-аяң үнемі туындап отырғандықтан «Уақыттық үкіметУақытша үкімет» әр ұлттың беделді адамдарынан ерекше әскери сот құрып, халықтың қалыпты тұрмысына зиян салған барлық делоларды істерді қарауға және бұзықтарды жазалауға жауапты болуды ұйғарды». Осы күні «Уақыттық үкіметУақытша үкіметтің» партизандар қосынынын бас штабы Ердеге2 бір партизандар отрядын бастап, Құлжадан шығып, Чиңшұихызы арқылы Бұратала ауданына барып, ГоминдаңГоминдаң үстемдігіне қарсы үгіт қимылдарын жүргізіп, жергілікті халықты партизандар қосынына қатынасыптартып, күшін санын молайту туралы бұйрықғын берді. Қарашаның орта шені. Фатих Мүсілімов: Мансұр Ломииовты1 Керім Ажымен2 бірге Сүйдың, Чиңшұихызы, Лусаугу, Мушұитайизы өңірлеріндегі дүнген ұлты жиі қоныстанған қыстақтарға барып, үгіт айтыпжүргізіп, аттанысқа келтіріпкүреске , 50 елуден астам адамы бар дүнген партизандар отрядын жасағын ұйымдастыруға жіберді. Осы айдың орта шені. «Уақыттық үкіметУақытша үкіметтің» партизандар қосынының бас штабы: Лусаугуден бөлімше штаб бөлімшесін құруғады, әрі Құлжаданғы бір партизандардың үлкен бір отрядын жасағын шығарып, оны Лусаугу, Сүйдуң, Хуизу партизан отрядымен жасағымен қосып, 4 үлкен отряд жасақ етіп құрып, әрбір үлкен отрядке жасаққа төрт жүздей адам беріп, Қорғас, Сүйдүң, Күре қатарлы жерлердегіге ГоминдаңГоминдаңның қарауылшы күзетші армиясын жеке-жеке қоршап, жЖою міндетін тапсыруды ұйғарды. Осы айдың орта шені. «Уақыттық үкіметУақытша үкімет» шешім жасап, Құлжа аудандық үкімет мекемесінті ұйымдастырып, оны басқаруға Тайып ахунды қойды. Осы айдың орта шені. Моаңғолкүре ауданын партизандар қасынықосыны меңгеруіне алған хабар азат еткенінен хабардар болған Текес ауданының тұрғынждары өре көтерілді. да тарағаннан кейін, жерлік малшылар жабал өздіктерінен үн қосты. ГоминдаңГоминдаңдық Текес ауданының әкімі Сау яң су әскерлер мен үкімет қызметкерлерін бастап, ертіп қалашықты тастап, Тоғызтарау ауданына қашып кетті. Осы айдың орта шені. ГоминдаңГоминдаңның Сұмыл ауданындағы әскерилері мен , әкімшілік күштері Сұүмбіл қалашығын (кәзіргіқазіргі Алтынбұлақ қалашығы) иелеп жатқандықтан да, «Уақыттық үкіметУақытша үкімет» Лунилуда (ШЧапшчал сібе автономия ауданының аудан қалашығыорталығы) Сүмбіл ауданында үкімет құруды ұйғарып, оны басқаруға Жаң дышанды тағайындады. Осы айдың орта шені. «Уақыттық үкіметУақытша үкіметтің» шешімімен жасап Нылқы аудандық үкіметі ұйымдастырпылып, басқаруға Фатих Мұсылісовты тағайындалды. 19 - -20 қараша,. 19- қарашада Могутнов Лусаугу партизандар отряджасағынындағы 400 адамды бастап, Қорғас қалашығын қоршауға алды. 20 -ққарашада күні таңсәріде, қалашыққа шабуылға өтіп, төрт сағат қиян кескіқиян-кескі шайқастан кейін ып, қарауылшы күзет әскерлерініңдің 300 үш жүздей адамын жойып, аудан орталығынқалшығын алды. Іле-шала үш бағытқа бөлініп, бір бағыттағылары – Кеңсайды қорғап жатқан паризандар отрядына жасағына көмекке барды, бір бағыттағылар – Құлжаға барып, аэродромды қоршауға алу шайқасына қатысты, бір бағыттағыларды – Могунов Могилев бастап, Сүйидің қалашығын дағы қоршап шабуылдау шайқасқа араластыына барып қатынасты. 22 қараша. «Уақыттық үкіметУақытша үкіметтің» шешімімен жасап, Текес аудандық үкіметтін ұйымдастырылып, үкімет құрып, басқаруға Тоққожаны тағайындады. Осы күні Жу шау ляң жаңадан келген 45- двизиядивизияның командирі Шие ии фыңға Тұрпан ауданындағы (Тұрпан қаласы) екі полкті бастап Жың ауданына барып, Құлжаға көмекке баруға ды күтіп тұруды бұйырды. Осы күні Қорғас қалашығын партизандар қосыны басып алғанын, хабар, ал Құлжа аэродромы партизандардың қат-қабат қоршауында қалғанынан хабар алғанды естігеннен кейін, Жу шауляңЖу шау ляң Ду ды фуды Құлжаға қосаса жіберіп, Құлжадағы қарауылшы шекаралық күзет әскерінелерге қолбасшылықты күшейтуге белгіледұмтылдыі. Жу шау ляңның оған тапсырған міндеті – қоршаудағы әскери бөлімдерді қайта реттеп, аэродромды, Гүұиуаңмяуды, Айранбақты мықты қорғап, көмекші әскерлер барғаннан кейін Құлжа қаласын районын селбесе отырып қайтарып алу еді. Әрі, әуе арқылы әскери бұйымдарды үзбей жеткізіп тұруға уәде берді. Ду ды фу жан-жақжағытан қоршауда қалған Құлжа аэродромына сол күні жетіп бардыкелді. 23 қараша. Ду ды фу аэродромда әскери істер мәжілісін ашып, Ду ды фу қолбасшы, Сау ры ляң қолбасының шылық орынбасары болған болдып бекітіліп, бірлескен қолбсқолбасшылық штаб құрды. Ли чиге: бір баталионбатальон әскери күшпенті бастап Құлжа аэродромын берік сақтауды, Пың жұниеге: үш баталионбатальон әскери күшті бастап Айранбақты қорғауды, Жяң шуан чуан бір баталионбатальон, бір рота әскери күшпен Гүйуұюаңмяуды берік қорғауды белгіледітапсырылды. 24 қараша. Әлихан төре Кеңес одағыКеңес Одағындағы Қазақстанға хат жазып, көмекке қару жарақ, оқ-дәрі шешім етуді талап етті жіберуді өтінді. Хатта оның бодауына: «уақыттық үкіметУақытша үкімет» халықтыңтың жылуға атаған нәрселерін мүліктерін немесе оның орнына мал береді» деді. 25 қараша. Жяң жие шы У жұң шин мен Жу шау ляңға хат жазып, әскери істерді орналастыру жөнінде мынадай нұсқау ұсыныс берді: (1). Құлжа төңірегіндегі әскери күшті топтай отырып, белсене шабуыл жасап, Құлжаны және басқа жерлерді кешіктірмей қайтарып алу, өйтуге шама жетпесе, онда Құлжада тіресудің ұзақ уақыттық жоспарын жасау керек, өзге бір мемлекет араласса одан алаңдамау керек;. ( 2). Құлжаға жіберілген әскери бөлімдерден басқа әскери күштерді бұрынғы жоба бойынша орналастырып, Үрімжіден Иұимынге дейінгі шығыс үлкен жолдың қорғанысын күшейту, оңтүстік Шынжаң мен солтүстік Шынжаңдағы маңызды межерлерді берік қорғап, «бандылық дерттің» басқа жерлерге тарауынанмауына қатаң сақтану керек;. (3). Ресеймен дипломатиялық істерді сол жердің өзінде жүргізуістеу, егер жылт еткен үміт болатын болса, экономикалық істестік байланысқа жағында мүмкіндігінше кең жол беру арқылы териториятерритория мен иелік құқыққұқықты қорғап қалу керек. (4)4. Шынжаңның жер-жерін барлық саяси және әскери тәсілдерді қолдарғанып, берік игеру керек. Үрімжінің маңындағы бекіністі өте-мөте бұрынғы аэроплан жөндеу ремонттау зауодзавоауыдты мен аэродромды қорғау жұмысына тез кірісу керек.
27 қараша. «Уақыттық үкіметУақытша үкіметтің» шешімімен жасап, Моаңғолкүре аудандық өкіметіүкіметін құрылып, басқармаға Сайдолла Мақсұмды тағайындады. Қарашаның аяқ шені. «Уақытша үкіметУақытша үкіметтің» ұсынысы бойынша Владимир Козлов бастаған және пен Владимир Степанович бастаған Кеңес одағыКеңес Одағының екі кеңесші тобыақылшылары үйірмесі (шартты белгілері №1, №2 үй) Құлжаға келді. Осы айдың аяқ шені. Гау уи мен Сүмбіл ауданының әкімі Дұң жян чиу Сүмбіл ауданындағы ГоминдаңГоминдаң әскерлері мен үкімет қызметкерлерін бастап, аудан қалашығын тастап, Іле өзенінен өтіп, Сүйдың ауданының Күре жамбылына қашып барды. Осы айдың аяқ шені. «Уақыттық үкіметУақытша үкіметтің» шешімімен жасап, Күнес аудандық үкіметі ұйымдастырылып, үкімет құрып, оны басқаруға Жайырбек ті тағайындады. Осы айдың аяқ шені. Жу шау ляң жұрт көңілін орнықтырып, қауіпті жағдайдан құтылып, Үрімжіні қорғап қалу үшін 29-құраманың әскери күшін батысқа бір-ақ тұтас көшіру жөнінде бұйрық берді. Нақты орналасуы мынадай: (1) жаңа 2-корпустың штабын Үрімжіден Шихуға көшіру. 29-құраманың штабын Құмылдан Үрімжіге көшіру. 42-корпустың штабын Жючжюаннан Құмылға көшіру;. (2) Ууиді қорғап тұрған уақыттық 56-двизиядивизияның полкін Шынжаңға әкеліп, Үрімжіге көмекті күшейткөбейту. 29 қараша. Ли иұи шяң әскери бөлімді бастап Жың ауданына келіп, Кеңсайдан Іле өзенінің аңғарына жорық жасап, Құлжаға көмектесу жөнінде соғыс жоспарын жасады. Іле уәлиі Зе шу пиң онымен бірге Жыңға келіп, Іле аймақтық уәли мекемесін Жың ауданында құауыстырып, «көңіл аулау» қызметін істедіжүргізді. Қарашаның соңы. Құлжа аэродромын қоршап тұрған партизандар қосыны аэродромның сымсыз радио станциясын басып алып, аэродромды минаметпен атқылады. Осыдан бастап ГоминдаңГоминдаң ұшағы ұшып-қона алмай қалды да, әуеден керек-жарақ тастауды өзгерттітоқтатты. Партизандар қосыны қоршауды барған сайын тарайтып, әуені оқпен торлап отырғандықтан да, әуеден тасталған заттың оннан сегіз, тоғыз бөлегі партизандардың қолына түсіп тұрды. Қараша. «Уақытшатық үкіметтің» ішкі істер меңгермесіІшкі істер меңгермесі мекемесі құрылды. Бастығы АбдыкерімӘбдікәрім Аббасов болды. Осы күні «Уақыттық үкіметУақытша үкімет» шешім жасап, «Уақытша үкіметтің» шешімімен Қорғас аудандық үкіметін ұйымдастырылпп, басқаруға Мамет Ажыны тағайындады. 1 - -15 желтоқсан. 1- желтоқсанда Ли иұи шяң Кеңсайды шабуылмен алып, Үрімжі - -Іле тас жолын ашып, Құлжаға көмектесетін соғыс жоспарын атқаруға жүзеге асыруға кірісті. Сантайдан жіберген әскери бөлімдер Жаңа Аартайға шабуыл жасап, сәтсіздікке ұшырадығанда жеңіліп қалды. З- желтоқсанда Ли иұи шяң: запас қосалқы 7-двизиядивизияның командиріыныің орынбасары Ху шың яңды, жаңа 45-двизиядивизияның 3- -полкінтің командиріы Ху уын сыны Сыминтузыға барып, алдыңғы шепке қолбасшылық орнын құруға етуге жіберді. 4- желтоқсанда Ли иұи шяң Сыминтузыға өзі барып, соғысты майдан жайын бақылады. 6- желтоқсанда Жаңа аАртайға тағы шабуыл жасалды. Екі жақжағы төрт күн қиян-кескі шайқасып, партизандар қосыны қайсарлықпен тосқауылдап соққы берді. 9- желтоқсанда жау жүректер еріктілер отряджасағын ұйымдастырып, екі ұшақтың қорғауында Жаңа Аартайға екпінмен соққыласа да болмадышабуылға шықты. Алай-дүлей қарлы боран соғып, температура отыз градус нөолден төмен түскендіктен, оның үстіне әскери бөлім ауыр шығынға далғаұшырағанндықтан амалсыз шегініп Сыминтузаға қайтып келді. 15- желтоқсанда запас қосалқы 7- -двизиядивизия алдыңғы шептен қолбасшылық орны Дахянзыға шегінді. Сонымен Кеңсайиды шабуылмен алып, Үрімжі - – -Іле тасжолын ашып, Құлжаға көмек беру үшін жасалған жарты айлық соғыс , жеңіліспен тынды. 3 - -25 желтоқсан. 3 -желтоқсанда Могилевтіңунов, Мәнсұр Ломииевтің партизандар үлкен отряды құрамасы Сүйдүң қалашығына шабуылды бастады. Ондағы ГоминдаңГоминдаң әскери бөлімдері өлермендене қарсыласқандықтан, шабуыл ұзаққа созылды. 25- желтоқсанда ұсыныс бойынша шақырумен келген Кеңес одағыКеңес Одағының құрлысқұрылыс әскерлері бөлімінің селбесуіменнде, қорғанды жарылғыш дәрімен талқандап, бүкіл қалашықты иеленді. ГоминдаңГоминдаң армиясының 50-ротасын жойды. Аудан әкімі мен орынбасарын тұтқындады. Қалашықтағы қытайэтникалық қҚытай бұқараларынан көп адам өлді және жараланды. Партизандар отряды жасағы Сүйдүң қалашығын алғаннан кейін екі бағытқа бөліндііп, бБір бағыттағылар – Артайға барып, қорғаныс қуатын күшейтті. Бір бағыттағылар – Күре жамбылын қоршау алу шайқасына қатысты. 4 желтоқсан. «Уақыттық үкіметУақытша үкімет»: хабарландыру шығарып, бұқараның қолындағы Шынжаң өлкесінің қағаз ақшасы мен фаби ақшасынны «уақыттық үкіметУақытша үкіметтің» танитындығын және қорғайтындығын, ақшаның құнының өзгермейтінін, ақшаны құнсыздандырып, бағаны қымбаттатушылардың бұқараның экономикалық мүддесіне зиян жеткізді деп қаралып, жазаланатындығын жариялады. Желтоқсанның басы. ӘАбілмит Хажиев Шауешектегі «Азатық үшін күрес» ұйымының бірнеше мүшелерін бастап Кеңес ОдағыКеңес Одағына бардыып, Абыла Рамазановтың көмектесуінде, гімен Тарбағатай аймағындағы жасырын қимылға басшылық ету үшін Қарабаста қолбасшылық басқару штабы құрылды. Осы айдың басы. Хыжиң ауданының Байынбұлақ сахарасындағы моаңғол Ччяң зы ды Нылқы ауданынан келіп, Фатих Мүұсыілыімовқаке қалыптасқан жағдайдан мәлімет берді. Ол қайтарында бір қыдыру қару-жарақ, оқ-дәрі алып барып, Байынбұлақ партизандар қосынын құрып, ГоминдаңГоминдаң әскери бөлімдерінің Қарашәріден Ілеге көмекке келетін жолын кесіп тастады. 7 желтоқсан. «Уақыттық үкіметУақытша үкіметтің» ең жоғары сот мекемесі құрылып, МұқаметжанМұхамедтжан Мақсұм сот бастығы болды. 12 желтоқсан. Ду ды фу Жу шау ляңға телеграммажеделхат арқылы: «бБірнеше күннен бері партизандар қосыны минометминаметпен, ауыр-жеңіл плиметпулеметтермен Айранбақ, Гүйуұюаңмяу бекіністерін толассыз атқылауда. Күніне мыңнан астам мина атады, бекіністер, үйлер негізінен күйреді. Әскери бөлімдердің оқ-дәрі, азық-түлігі таусылуға аиналды. Ат-көлікті сойып жей бастадық» – деп мәлімдеді. 15 желтоқсан. Далелхан Сүгірбаев Алтай партизандар отрядының жасағының мүшелері мен әр ұлт бұқарасы қатынасқан жиналыста Іле аймағында ың ГоминдаңГоминдаң үстемдігіне қарсы құралды күрестің жеңіске жеткендігін хабарлады. 18 - -20 желтоқсан. Ерде бастатқан партизандар отряджасағы «уақыттық үкіметУақытша үкіметтің» партизандар қосынының бас штабы жіберген Қайнам бастаған құралды қарулы бөлімқұрамаменмен бірігіп, Арасан қалашығын қоршауға алды. Қалашықтағы ұсақ ұлт бұқарасының сәйкесуінде, көмегімен екі күн қиян-кескі шайқас жүргізу арқылы 20- желтоқсанда аудан қалашығыорталығын алды. Пука аммбаньы Арасан ауданына уақытша жауапты өкіл етіп тағайындалды. Бұл жоалғы соғыста ГоминдаңГоминдаң армиясынан жиыны 70- тей адам жойылды, Арасан ауданының әкімі ВУаң биң шяң қолға түсті. 20 желтоқсан. Лиу зы рұң Кеңес одағыКеңес Одағынан Үрімжіге келіп, Гомин үкіметінің сыртқы істерСыртқы істер жөніндегі ерекше уәкілі болды. 26 - -30 желтоқсан. 26 -желтоқсанда Ли иұи шяң: Жу шау ляңның Құлжаға көмек беру жөніндегі жаңа жобасы бойынша, майдан жобасын соғыстың орналастыруын өзгертіп, Құлжаға көмек беру соғысында Жың ауданының оңтүстігіндегі Ашалы асуын бұзып өтіп, Іле аңғарына басып кіруді түйін еттіұйғарды. 28- желтоқсанда 3 роталық әскери күшті Ашалы асуы мен Дахянздан арқылы Қосемшекке шабуыл жасауға жіберді. Олар бес күнге созылған қиян-кескі соғыс арқылы Қосемшекті басып алды. Ашалы асуының солтүстігіндегі асуға шегінген партизандар қосынының жан қаиярлықпен тосқауылдап соққы беруіне тап болдыып, сөйтіп ГоминдаңГоминдаң әскери бөлімдерінің Құлжаға көмекке бару қарқыны баяулады. 26 - -31 желтоқсан. «Уақыттық үкіметУақытша үкімет» партизандар қосынының бас штабы Ысқақбек Мөоноөновкеқа Сүйдің қалашығын алуға қатынасқан партизандардың бір бөлеігін бастап, 26 -желтоқсанда бір айдан астам қоршауда қалған Күреге басып кірудітөтө кіруді бұйырды. 29 -желтоқсанда Ысқақбек Мөнөнов Мононов Күре жамбылындағы әскерлерге тізе бүгу бұйрығын түсірді. Ондағы әскерлердің азық-түлігі, оқ-дәрісі азайып, салы суға кеткендіктен, Іле аймақтық сақшы мекемесінің бастығы Гау уи, мүгедек жаралы әскерлерді тәрбиелеу орнының мекемесінің бастығы Го иң күй, Күре саудагерлер қоғамының бастығы Го иң күұи, қарауылшы әскерлеріндің уәкілі болып, жамбылдан шығып партизандар қосынымен келіс сөзкеліссөз өткізді, екі жақжағы ақылдасып мыналарды белгіледі: (1). Осы уақыттан бастапЕндігі әрі қарулы қақтығыстар орын алмайды жасамайды;. ( 2). Қаруұрал-жарақты тығуға, бүлдіруге, жоғалтып жіберуге болмайды. Қару-жарақты жиып алып партизандар қосынына тапсырады;. ( 3). Екі жақжағы та уәдеге берік боладысіне опа қылады. Бұқараның өмірі мен мал-мүлкінің амандығынқауіпсіздігіна кепілдік беріледіетіледі. (4). Чын зы ляң бастаған мәнсаптылардың бас амандығынқауіпсіздігіна кепілдік етіледі, қолға алынбайды, сұраққа тартылмайды;. ( 5). ГоминдаңГоминдаң командирлері мен әскерлерінің тілегі, талабы бойынша орналастыру жасалады;. ( 6). Жоғарыдағы тармақтарға қайшылық жасап, тоңмойындылықпен қарсыласқандар қатаң жазаланады. Келіс сөзКеліссөз уәкілдері жамбылға қайтып барғаннан кейін, амандықты қорғау атты әскерлер 4 қауіпсіздікті қорғау полкінің атты әскерлер полкінің командирі Чын зы ляң және 1-ротадағы әскерлер тізе бүгуден бас тартты. 31 -желтоқсанда партизандар қосының сұрапыл шабуылы жасалып, 4 амандықты қауіпсіздікті қорғау атты әскер 4 полкіне төте қарасты бөлімдер, 2-атты әскер ротасы және сақшылардан жүздеген адам жойылды, Гау уи мен Чын зы ляң өздерін өздері өлтірді. Күре жамбылы алынды. Сұмыл ауданының әкімі Дұң жян чю қатарлылар Сұмыл ауданына қашып бара жатқан жолында «Уақыттық үкіметУақытша үкімет» жіберілген партизандар қосыны жағынан түгелдей тұтқынға түсті. 28 желтоқсан. Ли иұи шяң Ху шыңяңды Бұраталаға жіберіп барып Бұратала, Арасан ауданы аумағындағыжақтардағы соғысқа біртұтас қолбасшылық етуге бұйиырдыжіберді. Ху шың яң 30 -желтоқсанда Бұратолаға барған соң сол арадағы әскери күшті дереу Бұратола қалашығының маңызды жерлерін қорғауға орналастырумен бірге, Ли иұи шяңнан: біреуі – Бұраталаны қорғайтын, біреуі – Арасан ауданына шабуыл жасайтын 2 батальон әскери күш жіберуді талап қылды. 31 желтоқсан. Таңертеңгі сағат сегізде, Жу шау ляң Үрімжіден ұшақпен Құлжа әуе кеңістігіне келіп, үкімет басшышсы Жяң жие шының ы атынан Ду ды фуды және барлық командирлер мен әскерлерді жігерлендірді және жүз бумадай оқ-дәрі, азық-түлік тастап берді. Ду де фу: «өӨлсек те міндетті орындаймыз» – деді. Партизандар отряды қосыны атқылаған зеңбірек оғынан тен атқылап зақым далғандықтан Жұу шау ляң масқара болып, Үрімжіге қайтып кетті. Осы күні У жұң шин Тарбағатай аймағының уәлиі болып баратын Пың рұң ды шақырып алып, оған өз қолымен жазған төрт парақ қағазды беріп, оларды Тарбағатай аймағын қорғап тұруған ГоминдаңГоминдаң әскери бөлімдерінің жауаптыларына командиріне беруді бұйырды. Хатта олардан сақтықты күшейтіп, Тарбағатай аймағын қорғауды талап етті. Желтоқсан. Әлихан төре талай барлық бұқаралық жиналыста ЖұнгоҚытайдЖүңгоның тұтастығын бөлшектеу, этникалық қытайқҚытайларға қарсы тұру, қытайҚытай және оларды қақпайлау мазмұнында сөз сөйледі.п Ол:, “ «Шынжаң ЖұнгоҚытай Жүңго териториятерриториясының айырымас бір бөлігі» – дейтін көзқарасты «сандырақ» ”, – -дедіп, әрі: “, «Ббіздің отанымыз – « Шығыс ТүркістанТүркістан» ”,-– деген бөлінушектеу сипатындағы сөздерін уағыздадыді таратты. Сол Осы айда. Партизандар қосыны Құлжа қаласының маңындағы районы қатарлы жерлерді алудың азат етудің алды-артында, пан исламизымпанисламизмшілердің, пан түркизмпантүркизмшілердің, ұлттық бөлшектенушілердің желіктіруіменнде кей жерлерде соғыс тұтқындары мен этникалық қытай бұқарасықҚытайларды бұқарасын өлтіруетін, қытайолардыңҚытай әйелдерін аяқ асты етіп, етін, қытай бұқарасыҚытай бұқарасының мал-мүлкін тонау орын алдыйтынбұлайтын істер туылды. «Уақыттық үкіметУақытша үкіметтің» ішкі істер меңгермесіІшкі істер меңгермекемесімесінің бастығы ӘбдікерімӘбдікәрім Аббасов ішкі істер меңгермесіІшкі істер меңгермесінің мекемесінің қызметкерлеріне мұндай істерге жедел тиымтыйым салу жөнінде бұйрық бердііп және «Іішкі істер министірминистрлігі атынан Құлжа, Чиңшұихызы, Лусаугу қатарлы жерлердегі қытай бұқарасыэтникалық қҚытай тұрғындарын бұқарасына қорғау куәлігін таратты. Кейбір этникалық қытай бұқарасықҚытай тұрғындарынбұқарасын өзі үйіне алдырып қорғады, . кКейбірінің қытай бұқарасыҚытай бұқарасын атын атап қамаудан босаттырды, . Кейбір ұсақөзге ұлт өкілдері дебұқарасы да қытай бұқарасыҚытай бұқарасын өздіктерінен оларды қорғады. Сол Осы айда. «Уақыттық үкіметУақытша үкіметтің» үгіт бөлімі құрылды. Бастығы ӘбдыкерімӘбдікәрім Аббасов болды. Сол Осы айда. «Уақытша үкіметУақытша үкімет»: ұйғыр, өзбек, қытайқҚытай ұлттарының ұлттық мәдениеттеріні ілгерлету дамыту қоғамдарын (қысқаша «Ммәдениет қоғамы» делінді)1 және олардың мал-мүлкін өткізіп алсын», – аудандық оқу-ағарту мекемелері аудан дәрежелі ұлттық мәдениетті ілгерлету қоғамдарын және олардың мал-мүлкін өткізіп алсын деп бұйрық шығарды. Сол Осы айда. Ең жоғарғы діни сот Құлжада құрылды. Зарыпхан ажы2 сот бастығы болды. Әр ауданда діни сот мекемесі арт-артынан құрылды. Осы ай. «Уақыттық үкіметУақытша үкімет»: Кеңес одағыКеңес Одағының әр қайсы жақтағы саладағы мамандарынан топ құрып, олардыңан әр бір тобын меңгермелерде (мекемегелерде) ақылшы кеңесші болып орналасуғауға ұсыныс етті. Олардан Мұқсын – «Уақыттық өкіметУақытша үкіметтің» кеңесшісіақылшысы, Громыинкин – қазына мекемесінің кеңесшісіақылшысы,, Әли –ішкі істер, Сүлеймен Розиев жоғары соттың, Абылайев (кейін Қалым Ққұдайберді, Марсаев те болды) оқу-ағарту, Жаппар дамоллада омолла ( үлкен молла) дін істерінің, Омар егін, орман, мал, ауыл шаруашылығы мекемесінің кеңесшілеріақылшыларысы болды. 1945 жыл. Қаңтар – Қыркүйек. 1 қаңтар. «Уақыттық үкіметУақытша үкімет» Денсаулық сақтауДенсаулық сақтау мекемесін құрды. Қасымжан Қамбарбай оның бастығы болды. Сол Осы қүнікүні «Уақыттық үкіметУақытша үкіметтің» ерекше әскери соты: Күреге шабуыл жасап кіргеннен кейін, бейкүнакүнә ( жазықсыз) қытайқҚытай қауымыныңбұқаралардан бірталайын өлтірген Лафусаңғады өлім жазасын берді. 2 - -5 қаңтар. 2- қаңтарда ГоминдаңГоминдаң шонжарлары Шау ли зы мен Сұн кы: У жұң шин, Жу шау ляңдарға бірлесіп телеграмма жолдап:, ЖұңгҚытайоЖүңго – Кеңес мәдениет қоғамының Шынжаң бөлімшесін алдымен қалпына келтіруді, Шынжаңдағы жергілікті билеушілердің Кеңес одағыКеңес Одағымен жарасуының тіл табысуының шарасын қарастыруды етуінді ұсыныс етті. 5 -қаңтарда бұл қоғам Үрімжіде қимылын қалпына келтірілді. 5-қаңтар. «Уақыттық үкіметУақытша үкімет» жораларының мүшелерінің № 4-мәжілісі мынадай үкімет жарнамасын бағдарламасын мақұлдады: (1). «Шығыс түркістанТүркістан» териториятерриториясына ЖұңгоқҚытайдыңЖүңгоның дара билік үстемдігін түп тамырымен жою;. ( 2). «Шығыс түркістанТүркістан» териториятерриториясындағы әр ұлт халқының терезесі тең болуы негізінде шынайы еркіндікке, дербестікке ие мемлекет құру;. ( 3). «Шығыс түркістанТүркістанның» экономикасын жан-жақжағыты дамыту үшін, алдымен өнер кәсіпөнеркәсіпті, егін мен, мал шаруашылығын және жекелік сауданы дамыту арқылы халықтың тұрмысын жоғарылату;. ( 4). «Шығыс түркістанТүркістандағы» халықтың басым көбі ісләмИслам дініне сенетіндіктен, осы дінді ерекше дәріптеу, сонымен бірге басқа дінге де еркіндік беру және оны қорғау.; (5. ) Мәдениет, оқу-ағарту және денсаулық сақтаудДенсаулық сақтау істерін дамыту;. ( 6). Дүние жүзіндегі демократиялы елдермен, өте-мөте «Шығыс түркістанТүркістанға» көрші Кеңес одағыКеңес Одағымен достық қарым-қатынас орнату, сонымен бірге саяси, экономикалық жақжағытан ЖұңгоҚытай Жүңго үкіметімен байланысты да ілгерілету; . (7.) « Шығыс түркістанТүркістанның» бейбітшілігін қорғау үшін, әр ұлт халқының әскери қосынын ұйымдастыру;. ( 8). Банке, почта, телефон, телеграф, орман және барлық жер асты байлығынқты мемлекет иелігіне алу;. ( 9). Мемлекет қызметкерлері арасындағы өзімшілдік, төрешілдік, ұлтшылдық және қиянат істеу, іріп-шіру сықылды жағымсыз мінездердінашар стилдстильдерді жою. Жоғарыдағы бағдарламада: жарнамада Кеңес одағыКеңес Одағына жақжағыын тарту, ГоминдаңГоминдаң үстемдігіне қарсы тұру сияқтыдай, алға басарлық өркениеттік мазмұндар сыпат бар. Шынжаңдағы әр ұлт халқының түбірлі мүддесіне қайшы «дербестікті», «бөлшектеуді» уағыздаған ауыр қателіктер де бар.
жүктеу/скачать 3.86 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|