Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі «Ғылыми қазына» мақсатты бағдарламасы
жүктеу/скачать 2.92 Mb. Pdf көрінісі
|
| Түрік әдебиетіндегі Оянушылық
және нәзира дәстүрінің тууы Зерттеуде ғалым түрік әдебиетінің ислам мәдениетімен тығыз байланыста дамығандығын, Египеттен Ұлы Қорғанға дейінгі аралықта билік құрған Араб халифатының қол астына қараған елдер Ислам мәдениеті атты өркениеттің ортақ ошағын тұтатқандығын, әл-Фараби бастаған ғұламалар антикалық мәдениет дәстүрі мен шығыс дүниесін біріктіру арқылы Еуропалық Оянушылыққа жол салғандығын ғылыми дәйектейді. Ғалым араб мәдениетінің Еуропада Х ғасырлар кезінде белгілі болғандығын айта келе Мұхаммад пайғамбар негізін салған діннің жиынтық ойлары Құранда жинақталып, ол арқылы бүкіл ислам елдеріне тарағандығын, кейінгі қисса-дастандарға сюжет болған Нұх, Мұса, Ибраһим, Исмайыл, Дәуіт, Сүлеймен, Жақып, Иса, Ғайса пайғамбарлар оқиғасы, олардың өмірінен алынған дидактикалық әңгімелер Құран арқылы келгендігін жеткізеді. Көне грек ойшылдарын Х ғасырдағы ислам мәдениетінде жаңғыртқан әл-Фараби екенін де нақтылай кетеді. Х-ХІҮ ғасырлардағы Қазақстан жеріндегі қала мәдениетінің дамуы, әдебиет пен ғылымдағы ұлы тұлғалар Фараби, Иасауи, Баласағұни, Қашқарилердің, Әли, Рабғұзи, Құтб, Хұсам Кәтиб, Хорезмилердің шығармашылығы мен аталмыш дәуірдегі әдебиетте жан-жақты өсу үрдісінің болғандығы әрі осындай даму үрдісі өз ішінде түрік Оянушылығын туғызғандығын А.Қыраубаева ғылыми тұжырымдайды. Зерттеуші аталмыш ғасыр шайырларының көне антика әдебиетінің принциптеріне сүйене отырып, ежелгі грек ойшылдарын дәріптеуі, Иасауи және оның ізіне ерген Иүгнеки, Сүлеймен Бақырғанилердің гуманизм идеяларын ту етіп, нәзира дәстүрінде жазылған қиссалардағы ежелгі сюжеттерді қайталай жазғандығы түрік Оянушылығының анық белгілері екендігін айтады. Түрік әдебиетіндегі «қисса» жанрының дамуы тікелей осы нәзира дәстүрімен байланысты екендігін алға тарқан А.Қыраубаева нәзиралық әдіспен жазылған шығармалар «қисса» деп аталып, қиссаның тамаша 360 үлгілері ХІІІ-ХҮІ ғасырлардағы түрік әдебиетінде Әлидің «Қисса- Жүсібі», Хұсам Кәтибтің «Жұмжұмасы», Құтбтың «Хұсрау-Шырыны», Рабғузидің «Қисас-ул-Рабғұзиі» болып өрілгендігін дәстүр жалғастығы ұстанымында дәлелдейді. Ғалым бұл зерттеуіне дейін «Жұмжұма сұлтан» (Парасат, 1991, № 8), «Жұмжұма сұлтан хикаясы» (Түркістан, 1997, № 2) және «Жазушы Сәйф Сараи: 1321-1391 жылдары өмір сүрген» (Парасат, 1991, №12) атты ғылыми мақалалар жариялаған болатын. Кейін «Қазақ әдебиетіндегі қисса-дастандардың түп-төркіні мен қалыптасуы» атты докторлық диссертация қорғайды (Алматы, 1997). Осы диссертациясында ол аталмыш мақалаларда айтылған ой-тұжырымдарын толықтырып, ғылымиландырған. А.Қыраубаеваның осы зерттеуі кейін «Шығыстық қисса-дастандар» (Алматы: «Рауан», 1997) деген атаумен монография ретінде жарық көрді. Аталған ғылыми монография бұдан соң ғалымның 5 томдық шығармалар жинағының үшінші томына енді (А.Қыраубаева. Шығыстық қисса-дастандар. Алматы: – «Өнер», 2010). Зерттеу мәтіні жинаққа «Шығыстық қисса дастандар» (2010) атты монографиялық еңбегі бойынша әзірленді. Хаван А. жүктеу/скачать 2.92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|