Жедел мезентериалды қан айналысының бұзылыстары

Жедел мезентериалды қан айналысының бұзылыстары

Окклюзиялық деп мезентериалды артериялардың эмболиясы, артерия тромбозы, тамырлардың тромбозы, атеросклероз және тромбоз әсерінен аортаның артериялар қосылған жерде бітелуі, аорта қабырғасының білеуленуі, қантамырлардың ісікпен басылуы, қантамырдың байлануы.

Окклюзиялық емес мезентериалды қан айналысының бұзылыстары пайда болады: артериялардың толық емес окклюзиясы, ангиоспазм, жүрек лақтырымының және гемодинамиканың көрсеткіштерінің төмендеуі.

Клиникалық көрінісі

Ауру кенет іштің жедел ұстама тәрізді ауырсынуымен басталады. Алғашында ауырсыну интенсивті, ұстама тәрізді,оларды наркотикалық заттармен басуға болмайды. Ішек инфарктісі дамығанда ауырсыну күші төмендейді, бірақ тұрақты.

Науқастардың бұны жағдайының жақсаруы деп сезеді. Перитонит дамумен ауырсыну күшейуін, өте қатты жөтелгенде, қозғалғанда, пальпацияда ауырсынады. Шажырқай артерияларының окклюзиясы кезінде сипаттайтын белгісі жүрек айну, құсу. Аурудың басында бір реттік рефлекторлы ішектегі заттармен құсу болады. Уақыт өте келе құсу тұрақты түсі кофе қойыртпағы түстес, сасық иісті. Ішектің функциясының бұзылыстары ерте пайда болады.

Жоғарғы шажырқай артериясы зақымдалғанда алғашында 1-2 реттік сұйық нәжіс байқалады келесі рет нәжісінің түсі қара қан аралас болады. Тік ішектегі қанның болуын саусақпен тексергенде көруге болады. Бірақ кейде тұру диарея-сыз өтуі мүмкін. Жиі газ нәжістің тоқтауы перитонит кезінде болады. Науқас-тардың жағдайы жедел түрде өзгереді. Алғашқы сағаттарда жағдайы естен та-нуы мен және гемодинамикасының бұзылысымен анықталады ал одан кейін уланудың күшеюімен. Алғашында науқас мазасызданған, қорқыныш сезімі билейді. Содан соң тынышталып, жағдайының жақсаруын сезеді. Перитонит дамығанда науқастар төсекте қозғалыссыз жатады. Жайылған перитонит дамы-ғанда беті үшкірленген, көзі үңірейген, ерні құрғақ, көкшіл. Қал жағдайы ауыр, перитонит пайда болғанда дене қызуы көтеріледі. Пульс жиі 100-200 соққы минутын, АҚ төмендеген. Науқаста шөлдеу сезімі пайда болады. Алғашқы ке-зенде іші кепкен, пальпацияда жұмсақ, қабырғасы тыныс алуға қатысады. Паль-пацияда бүкіл іштің ауырсынуы болады, айқын ауырсыну перитонитке тән. Сонымен қатар құрсақ қуысының бұлшық еттерінің қатаюы, Щеткин-Блюмберг симптомы оң болады. Жиі пальпацияда ауырсынатын ісікті түзілісті сипап се-зуге болады. Ол оның шекарасы жоқ, қозғалысы шектелген, перкуссияда тұйық дыбыс бұл - Мондар симптомы. Мондар симптомының болуы зақымдалған іш-ектің және оның шажырқайының инфаркт кезінде ісінумен тығыз байланысты. Басты белгісі ішек перистальтикасының төмендеуі жатады. Ішектік шулардың толық болмауы (симптом “ толық тыныштық”) тек перитониттің соңғы кезеңінде пайда болады. Бұл тон кезінде жүрек тондары анық естіледі. Жиі Корачанский симптомы анықталады яғни геморройды түйіндердің ісінуі.

Диагностикасы: клиникалық көрінісіне және анамнезіне байланысты қойылады. Көбіне егде, қарт жастағы созылмалы пневмониямен, жүрек тамыр жүйесі ауру-лары, қатерлі ісіктермен ауыратын адамдарда кездеседі. Бұл паралитикалық іш-ек өтімсіздігімен қоса жүретін және құрсақ қуысының мүшелерінің жедел ауру-ларын өршетеді (жедел аппендицит, жедел панкреатит, жедел ішек өтім-сіздігі). Дәл бұл диагноз тек қана ауруханада арнайы зеттеулер жүргізіліп қойылады.

Жедел жәрдем.

Науқасты жедел ауруханаға жеткізу болып табылады. Үйінде қалдыруға тек аурудың өте ауыр соңғы кезеңінде тасымалдау мүмкін болмаған жағдайда болады. Бұл кезде реанимациялық шаралар және интенсивті терапия шаралары жүргізіліп, гемодинамиканы қалпына келтіруі қажет.

Негізгі міндеті:

• 
  Ишемия аймағынның өмірлік қызметтеріне теріс әсер етуін азайту;
  
• 
  Жүрек тамыр, тыныс алу жүйесін қалпына келтіру;
  
• 
  Науқасты диагностикалық зерттеуге, операцияға дайындау.
  

Бүйрек шаншуы – жоғарғы зәр шығару жолдарының жедел обструкциясынан кейін пайда болатын ауырсыну ұстамасы .

Этиология

Бүйрек шаншуының себебі – несепағар саңылауы таспен бітелу кезінде дами-тын несеп – тас ауруы; жедел және созылмалы пиелонефрит (қабыну өнімдері: шырыш, фибрин, эпителий, лейкоциттер); бүйрек ісігі (ұйыған қан түріндегі гематурия); бүйрек туберкулезі (емізікшенің некротикалық тіні); бүйрек жара-қаты (ұйыған қан немесе жоғарғы зәр жолдарының сырттан урогематомамен басылуы); дистанционды литотрипсиядан кейінгі бүйректің субкапсулярлы гематомасы; бүйрек артериясының эмболиясы; гинекологиялық аурулар.

Патогенез

Бүйрек шаншуы кезінде жоғарғы зәр жолдарының ішкі окклюзиясынан немесе сырттан қысылуының нәтижесінен зәрдің шығуы бұзылады. Осы кезде тостағанша – түбекше жүйесінде қысым кенеттен жоғарылап, бүйректің паренхимасы ісініп, фиброзды капсуласы кеңейеді.

Зәр-тас ауруының қауіп факторлары: отбасылық анамнез (жақын туыстарда зәр-тас ауруының болуы); анамнезінде зәр-тас ауруының эпизоды (зәр-тас ауруының рецидив болуының мүмкіндігі 20 жыл аралығында 60% құрайды); шамадан тыс физикалық күш түсіру; ұзақ гипертермия; конкременттің дамуына ықпал ететін аурулар (зәр жолдарының инфекциясы, тубулярлы бүйректік ацидоз, саркоидоз, гиперпаратиреоидизм); сұйықтықты көп жоғалтқанда (илестома, мальабсорбция); нашар еритін дәрі-дәрмектерді қолдану.

Клиникалық көрінісі. Бүйрек шаншуының негізгі симптомы ауырсыну болып табылады. Ауырсыну үнемі, ұстама тәріздес, кенеттен басталады, ұзақтығы бір-неше минуттан 10-12 сағатқа дейін созылады, локализациясы бел аймағында және/немесе қабырға астында болады. Ауырсынудың иррадиациясы: несепағар ағысымен мықын, шап аймағына, ұмаға, аталық безге, қынапқа және жыныс еріндеріне. Иррадиация тастың локализациясына байланысты. Ол көбінесе не-сепағардың физиологиялық тарылу жерлерінде тоқтайды. Түбекше-несепағар сегменті – иррадиация мезогастралді аймаққа; несепағар мен мықын тамыр-лардың айқасуы - шап аймағы мен санның сыртқы беті; юкставезикалді (қуық алды) бөлім – жалған дефекация және зәр шығарудың жиілеуі; интрамуральді бөлім (қуықтың ішкі қабатында) – ауырсыну аталық бездің басына иррадиация береді және ол зәр шығарудың жиілеуімен, уретрадағы ауырсынуымен қатар жүруі мүмкін. Дизурия (әрдайым емес). Бүйрек шаншуымен қатар жиі жүреді: жеңілдік әкелмейтін жүрек айну және құсу (бел аймағының ауырсынуымен қа-тар басталады); бас айналу және естен тану; әр түрлі дәрежедегі ішектің парезі; брадикардия; АҚ-ның шамалы жоғарлауы; гематурия; олиго- және анурия.

Асқынулар: жедел обструктивті пиелонефрит; бактериемиялық шок; уросепсис; бүйрек функциясының төмендеуі; несепағар стриктурасының дамуы. 5 мм-ден аспайтын тастар 95% өз бетімен шығады. Бүйрек шаншуы тоқтағанда науқас-тың хал-жағдайы жақсарады, бірақ-та бел аймағында сыздап ауырсыну қалады.

Ажыратпалы диагностика

Бүйрек шаншуын алғашқыда жедел іштен ажырату керек

• 
  Жедел іш (жедел аппендицит, бауыр шаншуы, жедел холецистит, жедел панкреатит, асқазан мен 12-елі ішектің ойық жарасы, ішектік өтімсіздік, қолқаның сыдырылуы, мезентериалді тамырлардың тромбозы, жедел аднексит, жатырдан тыс жүктілік, аналық без кистасының бұралуы).
  
• 
  Басқа аурулар: омыртқа аралық дискінің жарығы, қабырға аралық невралгия (дене қалпіне байланысты ұстама тәрізді емес ауырсыну), белдеулі теміреткі (Herpes zoster).
  

• 
  Жалпы жағдайын және негізгі өмірлік функцияларды бағалау: есі, тыныс алуы, жүрек-тамыр жүйесі (пульс, ЖЖЖ, АҚ, ТАЖ).
  
• 
  Дене қалпын бағалау (қозғалыс мазасыздығы, дене қалпын үнемі өзгерту).
  
• 
  Ішті қарау және пальпациялау – іш дем алуға қатысады, іштің алдыңғы бұлшықеттерінің тырысуы анықталмайды және іштіктің қоздыру симптомы жоқ.
  
• 
  Бүйрек шаншу симптомдарын анықтау: соққылау симтомы – зақымдалған жақта ауырсыну анықталғанда «оң» (бүйрек жарылуын алдын алу үшін соққылау симптомын байқап жасау керек), бел аймағын пальпациялау (зақымдалған жақта ауырсыну).
  

• 
  Ассоциирленген симптомдардың болуы: жүрек айну, құсу, газдың шықпауы, іш қату, қызба және т.б.
  

• 
  Бүйрек шаншу диагнозы қойылғанда жедел госпитализацияның алдында, науқасқа шұғыл емдік шаралар жүргізілуі тиіс.
  
• 
  Науқасты төсекке жатқызып, тыныштандыру керек.
  
• 
  Ауырсыну синдромын жою үшін спазмолитик пен наркотикалық емес ана-льгетиктер қатар берілуі тиіс. Таңдамалы дәрі-дәрмек: дротаверин (миотропты спазмолитик) тамыр ішіне баяу енгізеді, 40-80мг (2% ерітінді 2-4мл); нитроглицерин (спазмолитик ретінде қолданылуы мүмкін) таблетка түрінде тіл астына (0,25мг немее ½ таблетка) немесе аэрозоль (400 мкг немесе 1 доза).
  

Көбінесе спазмолитиктерді (атропин 0,1% ерітінді 1мл, платифиллин 0,2% ерітінді 1мл, ерітінді 2мл, но-шпа 2% ерітінді 2мл, магний сульфаты 25% ерітінді 10мл) немесе ауырсынуды басатын дәрі-дәрмектерді (промедол 1% ерітінді 1мл, омнопон 2% ерітінді 1мл) бұлшықетке енгізуден бастайды.Егер де бүйрек ұстамасы кезінде құрсақ қуысы мүшелерінің аурулары болмаса және де басқа дәрі-дәрмектер көмек бермесе наркотикалық анальгетиктерді қолдануға болады. Көбінесе оларды қолданбай-ақ қоюға болады.

Емдік, сонымен қатар ажыратпалы-диагностикалық мақсатпен ер кісілердің ұрық шылбырына немесе әйелдерде жатырдың жұмыр байламына блокада жасауға болады (10-30мл 1% новокаин ерітіндісі).

Ауруханаға жатқызудың көрсеткіштері:

Науқас аурухананың урологиялық бөлімшесіне шұғыл тұрде келесі жағдайларда жатқызылады: бүйрек шаншуы басылмағанда; асқынулардың клиникалық белгі-лері анықталғанда; екі жақты бүйрек шаншуы немесе жалғыз бүйрек кезінде.

Науқасты жатқызып тасымалдайды.

Жас және орта жастағы науқастарды амбулаторлы емге келесі жағдайларда қалдыруға болады: тұрақты қанағаттанарлық жағдай; асқыну белгілерінің болмауы; ауырсыну синдромының төмендеуі; енгізілген анальгетиктердің жақсы әсері; амбулаторлы зерттеудің, бақылаудың және емнің мүмкіндігі.

Амбулаторлы емге қалған науқастар бүйрек шаншуының себебін анықтау үшін поликлиникаға урологқа қаралуы тиіс. Көп жағдайларда бұл науқастар стационарлық ем қажет етеді.

Өт қабы шаншуы кезіндегі негізгі клиникалық көріністің ерекшелігі – оң жақ қабырға астындағы кенеттен басталатын және бірнеше рет қайталанатын ауырсыну. Ауырсыну интенсивті, эпигастрий және өт қабы аймағында анықталады. Ауырсыну оң жақ жауырын асты аймағына, оң жақ иыққа, бұғанаға, мойын аймағына, төменгі жаққа, төстікке иррадиация береді. Кейбір жағдайларда иррадиация жүрек аймағына берілуі мүмкін. Кейде өт қабы шаншуынан кейін шынайы стенокардия дамуы мүмкін. Өт қабы шаншуы кезіндегі интенсивті ауырсыну ұстамасында науқастар қатты мазасызданады. Ауырсыну 2-6 сағатқа дейін (кейде аз) созылып, жүрек айнумен, құсумен (жиі өтпен аралас), ауыздың құрғауымен, іштің кебуімен қатар жүреді. Тоқтаусыз құсықтың пайда болуы ұйқы безінің зақымдалуын көрсетеді.

Өт қабы шаншуының ең жиі себептеріне диетаны бұзу (майлы, қуырылған, ащы тағамды қолданғанда), ішімдікті қолдану, психикалық және физикалық ауртпалықтар жатады. Әйелдерде өт қабы шаншуы етеккірден кейін және жүктілік кезінде байқалады.

Диагностика

Науқасты объективті зерттегенде келесі белгілер анықталады: семіздік; ксантоматоз; склера және терінің субиктериялығы (сирек); Захарьин-Геда аймағында тері гиперестезияның зоналары: өт қабы аймағының проекциясында, оң жақ иық, оң жақ жауырын бұрышында, 8-6 кеуде омыртқалардың оң жағынан паравертебралді нүктесінде, іштің аздап кебуі; оң жақ қабырға асты аймағын (максималді өт қабы аймағының проекциясында) және іштің оң жақ тік бұлшықеттерін пальпациялағанда айқын ауырсыну.

Жедел көмек дәрігерлері инфекциялық аурулары бар жағдайдағы науқастарды үш топқа бөледі:

Ауруханаға дейінгі кезеңде реанимацииялық шаралар көмегімен ем нәтижесі оң болатын науқастар (менингококкты инфекция кезіндегі инфекциялық токсикалық шок, тырысқақ пен тағамдық токсико-инфекцияларда гиповолемиялық шок);

1. 
   Инфекциялық стационардың реанимациялық бөлімшесіне шұғыл түрде жат-қызылатын ауыр жағдайдағы науқастар; госпитализация кешіктірілген немесе өте ауыр өмірге қажетті қызметтердің айқын бұзылыстарында шұғыл көмекті орнында көрсету қажет (ботулизмде, грипптің асқынған түрлерінде т.б.);
   
2. 
   Қауіпті жағдайлардың даму мүмкіндігі бар науқастар; бұл топтағы науқастар жедел госпитализацияны қажет етеді.
   

Инфекциялық аурулар кезіндегі шұғыл жағдайлардың ішінде ең жиі кездесетіні инфекциялық токсикалық шок, ол кешіктірілген диагностикамен терапия салдарынан өлім себебі болуы мүмкін. Шок инфекциялық аурулар кезінде дамиды (менингококкемия немесе менингококкты сепсис; бөртпе және іш сүзегінде, грипп, сальмонеллез, дизентерия, сібір жарасы және т.б.).

Шоктың үш дәрежесін бөледі: компенсация, субкомпенсация, декомпенсация.

Компенсация (шоктың І дәрежесі): жоғары қызба, қозғыштық, мазасыздану, психикалық бұзылыстар, ентігу мен тахикардия. Келесі үштік симптомдарды бөлуге болады («шоктың продромы»): естің бұзылуы, гипервентиляция, ағзада инфекция ошағының болуы.

Субкомпенсация (шоктың ІІ дәрежесі): тежелу, депрессия, терісінің бозаруы, цианоз, тахикардия, олигоурия, ацидоз, дене қызуының төмендеуі.

Декомпенсация (шоктың ІІІ дәрежесі): цианоз, гипотермия, анурия, есінің бұзылуы. Тамыр соғысы жіп тәрізді, анықталуы қиын, жүрек тондары көмескі, АҚ төмен. Айқын декомпенсирленген метаболикалық ацидоз, терең интоксикация, мүшелердегі қайтымсыз екіншілік бұзылыстар дамиды.

Менингококкты инфекцияның жайылмалы түрлері ( менингококкемия, менингит) ауруханаға дейінгі кезеңде шұғыл көмекті қажет етеді, ол ИТШ және бас миының ісінуі мүмкін.

Менингококты сепсисте ауру басы үдемелі басталады. Дене қызуы алғашқы тәуліктерде 39-42 С-қа дейін көтеріледі, қалтыраумен басталады, кейіннен субфебрилді сандарға дейін төмендейді, ал шок кезінде қалыпты сандарға дейін болады. Қызбамен қоса бас ауру, бұлшықеттерінің ауырсынуы, құсу, тахикар-дия байқалады. АҚ ауру басында жоғарлайды, кейін төмендейді. Зәр шығару төмендейді, ал кішкентай балаларда іш өту байқалады. Менингококкты сеп-систің негізгі әрі жарқын диагностикалық белгісі экзантема. Оның орналасуы аяқ- қолдарында, денесінде, санында. Бөртпелер басында көп емес, бірнеше сағат ішінде жайылмалы сипатта болады. Менингококкцемияның тез үдемелі ағымында бөртпелер бір-бірімен тез қосылып, кең көкшіл дақтар түзеді. Гемо-рагиялық бөртпелер – менингококкты сепсистің метастаздары, және менинго-коккемия қаншалықты айқын болса, бөртпелер соншалықты жарқын болады. Геморрагиялар барлық шырышты қабаттарда, кеңірдек, бронхтарда жайлайды. Бүйрек үсті безінде геморрагиялар түзілгенде жедел бүйрек үсті безінің жеткіліксіздігіне әкеледі.(Уотерхаус- Фридериксен синдромы). Науқастар тынышсыз, қозғыш, әсіресе балаларда тырысулар байқалады. Құсу, АҚ ның үдемелі түрде төмендеуі байқалады. Менингеалді синдром айқын байқалады.

Ауыр геморрагиялық синдроммен және бүйрек үсті безіне қан құйылу мүмкіндігі бар менингококкты сепсис (1-2 тәулік) кезінде тез үдемелі дамитын шок аурудың шұғыл диагностикасын қажет етеді, шоктың дәрежесін және шұғыл терапиялық шараларды қажет етеді.

Жедел көмек дәрігерінің тактикасы менингококкемия кезінде шұғыл емдік шаралар кешенін өткізу керек, емнің көлемі ИТШ ауырлығына байланысты.

Жедел терапия

Шоктың І дәрежесі. Гипертермия кезінде (дене қызуы 39,5-40˚C) - қызуды төмендететін дәрі-дәрмектер; преднизолон немесе гидрокортизон; реополиглюкин; левомицетин сукцинаты немесе пенициллин мөлшер бойынша. Қозғыштық пен тырысуларда: реланиум, магний сульфаты.

ІІ дәрежелі шок гидрокортизон немесе дексазон немесе преднизолон; реополиглюкин; альбумин; левомицетин сукцинат. Гормондар мен плазма алмастырғыштардан нәтиже болмағанда: допамин. АҚ қалпына келгенше енгізу қажет. Тырысуларда: реланиум; натрий оксибутират

Шоктың ІІІ дәрежесі: гидрокортизон немесе преднизолон; реополиглюкин 400 мл немесе полиглюкин; альбумин. Нәтиже болмаса допамин 5 мл (200мг) 10% глюкоза ерітіндісіне 200 мл к\т тамшылатып АҚ қалпына келгенше. Левомицетин сукцинаты 25мг\кг к\т ішіне менингитте және менингококкты сепсисте. Бас миының ісігінде: лазикс (1-2мг\кг )к\т немесе б\е; дексаметазон (1-2 мг\кг) немесе преднизолон (2-5 мг\кг). Қозғыштық пен тырысуларда: реланиум (0,5% ерітінді) ересектерге 2-4 мл, балаларға 6 айға дейін 0,3-0,6-5 мл, 7 айдан 2 жасқа дейін 0,5-1 мл, 2 жасқа дейін 1-2 мл; натрии оксибутират 20% ерітінді, ересектерге 20 мл к\т, балаларға ( 5% ерітінді) 100мг\кг; левомицетин сукцинат (25 мг\кг ) к\т немесе б\е.

Жедел ішек инфекциясы кезіндегі гиповолемиялық шок

Инфекциялық науқастарда дегидротациялық синдроммен негізделген шұғыл жағдайлар жиі жедел ішектік инфекцияларда дамиды (тағамдық токсико инфекция, сальмонеллездің гастро интестиналді түрлері, стафилококкты инфекция, әртүрлі этиологиялы гастроэнтериттер, тырысқақ және т.б.)

Жоғалған сұйықтықты көлеміне байланысты сусызданудың 4 дәрежесін анықтайды:

Сусызданудың І дәрежесінде: шөлдеу, аузының құрғауы, ернінің цианозы, терісінің құрғауы, тәулігіне 3-10 рет дәреттің болуы.

Сусызданудың ІІ дәрежесінде үлкен дәрет тәулігіне 10-20 рет, құсу 10 ретке дейін Бұнда терісінің құрғауы шырышты қабаттарының, еріндерінің цианозы, қолдарының саусағы мен табандарының көгеруі, шөлдеу, сан бұлшық еттерінің тырысулары, ентігу, тері тургорының төмендеуі, тахикардия, АҚ ның төмендеуі, диурездің анурияға дейін төмендеуі. Дене қызуы қалыпты.

Сусызданудың ІІІ дәрежесінде: сұйықтық көп көлемде жоғалады, үлкен дәрет пен құсу өте жиі ( тәулігіне 20 реттен көп). Жоғарыда айтылған көріністер айқындала түседі: бет әлпеті солғынданады, көз алмалары үңірейеді («қара көзілдірік»), тері қатпары 2-3 минут көлемінде жазылмайды, айқын ентігу, тамыр соғысы мен АҚ анықталмайды.

Сусызданудың ІV дәрежесінде дене қызуы қалыптыдан төмен түседі (35,1-35,6˚С), цианоз жайылмалы сипатта болады, тоникалық тырысулар. Анурия. ІV дәрежелі дегидротацияда сусызданудың барлық симптомдары болады, ағзаның өмірге қажетті жүйелерінің екіншілік өзгерістері дамиды. Альгид кезеңінде үл-кен дәрет болмайды, құсу басылады, бұл диагностикалық қателіктерге әкеледі.

Жедел ішек инфекцияның ауыр және асқынған түрлерінде науқасты дереу госпитализациялау қажет.

І дәрежелі сусыздануы бар науқастарға сұйықтықты пероралді беріп шектелуге болады.

ІІ дәрежелі сусыздануда 3-4 литр көлемінде кристаллоидты ерітінділерді 100мл\мин жылдамдықпен ағызып, к\т ішіне енгізеді. Әрі қарай су- тұз бұзылыстарын реттеу мақсатында көк тамырға тамшылатып инфузиялық ерітінділер құйылады. Құйылған көлемі жоғалтқан көлеміне тең болуы керек.

ІІІ және ІV дәрежелі сусыздануда науқасқа регидратация шаралары реанимациялық сипатта жүреді.

Жедел тыныс алу жеткіліксіздігі

Жедел тыныс алу жеткіліксіздігі көптеген инфекциялық аурулармен жүреді және вентиляциялық, паренхималық сипатта болады. Көмейде жедел процесс дамығанда ( күл, вирусты круп) немесе ларингоспазм ( құтыру, тырыспа) кезінде тыныс алу жолдары арқылы тыныс өту бұзылғанда ЖТЖ дамиды. Ботулизм, полиомиелиті бар науқастарда тыныс мүшелерінің салдануы ЖТЖ-ның вентиляциялық сипатынды болады.

Аурудың жетекші симптомдарының дамуы тетаноспазм әсеріне негізделген, ол қанмен бірге мүмкін шеткері жүйкелерге арқылы жұлын және сопақша миға, ретикулярлы фармацияларға жетіп, қозғалтқыш орталықтарды зақымдайды. Токсин полисинаптикалық рефректорлы доғадағы біріккен нейрондардың мотонейрондарға тежегіш әсерін алып тастайды, ол әсердің болмауынан мотонейрондарда тұрақты шок әсері кординацияланбайды және үздіксіз бұлшық еттерге келіп түседі. Кез келген тітіркендіргішке бұлшық еттердің тоникалық қозуы және жиі клоникалық тырысулар жауап ретінде пайда болады.

Аурудың басында продромалды көріністер орын алады: жалпы әлсіздік, тершеңдік, жараның айналасындағы бұлшық еттердің тырысуы. Аурудың алғашқы өзіне тән симптомы – тризм, шайнау бұлшық еттерінің тырысуы, кешірек бет бұлшық еттерінің тырысуы болады, онда бет-әлпетінің тырысуы байқалады (сардоникалық көлкі). Кейіннен тоникалық тырысулар арқа кеуде, іш, аяқ-қол бұлшық еттерін қамтиды. Қатты бұлшық еттік ауырсынулар пайда болады. Науқас әр түрлі қалыпта болуы мүмкін: жиі басын артқа шалқайтып, омыртқасын доға тәрізді бөгеді (опистотонус). Тоникалық бұлшық еттердің тырысуынан кейін мардымсыз сыртқы тітіркендіргіштер салдарынан ( жарық, жел, дыбыс, айқай және т.б.) клоникалық тырысулар ұстамасы дамиды, олар бірінен соң бірі қайталынады. Тырыспалы ұсмалардың ұзақтығы мен жиілігі аурудың ауырлық дәрежесін айқындайды. Науқастың есі бар. Дене қызуы жоғарылаған. Қатты тершендік, тахикардия, әсіресе тырысу ұстамасына тән. Зәр мен нәжістін шығуы қиындаған. Тыныс алу бұлшық еттері мен көкеттің тырысулары болғанда тұншығу көріністері, көмей спазмы болады, бұл кезде науқас асфиксиядан өліп кетуі мүмкін.

Жедел көмек дәрігерінің тактикасы: ең біріншіден қауіпсіз госпитализацияны қамтамасыз ету. Науқасты госпитализациялау үшін арнайы реанимациялық көлік шақырту керек. Емдік шараларды шұғыл түрде ауруханаға дейінгі кезеңнен бастап жүргізу қажет.

Тағайындалатын нейроплегиялық қосынды ересектер үшін 2,5% аминазин ерітіндісі -2 мл, 2% омнопон (немесе промедол) ерітіндісі -1 мл, 2% димедрол ерітіндісі -1мл, 0,05% скополамин ерітіндісі -0,5 мл. Тырыспаның өте ауыр түрлерінде ем ретінде миорелаксация қолданылады, әрі қарай науқасты ұзақ уақытқа ЖӨЖ ауыстырады. Ол үшін ертерек трахеотомия жасайды, себебі ұстамалардың жиілігі мен ұзақтығы интубация мен трахеостомия үшін қиындықтар туғызады. Миорелаксанттарды қолдану басқа тырысуға қарсы заттардың тағайындаудан бас тартуға болады.

Ботулизм

Ботулизм берілу механизмі бойынша ішек инфекцияларына жатады. Ауру жиі ауыр ағымды, ол орталық жүйкені зақымдалумен және ЖТЖ дамуымен негізделеді. Ботулизм қозщдырғышы- Clebsitlla botulinum – күшті экзотоксин өндіреді, антигендік құрылымы жағынан клостридиялардың 6 түрін ажырытады: А, В, С, Д, Е, Ғ. Әр түрдің токсині сәйкес гомологиялық сары суға қарсы ерітіндімен бейтараптанады. Ағзаға инфицирленген тағам арқылы түскенде ол орталық жүйесіне арнайы троптылыққа ие болады. Токсин жұлын мен сопақша мидағы қозғалғыш торшаларға әсер етеді, жүйке- бұлшықеттік импульстердің берілуі тежеледі, клиникада көз көруінің, сөйлеудің, жұту қызыметінің бұзылуымен, сонымен қатар қабырға аралық және көкеттік бұлшықеттердің орталық және шеткері зақымдалуы тыныстың бұзылуымен сипатталады. Ботулизм кезінде инкубациялық кезең бірнеше сағаттан 15 тәулікке дейін созылады. Қысқа инкубациялық кезең аурудың ауыр ағымын білтіртеді, себебі токсин ағза өте көп мөлшерде түседі.

Ауру алғашқыда жүрек айну, құсу кейде диареядан басталады. Ішек парезінің салдарынан диарея іш қатумен тез алмасады. Дене қызуы бұл кезде қалыпты. Ауру басталғаннан 12-24 сағ. өткенде невралогиялық симптомдар пайда болады: көз көрудің бұзылуы диплопия, птоз. Көз симптомдары- ботулизмнің ерте және негізгі белгісі. Қарағанда көз қарашықтары кеңейген, жарыққа реакциясы әлсіз, көлденең және тік нистагм (офтальмоплегиялық синдром). Көмей, жұтқыншақ, жұмсақ таңдай бұлшықеттерінің салдарынан дисфагия, дисфония, дизартрия (дисфагиялық синдром) байқалады, мойын бұлшықеттерінің, қолдардың парезі болуы ықтимал. Ауыр жағдайларда тыныс бұлшықеттерінің парезі мен салдануы дамиды.

Эпидемиологиялық анамнез маңызды: адамдардың топтасып бір тағам не өнім жегенде барлығының ауруы (жиі консервілер, қақталған балық, үй жағдайында жасалған шырындар қолданғанда). Диагнозды анықтағанда дәрігер құсық массаларын және қолданылған тағам өнімдерін стерильді банка немесе пробиркаға салуы керек. Материал дереу зертханаға жөнелтілуі қажет, себебі ботулинді токсин тез ыдырайды.

Ботулизмге шалдыққан науқастардың барлығы инфекциялық стационарға дереу госпитализациялануы қажет.

Шұғыл шаралар:

• 
  жуан зондты асқазанға салып қайнаған сумен (токсинді сынама жасау үшін алу), кейіннен 2 % натрий гидрокарбонат ерітіндісімен (ботулотоксинді ыдырату үшін) дереу шайады;
  
• 
  ішек жұмысын жақсартқыш (30мл магний сульфаты екі стакан суда);
  
• 
  көп мөлшерде әрі жиі сұйықтық ішу, артынша диурезді белсендіру (гипотиазид, лазикс немесе т.б. зәр айдағыш заттар).