Көпжарақаттармен зардап шеккендердің ауырлық дәрежесін анықтау және тасымалдау

Зардап шеккеннің ауырлық дәрежесі көбінесі ішкі және сыртқы қан кетудің интенсивтілігіне,тыныс жолдарының өткізгіштігінің және тыныс механизмінің бұзылыстарына,тыныс пен қан айналым бұзылыстарына қарап анықтайды. Ауырлық дәрежесі өмірлік функциялардың бұзылысының тереңдігі бойынша - тынысы,қан айналымы,бас миының қызметін ескеріле отырып анықталады. Госпитализациялауға дейінгі кезең жағдайларында ауыр лабораторлы көрсеткіштерді бағалауға уақыт және мүмкіндік жоқ. Бірақ қарапайым белгілер бойынша көптравманың болжамын анықтауға және негізгі назарды ауыр науқастарға аударуға болады.Ол көптеген апаттық жағдайларда өте маңызды.

Аралас және көптеген жарақаттардағы жедел көмек алгоритмі

• 
  Жоғары тыныс жолдарының өткізгіштігі бұзылысы кезінде бөгде заттардан,тіс протездерінен, құсық массаларынан, қаннан, шырыштан ауыз қуысын тазалау.
  
• 
  Апноэ, брадипноэ маска көмегімен, интубациямен аппарат көмегімен ЖӨЖ-ді жүргізуге көрсеткіш болады.
  
• 
  Аспирация кезінде интубация қажет трахеядан қан мен құсықты сорып алу және ЖӨЖ-ді қосу керек.
  
• 
  Жедел қан жоғалтуда 1-ші,2-ші дәрежелі шокта венепункция жасап 400мл дозада полиглюкин құяды , қан қысымының түсуі жалғаса берсе шокқа қарсы костюманы салу керек.
  
• 
  Жедел қан жоғалту 3-4-дәрежелі шокта шокқа қарсы костюма салып, венепункция жасап, қан алмастырғыш және кристаллойдты ерітінділерді құяды.
  
• 
  Цианозбен және қосымша бұлшықеттердің тынысқа қатысуымен жүретін тахипноэ: қысымды пневмотораксты клапанды дренажбен плевра қуысын дренаждау, интубация, трахея құрамын сорып алу аппарат көмегімен ЖӨЖ, жансыздандыру.
  
• 
  Ашық пневмоторакста окклюзионды таңу,клапанды дренаж қажет, ал айқын тыныс жеткіліксіздігінде ЖӨЖ және интубация қолданылады.
  
• 
  Үлкен гематоракста қан алмастырғыш және кристаллойдты ерітінділерді құйып оксигенотерапия жасайды. Қан қысымы түсіп кетсе шокқа қарсы костюмның аяқтық секцияларын салады.
  
• 
  Іш қуысы мүшелерінің жарақаты ішке қан кетумен шокқа қарсы костюмді салуға, қан алмастырғыш және шокқа қарсы терапия жүргізуге, наркотикалық аналгетиктермен жансыздандыруға көрсеткіш болып табылады.
  
• 
  Іштің қуысты мүшелерінің жарақатында шокқа қарсы терапия мен наркотикалық емес аналгетиктермен жансыздандыру жүргізіледі.
  
• 
  Қол-аяқтың жұлынуы мен жарақаттық ампутацияда максималды қысымы 250 мм с.б. қолға және 500 мм с.б. аяққа пневматикалық жгут салады,хлоргексидинмен таңу салып,вена ішілік жансыздандыру және қан алмастырғыштармен қан құю.
  
• 
  Жамбас сынуында вакуумды немесе шокқа қарсы костюм салып вена ішілік жансыздандыру жасайды.
  
• 
  Омыртқаның мойын бөлімінің сынуында мойын бандажын салып жансыздандырады.
  
• 
  Кеуде және бел бөлімінің сынықтарында науқасты шалқасынан жатқызып, вакуумды жансыздандырады.
  
• 
  Қол - аяқ сынығында тамыр ішілік жансыздандыру жасап, иммобилизациялайды.
  
• 
  Қан кетумен келетін ішкі жарақаттарда қанды уақытша тоқтатып, таңу салып, қан алмастырғыштарды құйып, шокқа қарсы терапия жүргізеді.
  

Көптеген және аралас жарақаттармен науқастарды реанимация бөлімшесіне госпитализациялайды.Тасымалдау кезінде қан алмастырғыш заттарды құяды және жалғастыра береді.Тыныс бұзылысында-маска арқылы жасанды тыныс, ал бас сүйек негізінен қан кетіп, тыныс өткізгіштігінің бұзылысында-трахея интубациясы жасалады.

Гемодинамика жүйесінің ұлпаларға оттегіні тасымалдауға мүмкіндігі жоқ. Жарақаттың, аурудың жедел кезеңі жедел қан жоғалтумен, интоксикациямен байланысты. Осы кезең фазалық ағымға ие:

1. 
   Гипоперфузия фазасы. Жүйелік,мүшелік,микроваскулырлық гемодинамика мен метаболизм бұзылысымен сипатталады.
   
2. 
   Қызметтердің қалпына келу фазасы. Висцералды мүшелерде қан айналымның қалпына келуі.
   
3. 
   Қызметтердің компенсация фазасы. Жүйелік, мүшелік перфузияның, микро-циркуляцияның, гомеостаздың негізгі параметрлерін заңдылық қалпына келуі.
   

1 дәреже науқас терісі бозғылт,суық,ақ дақ симптомы оң,тынысы жиілеген. Тахикардия мин.100 рет. САҚ 90-100 мм с.б.

2 дәреже аз қозғалады,терісі бозғылт,суық,мәрмәр тәрізді, ЖЖЖ 110-120 рет мин. САҚ 80-75 мм с.б. диурез төмендеген.

3 дәреже науқас қоршаған ортаға әсері жоқ, терісі жер түстес, ЖЖЖ 130-140 мин. САҚ 60 мм с.б.; ДАҚ анықталмайды,анурия дамиды.

Шұғыл көмек

Шокты механикалық зақымдануда көмек көрсетудің ерекшелігі, шұғыл көмек көрсеткен маманға белгілеу керек:

• 
  Емге және диагностикаға кететін уақыт жеткіліксіздігі.
  
• 
  Гемодинамиканы және газ алмасуды қалпына келтіру әрекеттері жарақат орталығына баратын жолда жасалу керек.
  

• 
  Сыртқы қан кетуді уақытша тоқтату.
  
• 
  ҚАЦ жеткіліксіздігін жою.
  
• 
  Газ алмасу бұзылысын қалпына келтіру.
  
• 
  Зақымдану жерінен шокогенді импульсацияны жою.
  
• 
  Тасымалдау иммобилизациялау.
  
• 
  Дәрілік терапия.
  
  1. 
     Жедел пайда болған тыныс ырғағының бұзылысы.
     
  2. 
     Газ алмасудың бұзылысы еміне қарамастан жедел тыныс жеткіліксіздігі белгілерінің ұлғаюы.
     
  3. 
     Тасымалдау иммобилизациясы сүйек пен буындардың магистральды тамыр-лар мен жүйкелердің зақымдануында, жұмсақ ұлпалардың жайылмалы зақым-дануында көрсетілген. Оны жүзеге асыру үшін стандартты тасымалдау шина-ларын, вакуымды матрацтарды, белдіктер мен ағашты, шиттерді қолданады.
     
  4. 
     Зақымдану аймағында шокогенді импульсацияны тоқтату.
     

5. 
   Қанайналым мен метаболизм бұзылыстарын қалпына келтіруге ба-ғытталған. Жарақаттық шокпен науқастарды емдеуге арналған зат глюкокортикоидтар. Олар тамырларды тарылтып, ҚАК (ОЦК) жоғар-латып, гемодинамиканың қалпына келуін қамтамасыз етеді. Сол сияқты осы препараттар липидтердің тотығып қышқылдануын тежейді, арахидон қышқылы ыдырау заттарының пайда болуын төмендетеді.
   

Көз жарақаттары көздің морфологиялық құрылымына жиі бөгде заттардың түсуімен сипатталады.

Сипаты бойынша бөгде заттар магнитті және магнитті емес сынықшалар болады.

Сынықшалардың орналасуы бойынша конъюнктиваның бөгде затта ры, қасаң қабықтың бөгде заттары, көзішілік бөгде заттары жіктеледі .

Конъюктива мен қасаң қабықтың жарақатында және беткей орналасқан сынықшаларды кез келген дәрігер көмек көрсетіп, бөгде затты алып тастай алады. Қалған екеуін тек қана офтальмолог шығарып, жалпы профильді дәрігер осы патологияда тек бірінші көмек көрсетуі керек.

Конъюнктиваның бөгде заттары.

Клиникасы. Бөгде зат конъюнктиваға түскенде науқастың көзі жасаурап, бөгде заттың сезілуі болады. Кейде жарықтан қорқу мен ауырсыну сезімі қосылады.

Қасаң қабықтың бөгде заттары

Клиникасы. Қасаң қабықтағы бөгде заттың болуы ауырсынумен, жас ағумен,блефароспазммен, жарықтан қорқумен, бөгде затты сезілумен жүреді. Қарағанда бөгде зат анықталып, конъюнктива, қабағы мен көз алмасының қызаруы байқалады.

Шұғыл көмек

Жергілікті жансыздандыру: 0,25% дикаин ерітіндісімен, 2-4% лидокаин немесе 0,1% инокаин. Беткей орналасқан бөгде затты ылғалды тампонмен алып тас-тайды. Алып тастағаннан кейін 30% расульфацил, 0,25% левомицитин немесе 0,3% нормакс ерітінділерімен инсталяция жасайды. Қабақ ішіне 1% тетра-циклин немесе левомицитин көз майын жағады. Кейін амбулаторлы жағдайда окулист консультациясына жіберіледі. Егер бөгде зат қасаң қабыққа еніп, оны алу қиын болса, науқасқа жедел мамандандырылған көмек көрсету керек.

Күйік – ол тіндердің жоғары қызумен, электрлі токпен және агрессиялық сұйықтықтармен зақымдануы. Этиологиялық факторға сәйкес келесі түрлерге бөлінеді: термиялық күйік; контактты электрлі күйік; химиялық күйік; радиациалық.

Тіңдердің зақымдану дәрежесі мыналарға байланысты:

1.Термиялық агент түріне.

2. Жылу сиымдылығына байланысты.

3. Жоғары температураның әсер ету ұзақтығына.

Күйіктің жіктелуі:

1 дәреже - эритема және терінің ісінуі; Оның негізінде тұрақты артериалді гиперемия және қабынулық экссудация жатады.

2 дәреже - іші мөлдір сарғыштау сұйықтықпен толтырылған көпіршіктердің түзілуі. Сыдырылған эпидермис қабаттарының астында жалаңаштанған базалді қабат қалады.

3 А дәреже - дерманың зақымдалуы, бірақ ол толық тереңдігін қамтымайды, яғни өсу аймағының сақталуымен жүретін терінің толық емес өліеттенуі.

3 Б дәреже - өліеттенген аймақтың түзілуімен жүретін барлық дерма қабатының зақымдалуы.

4 дәреже - терінің және меншікті фасциядан терең орналасқан тері астындағы тіңдердің өліеттенуі.

3 дәреже- тері және тері асты клетчатканың өліеттенуі. 4 дәреже- бұлшық ет және сүйектердің өліеттенуі.

1 дәреже- терінің гиперемиясы және ісінуі

2 дәреже- әртүрлі көлемде эпидермистің өлуі

3 дәреже- терінің барлық қабаттарының өліеттенуі

4 дәреже- терінің терең орналасқан тіңдердің өліеттенуі

Күйік алаңын анықтау.

Күйіктің ауырлығы тек оның зақымдалу тереңдігіне байланысты ғана емес, со-нымен қатар күйік алаңына да байланысты. Зақымдалушының алақан алаңы=-оның дене бетінің 1% құрайды. Барлық дене бетін аймақтарға бөледі, олардың алаңы дене бетінің 9% құрайды - Wallace ережесі. Бастың беті=9%.Дененің алдыңғы беті =18%. Дененің артқы беті = 18%. Қол беті = 9%. Сан = 9%.

Сан және табан = 9%. Шап аралық =1%.

Күйіктің тереңдігің анықтауға арналған симптомдарды 3 топқа бөледі.

1. 
   Тіндер өлеттенуінің сыртқы көріністері.
   
2. 
   Қанайналым бұзылыстарының көріністері.
   
3. 
   Ауырсыну сезімдерін сипаттайтын көріністер.
   

1 кезең- күйіктік шок;

2 кезең- жедел күйікті токсемия;

3 кезең- септикотоксемия;

4 кезең- реконвалесценция.

Күйіктік шоктың клиникасы

Күйіктік шоктың ауырлығы бойынша жіктелу:

1 дәреже – жеңіл күйіктік шок. Беткей күйіктерде, тері бетінің 20-25% , ал терең күйіктерде -10% алаңын зақымдаған кезде болады. Науқастың есі сақталған.Тері жамылғысы бозарған. Жүрек айну, кейде құсу,шөлдеу болуы мүмкін. Аса үлкен емес тахикардия.АҚҚ және ОКҚ ( орталық көктамырлық қысым) қалыпты. Шамалы гемоконцентрация. Электролитті балансты өзгерістер болмайды. Бүйрек қызметі зардап шекпейді.

2 дәреже – орташа ауырлықты шок. Беткей күйіктерде, тері бетінің 40 – 60% , ал терең күйіктерде 40% тен көп алаңы зақымдалған кезде болады. Жалпы жағдайы ауыр. Есі сақталған. Күйік аймағынан тыс тері бозғылт, құрғақ және суық болады. Науқасты қалтырау, шөлдеу, жүрек айну мазалайды. Құсу әрқашан байқалмайды.Тыныс алу жиілейді, ентігу, көгеру және АҚҚ ның төмендеуі байқалады. Гемоконцентрация айқын. Қан айналым көлемі 10-20% төмендейді. Бүйрек қызметінің бұзылуы, олигурия байқалады.

3 дәреже – ауыр шок. Беткей күйіктерде, тері бетінің 40-60% , ал терең күйіктерде 40%тен көп алаңын зақымдаған кезде болады. Жалпы жағдайы өте ауыр.Есі сақталған, бірақ алжасу болу мүмкін. Тері бозғылт – сұр түсті, суық. Айқын шөлдеу, жиі құсу, ішектердің салдануы байқалады. Науқасты қатты қалтырау, бұлшықеттердің тырыспалы тартылуы, ентігу мазалайды. Айқын көгеру, тахикардия және АҚҚ төмендеуі байқалады. Қан айналым көлемі (ҚАК) 20-30% ке төмендеген; ОКҚ төмендеген; өте айқын гемоконцентрация. Электролиттік баланстың және бүйрек қызметінің айқын бұзылуы байқалады; гематурия, альбуминурия, уробилинурия. Қанда қалдық азот көбееді

4 дәреже - өте ауыр шок. Беткей күйіктерде, тері бетінің 60% тен жоғары, ал терең күйіктерде 40% тен жоғары алаңын зақымдаған кезде болады. Жалпы жағдайы өте ауыр, есі көмескілеген, жиі есінен танған, тері жамылғысы боз, мәрмәр түсті. Тамыр ырғағы жіп тәріздес, АҚҚ 100 мм с.б. төмен. ОКҚ кенет төмендеген.ҚАК 30-40% төмендеген; аса айқын гемоконцентрация. Айқын ентігу; өкпеде ылғалды сырылдар естіледі. Науқасты өте қатты, басылмайтын шөл, жиі кофе тәрізді койыртпақпен құсу, айқын асқазан – ішек жолдарының (АІЖ) салдануы, анурия мазалайды. Метаболикалық ацидоз дамиды.

Шұғыл терапия

1. 
   жоғарғы тыныс алу жолдарынның өткізгіштігін қалпына келтіру;
   
2. 
   3 катетр ережесін жүргізу (орталық көктамыр, қуықты катетрлеу, асқазанға зонд еңгізу);
   
3. 
   наркотикалық анальгетиктерді нейролептиктермен, транквилизаторлармен, ГОМК мен қосарлап тағайындау;
   
4. 
   гиповолемияны түзету;
   
5. 
   стрессті ойық жаралардың пайда болуын алдын алу үшін гистамин рецепторларының Н2-блокаторын еңгізеді;
   
6. 
   глюкокортикойдтарды тек 3-4 дәрежелі шок алғандарға және жасанды өкпе желдетілуін қажет ететін тыныс жолдарының жеткіліксіздігінде ғана тағайындайды. Глюкокортикоидтар концентрациясының жоғарылығы бүйрек үсті безінің жеткіліксіздігінің дамитына әкелуі мүмкін.
   

1. 
   Гемодинамиканы тұрақтандыру.
   
2. 
   Диурез темпі 50 мл/сағ. Және жоғары.
   
3. 
   Аз бозғылт дақ синдромы. 1 сек.
   
4. 
   Дене температурасының төмендеу.
   

Электрлі жарақат – мүшелердің, тіңдердін, жүйелердің соматикалық және функ-ционалды патологиялық бұзылыстарға әкелетін тірі ағзаның электрлік токпен зақымдануы. Электр тоғының спецификалық әсеріне – стрессті реакция, эмо-циялық, ауырсыну, рецепторлы реакция жатады; термиялық әсерге – тері күйік-тері, ақуыз денатурациясы, тіңдердің өліеттенуі; механикалық – толқын соққы-сы, контрактуралар жатады. Электроток жарақаты өткізгішпен тікелей контакт-та және доғалы контактта болғанда болады. Дөрекі және қатайған тері жақсы-рақ қарсылық көрсетеді. Ток тасушы затпен контактте қаншалықты ұзақ және жанасу алаңы үлкен болса соншалықты электрлі жарақат ауырлайды. Тоқ алға-шында тіндерге таралады,өйткені олардың электр өткізгіштігі жоғары және қарсылық тары төмен болып келеді. Тері және теріасты клетчатка қарсылығынан өткеннен кейін тоқ параллелді шоғырмен тоққа белсенді сұйықтықтармен – та-мыр, тінаралық кеңістік, жүйке бағаналарынан өтіп тоқ ілмекшелерін құрайды.

Ең қажетті мүшелерден өтетін тоқтын қауіпті ілмектері: екі қол – екі аяқ; сол қол – аяқ; қол – қол, бас – аяқ.

Егер миокард пен бас миы ең қатты күш алаңында болса зақымданушының жүрекшелерінің фибрилляциясына және асистолияға әкеліп өлімге ұшыратады. Және де коронарлы тамырларының рефлекторлы тарылуының әсерінен екіншілік жүрекшелерінің фибрилляциясы дамуы мүмкін.

Өлімге әкелетін электр тоғымен зақымдалу 2 түрге бөлінеді: кенеттен және кешіктірілген. Ажыратады:

1. 
   Кенеттен қанмен қамтамасыз етілуінің тоқтауынан, тыныс алуының тоқтауынан – жүрекшелер фибрилляциясы, асистолия, апноэдан болған өлім.
   
2. 
   Қан айналым бұзылысынан, гипоксиямен асқынған, жедел тыныс алу жеткіліксіздігінен 24 сағ. аралығында болған өлім.
   
3. 
   Бірнеше апта (әдетте 1-3 ) аралығында болған өлім – жүрек зақымдалуынан
   

Адам ағзасы тоқтың әсерін зақымдану кезінде немесе кейінгі уақытта қабылдайды. Бірінші түрінде бұлшықеттердің тырыспалы (тоникалық) тартылулары, тамырлардың тарылулары, жүрек қызметінің бұзылуы, аритмияның әртүрлі түрлері болады. Сонымен қатар дауыс байламдарының тарылулары болуы мүмкін, олар тыныс алудың тоқтауына әкеледі.

Ауыр жағдайда электрлі шок, кома немесе терминалді жағдай дамытады. Локалді электрлі жарақат, электрлік соғу,ағзаның жалпы зақымдалуы деп бөлінеді.

Терминалді жағдайдың дамуына әкелетін жағдайлар

1. 
   жүрек қарыншасының фибрилляциясы;
   
2. 
   сопақша миының зақымдалуынан тыныс алудың орталықты генезді тоқтауы;
   
3. 
   тыныс алу бұлшықеттерінің тетаникалық тарылуынан болған тыныс алудың тоқтауы;
   
4. 
   электрошок;
   
5. 
   жүрек қызметінің бұзылуы.
   

Емі: электр тоқтың әсерін тоқтату; тыныс алуды және қан айналымды қадағалау; ЭКГ бақылау; есінен таңған кезде орталық аналептиктерді беруге болмайды, қозу кезінде – седуксен 0,2 – 0,3 мг/кг дене салмағына; сүйеқ сынған кезде – иммобилизациялау; күйген жерге асептикалық байлам таңу керек.

Түрі және себебі бойынша ажыратады: біріншілік бату (шынайы, "сулы"), асфиксиялық бату ("құрғақ"), синкопалді бату, "Крио-шок", екіншілік бату

Альвеола қуысына қанның сұйықтығы мен плазма белоктарының өтуінен гемоконцентрация дамиды. Гиповолемия АҚҚ және ОКҚ ның төмендеуіне әкеледі. Бір уақытта қанға мұхит суынан көптеген иондар өтеді. Қан құрамында калий, магний, натрий, кальций және хлор күрт жоғарлайды. Шынайы батудың бірнеше минутынан кейін, альвеоладағы коллойдты – осмостық градиент қысымы мен МКК циркуляторлы сағасындағы қысымының теңесуі жүреді. Сондықтан ағзадағы патологиялық өзгерістер әрі қарай судың сапасына байланысты болмайды. Кейін өкпенің ісінуі, гиперкалиемия, респираторлы және метоболизмді ацидоз, гиповолемия және гипоксия дамиды. Өкпенің ісінуі мұхит суына бату кезінде бірден пайда болады. Тұщы суына бату кезінде өкпенің ісінуі біртіндеп, гипоксиямен МКК перфузды қысымның жоғарлауына байланысты және альвеолакапилярлы мембрана өткізгіштігінің жоғарлауына байланысты дамиды.

Ағзаның өкпе арқылы сұйықтықты жоғалтуы, бату түріне қарамай айқын гиповолемия және гемоконцентрацияға әкеледі.

Шынайы бату клиникалық 3 кезеңнен тұрады

1. 
   Бастапқы кезде есі, дұрыс қимыл – қозғалысы және суға бату кезінде демін ұстау мүмкіндіктері сақталған. Судан шығарылған адам айқын тітіркенген немесе тежелген болады. Тері жамылғысы мен шырышты қабаттары көгерген. Тынысы шулы жөтелмен бірге. Тахикардия мен гипертензия кейін брадикардия мен гипотензияға ауысады. Кейде жұтылған су және асқазан сөлін құсу байқалады. Бұл кезеңдегі жедел симптоматика тез кетеді, бірақ жөтелу мен әлсіздік 2-3 күнге дейін сақталуы мүмкін.
   
2. 
   Агониялық кезеңде есі сақталмайды. Жүрек жиырылуы сақталады. Тыныс алу моторикасы әлсіз немесе мүлдем болмайды. Айқын көгеру және тері жамылғысының сууы. Мойынның және қолдың тері асты көктамырлары кеңейген, ісінген. Қарашық пен қасаң қабық рефлекстері әлсіз. Шайнау бұлшықеттерінің триизмі байқалады. Ауыз қуысы мен мұрын жолдарынан ал қызыл түсті көпіршік бөлінеді.
   
3. 
   Клиникалық өлім кезінде тыныс алу және жүрек жыртылуы болмайды, рефлекстері жауап бермейді, қарашық кеңейген.
   

Синкопалді батуда өлім жүрек пен тыныс алудың біріншілік рефлекторлы тоқтауынан болады. Бұл шеткері тамырларының кенет тарылуынан болады. Синкопалді батуға клиникалық өлімнің бірінші болуы тән. Клиникалық өлім ұзақтығы батудың басқа түрлеріндегіге қарағанда бірнеше ұзақтау. Суық суға бату ("Крио-шок" бату синдромы) температураның бірден төмендеуімен байланысты. Суық суға батқанда терінің терморецепторларының төменгі температура әсерінен тітіркену нәтижесінде тамырлардың жайылмалы спазмы дамиды. Қанның аз келуі нәтижесінде ми ишшемиясы және жүректің рефлекторлы тоқтауы дамиды. "Крио – шоктың" дамуына ағзаның бейімделу жүйесінің реконструкциясына әкелетін шектен тыс қызу, физикалық күш түсу әсер етеді. Суық суда көп болуы крио-шоктың дамуынсыз батуға алып келуі мүмкін. +4 - +6˚С су температурасында адам 15 мин кейін тоңудан және бұлшықеттердің тырыспалы жиырылу себебінен қимыл – қозғалыс белсенділігін жоғалтады. Дене температурасының 30˚С дейін не одан төмен болуы есінің жоғалуымен және ағзаның өмірлік маңызды мүшелер функциясының әлсіреуімен көрінеді.

Суық температрура ағзаға жалпы және жергілікті әсер етеді. Жалпы әсер -жалпы суықтануына (тоңу), ал жергілікті- үсуге әкеледі. Тоңу – бұл дене температурасының +35˚С және оданда төмен түсуі кезіндегі ағзаның жағдайы. Гипотермия әсерінен ағзада функционалді бұзылыстар дамиды, олар өмірлік қызметтердің кенет өшуімен айқындалады.

Сыртқы ортаның суықтату әсері негізделген: төменгі температура; ылғалдылыққа; ауаның қозғалу жылдамдығына; әсер ету уақытына.

0˚С температура кезінде жиі дененің беткейі 10-12 сағаттан кейін ғана өлімдік суықтану болады. Сулы ортада бұдан тез өтеді, өйткені ауаға қарағанда судың жылу сиымдылығы 4 есе, жылу өткізгіштігі 25 есе жоғары. Мұзды суда адам 5-10 мин өледі. Тоңу кезінде ағзада патологиялық процесс 2 фазада өтеді.