БАҒдарламасы өскемен қ., 2013 жыл 1 Паспорт

2.2.1.7. Бәсекелестікті дамыту

Шығыс Қазақстан облысы экономикасының басым салаларында бәсекелестікті дамыту тұрақты түрде, соның ішінде тауар нарықтарында жаңа қатысушылардың пайда болуы үшін қажетті жағдайларды жасау жолымен жүзеге асырылатын болады.

Экономиканың нақты секторында өңірдің басты байлығы болып басқа да негізгі металлдармен қатар қосымша бағалы, жерде сирек кездесетін металлдары құрамында бар поллиметаллдық рудалар қорының айтарлықтай көлемінің болуын айтады.

Полиметаллдық рудалардан басқа өңірдің жер қойнауында қалайы, тантал, титан, никель, кобальт, молибден және тас және қара көмір, цемент, кірпіш өндірісі үшін минералдық шикізат бар, іздестіру жұмыстарымен мұнай және газдың барлығы анықталды.

Өңірде 3 айтарлықтай көмір разрезлері бар – Қаражыра, Майқұба және Кендерлі. Алынып жатқан қатты отып тек қана өңірдің ішкі қажеттілігін толытырып қоймай республиканың басқа облыстарына отын тасымалын жүзеге асырады және оның аумағынана тыс жерлерге экспортталады.

Көмір нарығында негізгі проблема болып көмірдің жекелей нарығында соңғы тұтынушылар үшін жылыту кезеңінде бағаның маусымдық жоғарлауы болып табылады. Көмір бағасының өсуіне әсер ететін факторлардың бірі болып қосымша құрылымдардың үлкен көлемі болып табылады. Сонымен бірге өнімділігі жоғары емес қосымша құрылымдардың қызметі заңмен шектелмеген.

Мысалы, «Қаражыра ЛТД» ЖШС жыл сайын қосымша құрылымдар арқылы көмір сатуды жүзеге асырады, соның ішінде ашық конкурстар өткізу жолымен, ол соңғы тұтынушыларға, соның ішінде табиғи монополиялар субъектілеріне көмірге бағаның негізсіз өсуіне әкеліп соқтырады.

Тұтыну нарығының оң бағыттарының бірі болып сауданың дүкендік формасына біртіндеп ауысумен сауда кәсіпорындарын нығайтумен және мамандандырумен байланысты жеке сауда инфрақұрылымын жетілдіру болып табылады.

Сонымен қатар бүгінде республикадағы сияқты өңірде сауданы дамыту бағыттарының нақты көрінісі жоқ, ал ішкі сауда стихиялы түрде дамуда. Экономиканың ірі салаларының бірі жүйелік түрленуге, заңнамалық базаның жағаруына, түсуші дамудың механизмдерін енгізуге мұқтаж екені айдан анық.

Бүгінгі күні шағын кәсіпкерлік саласында келесі мәселелер проблемалық болып табылады:

1) оның даму деңгейіне, қызмет түрі және қалпына келу уақытына байланысты салық салу кезінде дифференциалдық көзқарастың жоқтығы;

2) кепілдік қамтамасыз етудің жоқтығы кезінде нақты секторда бизнесті ашу мүмкіндігінің жоқтығы, яғни жаңа іс ашқысы келетін азаматтарда бизнесті ұйымдастыру мүмкіндігінің жоқтығы;

3) формальдік шығындарды талап ететін формальдік, бизнестің жоғары операциялық шығындары;

4) бизнес қызметінің жоспарлық және жоспардан тыс тексерулерінің үлкен көлемі;

5) несиелер бойынша екінші деңгейлі банктердегі жоғары сыйақы мөлшерлемесі және оларды қайтару механизмінің жетімсіздігі;

6) сауда қызметін реттеу саласында әлсіз заңнамалық қамтамасыз ету;

7) қосымша құрылымдардың үлкен көлемі.

Өткізілген жұмыс нәтижелеріне сәйкес өңірде процедуралардың 69 түрлері бойынша рұқсатнама құжаттарын ұсынудың мерзімдерін төмендету мүмкіндіктері жайлы шешімдер қабылданды.

Ұсынылған шаралар негізінде рұқсатнама құжаттарын алу кезінде өңір кәсіпкерлерінің қорытыды әкімшілік шығындар 35% қысқарады, ол сондай –ақ тауар нарықтарында бәсекелестіктің дамуына әсер етеді.

Бұдан басқа, келесі шаралар қарастырылады:

1) әлеуметтік маңызы бар тауарларға бағалар және сауда мөлшерлемесіне тұрақты мониторингпен қамтамасыз ету;

2) тартылған несиелер бойынша пайыздық мөлшерлемелерді субсидиялау;

3) бағаларды тұрақтандыру бойынша облыстық және аудандық штабтардың жұмысын жалғастыру;

Агроөнеркәсіп секторындағы сараптама нәтижесінде бәсекелестікті дамыту бойынша іс – шаралар ұсынылды:

1) халыққа ауыл шаруашылығы тауарларын, соның ішінде облыстық қалалары және аудандарында «демалыс күні» жәрмеңкелері және нарықтары арқылы тікелей сату тәжірибесін жалғастыру;

2) нарықтарда сауда орындарымен ауыл шаруашылығы таруарларымен қамтамасыз етуге көмек көрсету.

Энергетикалық кешенде AES Компаниясымен инвестициялық міндеттерді орындамау бөлігінде Қазақстан Республикасының «Электр энергетикасы туралы» 2004 жылғы 9 шілдедегі Заңына және Қазақстан Республикасы Үкіметінің «Үлгілік инвестициялық келісім-шартты, үлгілік келісімді бекіту туралы» 2009 жылғы 10 наурыздағы № 276, «Есептік тарифті анықтау ережелерін, шекті және жеке тарифті бекіту туралы» №277 қаулыларына және басқа да нормативтік құқықтық актілерге, инвестициялық міндеттерді орындауға міндетті сараптаманы өткізу және оларды жергілікіті атқарушы органдармен мақұлдау бөлігіне өзгерістер енгізу тиімді.

Жеке тауар нарығында 20 нарық субъектісі бар, сонымен бірге AES Компаниялар тобына кіретін «Шығысэнерготрейд» ЖШС басым бағыты бар, ол 2007 жылғы 1 сәуірден бастап өзінің бастамасы бойынша Шығыс Қазақстан облысының тұтынушылары үшін электр энергиясын тасымалдаушы міндетін өзінен алып тастады.

Қазіргі уақытта облыста кепілдендірілген электр энергиясын тасымалдаушы жоқ, және электрмен қамтуға келісім-шарт жасаудан ауытқулар, электр энергиясын тасымалдаудан бас тарту және электр энергиясын тасуда шектеуліктер бар.

Осыған байланысты:

1) тұтынушыларды электрмен қамтамасыз ету бойынша, жиынтық қаражат сомасын төмендету бөлігінде нарық субъектілері үшін қойылатын біліктілік талаптарына өзгерістер енгізу;

2) электр шығаратын ұйымдармен тұтынушыларды электрмен қамтамасыз ету мақсатында электр энергиясын сатып алуға лицензия беруге тиым салу;

3) кепілдендірілген тасымалдаушы статусы үшін бірінші кезеңде бәсекелестікті дамытуға жағдай жасау мақсатында кепілдендірілген тасымалдаушы статусын беру бойынша электрмен қамтамасыз ететін ұйымдарға конкурс өткізу ережесін әзірлеу;

4) «Шығысэнерготрейд» ЖШС жағынан болжанбаған өзгерісті ескере отырып кепілдендірілген тасымалдаушы – ЭСО құру мүмкіндігін қарастыру;

5) электр энергиясының толайым нарығында бәсекелестікті құру мақсатында электр энергиясын орталықтандырылған сату ережесінің электр энергиясына сатып алу – сату келісімдерін жасау және рәсімдеу кезінде толайым нарығының субъектілеріне талаптарды қатайту бөлігіне өзгерістер мен тлықтырулар енгізу бойынша мәселені қарастыруды ТМРА тапсыруды қажет деп санаймыз.

Бұдан басқа, Ережеден орта мерзімдік және ұзақ мерзімдік кезеңдерге орталықтанған сауданы өткізу бойынша электр энергиясының минималды жіберілетін сағаттық көлем – көрсеткішті алып тастау қажет. Өйткені ОС электр энергиясын сатып алуды жүзеге асыратын шағын ЭСО мүмкіндіктерін жоятын сатып алу/тұтыну шағын көлемі бар ЭСО ОС қатыса алмайтын жағдайда электр шығаратын ұйымдар өтінімде электрэнергиясының минималды көлемін көрсетеді.

Осыған байланысты өңірде бәсекелестікті дамыту шараларымен келесілер анықталды:

1) жаңа кәсіпкерлерді тарту мақсатында өңірлік нарықтар, тауарларға және қызметтерге қажеттілік жайлы ақпаратты жинауды, талдау және жариялауды ұйымдастыру;

2) жергілікті мемлекеттік атқару органдарының қызметінің ақпараттық айқындылығын жоғарлату бөлігінде жұмыстың жалғасуы.

Облыста әкімшілік барьерлерді және бәсекелестік нарықты дамыту бойынша бұдан арғы жұмыс жалғастырылатын болады.

Содан басқа жергілікті атқарушы органдардың қызметі Бүкіләлемдік экономикалық форумның бәсекеге қабілетті әлемдік индексінің «жергілікті бәсекелестік артықшылығы» көрсеткіші бойынша Қазақстан ұстанымының жақсаруына әсер ететін іс-шараларды әзірлеуге және өткізуге бағытталатын болады.

«Бәсекелестік туралы» ҚР Заңының талаптарына сәйкес 50% астам акциясын (үлесін) мемлекетке тиесілі заңды тұлғалар сатуға қоюға жатады.

ШҚО Бәсекелестікт қорғау туралы ҚР агенттігінің өткізген қорытындылары бойынша жарғылық капиталында 50% астам акциясын мемлекетке тиесілі үлесі бар мемлекеттік кәсіпорындарды, жауапкершлігі шектеулі серікткстікті және акционерлік қоғамның барлығының әрі қарай қызметін келісу бойынша жұмыс жауапкершілікі шектеулі 17 серіктестіктерде қатысу үлесін көрсететін көрмеге сатып алуға қоюға жатады.

Аталған үлестер аукциондық сатуларда көрсетілген. Қазіргі уақытта 11 жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғылық капиталында 51% үлесі сатылды, қалғандары бойынша аукциондық сауда жарияланған.

Саланың даму жағдайына SWOT-талдау:

Күшті жақтары:

сауданың дүкендік формасына біртіндеп ауысумен сауда кәсіпорындарын ұлғайтумен және мамандандырумен байланысты жеке сауда инфрақұрылымын жетілдіру.

Әлсіз жақтары:

қосымша құрылымдардың үлкен көлемі бағаның айтарлықтай өсіміне алып келеді.

Мүмкіндіктер:

1) әкімшілік барьерлерді және бәсекелестік нарықты дамыту бойынша бұдан арғы жұмыс;

2) «Жергілікті бәсекелестік артықшылығы» көрсеткіші бойынша Қазақстан ұстанымының жақсаруына әер ететін іс-шараларды әзірлеу және өткізу.

Қауіптер:

сауда дамуының нақты көрінісінің жоқтығы.

2.2.1.8 Өңірді инновациялық дамыту

Инновациялық сала көрсеткіштерінің динамикасы

7 кесте

Көрсеткіштер	2009ж.	2010 ж.	2011ж.
Кәсіпорынның инновациялық белсенділігінің деңгейі	5,9	6,4	8,1
Инновациялық өнім көлемі, млн. теңге	6939,5	13854,5	33592,5
Өнеркәсіпте технологиялық инновацияларға шығындар, млн. теңге	6 939,5	13854,5	627,1

Облыс кәсіпорындарының инновациялық белсенділігі 2011 жылы 8,1 % құрады, бұл 2009 жылдың деңгейінен 2,2 пайыздық тармаққа жоғары, алайда орта республикалық маңыздан жоғары (5,7 %). Кәсіпорындар инновациялық қызметінің негізгі бөлігі жаңа технологиялар, жабдықтар мен материалдар енгізуге бағытталды.

Инновациялық өнім көлемдерінің өсуі байқалады. 2011 жылдың қорытындысы бойынша инновациялық өнім өндірісі 2009 жылмен салыстырғанда 5 есе ұлғайды. Инновациялық өнімнің респубилкалық көлемдегі үлес салмағы 2011 жылы 15 % құрады.

Облыста сәйкес инновациялық инфрақұрылым бар. Өңірлік және салалық технопарктер жұмыс істейді, университет жандарында ғылыми-зерттеу зертханаларының және орталықтарының желілері құрылды, ол жерде әркім жұмыс істеп және әзірлемелерін және жаңа құбылыстарын аяқтай алады. Конструкторлық бюро құрылған және сервистік орталық жұмыс істейді.

Индустриялды-инновациялық қызметтің белсенді жұмыс істейтін элементтерінің бірі тау-металлургиялық құралының Конструкторлық бюросы болып табылады. Конструкторлық бюро Қазақстанда бұрын соңғы шығарылмаған немесе ішкі нарықта ғана емес шетелдердеде үлкен сұранысқа ие құралдары үшін құжаттаманы әзірлеумен айналысады. Конструкторлық бюро 45 конструкторлық-технологиялық құжаттама түрін әзірледі, бұйымдардың 36 тәжірибелік түрі дайындалды.

Негізгі проблемаларды талдау.

Жалпы алғанда, облыстың инвестициялық портфеліне кірген жобалар бойынша дайындық дәрежесі өте жоғары.

Даму институттарының ұсынылған жобаларға қызығушылығының болмауы, қатаң талаптар қойылуы байқалады, нәтижесінде олардың көбі қарауға қабылданбайды, себебі жобалардың төмен құны мен кепілзаттың болмауы, төмен инновациялығы. Жобалар ұзақ уақыт институттарда қаралуда болады, бұдан кейін ұзақ уақыт кәсіпорындарда пысықталуда жатады.

Бұдан басқа, енгізілетін нысандарды инженерлік коммуникациямен қамтамасыз ету: электрмен қамту, су құбырын салу, теміржол жолдарын күрделі жөндеу мәселелері бар. Дайын ғылыми әзірлемелерді өндіріске енгізу тәртібі жоқ.

Отандық зерттеулер мен әзірлемелердің көбі нақты нарықтық талаптарға және шарттарға әлсіз бағдарланған және импорттық ғылыми өнімдер мен қызметтермен бәсекелесе алмайды. Өндірісте дайын ғылыми әзірлемелер енгізу тәртібі жоқ.

Қазіргі уақытта ғылыми әзірлемелердің аздаған үлесі коммерциялық қолданысқа енгізілген. Қазақстандық жоба әзірлеушілер мен компаниялардың көбі тәжірибелік-конструкторлық жұмыстар мен өндірістер игеруде арнайы қызметтердің болмау проблемасына кезігеді, бұл технологиялар енгізу үрдісін тежейді.

Негізгі сыртқы және ішкі факторларды бағалау.

Сыртқы факторлар:

1. 
   қаржыландырудың жеткіліксізді;
   
2. 
   энергияресурстарының жеткіліксіздігі;
   
3. 
   коммуналды қызметтерге жоғары тарифтер;
   
4. 
   отандық кәсіпорындардың инновациялық белсенділігінің төмен деңгейі;
   
5. 
   төмен пайыздық мөлшерлемесі бар ұзақ мерзімді кредиттердің қол жетімсіздігі.
   

Ішкі факторлар:

1. 
   жоба бастамашыларының тікелей функцияларды мемлекеттік органдарға табыстау тенденциясы;
   
2. 
   инновациялық жоба өніміне сұраныс пен ұсыныстың сәйкессіздігі, әлсіз топ-менеджмент.
   

Қазақстандық қамту мәселелерінде негізгі міндеттерді орындау үшін тауарларды, жұмыстарды және қызметтерді сатып алу кезінде 2009 жылдан бастап мемлекеттік сатып алуларда және жүйеқұраушы кәсіпорындарда қазақстандық үлесті арттыру бойынша салдарлы жұмыстар, ұлттық өндірушілермен байланысты нығайту және отандық өндірушілерді қолдау басталды.

2012 жыл қорытындылары бойынша жүйеқұраушы кәсіпорын бойынша мониторинг өткізілді, жүйе құраушы кәспорындардың тауарларды, жұмыстарды және қызметтерді сатып алу мониторинг 207,1 млрд. теңгені құрады, соның ішінде жергілікті қамту 36,2% немесе 74,9 млрд. теңге.осы орайда қазақстандық қамту үлесі 21%, жұмыстар мен қызметтер – 95,6% құрады.

Облыстың мемлекеттік мекемелері 2010 жылы 19,6 млрд. теңгеге тауарларды, жұмыстарды және қызметтерді сатып алды, соның ішінде қазақстандық қамту 15,9 млрд. теңгені құрады немесе 81,42%, 2011 жылы 10,7 млрд. теңгеге соның ішінде қазақстандық қамту – 9,2 млрд. тенге немесе 85,93 %, 2012 жылы 8,6 млрд.теңге сомасына, оның ішінде қазақстандық қамту – 7,3 млрд.теңге немесе 84,6% .

2012 жылы 2010 жылға қарағанда ірі және орта өнеркәсіп кәсіорындардың өнімдерді сатуы 2,1 есе ұлғайды және 874 млрд. теңге құрады, соның ішінде Қазақстан өңірлері бойынша 1,6 есе және 494,1 млрд. теңгені құрады, оның ішінде 4,2 есе мемлекеттік сатып алулар аясында, 2 есе – ұлттық компанияларға,

Өнім өткізумен байланысты проблемаларды шешуде облыстың өнеркәсіптік кәсіпорындары жәрдем көрсету мақсатында 2009 жылы Өскемен қ. тауарларды, жұмыстарды және қызметтерді сатып алуды арттыру бойынша үш форум өткізді, «Самрұқ-Қазына» ҰБФ» АҚ ұлттық компаниялары 13 республиканың облыс орталықтарына және жақын шетел өңірлерінде жергілікті өнімнің 13 шығыс резентацияларын ұйымдастырды.

Жыл сайын отандық тауарөндірушілер тауарларын тарату мақсатында ұлттық компаниялар, шетелдік делегациялардың қатысуымен форумдар, көрмелер, жиналыстар өтеді. Нәтижесінде жалпы сомасы 24,6 млрд.теңге сомасына 40 меморандумға қол қойылды, 13,2 млрд.теңге сомасына 87 келісімшарт жасалды, оның ішінде ұлттық компаниялармен 10,8 млрд.теңгеге, жүйеқұраушы кәсіпорындармен 2,4 млрд.теңге сомасына.

2012 жыл қорытындылары бойынша 2010 жылға қарағанда 2,6 есе өсіммен 1563 СТ-KZ сертификаттар алды.

Саланың даму жағдайына SWOT-талдау:

Күшті жақтары:

1) саяси тұрақтылық;

2) тиімді географиялық жағдай;

3) инновациялық компаниялар көмегімен тиімді игеріле алатын минералды-шикізат ресурстарының болуы;

4) тұрғындардың жоғары білім деңгейі;

5) ЖОО, ҒЗИ, ғылыми-техникалық кадрлардың болуы.

Әлсіз жақтары:

1) төмен өнімділік;

2) ғылым және өнеркәсіп арасындағы әлсіз байланыс;

3) отандық өнімнің төмен сапасы;

4) бизнестің инновациялық белсенділігінің төмен деңгейі;

5) кәсіпорынның техникалық артта қалуы;

6) инновациялық мәдениеттің болмауы;

7) өнеркәсіп өнімінің төмен бәсекеге қабілеттілігі.

Қауіптер:

1) ғылым мен өнеркәсіп арасындағы бөліністің күшеюі;

2) дамыған елдерден технологиялық артта қалуды сақтау және ұлғайту;

3) интеллектуалдық ресурстардың ағуы;

4) минералды шикізаттың және металлургиялық кешеннің басымдылығы.

Мүмкіндіктері:

1) өнеркәсіп және ғылым арасындағы өзара қарым-қатынастың жақсаруы;

2) жоғарытехнологиялық салаларды құру және дамыту;

3) инновациялық инфрақұрылымның элементтерін пайдалану;

4) инвестиция тарту мәселелерінде өзара қарым-қатынасты кеңейту.

2.2.1.9 Негізгі капиталға инвестициялар

2012 жылғы қаңтар-желтоқсан айларында негізгі капиталға инвестиция көлемі қайта бағалауды ескере отырғанда 263,3 млрд. теңгені құрады, бұл 2011 жылмен салыстырғанда 103,6 %-ға артық.

ШҚО бойынша 2008-2012 ылдардағы негізгі капиталға

инвестициялар көлемі, млрд. теңге

16 сурет.

Қаржыландыру көздері бойынша инвестиция көлемінің 2012 жылғы үлес салмағы: кәсіпорындар мен ұйымдардың меншікті қаражат есебінен – 155,3 млрд. теңге (58,9%), республикалық бюджет қаражат есебінен – 54,3 млрд. теңге (20,6%), қарызға алынатын қаражат есебінен – 34,7 млрд. тенге (13,1%), жергілікті бюджет қаражат есебінен – 17,7 млрд. тенге (6,7%), шетел инвестициялар қаражат есебінен – 1,0 млрд. тенге (0,3%) құрады.

Өнеркәсіп инвестициялық салымдар үшін ең тартымды сала болып қала береді, оның үлесі инвестиция жалпы көлемінің 56,4%-ын құрады.

Өңдеу өнеркәсібіне 60872,1 млн. теңге (23,1%), кен өндіру өнеркәсібіне – 148029,7 млн. теңге (56,2%), көлік және байланысқа – 23251,3 млн. теңге (8,8%), құрылысқа – 4285,0 млн. теңге (1,6%), ауыл шаруашылығына – 9167,1 млн. теңге (3,4%), денсаулық сақтау және әлеуметтік қызметтерге – 13718,8 млн. теңге (5,2%) инвестицияланды.

8 кесте

Қолдану бағыттары бойынша негізгі капиталға инвестициялар

көлемінің динамикасы

Жылдар	2010	2012	2010 жылға қарағанда 2012 ж., %
Облыс бойынша барлығы, млн.теңге	144669,8	266194,4	184,0
соның ішінде:
өнеркәсіп	83703,9	147512	176,2
инвестицияның жалпы көлеміндегі өнеркәсіптің үлес салмағы, %-да	57,6	55,5	-
тау кен өндіру өнеркәсібі	26020,6	59699,8	229,4
өңдеу өнеркәсібі	44003,8	58967,5	134,0
электр энергетикасын, газ бен суды өндіру және үлестіру	9223,5	21012,4	227,8
құрылыс	3035,2	4835,4	159,3
ауыл, орман және балық шаруашылығы	4722,5	9530,4	201,8
көлік және байланыс	12258,6	25810	210,5
сауда; автомобильдерді, тұрмыстық бұйымдар мен жеке қолдану заттарын жөндеу	3761,2	7008,5	186,3
білім	7551,0	13638,8	180,6
денсаулық сақтау және әлеуметтік қызметтер көрсету	5089,1	13571,4	266,7
басқа қызмет түрлерін ұсыну	372,9	1108	297,1

Индустриялық аймақтар.

Облыстың экономикалық дамуын жеделдету және бизнесті жүргізу үшін жағдайды қамтамасыз етуге қолдау көрсету мақсатында индустриялық аймақтар құру бойынша жұмыстар жүргізілуде.

Өскемен қаласында «Өркен –ЖМК» бизнесті дамыту аймағында келесі жұмыстар жүргізілген: темір қоршау (60%), индустриалдық аймақта құрылатын өндірістік кәсіпорындарды электроэнергиямен қамту үшін қуаты 7мВт орталық тарату пункті тұрғызылды.

2011 жылдың желтоқсанында Арматур зауыты ауданында ­Өскемен қ. Машиностроитель к. Бойында бизнесті дамытудың индустриялды аймағының құрылысы аяқталды. Аталған индустриялды аймақта келесі ғимараттарды және имараттарды орналастыру қарастырылған: көтерме су құбыры сорғыш станциясы; нөсер ағындарының тазалау имараттары; тазартылған ағын сулардың резервуарлары; жылу сорғыш станция; түсіру лаңдарымен теміржол тұйықтары; электрмен қамту, бөлу кіші станциялары; жеңіл автомобильдер парковкасы; алаң ішілік жолдардың және жүргінші жолдардың құрылымы.

Аталған индустриялды аймақта орналастыру үшін жобалардың жоспарланған тізімдемесі:

1) «Ер-сай» ЖШС «Металлконструкция, металл бұйымдары және құрылыс материалдарын шығару бойынша өндіріс құру»;

2) Қалиева Г.К. ЖК «Жылқы, қой, сиырдан, сондай-ақ Халал технологиясы және стандарттары бойынша құс етінен ұлттық ет деликатестернінің өндірісін дамыту. Ет өңдеу бойынша цех құрылысы»;

3) «ЛИК ЗПКИ» ЖШС - «Полиэфирлі шайыр және композитті материалдар өндірісі бойынша зауыт құрылысы»;

4) «Өскеменпромлифт» ЖШС - «Жылына 1000 лифт қуатымен лифт құрылысы зауытының құрылыс».

Қаланы экономикалық дамыту және шағын кәсіпкерлік инфрақұрлымын кеңейту мақсатында «Өндіріс» бизнесін дамытудың индустриялды аймағы құрылды, ол Семей қ. Би Боранбай көшесінде орналасқан. Жер телімінің алаңы – 92 га.

Бүгінгі күні «Өндіріс» бизнесін дамытудың индустриялды аймағында келесі жұмыстар жүргізілуде:

1) «Игеру» ШҚ» ЖШС нысандары орналастырылды – қозғалмалы теміржол құрамы үшін тежегіш құдық өндірісі және тозған көлік шиналарын тапсыру технолгияларын пайдаланумен әр түрлі резина үгінділерінің фракциясына өңдеу және қайта өңдеу;

2) жеке кәсіпкер Куанов Р.А. жер телімдері бөлінді – зарарсыздандыру құралдарын шағыру бойынша зауыт құрылысы үшін 5 га көлемінде, жылыжай құрылысы үшін жеке кәсіпкер Демеубаева А.А. 7 көлемінде, «Теріні кешенді өңдеу өндірісін ұйымдастыру және жоғары өндіруші құрал сатып алу» жобасын іске асыру үшін «Семей Руно» ЖШС 10,7 га. көлемінде»;

3) батыс технологияларын пайдаланумен темір бетонды бұйымдар шығару бойынша зауыт құрылысы үшін «Фирма Азия» ЖШС 2 га көлемінде жер телімін бөлуге өтінім берілді.

Саланың даму жағдайына SWOT-талдау:

Күшті жақтары:

1. 
   экономикалық және саяси тұрақтылықпен сақталатын өңірдің қолайлы бизнес-климаты;
   
2. 
   бай табиғи және минералды ресурстарына байланысты өңірдің жоғары инвестициялық тартымдылығы;
   
3. 
   Шығыс Қазақстанның Ресей мен Қытайдың ірі тұтынушы нарықтарына ұтымды географиялық орналасуы;
   
4. 
   мемлекеттік инвестициялық саясаттың басымдылығын түсіну.
   

Әлсіз жақтары:

1. 
   мемлекеттік инвестициялық саясатты жүргізуде жүйеліліктің жоқтығы;
   
2. 
   елде Заңдар мен келісім қатынастардың сақталуын қамтамасыз ететін заң шығарудың тұрақсыздығы және тетіктердің жоқтығы;
   
3. 
   инвестицияларды тарту бойынша әлсіз бәсеке шарттары (кедендік және валюталық режим);
   
4. 
   инвестицияларды тартуды қамтамасыз ететін инфрақұрылымның дамымауы (арнайы аймақ, қаржы, банктік, ақпараттық-сараптама, консалтингтік, көліктік және басқа.);
   
5. 
   инвестицияларды тарту бойынша мемлекеттік басқару жүйесінің тұрақсыздығы;
   
6. 
   визалық режим.
   

Қауіптер:

1. 
   шикізат базасының азаюына байланысты өңірдің инвестициялық тартымдылығының жоғалуы ;
   
2. 
   мемлекеттік саясаттың тиімсіздігі нәтижесінде индустриялық аймақтардың инвестициялық тартымдылығының жоғалуы;
   
3. 
   экономика мен инвестицияның бағытталуының шикізаттық диспропорциясына байланысты жоғары тәуекелді экономиканың сақталуы;
   
4. 
   негізгі капиталға инвестициялардың төмен көлеміне байланысты өнеркәсіптік-өндірістік әлеуеттің жоғалуы;
   
5. 
   инвестициялар тартуға бағытталған қаражаттың тиімсіз қолданылуына байланысты жергілікті бюджеттің тікелей шығындары;
   

Мүмкіндіктер:

1. 
   инвестициялар тарту көлемі бойынша өңірлік көшбасшы позицияна шығу;
   
2. 
   әлемдік капитал нарықтарында өңірдің оң инвестициялық имиджін құру;
   
3. 
   инвестициялар тарту бойынша жүйелі және бірізді мелмекеттік саясат құру;
   
4. 
   инвестициялар тарту бойынша тиімді мемлекеттік және жеке меншік инфрақұрылым құру;
   
5. 
   кеден одағы және басқа елдер нарықтарына шығу;
   
6. 
   2015 жылға қарай ҮИИД МБ индикаторларына жету;
   
7. 
   өндіруші сектордан қайта өндеуші секторға инвестицияларды қайта бөлу есебінен өңірдің тұрақты және қалыпты экономикалық өсімді қамтамасыз ету.
   

2.2.1.10 Қоршаған орта жағдайы

Өңір табиғи ресурстардың жоғары әлеуетіне ие, бұл экономиканың өнеркәсіптік секторының кең дамуы жәрдемдеседі. Бұл салдар ретінде экологиялық проблемалардың спекторын алып жүреді.

Өскемен, Семей, Зырян, Риддер қалаларының атмосфералық ауа сапасына әсер ететін негізгі факторлар өндірістік кәсіпорындардың шығарындылары және қозғалыстағы көздердің шығарындылар санының өсуі болып табылады. Сонымен қатар облыс аумағы Семей ядролық сынақ полигоны зардаптарының әсеріне шалдыққан.

Соңғы жылдарда шығарындының стационарлы және қозғалмалы көздері санының өсуі байқалуда, бұл облыстың экономикалық дамуының тікелей салдары болып табылады. Жыл сайын ластау көздерінің саны орташа алғанда 14 % артуда. Пайда болатын ластаушы заттардың көлемі шығыны 1,5 млн тоннаға өскен. Ластаушы заттардың нақты саны ауаға, су және жер ресурстарына теріс әсерін тигізуді жалғастыруда, дегенмен оларды ұстау және залалсыздандыру 90,1 % жеткен. Ақаба суларының жалпы көлемінде ластанған су көлемі 34 % құрайды.

Облыс бойынша атмосфераға барлық шығарындылардың 80 % астамы Өскемен, Семей, Зырян, Риддер қалаларына келеді. Өскемен қаласында шектеулі жол берілетін концентрациясының жоғарлауы азот диоксиді, фенол, формальдегид, күкірт диоксиді, шаңдар бойынша бақыланады. Сонымен бірге ластаушы заттардың валды шығарындыларының жалпы көлемінде төмендеу тенденциясы байқалған.

2008-2012 жылдарға арналған атмосфераны ластайтын

заттар қалдықтары көлемінің өзгеруі динамикасы

17 сурет

Шығыс Қазақстан облысы Қазақстанның ең сумен қамтамасыз етілген аймақтарының біріне жатады. Облыстың су нысандарында су шаруашылығы жағдайының талдауы су сапасы класының және ластау индексінің көрсеткіштері бойынша беттік су сапасы тұрақтылығының жалғастыру тенденциясын көрсетеді.

Ертіс өзені бассейнінің су ресурстарын пайдалану соңғы жылдары экономика салаларында су пайдаланушылар санының өскенін көрсетеді, бірақ су тоғанының төмендеу тенденциясы байқалады.

Сонымен қатар тау-кен кешені әсерінен су объектілерінің (Брекса, Глубочанка, Красноярка өзендері) ауыр металдармен жоғарғы ластануы бақыланады. Үстіңгі және жер асты суларының жағдайына әсер ететін негізгі фактор тарихи ластанулар болып табылады (таулы жыныс үйіндісі, артқы сақтау орны, өндірістік қалдықтар, өндірістік қалдықтарды жинау орны).

2008-2012 жылдары үшін тоған көлемінің өзгеруі және су ресурстарын пайдаланудың динамикасы

млн. куб.м.

18 сурет

Кәсіпорындарда әр жыл сайын өндірістік қалдықтардың 40млн. тонна қатары пайда болады. Облыс аумағында тарихи ластануды есепке алғанда бұндай қалдықтардың 6,8 млрд. тоннасы жиналып қалған. Олардың ең көп бөлігі Шемонаиха, Зырян, Глубокое аудандарында, Риддер, Семей, Өскемен қалаларында орналасқан.

Басымдылық бағыттардың бірі болып өндірістік тұрмыстық қалдықтарды кәдеге жарату және қайта өңдеу технологиясын енгізу болып табылады.

Осыған байланысты:

1) автомобильді көліктердің атмосфералық ауаның ластануының өсуі;

2) Ертіс өзенінің трансшекаралық ластануы;

3) Семей полигонында ядролық сынақ зардаптарының экологиялық мәселелері;

4) облыстың елді мекендеріндегі тазалау имараттары және кәріз желілерінің жоғарғы тозуына қатысты;

5) облыстың көп елді мекендерінде тұрмыстық қатты қалдықтарды көму үшін полигондардың жоқ болуы ең проблемалық сұрақтар болып қалады.

Шығыс Қазақстан облысында республиканың негізгі массасы шоғырланған (Қазақстан ағаш қорының 70%). Облыстың орманды жерлері 6,2% құрайды. Орман, ағаш өндеу және ағаш химия өнеркәсібі, құрылыс материалдарын өндіру үшін үлкен әлеует бар.

Мемлекеттік орман қорының ауданы облыста 3,6 млн.га құрайды, соның ішінде орман жапқан алқап 1,155 млн.га, оның ішінде ерекше қорғалатын табиғи аумақтар 1,4 млн.га, соның ішінде орман жапқан алқап 0,6 млн.га.

Өңірдің ормандары орман тұқымдарының құрамы бойынша және өңірдің табиғи–климаттық ерекшеліктері негізінде жоғары өрт қауіптілігімен сипатталады, бұл өртке қарсы алдын алу іс-шараларын және өрт ошақтарын жою жөніндегі іс-шараларды қамтамасыз етуге ерекше көңіл бөлуді қажет етеді.
2010-2012 жылдары орман өрттерінің пайда болу динамикасы

19 сурет

2012 жылы мемлекеттік орман қоры жерлерінде барлығы 17 өрт жағдайы болды, өртенудің жалпы ауданы 30,82 га, бір өрттің орташа ауданы 1,8 га, бұл 2011 жылғыдан 16,8 га аз.

Орман шаруашылығы мемлекеттік мекемелерімен ормандардағы өрт қауіпсіздігін сақтау ережелерінің сақталуын бақылау жөніндегі барлық шаралар қабылданған. Бірақ өртке қарсы құрал-жабдықтың қажетті санының жоқтығына байланысты 2010-2011 жылдары орман өрттерін сөндіру жөніндегі жұмыстарды ұйымдастыру кезінде шиеленісті жағдай байқалды.

Осы жағдайларда орман дақылдарын егу арқылы орманды қалпына келтіру жөніндегі жұмыстар, сондай-ақ орманның табиғи жаңаруына әсер ететін іс-шаралар ерекше маңызға ие болады.

2010-2012 жылдарға арналған орман дақылдарын егу динамикасы

20 сурет

2012 жылы жалпы ауданы 570 га ауданда орман ағаштары отырғызылды, соның ішінде ұзақ мерзімді орман пайдалану құқығын алған орман пайдаланушылар 38 га, бұл 2011 жылғы көрсеткіштен 10 га артық.

872 га ауданда орманның табиғиқалпына келуіне қолдау көрсету іс-шаралары жүргізілді. 3 га ауданда ағаштар отырғызылды. Күзгі түгендеу қорытындысы бойынша орман дақылдарының жерсінуі 76% құрайды. 981 кг шаруашылық құнды тұқымды ағаш тұқымдары дайындалды.

Табиғат қорғау іс-шараларын орындау өндірістік өнеркәсіп көлемінің өсімінің жағдайларында экологиялық жағдайды тұрақтындыруға мүмкіндік берді. Қазіргі заманғы техногенді ластанулармен байланысты кері экологиялық факторлардың әсері төмендейді. Өнім сапасы ИСО 9000 басқарудың және қоршаған орта сапасы ИСО 14001 халықаралық стандарттарын енгізу енгізу жалғасуда. Экологилық білім және халықты ағарту жүйесі дамуда, қоршаған орта жағдайы туралы азаматтарды ақпараттандыру жүйесі жетілуде.

Қоршаған ортаны қорғау саласында шешімді қажет ететін келесі мәселелерді атап өтуге болады:

ғаламдық сипатта:

1) таспалы бор аумағын қысқару беталысы;

ұлттық сипатта:

1. 
   бұрынғы Семей сынақ ядролық полигонының болуы;
   
2. 
   тау-кен өндірісінің қызметінен тарихи ластанған нысандардың саны;
   
3. 
   жер асты суларының авиакеросинмен ластануы (Семей қаласы);
   
4. 
   апаттық жағдайдағы кәріз дюкерлерін пайдалану кезінде шекаралас Ертіс өзенінің ластану қауіпі (Өскемен және Семей қалаларында);
   
5. 
   Өскемен және Семей қалаларындағы толық биологиялық тазалаудағы тазарту имараттарындағы толығымен тазартылмаған ақаба сулардың трансшекаралас Ертіс өзеніне тасталынуы.
   

локальды сипатта:

1. 
   Өскемен және Семей қалаларындағы атмосфералық ауаның автокөліктен шыққан пайдаланылған газдың атмосфералық ауаны ластануының өсуі;
   

2) Өскемен қаласында радиоактивті ластанудың локальді ошағының бар болуы.

Сала даму жағдайына SWOT талдау:

Күшті жақтары:

1) өнеркәсіптік өндіріс көлемінің өсімі жағдайындағы экологиялық ахуалды тұрақтандыру;

2) қоршаған орта сапсын бақылудың автоматтандырылған жүйесін енгізу оңтайлы басқару шешімін қабылдау үшін оның жағдайының объективті бейнесін алуға мүмкіндік береді, бұл соңында тұрғындр өмірінің жағдайын жақсартуда көрінеді;

3) ормандардың сақталуын қамтамасыз ету;

4) орман алқаптарымен жабылған алаңдарды біртіндеп ұлғайту;

5) ормандарды өрттерден сақтауды, зиянкестер мен аурулардан қорғауды жақсарту;

6) жастар еңбек отрядтары бағдарламаларын орындау бойынша іс-шараларға тарту.

Әлсіз жақтары:

1) санының үздіксіз өсуі кезінде ірі қалаларда көліктерді дамыту тұжырымдамасының болмауы;

2) ірі қалалардың көше-жол желілерін жетілдіру мәселелерімен жұмыс істелмеген, қажетті мөлшерде көлік айрықтары жоқ;

3. 
   балама энергия көздерін нашар енгізу;
   

4) Сапалы көшет материалдарын қарқынды өндіру бйынша инновциялық технологиялардың жетіспеушілігі.

Мүмкіндіктері:

1) қалдықтарды екінші рет өңдеу және пайдалануды енгізу энергия үнемдеу ресурстарының саясатын іске асыруғ мүмкіндік береді, бұл табиғи ресурстарды үнемдеуге, қалдықтар көлемінің азаюына әкеп соғады;

2) азаматтарға табиғи ресурстарды пайдалануға саналы қатынасты қалыптастыру;

3) орман тұқым және шаруашылық кеңейту.

Қауіптер:

1. 
   Шекарааралық Ертіс өзенінің ластануы;
   

2) иесіз, өнеркәсіптік, уытты және тұрмыстық қалдықтардың жинақталу үрдісі байқалады, сондай-ақ екінші қайтара өңдеу және пайдаға жарату технологиялары жоқ;

3) табиғи-климаттық жағдайлардың шұғыл өзгеруі;

4) жалпы экономикалық жағдайдың нашарлауы, орман, орман өндеу, орман химиялық өнеркәсіп өнімінің нарық конъюктурасының нашарлауы, орман шаруашылығы өнімі бөлігінде экспорттық-импорттық операция кеден ережелерінің өзгеруі;

5) жанар-жағармайға бағалардың айтарлықтай жоғарылауы, бұл энергия тасушыларға бағалардың тұрақсыздығымен байланысты.

2. 
   
   жүктеу/скачать 8.12 Mb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: