Беттер Кесте Сурет Әдебиеттер

-күрделі шығындар;

-өнеркәсіптік-өндірістік қызметкерлердің саны мен еңбек ақы қоры;

-өнімнің өзіндік құны;

-өндіріс тиімділігінің көрсеткіштері.

Техникалық - экономикалық көрсеткіштерді есептеу технологиялық бөлім, өндірісті автоматтандыру, өмір тіршілік қауіпсіздігін қамтамасыз ету бөлімдерінің материалдарына сәйкес жүргізіледі.

Техникалық - экономикалық көрсеткіштерді есептеу негізінде өнімді өндіруге кеткен күрделі және эксплуатациялық шығындар мен жобаланып отырған цех құрылысының экономикалық жағынан мақсатқа сай келуін анықтау - осы бөлімнің мақсаты болып табылады.

Цехтың өндірістік қуатын есептеу.

Жобаланып отырған цехтың өндірістік қуатын негіздеу жобада қабылданған негізгі құрал-жабдықтардың өнімділігі мен оның тиімді жұмыс істеу уақыты негізінде және қатаң технологиялық бөлімнің есептеулеріне сәйкес жүзеге асырылады.

Цехтың жетекші жабдығын таңдау кезінде жекелеген өндірістерді спецификалық ерекшеліктерін ескеру қажет.

Цех құрылысына кететін күрделі құйылым шығындардан тұрады: ғимараттар мен қондырғылар құрылысына кететін шығындар, жабдықты сатып алу мен монаж шығындары, басқа да көлемдік емес шығындар.

Ғимараттар құрылысының құны ғимараттардың құрылыс көлемі олардың типі және 1м³ көлемінің белгіленген құны арқылы есептелінеді.

Есептеулер кесте түрінде жүргізіледі.

Құрылыс-монтаж жұмыстарының 1м³ құны территориялық белдеулер, климаттық аудандар үшін түзету коэффициенттеріне сәйкес реттеледі.

Құрылыс монтаж құны 1-ші графа бойынша құрылыс көлемін 1м³ түзетілген құнға көбейту арқылы және оны құрылыс құнынан 25% мөлшерінде алу қажет.

Ғимараттар, қондырғылар құрылысының сметалық құны және амортизациялық бөлінулер.

3. Амортизациялық бөлінулер амортизация нормаларына сәйкес келесі формула бойынша есептелінеді:
А=Ф•Н

Мұндағы: Ф – негізгі қорлардың (ғимараттар, қондырғылар, жабдықтар) толық сметалық құны.

Жабдық құнын анықтау:

Каптиалдық шығындар мен амортизациялық бөлінулер. Кесте түрінде зауыт материалдары бойынша келесі тәртіппен есептелінеді:

1. 
   Цехтағы жабдықтар - тізімі мен оның технологиялық бөліммен қатаң сәйкес болып бекітіледі.
   
2. 
   Жабдық бірлігінің құны зауыт берілгендері бойынша алынады.
   
3. 
   Жеткізуге, фундаментті орнатуға, монтаж, КИП шығындары жабдық құнының 60% мөлшерінде алынады.
   
4. 
   Амортизация мөлшері зауыт берілген.
   
5. 
   
   

Еңбек және еңбек мәлімелері:

Еңбек және еңбек ақы бойынша көрсеткіштерді анықтау технологиялық бөлім материалдары, нормативті және зауыт ақпараттары негізінде келесі тәртіп бойынша анықталады:
-жұмысшылардың жұмыс уақытының балансын құру;

-негізгі және қосымша жұмысшылардың санын есептеу;

-басшылардың, мамандықтардың және қызметкерлердің штатын және еңбек ақы қорын анықтау;

-еңбек және еңбек ақы бойынша салыстырмалы.

Жұмыс уақытының балансы жазбада қабылданған жұмысының режиміне және жұмыс күшінің ұзақтығына байланысты бір орта тізімді жұмысшы жылына қанша күн жұмыс істеу керектігін бекітеді.

Бригада санын анықтаймыз және смета (графигін құраймыз).

Жұмыс күнінің ұзақтығы 7 сағат болғанда, жалпы ішіндегі жұмыс істеу сағатының саны

/365-/52+10/х7-62=2059 сағат айына

Айдың орташа күнтізбектік ұзақтығы:

Жұмысқа келген жұмысшылар санын тізімді санға қайта есептеу коэффициенті:

Үзілісті өндіріс үшін

К_{қайта есептеу}=Т_ном/Т_тиім

К_{қайта есептеу}=Т_кал/Т_тиім

К=303/272=1,12 үзілісті

К=274/240=1,14 үзіліссіз

Жұмысшылар санын анықтау:

Ауысымдағы негізгі өндірістік жұмысшылардың саны зауыттан алынған материалдарды пайдалану арқылы келесі әдістермен анықталады:
а) қызмет көрсету мөлшері бойынша
Р_кел = К_апп х Н_қыз немесе Р_кел = К_апп / Н_{қ.көрсету}
мұндағы: К_апп – аппараттар саны;

Н_қ.көр – қызмет көрсету мөлшері

П_см – сменада өндірілген өнім саны;

Т_см − сменаның ұзақтығы (сағ);

К – өнім өндіру мөлшерін асыра орындау коэффициенті.

Р_см = П_см / Н_өнд

а) құрал-жабдықтарды күту жөнінде

Жұмысшылардың еңбек ақы қорын есептеу:

Жұмысшылардың еңбек ақы қорын жобалады негізгі және қосымша

жұмысшылар саны олардың жұмыс уақытының қоры және тарифтік

жағдайлар негізінде анықтауға болады.
Цех жұмыстарының еңбек ақы қорын есептеу кесте түрінде жүргізіледі.

Тарифтік разрядтар мен сағаттық тарифтік ставкалар зауыт материалдары бойынша бекітіледі.

Жыл бойындағы адам-сағат шығындарының көлемі мен сағаттық тарифтік ставка арқылы тариф бойынша еңбек ақы қоры анықталады.

Негізгі еңбек ақы борына дейінгі қосымша төлемдер мөлшері цехтың жұмыс режиіміне, премия шамасына айланысты.

Үзілісті жұмыс істейтін жағдайларда қосымша төлеменінің шамасы:

а) екі ауысымды жұмыста-20%

б) үш ауысымды жұмыста-25%

Негізгі еңбек ақы тариф бойынша бөлінген еңбек ақы қоры мен 3-ші пункт көрсеткіштерін есептегеннен алынған қосымша төлемнің қосындысынан тұрады.

Аудандық коэффициент бойынша төленетін қосымша төлемнің шамасы жобалаушы цех құрылысының ауданына байланысты. Қосымша еңбек ақы ( демалыс күндерге төлеу, мемлекеттік міндеттерді орындау және тағы басқа кіреді) аудандық коэффициентті қоса есептегендегі еңбек ақының негізгі қорынан 10% мөлшерінде алынады.

Еңбек ақының жылдық қоры аудандық коэффициентті қоса есептегендегі негізгі еңбек ақы мен қосымша еңбек ақының қосындысынан тұрады.

Цех персоналдық штаты мен еңбек ақы қоры:

Цех қызметкерлерін (персонал) өндіріс пен басқарудың типтік схемеларына сүйене отырып анықтайды. Басшылар, қызметкерлер, мамандардың жалақы қорын үш әдіспен анықтауға болады:

2) бір товарлы өнімде еңбек ақының нормативті бойынша;

3) бекітілген минимальді жалақы бойынша.

Айлық міндетті оклад зауыт көрсеткіштер алынады, аудандық коэффициент жұмысшыларға қабылдаған мөлшерде белгіленеді. Премия көлемі жалақы қорынан 25-40% көлемінде белгіленеді, жылдық жалақы қоры премия және оклад бойынша жылдық қордың сомасынан құралады.

37 кесте - Қондырғы қызметкерлерінің штатын және еңбек ақы қорын есептеу

№	Қызметтер мен катег-ң аталуы	Адамсаны	Ауданқкоэф. ескер-гі (айлық оклад теңге)	Оклад б-ша жылдық қор, теңге	Премия		Барлық жылдық еңбек ақы, теңге
					Норма %	Сома, теңге
1. Басшылар
	Цех бастығы	1	51000	612000	35,0	214200	826200
2. Мамандар
	Механик	1	40900	490800	35,0	171780	662580
	Бухгалтер	1	39600	475200	35,0	166320	641520
		2	80500	966000	35,0	338100	1304100
3. Қызметкерлер
	Смена мастері	3	31500	1134000	35,0	396900	1530900
	Еден сыпырушы	1	15600	192000	25,0	67200	259200
	Барлығы	4	47100	1326000		464100	1790100
	Жиыны	7	178600	2904000		1016400	3920400

Еңбек және еңбек ақы бойыншы салыстырмалы есептеу:

Еңбек және еңбек ақы бойынша салыстырмалы есептеу мына көрсеткіштер арқылы анықталады: адам саны, жалпы еңбек ақы қоры, орта жылдық еңбек ақы және орта айлық еңбек ақы.
38 кесте - Еңбек және еңбек бойынша салыстырмалы есептеу

Көрсеткіштердің аталуы	Барлығы	Соның ішінде
		Жұмысшылар	Басшылар	Мамандар	Қызмет керлер
Адам саны	49	42	1	2	4
Жалпы санынан,%	100,0	85,72	2,04	4,08	8,16
Жалпы еңбек ақы қоры,теңге	23277780	19357380	826200	1304100	1790100
Орташа жылдық еңбек ақы, теңге	475056,7	460890	826200	652050	447525
Орташа айлық еңбек ақы, теңге	39588,06	38407,5	68850	57337,5	37293,75

Өнімнің өзіндік құнын есептеу:

Шикізат, материалдар, жылу және энергиядан жылдық қажеттілік құнын анықтау

Өнімнің өзіндік қөнын есептеудің негізінде жобаның технологиялық бөлімінде берілген материалдық және энергетикалық ресурстар шығындарының өсу мөлшері, зауыт мәліметтері негізінде анықталатын жоспарларының дайындалған бағалар мен тарифтер жатады.

Жылдық өнім шығаруға кеткен ресурстардың жалпы құнын анықтау ір жылдық жалпы шығынды бағаға (тариф) немесе ресурстардың өзіндік құнына көбейту қажет.

Жалпы өндірістік шығындар сметасын құру:

Жалпы өндірістік шығындар сметасы алда орындалған есептеулердің көрсеткіштері мен нәтижелерін қолдану арқылы кесте формасында құралады.
40 кесте - Жалпы өндірістік шығындар сметасы

№	Шығын баптарының аталуы	Соммасы, теңге
1	Құрылыс үйлері, ғимататтар, құрал-жабдықтар амортизациясы	1673684,8
2	Құрал-жабдықтарды күту мен іске асыруға кеткен шығындар: а) құрал-жабдықтарды күтіп, бақылаумен айналысатын жұмысшылардың негізгі және қосымша жалақысы	2229638,2
	б) Әлеуметтік қауіпсіздікке ақша аудару (21 %-2а баптар)	468224
3	Құрал-жабдықтарды ағымдағы жөндеуге кеткен шығындар: а) ағымдағы жөндеуде жұмысшыларға төленетін негізгі және қосымша жалақы	1204879
	б) Әлеуметтік қауіпсіздікке ақша аудару (21%-3а баптар)	253024,6
	в) Құрал-жабдықтарды жөндеу үшін материалдар және запас бөлшектер	645479
4	Жүктерді зауытаралық тасымалдау (10-15%; 1,2,3 баптар қосындысынан)	647493
5	Басшылардың мамандардың жалақысы	3920400
6	Әлеуметтік қауіпсіздікке ақша аудару (21% 5 баптан)	823284
7	Құрылыс үйлер мен ғимараттарға қажетті қаражат	1250462,5
8	Өндірістік құрылыс үйлер мен ғимараттарды ағымдағы жөндеуі	306501,6
9	Еңбекті қорғауға кеткен шығындар	1668614,7
10	Басқа да шығындар	271553,7
	Барлығы жалпы өндірістік шығындар	13849238,7

Есепке түсініктеме:

1. 
   Өндіріс үйлері, ғимараттар., құрал-жбдықтар аммортизациясы 1,2 кестедегі есептеулерден алынады.
   
2. 
   Құрал-жадықтарды күтіп, бақылаушы жұмысшыларларға берілетін жалақы 6 кестенің ІІ а пунктпен алынады.
   
3. 
   Құрал-жабдықтарды ағымдағы жөндеу жұмыстары үшін жұмысшыларға берілетін жалақы 6 кестенің ІІ б пункттен алынады.
   
4. 
   Басшылардың, мамандардың, қызметкерлердің жалақысы 7 кестеден алынады.
   
5. 
   Өндірістік үйлер мен ғимараттарды қамтамасыз ету үшін қажетті шығындарға мыналар жатады:
   

С_{эл... жарығы}=Т_элхР_эл^жар =10746x5.7=61252.2 теңге

мұндағы: Н_эл-1м² аудан көлемін жарықтандыруға кеткен энергия шығыны

Т_тиім-жобалау цехының тиімді уақыт қоры күн

Н_жар-кәсіпорын ораналасқан ауданына және ауысымға байланысты

күніне жасанды жарықтандыруға кеткен сағат саны.

S-жобалау объектінің жарықтандырылған ауданның көлемі, м²

б) Цех орындарында жылу беру құны (Р_п) бу шығыны мен 1 гигаколлорий бу бағасына (Ц_п) сүйене отырып есептелінеді.
С_отопл=Р_пхЦ_п=524,06х2227,6=1163622,8 теңге

Бу құнын завод тарифі бойынша алуға болады. Бу шығыны келесі формула бойынша анықталады:

Мұндағы: 20-1м³ кеткен жылудың шығын мөлшері, ккал/сағ

160-жылу беру

24-үздіксіз жұмыс тәртібіндегі жұмыс күнінің ұзақтығы

10⁶-гиколория өткізу коэффициенті

У_3Д- жылу берілген құрылыс үйлерінің көлемі, м³

Шаруашылық қажетке кеткен жылдық су шығын келесі формула бойынша есептеледі:

Мұндағы: Н_тәу-1м² ден аудан тәуліктегі су шығын, литр (1,0-0,5л-ден

қабылдауға болады.)

Т_тиім-цехтың тиімді жұмыс уақыт қоры, күн (ІІІ 1 бөлімді қара)

S- цех еденінің ауданы.

Санитарлы техникалық қажет жылдық су шығыны келесі формула бойынша есептелінеді:

Мұндағы: Н_тәу-тәуліктік бір адамға кететін судың саны, (80-100л)

1. 
   1, 2 баптар бойынша көрсеткіштерді анықтау үшін 9-кестені пайдалану керек;
   
2. 
   «негізгі өндіріс жұмысшылардың жалақысы» бапты 6-кестедегі есептеулердің негізінде алынады.
   
3. 
   Жалпы шаруашылық шығындар І бапты есептемегендегі цех шығындарынан 15-20% мөлшерінде алынады. Өндірістік емес шығындар цех шығынларының соммасынан 2-3 % мөлшерінде алынады.
   
4. 
   Жалпы өндірістік шығында 10-кестеден алынады.
   
5. 
   Толық өзіндік құн өндірістік өзіндік құн, коммерциялық шығындар және қосындалырынан тұрады.
   

42 кесте – Өнімнің бір тоннасының өзіндік құнының құрылымы

Жобаланушы цехтың экономикалық тиімділігін анықтау:

Аралық өнім өндірісін жобалау арысында экономикалық тиімділік көрсеткіштері есептелінеді: шартты жылдық үнемдеу, жылдық экономикалық тиімділік, капиталдық құйылымның өтелу мерзімі.

1. 
   Жылдық экономикалық тиімділік
   

Э[(C_д+Е_Д*К_Д)-(С_ж+Е_ж*К_ж)]=[(23000+0.15*2650)-(22101.8+0.15*2588.17)]*12000=10890000 теңге

2. 
   Шартты жылдық үнемдеу
   

Э_{шартты жылдық}=(C_д-С_ж)*ӨҚ=(23000-22101.8)*12000=10778400 теңге

3. 
   Капиталдық құйылымның мерзім өтелуі келесі түрде есептелінеді.
   

Т=К/П

4. Капиталды құйылымның тиімді коэффициенті мерзім өтеу қатынасына кері өлшем болып табылады. Келесі формуламен анықталады:

Е=1/Т=1/2,9=0,34

Жобалаушы цехтың негізгі технико-экономикалық көрсеткіштері

43 кесте – Жобаланушы цехтың негізгі технико-экономикалық көрсеткіштері