Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳим

2, ўзидан илгари сокинли «вов» келади. Бу «вов» хоҳ олди заммали мад бўлиши, хоҳ олди фатҳали лин бўлиши мумкин, масалан: مِنْ بَعْدِ مَا عَقَلُوهُ, وَلِيَرْضَوْهُ

5, олдида фатҳа келган ҳолат, мисол: وَأَصْلَحْنَا لَهُ زَوْجَهُ

6, олдида алиф келган ҳолат, масалан: وَهَدَاهُ وَاجْتَبَاهُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيم

1. Кўп олимлар бу замирда вақф қилишда сукун ҳам, равм ва ишмом ҳам дуруст дедилар.

2. Баъзилар равм ва ишмомни мутлақо мамнуъ дедилар.

3. Имоми Ибнул Жазарий ихтиёр қилган мазҳаб:

а) Агар замирнинг олдида замма ё касра ё و ёки ى бўлса равм ва ишмом дуруст эмас. б) Олдида фатҳа ё алиф ё сукунли саҳиҳ ҳарф бўлса иккаласи ҳам дуруст. Лаолил баён соҳиби шундай дейди:


31.Ҳазф ва исбот.
Бу иккисидан ҳарфи мадларнинг ҳазф қилиниши ёки ҳазф қилинмай исбот қилиб вақф қилишни тушунилади. Исбот билан ҳазф усмоний мусҳаф хусусиятларидан бўлиб, қоридан шу расмул мусҳафга мос равишда қироат қилишини талаб қилинади. Чунки вақф кўпинча “ расми мусҳаф”га тобеъ, лекин ривоят сабабли истисно қилинган вақфлар ҳам бўлади-ки, шулар ҳақида сўзлаймиз.

Иллат ҳарфи билан тугаган калималар охиридаги

вақф тўрт хил суратда бўлади.

Биринчи сурат расмда (ёзувда) ва васл ҳолатда собит ҳарф; قَالَا رَبَّنَا إِنَّنَا , إِنِّي مَعَكُمْ , قَالُوا خَيْرًا бу суратда мад ҳарфларини исбот қилиб вақф қилинади.

Иккинчи, ҳарфи мад ёзувда ва васл ҳолатда ҳазф қилинган сурат. ﴾ وَلَمْ يَخْشَ إِلَّا اللَّهَ ﴿, ﴾ وَمِنْ آيَاتِهِ الْجَوَارِ ﴿ , ﴾ ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ ﴿ . Бу суратда ҳазф билан вақф қилинади.

Учинчи расман собит ва васлан маҳзуф бўлган сурат.﴾ الظُّنُونَا هُنَالِكَ ,﴾ نُنْجِي الْمُؤْمِنِينَ ﴿ , ﴾ مُرْسِلُوا النَّاقَةِ ﴿ бу суратда мад ҳарфини исбот қилиб тўхталади.

Тўртинчи расман маҳзуф, васлан собит бўлган сурат. ﴾ إِنَّه و هُوَ ﴿ , ﴾ بِهِ ى بَصِيرًا ﴿ бу суратда расмул

мусҳафга тобеъ қилиб ҳарфи мадни ҳазф қилиш билан вақф қилинади.

Юқоридаги мисоллардан кўриниб турибдики мад ҳарфининг ҳазфи ёки исботи васл ҳолатига қарамайди, балки у расмул хатга тобеъ.

Бу қоидадан баъзи калималар мустасно. Масалан: сураи Даҳр-4 даги ﴾ سَلَاسِلًا ﴿ ва сураи Намл-36 даги ﴾ آتَانِى ﴿ калималари, биринчи калимада мад ҳарфи расман собит, иккинчи калимада эса расман маҳзуф, ҳолбуки Ҳафс қироатида ҳар икки важҳ, ҳазф ҳам исбот ҳам жоиз. Шунингдек Ҳуд, Фурқон, Анкабут, Ан Нажм сураларидаги ﴾ ﴿ َثَمُودَا калимасида ҳам алиф расман собит бўлсада, васл ва вақф ҳолатларида маҳзуфдир.Бунда фақат ривоятга суялинади.

а). Алиф учун бешта ҳолат бор.

﴾ وَتَخْشَى النَّاسَ ﴿,

2-Қуръоннинг ҳамма ерида келган أيها сўзидаги алиф, исбот билан вақф қилинади, лекин бундан уч ўринда келганлари мустасно ва ҳазф билан тўхталади. ﴾ أَيُّهَ الثَّقَلَانِ ﴿,﴾ أَيُّهَ الْمُؤْمِنُونَ ﴿,﴾ يَاأَيُّهَ السَّاحِرُ ﴿

3-баъзи оятларнинг охирларида келган алиф. Аҳзоб сурасидаги السَبيلا * الرَسولا * الظُنونا калималари

ва Инсон сурасидаги биринчи قَوَارِيرَا

4-нуни тавкиди хафифадан бадал қилинган алиф, икки ерда келади. وَلَيَكُونَا مِنَ الصَّاغِرِينَ,لَنَسْفَعَا بِالنَّاصِيَةِ

5-танвиндан бадал қилинган насб ҳолатдаги алиф. Мисол: اهْبِطُوا مِصْرًا إِنَّ اللَّهَ كَانَ غَفُورًا رَحِيمًا.

6-танвинли إذًا лафзидаги алиф. وَإِذًا لَا يَلْبَثُونَ каби.

7-Қуръоннинг ҳамма жойидаги أنا лафзида воқеъ бўлган алиф. إِنَّنِي أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِي ва إِنْ أَنَا إِلَّا نَذِيرٌ каби.

8- لكِنا лафзида воқеъ бўлган алиф. Масалан: لَكِنَّا هُوَ اللَّهُ رَبِّي бу алифлар васл ҳолатда маҳзуф бўлиб, расман ёзувда борлиги учун вақф ҳолатда собит бўлади.

Учинчи ҳолат. Ёзувда собит ва васл ҳолатда маҳзуф бўлган алиф, бу алифда икки иш, исбот ва ҳазф жоиз, ва у фақат Инсон-4 إِنَّا أَعْتَدْنَا لِلْكَافِرِينَ سَلَاسِلًا оятидаги سَلَاسِلًا да воқеъ бўлган. Вақф ҳолатда исбот қилиб тўхташнинг важҳи, ёзувда собитлиги учундир, ҳазф қилинишининг важҳи эса васл ҳолатини риоя қилингани учундир, чунки у васл ҳолатда ҳазф қилиб ўқилади.

Тўртинчи ҳолат. Расман собит лекин қоидага хилоф равишда вақф ва васл ҳолатларида ҳазф қилинадиган алиф. Бу иккита лафзда келади. Биринчиси- ثمود тўрт ўринда келади