Чынтемир Аскаров Атаман уурулардын тагдыры

М а к с у т а к е. – Бектемирди карабайсыңбы, экзамен бүткөнчө Бегимай менен жүрө бербей, келип калыптыр. Эми кызыбыздан эч кабар жок. Же өткөнүн, же өтпөгөнүн билбейбиз. (шыптагы камчысын ала салып). Муногу менен жон терисин сыйрып алса болот эле го. Балалуу чакалуу болуп калганда, кантип антүүгө кол барат.

М ы р з а н а п а. – Жөнү жок кылчылдай бербечи. Бегимай өтпөй калмак беле. Жалаң «5» менен бүттү го. Бектемир да сөзсүз өтөт деген ишеним менен Бегимайдын экзаменин күтпөй жүрө берди да.

М а к с у т а к е. – Ишеним менен деп коет. Кана өтөрүнө ишенген болсо, эмдигиче келип калат эле го. Кечиккенден кечигет. Же телефон, же кат аркылуу кабарлап койбойт. Деги аман-эсен жүрсө экен. Кыздарды чет мамлекетке сатып жиберет экен дегенди угуп алгандан бери тынчым кетип жүрөт.

М ы р з а н а п а. – Койсоңчу абышка кайдагы түшкө кирбеген сөздү айтпай. Мен түндө жакшы түш көрүптүрмүн. Бегимай гүл басылган агыш жапжаңы көйнөк кийип алыптыр. Чачын кырктырып алган экен. Аны көрүп урушсам, шаардык кыздардын баары кырктырып жүрсө, жакшы көрүнүп кетти дейт. Үлбөрөгөн көйнөгү менен босогого отуруп алат. Алдагы жаңы кийимиңди чаң кылып аласың го. Төргө чыксаң болбойбу дейм. Ал үстүндөгү чаңдарды кагынып силкинип, анан төргө отуруп калат. Көзүм ачсам түш экен.

М а к с у т а к е. – Чаңга отурганы эмнеси?

М ы р з а н а п а. – Эч нерсе эмес абышка. Чаңга отурганы көңүлүнүн кирдегени го. Экзамендеринен кыйналат баштанат. Бегимай төргө чыгып отурбадыбы. Кудай өзү жар болуп, окууга өтүп кетет экен.

М а к с у т а к е. – Ошондой болсо кана. Жаман кызыбызды сагынып да кеттик.

М ы р з а н а п а. – Кызыбызды бир айда эле сагынып кеттик. Жылдап окуганда кантээр экенбиз. Сагынычтан ичибиз жарылып кетип жүрбөсүн. (Экөө тең күлүп калышат. Канымжан – дасторкон жайып, чай куят).

М а к с у т а к е. – Балам, Бегимайдан кабар барбы? Бишкектен балдар келип жатыптыр. Алар Бегимайдын өткөн өтпөгөнүн билет бекен. Алардан сураштырчы айланайын.

К а н ы м ж а н. – Болоттон сурагам, Жазбектен да сурадым. Анын институтуна издеп барганбыз. Өзүн табалбай койдук. Өткөндөрдүн тизмесинде жок болуп чыкты дешти.

М а к с у т а к е. – Андай болсо, ал жакта эмне кылып жүрөт? Баарын кылган Бектемир. Келин, айланайын, чакырчы аны.

К а н ы м ж а н. – Трактор оңдоп колу бошобой жатат.

М а к с у т а к е. – Дал ошол тракторду өрттөш керек. Сезон убагында акча таап алайын деп Бегимайды таштап, далбастап келди эле, эми эмне болуп отурат. Беш күн иштебей трактор бузулду да калды. Тетиктерин сатып алам деп экөөбүздүн тең пенсиябызды алып жок кылганын айтпайсыңбы. Жүрсө жүрөт эле го. Алыкүнчө ордунан кыймылдап да койбойт. Көрөсүң го уялбай дагы акча сурайт. Тракторумду оңдойт элем деп. Бегимай болсо акчасы жок келе албай да жаткандыр. Эки миң сомуң канча күнгө жетмек эле. (Максут аке Канымжанга колун жаңсап). Эмне эле мелтиреп отуруп калдың? Чакыр тиги күйөөңдү. (Канымжан сыртка чыгып Бектемирди чакырып келет. Бектемир май колдорун чүпүрөккө аарчына кирип келет).

Б е к т е м и р. – Эмне болду, ата?

М а к с у т а к е. – Эмне болду дейт дагы! (Ордунан атырылып турат). Муштагылап жиберет. Атаңдын чокусу болду!.. Кыз кана?.. Өзүм кошо жүрүп өткөзөм дегениң кана?! Эмнеге экзаменди күтпөй жүрө бердиң?! Жанды кашайттыңго сен! (Калчылдап титиреп кетет).

Б е к т е м и р. – Ачууланбай сабыр кылыңызчы ата.

М а к с у т а к е. – Сабыр кыл деп коет. Кайсы жыргаганыма сабыр кылайын! Айтчы байболгур, айтчы сен! (Кайрадан урууга камынганда Мырзан апа, Канымжандар ортого түшө калат).

Б е к т е м и р. – Мени уксаңыз, ата.

М а к с у т а к е. – Укпайм сөзүңдү! Бүгүндөн баштап бөлүн. Трактор мракторуң менен куру! Ал төшөнчү орунуңду. Кайда барсаң айда бар менин ишим жок!

Б е к т е м и р. – Ачууга алдырбасаңызчы ата, мени булдозер менен сүздүрсөңүз да бул үйдөн кетпейм. Силерди менден башка ким багат. Азыр колдо жок болгону менен эртең эле заманыбыз оңолуп, турмушубуз жакшырып кетер. Мен да отуруп албасмын. Иштейм. Дүнүйө табам. Силерди эч кимден кем кылбай багам.

М ы р з а н а п а. – Сага эмне болгон абышка. Саал эле бир нерсе болсо токтоно албай тутанып кетесиң да. Кеткин деп багар кагар балаңды кубалаганың кудайга да жагар иш эмес. Андан көрө мамыр жумур отуруп мындан аркы ишти ойлонсок болбойбу.

М а к с у т а к е. – Кыз тигинтип окууга өтпөй шаарда сандалып жүрсө, биз эч нерсени ойлобой мамыр жумур сүйлөшүп отура берет экенбиз да!.. Андан көрө бүгүндөн калбай Бектемирди шаарга жөнөтүш керек. Акчаны карызгалап болсо да тапсын.

Б е к т е м и р. – Азыр ким берет. Элдин баары түшүм жыйноонун далбасында. Бир тыйын болсо да ошол жакка жумшап жатышат. Бир эки күндөн кийин трактор оңдолуп калат. Чөп чаап бер деп келип жаткандар канча. Буйруса эртең эле алаканыбыз акчага толгону турат. Бир аз кое туралы ата.

М ы р з а н а п а. – Ошентсин абышка. Чекеңдин бырышын жазып, кабагың ачып отурчу байболгур. Бектемирди бир мажүрөө жан дейсиңби. Ушул үйдү кыбыратып жаткан ушул уулуң. Же башка бирөөлөр келип каралашып жатыптырбы?

М а к с у т а к е. – Анда мындай кылайлык. Бир жума убакыт берем Бектемир. Узунуңан түшсөң да жол каржы табасың. Кызды үйгө апкелесиң.

Б е к т е м и р. – Мейли ата, сиз көңүлдүү отуруңузчу, кейип кепчибей. Ден соолугуңузга да зыян го, капалана берсеңиз.

М а к с у т а к е. – (жайдарылана). Болуптур, көп бажырай бербей, эртерээк тракторуңду оңдо

Б е к т е м и р. – Кир, кире бергиле. (Кайра тыкылдайт) Кире берсеңерчи. Бирөө тамашалап жатабы? (Бегимай күлүп жайнап кирип келет.)

Б е г и м а й. – Ата-а. (Мойнунан кучактай калат). Мен силерди сагындым.

М ы р з а н а п а. – Биз да сени сагындык. Бизди убайымга салбай окубай эле койчу, кызым. (Бегимай апасы жана жеңеси менен кучакташып саламдашып чыгат).

М ы р з а н а п а. – Эмнеге кечигип кетти деп атаң экөөбүздө жан жок. Келгениң жакшы болбодубу. Бектемирди жиберейин деп жатканбыз. Эмне кечиктиң? Окууга өтүп келдиңби? Жай алып анан жөн жайыңды айтып берчи.

М а к с у т а к е. – Мына ошону айт. Окууга өтпөй калыптыр деген имиш уктук. Ал кандайча болуп кетти?..

Б е г и м а й. – Ким айтса да ушак сөз. Окууга өтүп келдим, ата. Куттуктап койгула.

К а н ы м ж а н. – Куттуктайбыз! Куттуктайбыз! (Үйдөгүлөр кол чаап куттукташат).

М а к с у т а к е. – Эмне кечиктиң? Сени менен барган балдар келишип калышыптыр го.

Б е г и м а й. – Билбейм алар өтпөй калышса керек. Ар кимибиз ар башка окуу жайларына тапшырдык да. Кечиккенимдин себеби бар. Бир эмес эки жолу экзамен тапшырдым.

М а к с у т а к е. – Ал кандай окуу жай экен, эки жолу экзамен ала турган?

Б е г и м а й. – Биринчи эле кулатып коюшту.

М а к с у т а к е. – Кулатып коюшту?!. Анан.

Б е г и м а й. – Анан деканга арыз жаздым. А киши кайра экзамен тапшырууга руксат берди. Экинчисинде эч кандай кыйналбай эле өтүп кеттим.

М а к с у т а к е. – Баягы мугалим бала жардам берген жокпу? Мен Бегимайга колумдан келген жардамымды берем деп мактанып кетти эле го.

Б е г и м а й. – Мактангандай бар экен. Анын да жардамы тийди.

М а к с у т а к е. – Баамымда дурус жигит көрүнүп калды. Адамкерчилиги да өйдө неме экен.

К а н ы м ж а н. – (Канымжан ордунан тура калат). Апа, баягы ак көйнөгүм менен ак жоолугумду бир да кие элек элем. Бегимайдын окууга өткөнүн куттуктап, кийгизип көрөйүнчү.

М ы р з а н а п а. – Өзүң бил айланайын. Сенин кийим кечең менен менин ишим кайсы. (Канымжан менен Бегимай башка бөлмөгө кирип кетет). Ушулардай да ысык кайын сиңди, жеңе болобу. Башкалардай болуп бир жаакташканын көргөнүм жокко чиркин. Бирөө жеңе десе, бири кызыкем деп жүрүшүп беш жыл өтүп кетиптир. Айланайындарым, бир туугандай болуп калышты. (Бегимай ак көйнөк кийип, ак жоолук салынып үйгө кирип келет).

К а н ы м ж а н. – Карачы аппак көйнөк менен, ак жоолук кызыкеме кандай жарашып калды, тим эле аккуунун өзү.

М ы р з а н а п а. – Канымжандын билермандыгын карабайсыңбы. Кайын сиңдим окууга өтсө кийгизейин деп атайын катып жүргөн го. Анысына рахмат. Эми көйнөк жоолугуң ак жолтой болуп, окууң шыдыр, жолукканы Кыдыр болсун кызым. (Бектемир кирип келет).

Б е г и м а й. – Аке-е! Мойнунан кучактай калат.

Бектемир. – Кое бер эми мойнумду. Үстү башым май. Кийимиңди кир кыласың. (Бегимай колун кое берет. Ак көйнөгү май болуп калганын көрөт).

К а н ы м ж а н. – Ай, кызыке, жөн эле колуң берип учурашканың жакшы эле го.

Б е г и м а й. – Эч нерсе эмес жеңе, колдун кирин жууса кетет, көңүлдүн кирин жууса кетпейт деген сөз бар. Кеткенче өзүм жууп кетирип алам. (Бектемир жай алып отурат).

Б е к т е м и р. – Мага катуу таарынган чыгарсың. Документтериңди тапшырып жүрө бердим. Трактор менен бир нерсе табайын дедим эле. Ал да ишке ашпады. Трактор бат эле бузулуп, эми гана оңдолоюн деп турат. Анын үстүнө биздин алып кеткен акчабыз эч нерсеге жетпей калбадыбы. Шаарың акчаны чаң соргучтай эле сорот экен. Аны да сага айтпастан жүрө бергем. Сенин өтөрүңдү ишенгем.

Б е г и м а й. – Сиз айткандай бассаң турсаң да акча, акча дей берет экенсиң. Сиз таштап кеткен акчаны үнөмдөп отуруп, жол киреге арттырып койгом. Келатканыма араң жетти. Канткен менен окууга өтүп келдим. Ошол мага олжо болбодубу.

Б е к т е м и р. – Эми карындашым, акча жагынан эч кор кылбайм. Сен үчүн белди бекем бууп иштейм.

Б е г и м а й. – Мен да силердин ишенимиңерди актап, жакшы окууга, алдыңкы студент болууга аракет кылам.

К а н ы м ж а н. – Кызыке, дасторконго жакын отуруп, жай отуруп чайланып ал.

М ы р з а н а п а. – Шаарда кайсы жыргаган тамак жеди дейсиң. Азыр да ашказанда эч нерсе жок, ичегилери чурулдап тургандыр. Чайды иче тур. Бир аздан кийин жеңең майлуу тамак жасай салат.

Б е г и м а й. – Алда апам ай-я! Ушунчалык боорукер жансыз да. Студенттин баары эле мендей. Бар, жок дешпей, окууду бүтсөк деген максат менен жашап жатышпайбы.

М ы р з а н а п а. – Аның ырас кызым. Эмне болсо да бөөдө кырсыктан алыс болуп, окууң бүтүп келсең экен. Маңдайыңды тосчу өөп коеюн. (Мырзан апа кызынын маңдайынан өбөт). Болду, сагынычым биротоло тарады.

М а к с у т а к е. – Кел кызым, апаң маңдайынан өпсө, мен муйдуңан эле өөп коеюн. (Максут аке кызын өбөт). Мына менин да сагынычым жазылды. Ич чайыңды, кызым, иче кой. Өз үйүң, өлөң төшөгүң дегендей окууду унутуп чалкалап жатып, эс алып кет. Анан шаарга барганда кат жазып же телефон менен сүйлөшүп турсаң. Эмесе эмне кылып, кайда жүргөнүңдү билбей сар санаага түшүп калып жатпайбызбы.

Б е г и м а й. – Убадамды берейин, ар бир айда эки жолу сүйлөшүп турам.

М ы р з а н а п а. – Биз өз бөлмөбүзгө кетели, абышка. Калганын эртең, бүрсүгүндөрү деле сүйлөшсөк убакыт жетишет. Азыр өзүнчө отуруп жакшылап эс алсын. (Кемпир чал кетүүгө камынат. Ошол учурда Болот, Айжамал, Жазбектер кирип келишет. Алар кирери менен).

Ү н д ө р. – Куттуктайбыз! Куттуктайбыз! Куттуктайбыз! (Бегимайды баары кучактап калышат).

М а к с у т а к е. – О-о, чурулдаган мурдуңду урайындар десе. Булар ушинтишет. Кой кемпир биз чыгалы. Булар ушерде чурулдаша беришсин. (Кемпир, чал кетишет. Классташтар гана калышат).

Ж а з б е к. – Бегимай мени кечирип кой. Биринчи экзаменде эле кулап калдым. Институтка эки жолу издеп барып таппадым. Көңүлүм аябай чөгүп, башым ооруп, эмне кыларымды билбей калдым. Акчам да түгөндү. Кой кетеберейин да, Бегимайга айылда жолугармын деген ойдо жүрө бергем.

Б е г и м а й. – Эмнеге таарынмак элем. Мен экзаменден кулап калган күндө да мага жардам кыла алмак эмессиң. Жүрө бергениң туура болгон. Өзүң айткандай айылда деле жолугушуп турабыз.

А й ж а м а л. – Баарын коюп Манасты айт дегендей, баарын коюп, кандайча өтүп кеткениңди айтчы Бегимай?..

Б е г и м а й. – Мен силерге кыскача эле айтайын. Бир эжеке үч суроо берди. Жакшы эле жооп бердим десем башын чайкады да, «Капа болбо, жоопторуң туура эмес» деп өткөзбөй койду. Эми эмне кылсам деп ойлондум. Деканга кайрылып көрөйүнчү деген ойго келдим. А киши менин арызымды карап чыкты да, комиссия мүчөлөрүнө ызвандады. Экинчи жолу экзамен тапшырганымда, кайра «Бул кыздын келечеги бар» деп мактап койсо болобу. Өткөнүмдү угуп алып сүйүнгөнүмдү айтпа. Менден башка бактылуу эч ким жоктой сезилди. А силер болсо, өз бактыңар үчүн күрөшпөй, өтпөй калдык деген бойдон жүрө бериптирсиңер. (Баары күлүп калышат).

А й ж а м а л. – Экзаменге киргенде кар, бороондо калгандай эки бутумдун титирегенин айтпа. Экзаменден кулагандан кийин эңги-деңги болуп, эшикке кандай чыкканымды билбейм. Кезек күтүп турган балдар бетиме суу чачып эс алдырышыптыр. Мунун баарын Болотко айтсам «экзамениң курусун, тапшырбай эле койдум» деп мени менен кошо жүрө берди.

Б о л о т. – Жүрө бергенибиз да жакшы болгон. Кокус мен шаарда окуп, Айжамал айылда болгондо Айжамалды бир айга жеткизбей алакачып кетмек экен.

А й ж а м а л. – Алда менин коргоочум ай, коргоочум ай... Чын эле сен болбосоң, сен коргоп жүрбөсөң ким билет, ай ким билет... (Баары күлүп калышат).

Б е г и м а й. – Баягы кат жазышып жүргөнүңөн бекер эмес экен да. Тим эле бизден жашырышкандарыңарды ай...

А й ж а м а л. – Жашырбагандачы. Өзгөн агайды билчи элең го, жакындашсак эле тирмийип карап калчу. Чогулушка салып итмерибизден кетиреби деп коркчубуз да.

Б о л о т. – Ошондою бар болчу. Бирок адамкерчиликтүү эле го.

Ж а з б е к. – Адамкерчилиги бар болгону менен чыныгы куу түлкү болчу. Түлкүдөй айла амалы менен Бегимайга жагынайын дечү. Бегимай мен турганда аны эмне кылсын... (Баары каткырып күлүп калышат).

А й ж а м а л. – Мага да тийишип калып жүрбөдүбү. Агай бул адепсиздигиңизди койбосоңуз менден катуу тил угуп каласыз деп кагып койгом. Ошондон кийин лям деп ооз ачпай калбадыбы.

Б о л о т. – Айжамал бир гана мендик экенин түшүнбөй тийишкен го. Андай агайлардын жүзү тийишсе да мени алмаштырбайт.

А й ж а м а л. – Туура, туура менин шумкарым. (Айжамал Болоттун кучагында эркелейт).

Б о л о т. – Буйруса баш кошоюн деп жатабыз. Ата-энелерибиз да каршы эмес. Ошондо Жазбекти да, сени да тойго чакырабыз Бегимай. Келбей калып жүрбө.

Б е г и м а й. – Кантип келбей калайын. (Эки колун канаттай каккылап). Бишкекте эмес, Америкада жүрсөм да ушинтип учуп келем.

А й ж а м а л. – Жазбек, сенин эмне сабырың суз. Эмне, Бегимай экөөңөр мурункудай болбой калгансыңарбы? Таарынычыңар болсо бизге айткыла, биз жараштыра коелу.

Ж а з б е к. – Кайдагы таарынчы. Мен деле сени Болот кандай кылып эркелетсе мен да Бегимайды ошондой кылып эркелете алам. Мына... (Бегимайды так көтөрүп, алаканына сала бийлей кетет. Бетинен өөп алат.)

Б о л о т. – Булар башынан ушундай эле дейм да. (Болот менен Айжамал да бийлей кетишет. Айжамал музыкасыз вальска ылайыктуу ырды ырдайт).

А й ж а м а л. – Кап музыканын жогу. Тактайдын чаңын чыгарып бийлейт элекко.

Б о л о т. – Ансыз да тактайдын чаңын чыгарып койдук окшойт. Эми Бегимай уруксат берсе кетели. Бегимай да чаалыгап чарчанып келген чыгар. Эс алсын. Биз бийлей турган күндөр али астыда. (Болот менен Айжамал чыгып кетип Жазбек калып калат).

Ж а з б е к. – Канчалык окуюн дегеним менен болбоду. Өтпөй калганымды билип да көрүп да турбайсыңбы. Эми айылда калып дыйканчылык менен алектенем. Эмки жылы дагы бир ирет сырттан окууга тапшырсам дейм. Анткен менен ата-энемдин да карылыгы жетип турат. Сен окууга барбай эле кой. Сен шаарда жүрүп калсаң биздин күнүбүз кандай болот деп өткөндө эле айткан. Бирок алардын сөзүн укпай кеттим эле, аягы ушундай болду. Ага кайгырбайм. Сен экөөбүздүн ортобуздун алыстаганына кайгырам. Мындан ары эмне болуп кетет деп тынчсызданам. Сагынам, саргаям. Жолуңду карай берип карегимди талытам. (Жазбек капалуу болуп туруп калат).

Б е г и м а й. – Койчу Жазбек, мынча эмне чөгөсүң. Мен сени сүйөм деп эле жүрөм го. Бишкек ушерден алыспы? Алты сааттык жол. Барып тур, мени менен жолугушуп тур. Өз эркибизче жүрүп шаарды кыдырабыз. Сессия бүтөр менен келип турам. Сагынычыңды жазып турам. Макулсуңбу?

Ж а з б е к. – Канча жылга чейин ошентип жүрөбүз?..

Б е г и м а й. – Эч болбосо эки жыл өтсүн. Мен экинчи курсту бүтүрөйүн. Анан сырттан окууна өтүп алам. (Жазбек таарынган түр көрсөтүп бурулуп кетет).

Б е г и м а й. – Эмне болду сага? Дагы эле таарына түштүңбү? Таарынганың өмүр бою калбайт окшойт.

Ж а з б е к. – Таарынбаганда эмне. Аскерге кеткен жигитин күткөн кыздай болуп мен сени күтүп жүрө берет экем да! Андан көрө сүйбөйм деп эле койбой­суңбу?!

Б е г и м а й. – Сүйбөйм деп жатамынбы? Турмуш шарты ушундай болуп жатпайбы. Эгер сүйбөсөм ачык эле айтмакмын. Мени түшүнчү Жазбек.

Ж а з б е к. – Баарын түшүнүп турам. Бирок быйыл эле баш кошушубуз керек. Болот биринчи күнү той өткөрсө, мен экинчи күнү той өткөрөм. Эгер мени чындап сүйсөң ушуга макул бол.

Б е г и м а й. – Таарынсаң таарын Жазбек, мен буга макул эмесмин. Ушунчалык аракет менен өтсөм, анан таштап коембу. Мен окушум керек. Максатыма жетишим керек. Анан деле кеч эмес. Айттым го болгону эки жыл деп. Качан болсо да мен сендикмин го. (Жазбек эмне айтаарын билбей ойлуу туруп калат).

Ж а з б е к. – Шаарда мен, мен деген жигиттер бар, азгырылып кетпейсиңби?..

Б е г и м а й (күлүп). Дагы эле кызганчактык. Суранам ушул адатыңды таштачы. Ошондо мен сыймыктанар жигит болосуң.

Ж а з б е к. – Ырас эле өтө кызганчакмын. Жерге түкүрөйүнчү. Туф, ушуну менен кетсин.

Б е г и м а й. – Ошентчи. Жаман ойлордон арылчы. Жакшы ой, максат менен жашайык. (Сырттан кобураган үн чыгып, Мырзан апа кирип келет).

М ы р з а н а п а. – Оо айланайындар, алиге чейин сүйлөшүп отурган турбайсыңарбы? Эмне, берки досторуңар кетип калганбы. Тамак жеп кетишсе жакшы болот эле го.

Б е г и м а й. – Ооба, апа, алар кетип калышты. Тамакка күтөр эмес.

М ы р з а н а п а. – Жазбек балам, мурда бат-бат келип турчу элең. Бегимай окууга кеткенден бери басып да келбей койдуң. Мейли, Бегимайдын шаарлап кеткенинен чыгар. Ошентсе да кезек-кезек келип Бегимайдан кабар алып тур.

Ж а з б е к. – Мындан ары ошентем апа. Бегимайды шаарга өзүм узатып коем.

М ы р з а н а п а. – Ошент айланайын. Бирге окуган балдар силердей эле болсун.
Көшөгө.
6-с ү р ө т
Өзгөндүн кабинети. Узун стол. Эки жагына койгон жумшак креслолор. Өзгөндүн жанында эки телефон. Өзгөн креслодо чалкалап отурат.
Ө з г ө н. – Кафеге сатуучу керек деп газеталарга жарыя кылдым эле, ар ким келе берип жадатып бүтүрдү. Бул жарыяны Бегимайга билдирип кой деп Сабырга дайындадым эле, алиге бир кабарлап койбоду. Ага азыр эле ызвандап көрөйүн. Ало-о, алоо Сабырсыңбы?

С а б ы р. – Ооба, ооба менмин. Жаңы эле институтка кеткени жатат элем. Убагында телефон чалдыңыз. Сиз, Өзгөн ага эмессизби?

Ө з г ө н. – Ооба менмин, Өзгөнмүн. Кафеге сатуучу керек экендигин Бегимайга айттыңбы? Газетаны колуна бердиңби?

С а б ы р. – Айттым, аткарам Өзгөн аке. Жумушуң кечки саат төрттөн башталып, түнкү саат он бирде бүтөт экен. Айлыгы жүз элүү доллар дегем. Көңүлдөнүп калган. Сизге телефон чалган жокпу?

Ө з г ө н. – Бул кафеде мен иштеп жаткандыгым жөнүндө айткан жоксуңбу? Негедир менден боюн алакачып жүрөт.

С а б ы р. – Жок айткан жокмун. Бирок акча жагынан өтө кыйналып жатса керек. Жаңгыз агасы бар турбайбы. Ал ооруканада экен.

Ө з г ө н. – Эгер иштетүүгө көндүрсөң, анда азаматсың.

С а б ы р. – Көндүрбөгөндө эмне, ал өзү үчүн болсо да көнөт. Керек десеңиз бүгүн эле ээрчитип барам. Бирге окугандан бери мамилебиз жакшы болуп жүрөт.

Ө з г ө н. – Аның жакшы экен. Ээрчитип келбей эле, өзүн жиберсең болбойбу?

Сабыр. – Болот Өзгөн ага. Бир гана өтүнөрүм мага бере турган акчаңызды дайындап коюңуз. Билесиз го студенттик турмушту.

Ө з г ө н. – Билем. Баары баштан өттү.

С а б ы р. – Жакшы калыңыз... (Өзгөн трубканы коет. Ары бери ойлуу басып суусундуктан ичет).

Ө з г ө н. – Та-ак, пулуң болсо кулуңмун деген ушул. Демек мен самаган максатка бир гана кадам калды. Эх, Бегимай, Бегимай, сен деп жүрүп акын да болуп кетет окшойм. (Блокнотун алып окуй кетет).
Сен деймин аппак шоола, аппак таңым,

Сен үчүн сүйүүм ысык, сүйүүм жалын.

Жанымда сен болбосоң, сен жүрбөсөң,

Тата албайм бул жашоонун таттуу даамын.

Канча айткан менен кафенин директорумун. Кол астымда элүүгө жакын иштөөчүлөрүм бар. Бегимай келсе сөзсүз бардык иштерим менен тааныштырып чыгам. Үйдү көрүп бир таңданса, бул жерди көрүп дагы таңданат. Ушуларды көрүп туруп эле жүрөгү жибийт чыгар. (Саатын карайт). Саат төрт. Оу-у канча убакыт өтүп кетти. Сабыр мени алдадыбы? Жок, мүмкүн эмес. Ка-ап, ээрчитип кел деп эле койбой. (Эшик тыкылдайт Өзгөн чуркап жетип эшикти ачат. Эсепчи аял кирет).

Ө з г ө н. – Келиңиз. Кандай жумуш менен?

С а б и р а. – Салык инспециясынан кишилер келиптир. Сага кирем дешти эле, бош эмес деп койдум.

Ө з г ө н. – Туура кылгансыз. Баягыдай кылып сыйлап майлап жибериңиз. Менин бүгүн тынчымды албасын. Айылдан кишилер келмек эле, мен ошолорду күтүп жатам.

С а б и р а. – Сыйлап, майлап жиберерин жиберебиз. Расходу кандай болот?

Ө з г ө н. – Азыр расходун эсептей турган убакытым жок. Бирок текшерсин, ичсин, жесин, колуна акча бере көрбөңүз. Акча берсеңиз ага да көнүп алып, анан сүлүктөй соро берет.

С а б и р а. – Түшүнүктүү.

Ө з г ө н. – Ошондой кылыңыз эжеке. (Сабира чыгып кетет. Бегимайдын келбегенине кыжаалаттанып тынчы кете баштайт). (Телефон шыңгырайт).

Ө з г ө н. – Ким, бул?

Ү н. – Менмин акеңмин, Өскөнмүн. Кафеге түшкөн акчаны азыр жеткиз.

Ө з г ө н. – Ошончолук эмне. зарыл болуп кал­дыбы?

Ү н. – Зарыл.

Ө з г ө н. – Бүгүн жеткизе албайм. (Ачуулана трубканы кое салат.) Карачы башым да ооруп чыкты. (Башын сыйпалайт). Келбейин дедиби? Биротоло келбейин дедиби? Чын эле ага жетпей өтөмүнбү? Сабыр алдадыбы (чылымды бурулдата тарта кетет.) Мен бактысызмынбы? Жок, жок, андай эмес. Мен Бегимайдын жүрөгүнүн ачкычын табам. (Өзгөн зарыга күтүп саатын карай берет. Эшик ачылып, Сабыр, Бегимайлар кирип келишет.)

Б е г и м а й. – (Артка октос берип). Ой, сиз белеңиз. Сабыр, эмнеге жашырдың агайдын бул жерде иштей тургандыгын?

С а б ы р. – Жөн эле айткым келген жок. Бирок ушундай эле шарт менен башка кафеге иштемексиң да. Андан көрө өзүңдүн агайың. Мурдатан тааныш. Кайра жакшы эмеспи.

Ө з г ө н. – Бегимай, эмне менден качасың? Менин ойлонгонум сен үчүн жалаң жакшылык. Сен иштей турган орунга канчалар келип жатат. Эч кимге ыраа көрбөй, сени иштесин деп сактап отурам. Окууңа да, иштегенге да жакшы шарт түзүп берем. Менин колумдан келип тургандан кийин аны сен пайдаланып калышың керек.

С а б ы р. – Өзгөн аке туура айтып жатат. Мындай шарт бардык студенттерге келе бербейт. Иште, акчасын ал. Өз курбуларыңдан кем жашаба. Жашоо ушунусу менен кызык эмеспи. Ал эми иш жакпай баратса чыгып кет. Эч ким сага жолто кылбайт.

Ө з г ө н. – Иштеп көр Бегимай, жакпай баратса айт, бир мүнөт кармабайм. Сабыр айткандай кетем десең эч кандай жолто кылбайм. Кана, томсоруп тура бербей, ачыгын айтчы, иштейсиңби?

С а б ы р. – Иштейт да Өзгөн аке, жүз элүү долларды кайсы уюм, мекемелер төлөп жатыптыр. Мага ушундай жумуш таап берсеңиз жан деп иштемекмин.

Б е г и м а й. – Иштейин дейм бирок... (унчукпай туруп калат).

Ө з г ө н. – Эмне, бирок... Менден коркуп жата­сыңбы?

Б е г и м а й. – Жок эмнеге коркот элем. Агам авария болуп Бишкектеги ооруканага жаткандан бери, үйдөгүлөр айылга кел деп жатышат. Бир жылга руксат алып, эмки жылы эле окусам дейм.

Ө з г ө н. – Ушунчалык аракет менен өтсөң, анан кетип калганың туурабы? Айылга барган менен мындай айлык кайда. Мен сага бардык шарт түзүп берем дедим го.

С а б ы р. – Бегимайдын шартын мен жакшы түшүнөм, Өзгөн аке. Агасына дары дармек үчүн акча керек азыр. Эгер Бегимай иштей турган болсо аванса айлык берип турасызбы?

Б е г и м а й. – Эмне деп жатасың Сабыр. мен биерге акча сураганы келгеним жок! (кетүүгө камынганда, Сабыр колунан кармап калат).

Сабыр. – Сөзүмдөн ката кетсе кечирип кой Бегимай. Бирок мен сага боло айтып жатпаймынбы.

Ө з г ө н. – Баарын түшүнүп турам, Бегимай, агаңа жардам керек. Мындайда бизге окшогон акчалуулар жардам бербесе ким жардам берет? Мен ошол жакты анан сенин окууңду ойлоп жатам. (Чөнтөгүнөн акча сууруп чыгат). Үч жүз доллар. (Сабырдын көзү ала­йып кетет).

Б е г и м а й. – Мен муну албайм. Алсам иштеп алам. Колуңузду тартыңызчы ары.

Ө зг ө н. – Жок, аласың. Айлыгыңдын авансасы. Эртең эле иштейсиң. Муну айлыгыңдан кармап калам. Мен бекер берип жаткан жокмун Бегимай.

С а б ы р. – Ооба бекер эмес да, ал, ала кой. (Бегимай эмне кыларын билбей калат). Мага эле берип коюңузчу Өзгөн аке, анан эле өзүнө берип коем.

Ө з г ө н. – Анан берип коем деп, толук бербей кымтып алып жүрбө.

С а б ы р. – Андай адат жок Өзгөн аке... (Бегимай, Сабыр чыгып кетишет).

Ө з г ө н. (Көңүлү кушубак отургучка келип отурат). Мына эми Бегимай күндө көрүшөбүз. Сен мени түшүнөрсүң. Сүйүүмдүн тазалыгын сезерсиң. Сен мендик, мен сендик болуп жаралганыбызды турмуш кургандан кийин сезип, тагдырыңа ыраазы болорсуң.