Өзіндік капиталдың құрамы мен құрылымын талдау

(2006-07жыл «Crocus Multimedia Services» ЖШС)

кесте-1.1.4.

мың тг.

Көрсеткіштер	2006 жыл		2007 жыл		ауытқуы
	сомасы	%	сомасы	%	сомасы	%
Өзіндік капитал	60064	100	2405216	100	2345152	-
Жарғылық капитал	100000	16,6	100000	4,2	-	-12,4
Бөлінбеген табыс	-399369	-66,4	2305216	95,8	1905847	29,4

Кестеде көрсеткендей өзіндік капиталдың бар үлесі бөлінбеген табысқа келіп отыр. Өзіндік капитал жыл басында 60064 мың теңгеге жыл аяғында 2405216 мың теңгеге көрсетті. Жарғылық капиталы 100000 мың теңге өткен жылмен салыстырғанда 12,4 пайызға төмендеді. Бұл бөлінбеген табыспен тікелей байланысты. Бөлінбеген табыс жыл басында 399369 мың теңгеге зиянмен көрсетіліп, жыл аяғында 2305216 мың теңгеге табысқа ие болды.

(2006-07жыл «Crocus Multimedia Services» ЖШС)

кесте-1.1.5.

мың тг.

Көрсеткіштер	2006 жыл	2007 жыл	Ауытқуы
Өнімді өткізуден түскен түсім	95769565	92090967	-3678598
Меншікті капиталдың орташа жылдық көлемі	1223555	1232640	9085
Меншікті капиталдың айналымы ретпен	78,3	74,8	-3,5

Талдаудан көріп отырғандай меншікті капиталдың өткен жылмен салыстырғанда 3678598 мың теңгеге төмендегенін көріп отырмыз. Бұған бөлінбеген табыстың өсуі ықпал етеді. Өнімді өткізуден түскен табыс 2006 жыл 95769565 мың теңге, 2007 жылы 92090967 мың теңге. Меншікті капиталдың орташа жылдық шамасы жыл басында 1223555 мың теңге, 2007 жылы 1232640 мың теңгеге өткен жылмен салыстырғанда 9085 мың

теңгеге өсті. 2006 жыл меншікті капиталдың айналымы 78,3 мың теңгеге, 2007 жылы 74,8 мың теңге, өткен жылмен салыстырғанда
Меншікті капиталдың айналым көрсеткіштерін талдау

(2006-07жыл «Crocus Multimedia Services» ЖШС)

кесте-1.1.6.

мың тг.

Көрсеткіштер	2006 жыл	2007 жыл	Ауытқуы
Таза табыс	-39936	2345153	2305217
Меншікті капитал	60064	2405216	2345152
Меншікті капиталдың табыстылығы	-0,6	0,9	0,3

Талдау нәтижелерінен көріп отырғанымыздай кәсіпорынның таза табысы 2305217 мың теңгеге, ал меншікті капитал 2345152 мың теңгеге артқан. Бұл көрсеткіштер есепті жылда өткен жылмен салыстырғанда 2345152 мың теңгеге артқанын көрсетеді. Бұл көрсеткіштің артқаны ақшалай қаражаттарды тиімді пайдаланғанын білдіреді. 2006 жылы 39936 мың теңгеге зиянды көрсеткен. 2007 жылы 2345153 мың теңгеге яғни, 2305217 мың теңгеге өсті. Бұл өсуі меншікті капиталдың табыстылығы 0,3 пайызға өскенін көріп отырмыз.

(2006-07жыл «Crocus Multimedia Services» ЖШС)

кесте-1.1.7.

мың тг.

Көрсеткіштер	2006 жыл		2007 жыл		Айырма
	сома	пайыз	сома	пайыз	сома	пункт
Ұзақ мерзімді активтер	-	-	325461	100	325461	-
Материалдық емес активтер	-	-	-	-	-	-
Негізгі құралдар	-	-	325461	100	325461	-
Ұзақ мерзімді инвестициялар			-	-	-	-
Ұзақ мерзімді дебиторлық қарыз	-	-	-	-	-	-

Кестеде көрсеткендей ұзақ мерзімді активтердің есеп беру кезінде 325461 мың теңгеге. Ұзақ мерзімді активтердегі үлес салмағы көп мөлшерін тек негізгі құралдар 100 пайызды құрайды.

Негізгі құралдардың техникалық жағдайын талдағаннан кейін негізгі құралдардың қолдану көрсеткіштері оқылады. Кез келген акционерлік қоғамдағы негізгі құралдардың тиімділігі келесі көрсеткіштерімен сипатталады:

• 
  Қор қайтарымдылық коэффициент;
  

- Интегралды көрсеткіш коэффициент.

Есеп саясаты – деп ұйымдарда іс-тәжірибе қолданылатын бухгалтерлік есеп объектілерін жіктеп, жүргізуге арналған өрісі кең ішкі ережелер жүйесін айтады.

«Crocus Multimedia Services» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі қаржылық қорытынды есеп дайындау мен тапсыру жөніндегі жекелеген факторларға сай жалпы бухгалтерлік есеп ережелеріне ауытқымайтын жағдайда дайындалатын есеп саясатының атқаратын рөлі өте зор деп қарастырады.

Есеп саясаты көп сатылы бухгалтерлік есеп ережелерінің жалпы талабына сай жасалынып, мұның өзі ұйымдардың бухгалтерлік есеп жөніндегі ішкі ереже мен әдістер жүйесіне жатады.

Ұйымдар мен кәсіпорындарда жасалынып қалыптасатын есеп саясаты бухгалтерлік есеп жөніндегі принциптерден, ереже-нұсқаулардан, әдістер мен әртүрлі ішкі операциялар маңызынан құрылады. Мұның барлығы қаржылық есеп жүйесін жүйелеп тапсыру мақсатындағы шындық көрсеткіштерді дәлелдеу мақсатында іске асырылады.

Қаржылық жағдай мен мұндағы болып тұратын өзгерістерді, шаруашылық қызметінің жағдайын дәлелді түрде іске асырып, алдын-ала қойылған талаптарға жауап беру үшін ұйымдар басшылары бухгалтерлік есеп жөніндегі көп сатылы принциптер мен әдістер ішінен ең қажеттілерін таңдап, бұларды қолдану жөніндегі тұжырымдама дайындауға міндетті.

«Crocus Multimedia Services» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің есеп саясатының түпкі мақсаты – нарық пен базарлы саудаға түсетін ұтымды жолдарды анықтау, өндірісті ары қарай модернизациялау, жаңа және сапалы

өнімдер өндіруге ықпал ету, қаржылық күйреу жағдайын болдырмау,

материалды активтер мен басқа да құндылықтарды дұрыс бағалау мен есептен шығару, резервтік қорлар көздерін көбейту, өндірістік шығындар тиімділігін ұтымды басқару болып табылады. Түпкі мақсаттың ең дәлелдісі ұйымдардың таза пайдамен қызмет атқаруын қамтамасыз ету.

Сондықтан, қандайда болмасын ұйымдардың таза пайдамен қызмет атқарып, жұмыс істеуіне ең әуелі ұйымдардың өзі, үлес қосушы акционерлер мен қаржы салымшы инвесторлар, дайын өнімдерді сатып алушылар, несиелендірушілер мүдделі болып табылады.

Тәжірибе тұрғысынан қарағанда ұйымдардың есеп саясаты ішкі есеп жүргізу варианттарын таңдау құқысын толық түсіну мен игеру, негізгі және айналым қаражаттарын бағалау мен есептен шығару, материалды емес және материалды активтерге амортизация мен тозу сомаларын есептеу, қолданылатын қажетті синтетикалық шоттар тізімін жасау, тауарлы-материалды құндылықтарды бағалау мен сату, шығындарды реттеп басқару жөніндегі көптеген әдістер ішінен осы ұйымға тән қолданбалы әдістердің ең тиімдісін таңдай отырып, бухгалтерлік есеп жүйесін жүргізу мақсаты қойылады.

Есеп жүйесін ұйымдастыру ұйымдар мен кәсіпорындарда әр түрлі жағдайда қалыптасады, мұнын үшін технологиялық бағытпен техникалық жағдайларды толық меңгеру негізінде көп вариантты есеп саясатының ішінен ең қажетті және тиімді жолдарын жасау қажеттілігі туындайды. Есеп саясатының оптималды және бір бағытты типтік варианты болмайды. Есеп саясаты негізінен қаржы есебінің өрісінде жасалынады. Алайда қаржы есебі басқарушылық және салық есебімен тікелей байланыста болатындығын, және есептің бұл түрлері арасында гармониялық үйлесімділіктің сақталуын есте сақтаған жөн. Бухгалтерлік есептің жоғарыда айтылған әрбір түрлерінің өз ерекшеліктері мен жүргізу әдістері болатындықтан, қаржылық есепті қорытындылау қызмет қолданбалы негізгі бағыттан ауытқымауы керек.

Ұйымдардың есеп саясаты бұларды басқару ерекшеліктеріне кәсіпкерлік қызметтің құқықтық нормасына, құрылтайшылық құжаттар мен жарғыға, салық төлеу жағдайына, клиенттермен жасалған ұзақ мерзімді келісім шарттарға т.б. әрекеттерген де байланысты болды.

Есеп саясаты екі жағдайда – «жоғарыдан» және «төменнен» реттеледі. «Жоғарыдан» реттеу кезеңінде есеп қызметін жүргізу жөніндегі заңдар мен нормативтік актілер, сондай-ақ бекітілген бухгалтерлік есеп стандарттары, салық заңдылығы т.б. ресми құжаттар басшылыққа алынады. Екінші жағдайда «Төменнен» реттеу кезеңінде ұйымдардағы технологиялық ерекшеліктер, салалық құрылым, табыс келтіру жолдары т.б. ішкі ерекшеліктер басшылыққа алынады. Есеп саясатын қалыптастыру үшін есеп жүргізу әдістерінің ішінен, осы кәсіпорынға тән қажетті әдістер мен ережелерді таңдап алып, есеп саясатының маңызын ашуға болатындығын тағы да айта кеткен жөн.

Есеп саясатын ресмилендіру үшін осы ұйымдар мен кәсіпорындарда қолданылатын ішкі әдістемелер мен ережелерді ұсыну кезінде жалпы бухгалтерлік есеп объектілерін жүргізу жөніндегі қойылатын талаптардан, принциптер мен қаржы есебінің элементтерін тану бағытынан ауытқымау керектігін түсіну қажет.

Егер жан-жақты және сапалы дайындалған, немесе қабылданған шешімдер ұйымдардың таза пайдамен қызмет атқаруын қамтамасыз етпеген жағдайда, есеп саясатын жасаудың қажеттігі болмайды. Сондықтан есеп саясаты ұйымдар қызметінің тиімділігіне, ақша қаражатының өсуіне және іске асырылмай келген резерв көздерін ашуға тікелей әсер етеді. Мысалға, ұзақ мерзімді жалға беру объектісі таза пайда мен ақша қаражатының көбеюіне тікелей әсер ететіндігін басты бағыттың бірі деп түсінген жөн. Яғни қаржылық тұрғыдан қарағанда ұзақ мерзімге жасалған келісім-шарт бірден таза пайда келтірмегенімен, біртіндеп таза пайданың белгілі бір бөлігін қамтитындығын білген жөн. Есеп саясатын жасауға тікелей басшылық

Кейбір жағдайларда пайдаға салынатын салық көлемін және дивиденттік төлемдерді азайтып көрсету үшін атқарушы бухгалтерлер өнімінің өзіндік құнының құрамына орын алмаған шығындарды қосып жазып, амортизациялық сомаларды көп есептеп түсетін таза пайда көлемін азайтуға тырысады. Мұндай жағдайда бухгалтерлік есеп жүйесі қалыптасқан сабақтастық жолдармен және белгіленген бағытпен іске асырылатын болғандықтан есеп объектісінің бір бабын азайтып, екіншісін еріксіз көбейтуге болмайды. Есеп объектісінің кез келген бабы қойылған мақсатқа және арнайы қабылданған нұсқау-ережелерге сай жүргізілетіндігін есте сақтаған жөн. Орынсыз жанама жасалған жағдай есеп жүйесіне кері әсер етеді, мұндай жағдайда экономикалық қайшылық туындайды.

Бір типтік және барлық кәсіпорындар қызметіне тән есеп саясатын жасау мүмкін емес, мұның өзі өте қиын және болмайтын әрекет. Дей тұрғанмен есеп саясатын танып білу, мұның маңызын сапалы жасау, өз бетінше тиімді шешім қабылдау, қаржылық қорытынды есеп жасап дәйекті бағытпен қойылған бағдарды іске асырудың маңызы зор.

Есеп саясатын жасаушылар мен қатысушы мамандар осы ұйымда қолданылатын бастапқы құжаттардың маңызы мен өрісін, бухгалтерлік есеп шоттар жұмыс жоспарын, активтерді бағалау, міндеттемелерді бағалап, қайтару, негізгі құралдардың тозу нормалары мен сомаларын белгілеу, аяқталмаған өндірісті бағалау, құжат айналысы ережесін белгілеу, ақпараттар жүйесін өңдеу технологиясын, аудиторлық тексеру мен қорытындылау әдіснамаларының маңызы мен мақсатын іс-тәжірибеде жақсы қолдана білу тиісті біліктілікті қажет етеді.

«Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2007 жылғы 26 желтоқсандағы Заң күші бар
№2732 Жарлығына және 2004, 2006 жылғы толықтыру мен өзгеріске сәйкес бухгалтерлік есепке алу және қаржы есептемесі жүйесін реттеп, есеп жүйесін реттеп, есеп жүргізудің негізгі қағидаттары мен жалпы ережелерін, ішкі бақылау және сыртқы аудит жөніндегі ұйымдарға қойылатын талаптарды белгілейтін нормативтік құқықтық актілер мыналарды қамтиды:

• 
  бухгалтерлік есепке алу туралы Жарлық;
  
• 
  бухгалтерлік есепке алудың стандарттары;
  
• 
  оларға берілген әдістемелік ұсынбылар, нұсқаулықтар;
  
• 
  субъектінің есеп жүргізу саясаты.
  

Серіктестіктің жарғылық капиталы 100 000 (жүз мың) теңгені құрайды. Серіктестіктің қайта тіркеу кезінде жарғылық капитал толық төленген. Серіктестіктің жарғылық капиталын ұлғайту немесе азайту туралы шешімді Серіктестіктің құрылтай мүшелері қабылдайды. Ақша, құнды қағаздар, заттар, мүліктік құқықтар, соның ішінде жер пайдалану құқығы, және интеллектуалдық қызмет нәтижелерін иелену құқығы және өзге мүлік жарғылық капиталға салым бола алады.

Серіктестіктің мүліктері құрылтайшының салымдары, серіктестіктің тапқан табыстары және Қазақстан Республикасының қолданылып жүрген заңдары тыйым салмаған басқа да көздер есебінен құрастырылады. Серіктестіктің мүлкі тағайындалған тәртіппен анықталатын оның құнын қосатын сомамен оның балансында ескеріледі. Серіктестіктің табысы бір жыл ішіндегі өз қызметінің нәтижелері бойынша қаржы есебі негізінде анықталады.

Серіктестіктің таза табысы, серіктестіктің шаруашылық іс-әрекеттерінен түскен түсімнен, материалдық және соған теңестірілген еңбек ақыны өтеу шығыстары мен шығындары өтелгеннен кейін және Қазақстан Республикасының қолданылып жүрген заңдарына сәйкес басқа да міндетті төлемдер жасалғаннан кейін, құрастырылады.

Серіктестіктің қорларына аударылғаннан кейін және Қазақстан Республикасының салық заңдарына сәйкес салықтар мен басқа да міндетті төлемдер жасалғаннан кейін қалған таза табыс серіктестіктің құрылтай мүшелеріне толық көлемде төленеді.

• 
  Серіктестіктің қаржылық жылы күнтізбелік жылмен сәйкес келеді.
  
• 
  Серіктестік қаржылық есепті Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жүргізеді.
  
• 
  Бас директор мен бас бухгалтерлік есепке алу мен есеп жүргізу тәртібінің сақталуы және дұрыстығы үшін жауап береді.
  
• 
  Серіктестіктің бухгалтерлік құжаттамасы орыс тілінде, ал қажет болған жағдайда –қазақ тілінде немесе ағылшын тілінде жүргізіледі.
  

Қысқа мерзімді активтер деп бұл қоғамның қысқа мерзімді айналымға тез түсетін өтімді активтерді айтады. Оған: қолда бар ақшалай қаражаттары мен дебиторлық берешектері, қаржылық инвестицияларын айтуға болады немесе мобильдік қорлары қысқа мерзімді активтер болып табылады. Осымен қысқа мерзімді активтерге серіктестік көп көңіл бөлуі қажет.

Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп – деп аталатын бухгалтерлік есеп стандартының бірінші бабында: «Кәсіпорындар мен ұйымдардың, яғни субъектілердің ақша – қаражаттарының қозғалысы туралы есебі осы деректі пайдаланушыларды түрлі операциялық және инвестициялық қаржы қызметі бойынша есепті кезеңдегі ақша-қаражаттарының келіп түсуі, кірістелуі ол қаржылардың жұмсалуы туралы ақпараттармен қамтамасыз етіп және оларға осы заңды тұлғаның, яғни субъектінің қаржы жағдайындағы өзгерістерін бағалауына: мүмкіндік береді» делінеген. Ал осы стандарттың екінші бабында: «Заңды тұлғалар, субъектілер ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепті осы стандарттың талаптарына сай жүргізіледі және есепті кезеңдегі қаржы нәтижелері есептемесінің құрамында тапсырады» делінген.

Жалпы ақша қаражаттары «Қысқа мерзімді активтер» деген алғашқы бөлімнің бірінші тобына кіреді. Бұл бөлімнің шоттары қысқа мерзімді ретінде жіктелетін ұйымның активтерін есепке алуға арналған.

Актив егер:

Оны іске асыру болжамдалса, немесе ұйымның қалыпты операциялық циклінің барысында ол сату немесе пайдалану үшін ұсталынады;

Ол негізінен сауда мақсатында немесе қысқа мерзімге және оны іске асыру баланстың күнінен кейін он екі айдың ішінде күтілсе;

Пайдалануда шек қойылмайтын ақша немесе оның баламасында болса, қысқа мерзімді актив ретінде жіктеледі. Қысқа мерзімді активтердің ішінен ақшалай қаражаттары мен эквиваленттер есебіне төменгідей шоттар арналады;

1000 – «Ақша қаражаты» кіші бөлімі – ақша қаражаттарын есептеу үшін қолданылады және өзіне мына топты кіргізеді.

1010 – «Кассадағы теңгемен ақша қаражаты», онда кассадағы ұлттық валютамен ақша қаражатының қозғалысы есепке алынады. Жалпы касса операцияларының есебі 1010 «Кассадағы теңгемен ақша қаражаты» және 1020 «Кассадағы валютамен ақша қаражаты» - деп аталатын шоттарда жүргізіледі. Кәсіпорындар мен қаражаты, яғни шаруашылық субъектілердің кассадағы ұлттық валюта түріндегі (теңге түріндегі) нақты ақша қаражаттарының кірісі мен шығысының (қозғалысының) есебі Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі мекемесі бекіткен кассалық операциялар есебін жүргізудің тәртібіне сәйкес жүргізілуі тиіс.

1020 – «Кассадағы валютамен ақша қаражаты», бұл жерде кассадағы шетел валютасымен ақша қаражатының қозғалысы есептеледі.

Жалпы кәсіпорынның кассадағы шетел валютасы түріндегі ақша қаражаттарының есебі кассадағы ұлттық валюта түріндегі нақты ақша қаражаттарының есебіне ұқсас жүргізіледі.

1010 (451) «Кассадағы теңгемен ақша қаражаты» және 1020 (452) «Кассадағы валютамен ақша қаражаты» - деп аталатын шоттар бойынша жүргізілетін операциялардың есебі: кредиті бойынша нөмері бірінші журнал – ордері, ал дебеті бойынша осы журнал – ордердің ведомосында жүргізіледі. Яғни кассаның кірісі бойынша операциялар №1 санды журнал – ордердің ведомосында, ал шығысы бойынша операциялар №1 санды журнал – ордерде есептеліп жүргізіледі.

1030 – «Жолдағы теңгемен ақша қаражаты», бұл жерде жолдағы ақша қаражаттар қозғалысы көрсетіледі. Бұл шот аударылған, бірақ әлі кәсіпорынның шотына келіп түспеген, яғни кіріске алынбаған ақша қаражаттары жолдағы ақшалай қаржылар болып саналады.

1040 – «Ағымдағы банктік шоттардағы теңгемен ақша қаражаты», онда банктік шоттардағы ұлттық валюта түріндегі ақша қаражаттар қозғалысының есебі көрсетіледі.

1050 – «Ағымдағы банктік шоттардағы валютамен ақша қаражаттары», мұнда ағымдағы банктік шоттардағы шетелдік валюта түріндегі ақша қаражаттар қозғалысының есебі көрсетіледі.

Ақша қозғалысы жөніндегі есепті дайындау кезінде пайданың көбею кездерін және олардың пайдалану әдістерін бөліп көрсету қажет. Сондықтан кәсіпорынның таза табысы – тапқан табысы – егер есепті кезеңде ақша нысанында алынса ақша көзі болып табылады, ал шығындар, егер олар есепті кезеңде ақша нысанында жүргізілсе, онда ақшаның азаюымен байланысты болады.

Ақша қозғалысымен байланыссыз, алынған таза табыстар мен шығыстарды көлеміне келесі баптар бойынша түзету қажет:

• 
  амортизациялық аударымдар;
  
• 
  провизияны құруға кеткен нақты шығындар сомасы;
  
• 
  есептелген, бірақ алынбаған табыс сомасы және сыйақы түрінде жұмсалған шығындар;
  
• 
  сыйақы төлеумен және алумен байланысты емес, алынбаған табыс немесе кеткен шығындар сомасы.
  

Іс жүзінде акция, облигация және басқа да бағалы қағаздарын шығару арқылы капиталды тартуды көздейтін заңды тұлғалар эмитент деп аталады және сонымен қатар олар бағалы қағаздарды иемденушілердің (сатып алушылардың) алдында белгілі бір жағдайда борышты (міндетті) болып табылады.

Қысқа мерзімді қаржы салымдарын өзінің бухгалтерлік балансында сатып алу және ағымдағы құнының ең төменгісі бойынша бағалаған жағдайда (уақытта) кәсіпорындар мен ұйымдар мынадай үш тұжырымды басшылыққа алады:

а) баланстық құнды тұтастай жиынтық портфель негізінде анықтау;

ә) баланстық құнды жиынтық портфель негізінде инвестиция түрлері бойынша, яғни сатып алу құны мен ағымдағы құнының ең аз (төменгі) құнын анықтау;
б) баланстық құнды жеке инвестициялар негізінде анықтау.

Кәсіпорындар мен ұйымдар қысқа мерзімді қаржы салымын салған уақытта оның бухгалтерлік есебінде мынадай жазулар жазылады:

Дт: Қысқа мерзімді қаржы салымы 100000 тг.

Кт: Ақшалар шоты 100000 тг.

Осы салған қысқа мерзімді қаржы салымы негізінде кәсіпорынның тапқан 10000 (он мың) теңге табысына:

Дт: Ақшалар шоты 110000 тг.

Кт: Инвестициялық қызметтен түскен табыс 10000 тг.

Кт: Қысқа мерзімді қаржы салымы 100000 тг.

Егер кәсіпорындар мен ұйымдар өздерінің салған қысқа мерзімді қаржы салымы негізінде 5000 (бес мың) теңге көлемінде шығын шеккен жағдайда:

Дт: Ақшалар шоты 95000 тг.

Дт: Инвестициялық қызметтен

шеккен шығын 5000 тг.

Кт: Қысқа мерзімді қаржы салымы 100000 тг.

Ескеретін бір жағдай, кәсіпорындар мен ұйымдардың өздерінің салған қысқа мерзімді қаржы салымы негізінде шығын шегуі қаржы салымының қор биржаларындағы немесе биржадан тыс нарығындағы ағымдағы құны кеміген жағдайда ғана болуы мүмкін.