Дјне тјрбиесініѕ теориясы мен јдістемесі
Дене тәрбиесінің денсаулықты нығайту принципі
жүктеу/скачать 396 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Реактивті күш
| Дене тәрбиесінің денсаулықты нығайту принципі. Барлық дене тәрбиесі жаттығулары, сабақтарды адам денсаулығын нығайтуға арналуы тиіс. Бұл сабақтардың нәтижесі олардын көлемі мен жаттығуды орындау қарқынына байланысты. Оқытушы өсіп келе жатқан организмің биологиялық зандылықтарын, адамның жас ерекшеліктері мен барлық мүмкіндіктерін білуі керек, педагогиялық тәсілдері және дәрігерлік бақылауды жақсы меңгеруі қажет. Сонда ғана ол денсаулықты нығайту жолында жемісті жұмыс істей алады.
ДЕНЕ ТӘРБИЕСІНІҢ АМАЛДАРЫ Дене тәрбиесі жөніндегі спорт түрлерімен шұғыодану кезінде: дене тәрбиесі жаттығулары, табиғаттың сауықтыру күші, гигиеналық тазалық факторлары қолданылады. Дене тәрбиесі жаттығулары негізі амал болып табылады, өткені ол білім беру, тәрбиелеу, сауықтыру секілді дене тәрбиесінің міндғттерін орындайды. Табиғаттың сауықтыру күші мен гигиеналық факторлар дене тәрбиесінің қосымша амалдары, бұлар дене тәрбиесі жаттығуларымен бірге қолданылады. ДЕНЕ ТӘРБИЕСІ ЖАТТЫҒУЛАРЫ Адамның арнайы дене тәрбиесі міндеттерін орындауға арналған қимылып ден тәрбиесі жаттығалуры дейміз. Қимылдың бәрі емес, тек тәрбие міндеттерін шешуге бағытталып, педагогика зандылықтарын бағынған қимыл-қоғалыстары ғана дене тәрбиесі жаттығулары деп аталады. Кейбір ұқсастықтары болса да дене тәрбиесі жаттығуларын еңбек, тұрмыс қимыл-қозғалыстарынан бөліп қарау керек. Еңбек ету кезіндегі қимыл-қозғалыстар материалды бағалы заттар шығаруға бағытталған, өнеркәсіп зандылықтарына бағынады. Кейбір қимыл-қозғалыстар (мысалы, отырып-тұру) дене тәрбиесі жаттығулары емес, ол бір ғана негізі элементі. Дене тәрбиесі жаттығулары көп ретте қайталанатын күрделі құбылыс. Қазір пайдаланылып жүоген дене тәрбиесі жаттығулары өте көп. олардың мазмұны әр түрлі. Дене тәрбиесі жаттығуна – қимыл-қозғалыстармен бірге, организмде жаттығу жасалап жатқан кезде жүретін өзгерістер, жаттығудың адамға қандай әсер еткенін көрсететін процестер де кірді. Бұл сан алуан күрделі құбылыс психологиялық, физиологиялық, биохимиялық, педагогикалық тұрғыдан қаралады. ДЕНЕ ТӘРБИЕСІ ЖАТТЫҒУЛАРЫНЫҢ ТӘСІЛІ Кез келген жаттығуды екі түрлі тәсілде немесе тәсілсіз орындауға болады. Қимыл-әрекетті тиімді орындау жаттығудың тәсілі деп аталады. Тиімділік дегеніміз жаттығудың организмге ұтымды әсер етуі және әреккеттің нәтижелілігі. Жаттығудың тәсілі әрқашанда дамып отырады. Ескі тәсілдер орнына жаңа, тиімді тәсіл келеді. Бұл құбылыс жаттығуды орындаудың жетілген жолын үздіксіз іздеуге, үйрену әдістемесінің кемеліне келуіне, осы арқылы күрделі, тиімді жаттығуларды орындауға қол жетеді. Спорт дайындығының деңгейіне қойылатын өскелен талп, жаңа жетілдірілген спрот құрал-жабдықтарды пайда болуына қарай, ескі тәсілдің орындалуының өзгеруіне де байланысты болады. Дене тәрбиесі жаттығуларының эталондық орындау тәртіптері бар. Бірақ әрбір спортшы, өзінің дене күшінің мүмкіндігін, психоматорлық қабілетін ескере отырып, өзіне ғана тән бөлімі, бөлшегі болады. Жаттығулар тәсілінің негізі – жалпы қозғалыс суретінен тұрады, мысалы, ұзындыққа секіруді алсақ, ол екпіндеп жүгіру, серпін, ұшу, жерге түсу болып бөлінеді. Мұндай шешуші сәттер тәсілді толық және жақсы меңгеруге, сонымен қатар әр спортшының өз мүмкіншілігін анықтауына көмектеседі. Жаттығуды орындау үш кезеңге бөлінеді: 1.Дайындық кезеңі –негізі қозғалыс әрекетіне жақсы жағдай тудыруға арнадған қтмыл (ұзындықа секіру алдында екпіндегі жүгіру). 2.Незізгі кезең – негізгі мақсатты орындауды шешетін қозғалыс (ұзындыққа секіредегі – серпін жасау.ұшу кезеңі). 3.Қорытындылау кезеңі – қозғалыстың аяқталу кезі (ұзындыққа секірулеге жрге түсу кезеңі). ҚОЗҒАЛЫС ТӘСІЛІНІҢ СИПАТТАМАСЫ Қай жаттығудың орындалу тәсілін алсақ та олар бір-бірінен кеңістік, уақыт, кеңістікті-уақыт және қозғалыс тәрізді сипаттамаларда болады. Кеңістік сипаттамасына жататандар: дене мен дене мүшелерінің тұрысы, қалпы, қозғалыс траекториясы. Кеңістіктегі дене тұрысын біз иық және аяқжамбас буындарының орналасы тәртібіне қарай білеміз. Ол тік болуы мумкін (ілініп тұру, тіреліп тұру т.б.) және сүйену (жата сүйену) түрінде де кездеседі. Дене мүшелерінің бір-біріне үйлесімді орналасуы, яғни дененің қалпы, жаттығуларды орындау тәсілінде зор рөл атқарады: а) дұрыс алынған негізі тұрыс жаттығуларды орындауда ең тиімді жағдай жасауға және белгілі бір анатомиялық, физиологиялық әсерге жетуге; ә) қозғалыс процесі кезінде керек дене қалпын сақтауға; б) жаттығуды аяқтағандағы кере дене қалпын сақтауға көмектеседі. әрбір қозғалыста ең алдымен қозғалып келе жатқан дене траекториясынан мүшесі траекториясын айыра білу қажет. Траектория дегеніміз – кеңістіктегі қозғалыс шамасы және елестеткендегі қозғалған дене ізі. Траекторияға қарап дене мүшелері қозғалысының бағытын, түрін. Амплитудасын анықтайды. Қозғалыс траектириясы түзу сызықты және қисық сызықты болады. 100 метрге жүгіруді – түзу сызықты, ядро итеруді – қисық сызықты деп шартты түрде айтамыз. Өйткені тәжірибе бойынша таза түзу сызықты қозғалыс жоқ. Олардың ішінде әрқашанда қисық сызықты қозғалыс жүреді (дене серпілуі т.б.). жаттығушылардың организміне дене тәрбиесі жаттығуларымен тиімді әсір ету және қозғалыс тәсілін жақсы орындау, қозғалып келе жатқан денеге немесе оның мүшелерің траектормялық бағытына байлансты (мысалы, биіктікке секіру үшін спортшылар жерден аяқпен дұрыс серпу бұрышын, тиімді қозғалыс бағытын дұрыс анықтай білуі керек). Қозғалыс бығыттары: жоғары-төмен, алға-артқа, оңға-солға болып бөлінеді. Дене мүшелерінің бір шеткі қалыптан екінші шеткі қалыпқа дейін жеткізе сілтеген қозғалысын қозғалыс амплитудасы дейміз (мысалы, аяқты алға-артқа сілтеу қозғалысы). Қозғалыс амплитудасы белсенді және бәсең болып екіге бөлінеді. Белсенді қимыл жаттағушытының ьұлшық еттерін белседі жиырумен орындалады. Бәсең – серігінің, тренажердың көмегімен керілу-жаттығулары. Белсенділік амплитудасы бәсең амплитудаға қарағанда әрқашанда аз болады. Уақыт симпаттамасы – уақыт ұзақтығы, қырқын және қимыл ыпғғағы деп бөліннеді. Ұзаттық - әрбір қозғалысқа кететін уақыт шамасы. Жаттығу уақытын азайта отырып, оқушы әзінің шеберлігін арттырады немесе күш жұмысының көлемін азайтады, көбейтеді. Қозғалыс қарқаның өзгерте отырып, дене қуатының артуын басқаруға болады. Уақыт азайса, қозғалыс қарқыны артады, ал уақыт көбейсе, қозғалыс қарқыны азаяды. Уақыт мөлшері мен қозғалыс бөлімдерінің ұзақтық қатынасын ырғақ деп атаймыз. Ырғақ тек қана куоделі қозғалыстарды болады, баланың жасы ұлғайған сайың, оның спорттық деңгейі артқан сайын өзгеріп отырады. Кеңістікті уақыт сипаттамасы – жылдамдық және үдеу. Белгілі бір уақытта дененің кеңістікте шапшаң қозғалуын қозғалыс жылдамдығы дейміз. Бір уақыт мөлшерінде жылдамдықтың өзгеруін үдеу деп айтамыз. Ол болымды үдеу және болымсыз үдну деп аталады. Оқушының кеңістікті уақыт қозғалысын білуі, кеңістік сипаттамасы және уақыт сипаттамасының тиімді арақатынасын табуына, жүгіргенде үлкен табысқа жетуіне көмектеседі. Қозғалыс сипаттымасын адамның қоғазлаына көмектесетін күшті ішкі және сыртқы күш деп бөлуге болады. Ішкі күштерге мыналар жатады: қозғалтқыш аппараттың белсеңді күші немесе бұлшық еттің тарту күші. Реактивті күш – қозғалыс кезіндегі пайда болған дене мүшелерінің біріккен күші. Адам денесіне сырттан әсер еткен күштерді сыртқы күштерге жатқызамыз. Мәселен, дене салмағының ауырлық күші, басқа дене күштері (күрестегі қарсыласының күші), сыртқы ортаның қарсылық күші (су, ауа), сыртқы ауыр заттар (штанга, гантельдер, гирлер). Сондықтан да адамның әрбір қимыл әрекетін эзінің бұлшық етінің күшімен бірге сыртқы және ішкі күшьерге де байланыстыра қарастыру керек. денеге күш түсіретін жаттығулар жасауына шамалары жетеді. Осы жастан күшке бағытталған жаттықтырулар беруге әбден болады. Осы міндеттерді орындау үшін дене тәрбиесі сабақтарында толтырылған доптармен жаттығу, айналмалы жаттықтыру, арқан тартысу сияқты күш ойындары т.б. қолданылады. Жаттығу динамикалық, статикалық сипаттарда орыдала береді. Абсолюттік күштің табиғи өсуі бозбалаларда 16-17 жаста, қыздарда 10-11 және айқын байқалады. Осы кезеңдерде жүргізілген оқушылардың күш дайындығының жедел жетілуіне көмектеседі. жүктеу/скачать 396 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|