Тәвәккүл Аллаһа иманын шәртидир

Тәвәккүл вә фәалијјәтин зәрурилији

Ислам Пејғәмбәри (с) бир груп адамын ишдән чәкиндијини ҝөрүб, бунун сәбәбини сорушду. Дедиләр: “Биз Аллаһа тәвәккүл едәнләрик.” Һәзрәт бујурду: “Сиз тәвәккүл едәнләр јох, ҹәмијјәтә артыг јүксүнүз.”

Аллаһы таныјанлар јахшы билирләр ки, Аллаһын һикмәтинә әсасән, ишләр васитәләрлә ҝерчәкләшир. Бә’зән бу васитәләр мадди вә тәбии олур, бә’зән исә мә’нәви. Гејри-ади вә харигүладә сәбәбләр дә ола биләр. Истәнилән бир һалда һадисәләр сәбәбләр јолу илә һәјата кечир. Инсан Аллаһы танымагла ишләрин сәбәбләр васитәси илә һәјата кечдијини дә анлајыр. Инсанын тәкамүлү сәбәбләр низамындан асылы олур вә бу јолла бәшәријјәт имтаһана чәкилир. Әкс тәгдирдә, инсан камала чата билмәзди. Чүки тәкамүл бәндәлик вәзифәләринин иҹрасындан асылыдыр. Бир кәнара чәкилиб јалныз ибадәтлә мәшғул олан, ҝүн узуну әлини ағдан гараја вурмајан инсан илаһи һикмәтин зиддинә һәрәкәт едир. Бу һалда Аллаһдан рузи ҝөзләмәк дә наһагдыр. Мөвләвинин тә’биринҹә:
Тәвәккүл етдинсә, әк-беҹәр ки, сән

Зәһмәтлә бәрәкәт енәси ҝөјдән.
Бәли, илаһи һикмәт тәләб едир ки, инсан өз еһтијаҹларыны өдәмәк үчүн васитәләрдән бәһрәләнсин. Әҝәр Аллаһы чағырмагла ҝөјдән рузи назил олсајды, кимсә иш далынҹа ҝетмәзди. Белә бир һалда инсанларын сынаға чәкилмәси дә мүмкүнсүз оларды. Инсан мәһз чәтинликләр мејданында имтаһан верир. Мүхтәлиф чәтинликләрлә үзләшән инсан ја камала чатыр, ја да сүгута уғрајыр. Инсанын мүхтәлиф васитәләрә үз тутмасы үчүн вәзифәләр мүәјјәнләшдирилмишдир. Рузијә еһтијаҹ дујан инсан ишләмәли, өз зәһмәти сајәсиндә мөһтаҹлыгдан гуртармалыдыр. Кими мүәјјәнләшмиш вәзифәсинә әмәл едәрәк чалышыр, кими дә өз еһтијаҹларыны өдәмәк үчүн башгаларына әл атыр. Әҝәр ики рәкәт намаз мүгабилиндә инсана беһиштдән рузи ҝөндәрилсәјди, бәшәријјәтин имтаһана чәкилмәси мүмкүнсүз оларды. Бу вахт салеһ инсан ҝүнаһкардан сечилмәзди. Кимин әзијјәтә дөздүјү, кимин зүлмә әл атдығы билинмәзди.

Әлбәттә ки, бә’зән илаһи һикмәт әсасында харигүл’адә ишләр дә баш верир. Һәзрәт Мәрјәмин әһвалатыны мисал чәкмәк олар. Гур’ани-кәримдә бујурулур: “Зәкәријја Мәрјәмин јанына ҝәлдији вахт онун јанында рузи ҝөрәрди.¹ Белә бир һадисә дә илаһи һикмәт әсасында баш верир. Аллаһ бу јолла лајигли бәндәләринә өз мәрһәмәтини ҝөстәрир. Бу сајаг һадисәләр башгалары үчүн дә бир ибрәтдир. Инсан әлдә етдији не’мәт васитәси илә имтаһана чәкилир. Кими шүкр едәрәк Аллаһын разылығыны газаныр, кими дә не’мәт саһибинә арха чевирир.

Бир чох һалларда һадисәләр ади сәбәбләр васитәси илә баш верир. Әҝәр бир шәхс ади васитәләрлә мәгсәдинә чатмаг истәмәсә, Аллаһын истәјинә гаршы чыхмыш олур. Салеһ инсанын иши вә ибадәти Аллаһын разылығы әсасындадыр. Әҝәр Аллаһ бу ҝүн варлыг аләминдәки низамы бәјәнмишдирсә, мө’мин инсан бу низама гаршы чыха билмәз. Әҝәр Аллаһ рузинин јетишмә јолуну мүәјјәнләшдирмишдирсә, бәндә башга бир јол ахтармамалыдыр. Тәбии сәбәбләр олмадан мәгсәдинә чатмаг истәјән инсан илаһи һикмәтә гаршы чыхыр вә ону тәнбәл адландырмаг даһа дүзҝүн олар.

Әҝәр билдирилирсә ки, инсанлар өз мәгсәдләринә васитәләр јолу илә чатмалыдырлар, бу о демәк дејил ки, бу ишдә Аллаһын ролу јохдур. Илаһи һәдәфләрин ҝерчәкләшмәси үчүн инсан вәзифәсини јеринә јетирмәлидир. Вәзифәләрә әмәл инсанын тәкамүлүнү тә’мин едир.

Демәк, тәвәккүл едән инсан ишдән чәкинмәмәлидир. Әҝәр һәм тәвәккүл едән инсан, һәм дә тәвәккүл етмәјән инсан чалышмалыдырса, бәс онларын арасындакы фәрг нәдир? Фәрг гәлб һаләтиндәдир. Тәвәккүл едән инсан өз үмиди илә Аллаһа итаәт етмиш олур. Тәвәккүл етмәјән инсан исә јалныз өзүнә вә башгаларына ҝүвәнир. Тәвәккүл едиб чалышан инсанын јеҝанә үмиди Аллаһадыр. Васитәләр сәмәрә вермәдикдә белә, онун үмиди үзүлмүр. Вар-дөвләти әлиндән чыхмыш мө’мин инсан һеч заман наүмид олмур. О билир ки, онун хәзинәси бош олса да, Аллаһын хәзинәси долудур.

Һәзрәт Ибраһим вә онун Аллаһа е’тимады

Мәрһум Тәбәрси јазыр: Ҹамаат одун топламаға башлады. Һәтта хәстәләр о бириләринә вәсијјәт едирдиләр ки, онларын пулундан бир мигдар сәрф едиб, Ибраһимин јандырылмысы үчүн одун алсынлар. Бә’зиләри арвадларынын зәһмәт һаггына одун алыр вә бу јолла өз танрыларыны разы салмаг истәјирдиләр. Нәһајәт, тонгал һазыр олду вә онун алову ҝөјә уҹалды. Тонгал о гәдәр дәһшәтли иди ки, она јахынлашмаг мүмкүнсүз иди. Ибраһими тонгала атмаг истәјәнләр чарәсиз галыб, манҹанагдан истифадә етдиләр. Ибраһими манҹанаға гојуб, әзәмәтли аловун гојнуна атдылар.

Имам Садиг (ә) бујурур: “Ибраһими манҹанаға гојуб ода атмаг истәдикләри вахт Ҹәбраил она јахынлашды вә салам вериб деди: “Бир истәјин вармы? Ибраһим онун ҹавабында деди: “Истәјим сәнә аид дејил.”

Ҹәбраил деди: “Аллаһдан өз еһтијаҹыны истә” Ибраһим деди: “Онун мәним һалымдан хәбәрдар олмасы јетәр.”¹ Ибраһим дәһшәтли одун ичәрисинә атылды. Амма һәмин од Аллаһын әмри илә Ибраһим үчүн сојуду. Гур’ани-кәримдә охујуруг: “Дедик: Еј атәш, Ибраһим үчүн соју вә саламат ол!”² Бәли, Аллаһы өзүнә арха сечәнләрә Аллаһ да өз јардымыны ҝөстәрир вә онлары чәтинликдән хилас едир. Биҝанәләрин инадкарлығынын әксинә олараг, Аллаһын рифаһ вә асајиши она тәвәккүл едәнләрә нәсиб олур.