Е. Ш. ДҮсіпов, Т. Е. Уразымбетов
Француз сот шешендігінің тарихы
жүктеу/скачать 2.91 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Ше д Эст Анжының, ла Ронсьера ісі бойынша жариялы сөйлеуіндегі кішігірім үзіндіден сотта сөз сөйлеуді мұқият өңдеуін айқын көруге болады
| Француз сот шешендігінің тарихы.
Француз сот шешендік тарихы бірқатар атақты сот шешендерінің аттарын сақтап келтірген: (XVII ғасыр -Леметр, Патрю; XVIII ғасыр - де Саси, де Молеонь, Жербье, Кошен; XIX ғасыр — Беррье, Ше д'Эст Анж, ағайынды Дюпен, Жюль Фавр, Лабори, Деманж, Кремье, Лашо, Морнар, Мано және басқалары,) Француз сот шешендігінің ерекшеленетін сипаты қандай, осы аталған шешендерді не біріктіреді? Жалпы көркінде материалдың жайғасуында ерекше айқындылығы, ойдың нақтылығы, келтірілген дәлелдемелердің үйлесімділігі аталуы керек. Соттағы сөз сөйлеулер, жалпы жеңіл оқылады және құлаққа жеңіл қабылданады, өйткені түйінді сөз нысанымен оранған. Түйінді сөздік сабақтар орынды сый мен түбегейлілікпен қабылданған. Шешендіктің маңыздылығы туралы бір кездерде айтылған сөздер осы тақырыптың тек кіші бөлігін қана қамтып қояды. Шешендік тіл қату барлығында тірілтеді, онсыз не ғылымда, не істе, не сұхбатта, не шығармашылықта, керек десеңіз ләззаттықтың да ізінде жүріп іс тындыра алмайсың. Ол өзінің беткейлігі бойынша оята, жұбата, бағыттай және түрін өзгерте отырып адамдардың құмарлығын билейді, бәрі де оның даусына бағынады аяққыда оның өзі қана өзіне тән мадақтау жасауға мүмкіншілігі бар (Вовёнарг). Ше д' Эст Анжының, ла Ронсьера ісі бойынша жариялы сөйлеуіндегі кішігірім үзіндіден сотта сөз сөйлеуді мұқият өңдеуін айқын көруге болады: «Мәселен, мынадай осы жерде талқыланып жатқан атышулы 92 § 14. Риторикалық пафос қылмыс туралы бізге айтқанда; бізге ол қылмыстағы әрекет алдын-ала жын-шайтандық, зұлымдықпен тұтас отбасына бағытталған болып елестесе, оның құрбаны - адам ойына келмейтін балағаттауға, күш көрсетуге, қатыгездікке ұрынған әлсіз қыз бала болса, біздердің қай – қайсысымыз да қарсылықпен жәбір көргеннің жағына шығатынымыз сөзсіз. Сондықтан да бізде қаншалық адамгершілік сезім көп болса, соншалық алдын-ала сенімділік жеңіл пайда болып, жақсылықтар бізді шармап тұрады. Бұл қасіреттік, алдын-ала сенімділік, айтып жатқан кезде қаншама адамдарды жойған және жан түршігерлік сезімді оятатын қылмыстар туралы және осы қасірет сезімдік ла Роньерді қоршаған, мен білемін оларды, соттап сөйлеуге еш құқығымның жоқ екенін. Франк елінің соттағы шешендігі өзінің ең жақсы үлгілерінде, XIX ғасырдың екінші жартысындағы Ресей сот шешендігіне үлкен әсер бере отырып, дүние жүзілік шешендік өнер алтын қорында сөзсіз белгілі орын қалдырды. Пафос ритордың нақты шынайы эмоционалды күйі болып табылмайды. Егер сот отырысына қатысушы қашанда толыққанды эмоцияларды жаңғырта берсе, ол онда жай айтқанда жүйке ауруларына ұшырайды. Ритор сөздің мәндік тақырыбының эмоцианалды кейіпін құрайтын сөз сомдаумен техникасын қолданады, өйткені оның шеңберінде ритордың ұсыныстарына деген сөздің мәндік тақырыбына эмоцианалды бағалауы – шешеннің құмарлығы нысандалады. Бiрiншiден, ритордың дербестігінің көрінуі тек қана пафос арқылы мүмкiн; сөзді жариялы айту сирек пайда болатын кезде өзгелерден ерекшеленеді және жалпы сөз сомдаумен ағымында жаңа емес идеялармен бөлектенеді, өйткені ол ритордың тыңдарман дәрісханамен жақындастыратын әдептілігімен емес, дәйектілікті қайта жаңғыртатын негіздеуші тәсілдерімен емес, нақты ритордың ұсыныстарын және сөз сомдаумен дың мәнді тақырыбын тыңдармандардың күйзеле түйіндеуін оятатын пафос. Екiншiден, риторикалық дәйектілік қашан да әркелкі пікірлердің болу мүмкіншілігі бар тақырыптарға қатыстылығы болады. Ешкiм селқос мәселенi талқыламайды және ешкiм қызықты емес ұсыныс қабылдамайды. Үшiншiден, риторикада бірігу – дегеніміз белгiлi бір бағытта әрекетке әзiрлiктi бiлдiредi. Әрекет ету үшін еркіндік керек, ал еркіндік эмоция мен мақсатқа талпынып жетуге келтіреді. Пафостың төрт негiзгi түрі бар: әдеби, сезiмтал, қиялдық және реалистiк. |