«Экологиялық мәдениет пен сананы қалыптастыру»

269 
беру үдерісінің орталығына білім алушының өзін қойып, оның жеке тұлғасын осы нақты 
оқу пәні арқылы қалыптастыру. 
Ш.А. Амонашвили білім беруді ізгілендіру, көп жағдайда қазіргі заманғы 
философиялық көзқарастың эволюциясымен байланысты, оған сәйкес қазіргі уақытта 
әлемнің ғылыми бейнесінің орталығына жеке тұлға орналасады деп есептейді [1]. 
И.Стульпинененің пікірінше, педагогикалық білім беруді ізгілендіру жеке тұлға 
мен социумның әсерін оңтайландыруды, олардың неғұрлым тиімді дамуын қамтамасыз 
етуді білдіреді. Ол білім алушының даралығын, оның жеке қасиеттерін ашуды 
қамтамасыз ететін оқыту мен тәрбиелеудің нысандары мен әдістерін жетілдіруге, жеке 
өзіне тәрбиелік әсерлерді кері итермей, қабылдауға мүдделі болады [2]. 
Ол 
үшін 
технологиялық 
ғасырға 
оның 
компьютерлерімен, 
гендік 
инженериясымен, микроэлектроникамен, лазерлермен, ғарыш серіктерімен, кабельдік 
теледидармен және т.б. сай келетін «жаңа ізгілендіру» идеясы құрылуы тиіс. Оқу үдерісін 
ұйымдастырудың өзін де өзгерту, оны ұйымдастырудың икемді технологияларына көшу 
(модульдік оқытуды, жобалық оқытуды, ақпараттық-коммуникациялық технологияларды 
және т.б. енгізу) көзделуде. 
Бұл міндеттерді шешуге мектепке бейімделген «Жас физиктер сайысы» атты 
семинар өткізуге «Баяндамашы – Оппонент – Рецензент» технологиясы мүмкіндік береді. 
Семинар оқушылардың қалауы бойынша құрылған тұрақты құрамдағы топтар бар 
сыныптарда өткізіледі, мұғалім тек топ жетекшілерін тағайындайды және дауларды 
шешуге көмектеседі. 
Негізгі кезеңдер жобаның барлық кезеңдеріне сәйкес келеді. Дайындық 
мерзімінде мақсаты мен тақырыбына байланысты семинарды өткізу жоспары оны 
өткізгенге дейін 1-2 апта бұрын хабарланады. Мұғалім дайындық кезінде топқа кеңес 
береді. Кеңес келесі жағдайларда беріледі: зерттелген тақырып бойынша білімді 
жалпылау (Ньютон заңдары, қарапайым механизмдер, механикалық жұмыс және энергия); 
қызықты тапсырмаларды шешу; физиканы қолдану салаларына байланысты 
материалдарды зерттеу (дербес компьютерді қолдану, оптикалық аспаптар және оларды 
қолдану); тарихи материал (ғалымдардың өмірбаяны, қандай да бір жаңалық пен заңның 
ашылу тарихы); оқулық шеңберінен шығатын материалдарды зерттеу (атмосферадағы 
оптикалық құбылыстар); жаңа материалды зерттеу (Бүкіл әлемдік тартылыс заңы және 
оның ғылымның дамуы үшін маңызы). 
Семинарды дайындау мен өткізуді ұйымдастыру оның мақсатына байланысты. 
Алғашқы екі жағдайда топтың барлық мүшелері барлық мәселелер бойынша дайын болуға 
және мәселені таңдауға (баяндама тақырыбы) және баяндамашы тек сабақта анықталады. 
Соңғы төрт жағдайда сөз сөйлеу тақырыбы алдын-ала таңдап алынады және топ мүшелері 
ұсыныстың нысанын өздері таңдайды. Семинар басталар алдында мұғалім қарым-қатынас 
кезінде толерантты мінез-құлық ережелерін сақтауды еске салады. 
Семинар мақсатына және сабақ материалының көлеміне байланысты, сөз сөйлеу 
уақыты шектеулі. Сөз сөйлегеннен кейін талқылау керек, оның барысында алдымен 
оппоненттер, содан кейін қалған қатысушылардың барлығы баяндама тақырыбы бойынша 
сұрақтар қойып пікір алмасады. Оппоненттер үш сұрақ қоя алады. Оқушылар кез-келген 
рөлде өнер көрсете алады. Барлық оқушылар баяндаманы мұқият тыңдайды, өйткені олар 
қойған сұрақтары үшін ұпай алады, ал ұпай балы оның тереңдігіне және сөйлеу 
медениетіне байланысты. Оқушылар алдын-ала қандай топтарда қарсылас болатынын 
білмейді, сондықтан олар барлық топтарға сұрақтар дайындайды. Олар оқулықты мұқият 
оқып, тақырыпқа байланысты сұрақтар мен деректер жинақтайды. Мұғалім-жетекші, ол 
өзін рөлге сәйкес ұстауы керек. Регламентті қатаң сақтайды. 
Рецензенттердің талқылауы, олар баяндамаға, оппоненттердің және барлық басқа 
топтардың қызметіне толық және негізделген баға береді және ұсынылған шкала бойынша 
өз бағасын қояды. 

270 
Мұғалім оппоненттер мен рецензенттердің қызметін бағалайды, қорытынды 
шығарады және өз шешімін негіздей отырып, бағаны өзгертуге құқылы, ұпайлар (сөйлеген 
сөзі, оппонент, рецензия, сұрақ, есеп шығару, қорытынды) кестеге енгізіледі. 
Баяндамадан оқушыларға әр түрлі тапсырмалар ұсынылуы мүмкін: сөзжұмбақ 
ойлап табу, тапсырманы шешу, тәжірибе көрсету. Әр топ ұпайлар жинайды. Семинар 
рефлексиямен аяқталады. 
Семинар кезіңде жобамен жұмыс жасай отырып, оқушылар нақты жұмысты 
орындайды, олар тек ақпаратпен алмасып қана қоймайды, ол практикалық нәтижемен 
аяқталады. Жалпы мақсатқа жету қажеттілігі оларды бір-біріне көмек көрсетуге, бір-бірін 
шабыттандыруға итермелейді. Өзара табысқа қол жете отырып, олар бір-біріне 
ынтымақтастық қарым-қатынасты қалыптастырады, оқушылар өздеріне сыни тұрғыдан 
баға береді. Оқушылар шығып сөз сөйлейді, өз көзқарасын білдіріп қорғайды, 
оппоненттін пікірін тыңдап пікірталас жүргізеді. 
Ұсынылған технология жеке тұлғаға бағытталған оқыту элементтерін қамтиды, 
өйткені онда білім берудің адамгершілік, демократиялық және мәдени құндылықтарының 
синтезі байқалады: мұғалім мен оқушының өзін-өзі дамытуы және өзін-өзі жетілдіруі 
жетекші идея болып табылады; оқыту мақсаты өз бетінше білім алу саласындағы 
дербестікті, жауапкершілікті, құзыреттілікті дамыту, субъектілік тәжірибесі негізінде 
оқушының рефлексиясы; субъектілік қатынастарды дамыту; ынтымақтастық; мұғалімнің 
рөлі – білім беру ортасын құру және басқару; өзін-өзі ұйымдастыру қызметінің 
демократиялық нормалары. 
Мысал ретінде физиканы тереңдетіп оқытатын 8 сыныпта өткізілген «Электр 
тоғы» тақырыбы бойынша қорытынды сабақтың жоспарын келтірейік. 
Тақырыбы: Электр тоғы 
Әдіс: ұжымдық қысқа мерзімді пәндік жоба. 
Технология: семинар «Баяндамашы-Оппонент-Рецензент» (БОР) 
Пәндік мақсат: Электр тоғы тақырыбы бойынша білімді тереңдету. Семинар 
тақырыбы бойынша материалды меңгеру деңгейін және тапсырмаларды орындау 
дағдыларын бақылау. 
Метапәндік мақсат: Өзіндік білім алу саласында құзыреттілікті қалыптастыру: 
талдау, синтез, бастысын таңдау. Өз көзқарасын қорғау және сөйлей білуді дамыту. 
Іскерлік қарым-қатынас үшін интернет пен компьютерді қолдана білуді қалыптастыру. 
Тұлғалық мақсат: Оқушының дамуы және өзін-өзі жетілдіруі. Дербестікті, 
жауапкершілікті және толеранттылықты, субъектілік қатынастарды дамыту. 
Бағалау критерийлері (мах): баяндама - 5 балл; оппонент - 3 балл; рецензент - 2 
балл; сұрақтар - 3 балл; есеп - 4 балл; «Әрі қарай оқу» сайысы – 3 балл. Барлығы – 20 
балл. 
«Электр тоғы» семинарының технологиялық картасы 
Сабақ кезеңі 
Мұғалімнің қызметі 
Оқушылардың 
қызметі 
Сабақ нәтижесі 
Дайындық 
кезеңі 
Семинар 
жоспарын, 
мақсатын хабарлайды 
және топ мүшелеріне 
немесе 
олардың 
басшыларына 
кеңес 
береді 
Жобаны іске асыру 
жолдарын әзірлейді, 
материалды іріктейді 
және 
талдайды, 
жобамен 
жұмыс 
істейді, нәтижелерді 
рәсімдейді. 
Ұсыну 
нысандарын 
талқылайды. 
Барлық сұрақтар 
бойынша 
хабарламалар. 
Шешілген 
міндеттер. 
Болжанатын 
мәселелер 
Ұйымдастыру 
кезеңі 
Оқушыларды 
қарсы 
алып, қызықты жұмыс 
Тыңдайды, 
сұрақ 
қояды, 
билетті 
Топ мүшелерінің 
міндеттерін бөлу, 

271 
күтіп 
тұрғанын 
құттықтайды, бағалау 
жоспары 
мен 
критерийлерін 
еске 
салады. Мәселелерді 
бағалауға 
ерекше 
назар 
аудару. 
Әр 
топқа 
билет-
тапсырманы таңдауды 
ұсынады 
және 
баяндамашыны 
анықтайды, 
бұл 
жағдайда 
топтың 
таңдауы 
бойынша. 
Міндетті шешу әр 
оқушыда болуы керек 
деп хабарлайды. Сөз 
сөйлеу 
тәртібін 
анықтайды 
(жоспар 
бойынша) 
таратады. 
Баяндамашыны 
анықтайды, 
сөз 
сөйлеуді талқылайды. 
Тапсырманы 
кім 
шешеді және олар 
қарсылас 
ретінде 
әрекет ететін мәселені 
анықтайды 
- 
бұл 
олардың 
алдында 
отырған 
топтың 
мәселесі. 
Баяндамашы 
тақтаның 
жанында 
немесе компьютердің 
алдында сөз сөйлеуге 
дайындалады. 
баяндаманың 
соңғы мәтіні
«Әрі 
қарай» 
ойыны
Ережелерді 
еске 
түсіреді: 
жүргізуші 
тез қарқынмен сұрақ 
қояды, оқушылардың 
міндеті - 1 минут 
уақыт сақтаушысын 
таңдайды 
(таймер 
бойынша). 
Қорытынды 
шығарады, 
сынақ 
парағына балл қояды. 
Жауап: «әрі қарай» 
деп 
айтса, 
дұрыс 
жауаптардың санын 
анықтайды. 
Жауап 
берілмеген 
сұрақ 
келесі топқа ауысады. 
Кейбіреулер міндет-
терді шешеді. Тақта-
ның 
алдында 
сөз 
сөйлеуші оқушылар 
дайындалады. 
Негізгі 
анықтамалар мен 
терминдер 
қайталанды, 
жинаққа 
ұпай 
алынды. 
Қиын 
сұрақтарға 
табылған 
жауаптар. 
Баяндамаларды 
тыңдау, 
міндеттерді 
шешу 
Мұқият 
тыңдайды, 
қателерді байқайды. 
Сөз 
рецензенттерге 
беріледі. 
Өз 
рецензиясын 
береді 
және 
балл 
қояды. 
Сұрақтарға 
жауап. 
Бұл процесс 6 рет 
қайталанады. 
Міндеттерді 
тексереді. 
Баяндамамен 
сөйлейді, 
сөз 
сөйлеуші және басқа 
оқушылар сұрақтарға 
жауап 
береді, 
пікірталас жүргізеді. 
Мұқият 
тыңдайды, 
сұрақтар қояды, сөз 
сөйлеуді 
және 
сұрақтарды 
бағалайды. 
Ұсынылған 
баяндама, 
қызықты 
сұрақтар, 
рецензия 
және 
жинақ балдары. 
Талдау және баға 
бере 
білу. 
Шешілген 
міндеттер. 
Қорытындылау 
Әр топтың нәтижесін 
хабарлайды – балл 
сомасы. 
Дауларды 
шешуге көмектеседі. 
Топ жұмысына өз 
бағасын береді және 2 
балл қосуға болады 
(егер 
баяндаманы 
әлсіз оқушы жасаса, 
ал 
топ 
оған 
Оқушылар ұпайларды 
салынған 
еңбекке 
сәйкес бөледі және өз 
белгілерін 
хабарлайды. 
Кейде 
бәріне 
баға 
қойылмайды. Даулы 
жағдайларда шешуші 
сөз 
жетекшіде 
болады. 
Сынып 
журналына баға 
қою. 
Өзін-өзі 
бағалауды 
қалыптастыру. 

272 
көмектессе) 
Рефлексия 
Оқушыларға семинар 
мен топқа баға беруді, 
олардың 
топ 
жұмысын 
қалай 
ұйымдастырғанын 
және 
семинар 
өткізілгеннен 
кейін 
оны 
өзгерту 
үшін 
айтып 
беруді 
ұсынады. 
Оқушылар семинарға 
және 
өз 
тобына 
қысқаша баға береді, 
олардың 
топ 
жұмысын 
қалай 
ұйымдастырғаны 
және 
семинар 
өткізілгеннен 
кейін 
олардың 
өзгергені 
туралы айтады. 
Оның 
субъектілік 
тәжірибесі 
негізінде 
оқушының 
рефлексиясын 
дамыту. 
Үй тапсырмасы 
Үй 
тапсырмасын 
түсіндіреді. 
Баға 
алғандардың барлығы 
сынақ тапсыруға тиіс 
екенін хабарлайды.
Үй 
тапсырмасын 
жазады 
Үй тапсырмасы: 
бақылау 
жұмысының 
бірінші нұсқасын 
шешу. 
Білім беруді ізгілендіру-педагог пен тәрбиеленуші арасындағы қарым-қатынасты 
қалыптастыру үдерісінде адамдарға деген құрмет, оларға қамқорлық негізделетін 
дүниетаным ұстанымдарын іске асыру; жасөспірімдердің мүдделері мен мәселелерін 
педагогикалық назар аудару орталығына қою; олардың әлемдегі ең жоғары құндылық 
ретінде адам тұлғасына деген көзқарасын қалыптастыру[3]. 
Сабақтарда, әсіресе жоғары сыныптарда, ғылыми жаңалықтардың тарихын, барлық 
замандағы ғалымдардың ашқан жаңалықтары туралы шынайы әңгімелерге уақыт бөле 
отырып, рухани ізденіспен қарауға тура келеді. Ғалымдардың өмірбаянымен танысу 
олардың даналығын, жоғары моралын, бүкіл адамзаттың игілігі үшін жанкешті еңбегін 
ашады. Олар-гуманистер, еркін ойлау, сөз бостандығы, әділдік және жер бетіндегі әлем 
үшін күрескерлер. 
9-шы сынып оқушыларымен «Әлемнің ұлы ғалымдары» атты ұзақ мерзімді топтық 
жобаны іске асырдық. Оқушылардың жұмыстарынан олардың көзқарастары қалай 
өзгергенін бақылау қызықты болды: өмірбаян фактілерін ауызша баяндаудан бастап өмір 
мен шығармашылықтың қатаң жағдайлары туралы, көбінесе материалдық қиындықтармен 
егжей-тегжейлі әңгімеге дейін. Бұл жұмыста оқушылар: ғылыми жетістіктерге адамзат 
алға жетелейтін жаңалықтарға, көбінесе жалпы қабылданған ойлауға емесғалымдардың 
еңбегінің арқасында қол жеттідеген қорытынды жасайды. Жобаны іске асыру барысында 
кейбір оқушылардың өзін-өзі сын тұрғысынан бағалауы,олардың сыныптағы әлеуметтік 
мәртебесін арттырды. 
Физика сабақтарының мазмұнын ізгілендіру, оқушының жеке тұлғасы мен 
даралығына қол жеткізу, жоғары адамгершілік нанымдары мен ғалымдардың іс-әрекеттері 
фактілерімен байыту, бала тәрбиесі мен оның болашақ дүниетанымының дамуына үлкен 
әсер етеді. 

жүктеу/скачать 5.99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: