Емтихан билеті №1 Саясаттану оқу және ғылым пәні ретінде. Жауап: Саясаттану — саясат туралы, яғни мемлекеттік және

ЕМТИХАН БИЛЕТІ № 6 
1. Адамзат өркениетіндегі саяси идеялардың генезисі. Ежелгі дәуір 
Генезис туралымәселедегі, ескеретін нәрсе, дағдарысты жәнеқақт
ығысты саяси жағдайлар әлеуметтік-
практикалық процестің элементі бола отырып, объективті және 
су
бъективті
 
негіздерге, бастауларға, себептерге иеболады. 
Саясатт
анулық
 
сараптаманыңкүрделілігінің өзі сонда, олар шынайы 
әлеу
меттік-
саяси
 
процесте объективті тұрғыдан да, субъективті тұрғыдан да 
бөлінбеген, органикалықөзара байланыста өзара ендіріледі, оған«
құйманың» бір элементі ретінде кіреді. Нәтижесінде, оларды шект
еу, айқындау мен анықтау шынайы қызмет етуші әлеуметтік-
саясиқұбылыстыайтарлықтай 
формализациялаудың
 
негізінде ған
амүмкін болады. 
Алайда 
дағдарысты
 
және 
қақтығысты
 
саясижағдайларды қарасты
рудың бастапқы, үстіртінтәсілінің өзінде, ең алдымен, субъективті
себептер, бастаулар, негіздер көрініс табады. Өйткені, зерттелініп
отырған жағдайдыңсубъектіден, оның шығармашылыққабілеттіліг
інен, потенциалынан тәуелділігі —
белгілі дәрежеде анық, себебі субъект ғанаәлеуметтік-
саяси процестегі шынайы бояуды, адамдар өмірінде тікелей көрін
етінпроблемалардың варианттылығын құрады. Сондықтан бұқара 
халықтың санасы қоғамдықөмірге бояу берген, мемлекеттің саяса
тынанықтаған, әлеуметтік-
саяси дамудыңтенденциясын бейнелеген қандай да бірқайраткер
дің қызметіне байланысты тарихтың бірбөлігін соған таңады. Бұл 
— саяси қайраткердіңтұлғалық "үлесі". 
Алайда, саяси қатынастардың субъектілеріадамдардың қауымдас
тығы ретіндегі халық, мәдени-этникалық ұйым ретіндегі, 
этнос, таптар, әлеуметтік топтар, саяси элита болып табылады. О
лардың барлығы субъект ретінде әрекет етіп, әлеуметтік-
практикалық процеске субъектілік пен субъективтілік элементін қо
сады. Олар процестіңөзіндік бітімінде, шынайы проблемалардыңе
рекшеліктерінде бейнеленеді, олармен адамдаркүнделікті өмірде,
үстемдік ету тәсілдерінде, оларды шешудің формалары мен құра
лдарындаұшырасады. Әрине, 
осы ретте халықтың, этностың, таптың, әлеуметтік топтың, саясиэ
литаның әлеуметтік-
саяси процеске қосатынобъективті үлесі, тұлғалыққа қарағандаәл
деқайда салмақты. Дегенмен, бір мезгілдеолар бір реттіліктің мәні
, 
яғни 
субъектілер
 
болыптабылатындығын ескеру қажет. Олардың

қайсысының болмасын қызметін дағдарыстыжәне қақтығысты сая
си жағдайлардыңсубъективтік негізі, себептері мен бастауларыре
тінде түсінуге болады. 
Қоғам адамдардың қайшылықты ассоциациясын, объективті даму 
жолындағы нақтылықтың, көптүрліліктің бірлігін көрсетеді. Онда ә
р түрліэтностардың, таптардың, әлеуметтік, әлеуметтік-
демографиялық, этникалық топтардың, индивидтердің экономика
лық, саяси және руханимүдделерінің өзара әрекеттесуі өтеді. Осы
наумүдделердің барлығының түйісуі белгілі бір саясикүш салуды т
алап етеді және қоғамның басқару, биліктік 
функцияларының
 
маз
мұнын құрайды. 
Осы негізде, белгілі болғандай, қоғамда оныңмаңызды жағы саяси
шынайылық қалыптасадыжәне қызмет етеді. Дағдарысты және қа
қтығыстысаяси жағдайлар —
саяси шынайылықтың аса маңызды, сипатты элементтері. Сонды
қтан, олардың пайда болуының негізі, бастаулары мен дамуы, себ
ептері —
саяси шынайылықтың өзіндеобъективті түрде негізделінеді, одан 
таралады. 
Осы орайда, неліктен саяси шынайылықдағдарысты және қақтығы
сты болады —
дегенсұрақ туады. Әңгіме, ең алдымен, тарихтың, өркениеттің қа
лыптасуының ерекшелігінде. Ұзақуақыттар бойы оның дамуының 
базалықәлеуметтік негізі адамның адамды қанауы болыпкелді, жә
не осы әлеуметтік субъектілердіңмүдделерінің қарама-
қарсылығын туғызады. Мәселен, мемлекеттер арасындағы соғыст
ар, діни, азаматтық соғыстар, этникааралыққақтығыстар, 
тап күресі ретіндегі антагонистікформаларда көрінді. Мүдделердің
антагонизмідағдарыстық жағдайды тудырады, олардыңөткірлігі қ
оғамның тұтастығының бұзылуына алыпкеледі, әлеуметтік реттеу
шілер жаңылады, өшпенділік пен қатыгездік етек алады, қалыптас
қан әлеуметтік-экономикалық жәнеәлеуметтік-
саяси жүйелер ішінен жарылады. Сондықтан, құлдық, крепостной
лық, жалдамалыеңбек өзінің бастапқы формасында таптық күресп
ен әлеуметтік-саяси революция сияқтыкатаклизмдерді тудырды. 
Осы революциялардыңішіндегі мейлінше көрнектілері өркениетта
рихында тарихи процестің қозғаушы күші рөлінойнады, оның бұры
лыс кезеңі болды, жаңарутенденциялары үшін әлеуметтік плацда
рмдытазалады. 
Одан ары ескеретін жайт, дағдарыстар мен қақтығыстардың пайд
а болуы әлеуметтікқайшылықтардың өткірлігіне, субъектілердіңмү
дделерінің қарама-

қайшылығына байланыстығана емес, қоғамдық организмнің өзінд
е пайдаболып отыратын дағдарысты және қақтығыстысаяси жағд
айларды реттеу мен шешуге қолайлыәрекеттердің формасы, құра
лдары мен тәсілдерінің жеткілікті түрде дамымағандығысебебінен
де болады. Қоғамның демократиялықсаяси мәдениетінің төменгі 
деңгейі, ондағыинституттармен қоғамдық ұйымдардыңформалар
ының әлсіздігі, басқару методтарының, қызмет құралдары мен ұй
ымдастыруқұрылдарының позитивті мәні мен мазмұныныңсоған с
әйкес дамымағандығы әлеуметтіксубъектілердің көп бөлігінің пісіп
-
жетілгенпроблемаларды шешуде тікелей күш қолдануметодтарын
қолдануларына алып келеді. Бірақсараптау көрсеткендей, күш қо
лдану методтарытез және маңызды шешімдер кабылдауда канша
тиімді болса да, олардың оңды нәтижелері сырт көзге көрерлік қа
на, өйткені олар қоғамдықорганизмге жазылмас жарақат түсіреді, 
және, еңбастысы, антигуманистік мәндегі саясимәдениеттің ерек
ше түрін қалыптастырады. Саяси мәдениеттің осы түрінің үстемдіг
і, өзкезегінде, қоғамдағы дағдарыстың пайда болуымен күшеюінің 
және қақтығысты қарама-
қайшылықтың өткірлігінің айқын негізі болады. 
Бұдан бөлек, саяси шынайылық —
әлеуметтіксубъектілер арасындағы қатынастар өте қатаңсипатта 
болатын әлеуметтік кеңістік екенін ескеруқажет, себебі онда олар 
өздерінің саяси еркінкөрсетеді, күштерін жұмылдырады, олардың
әлеуметтік қажеттілігі пен басымдығын қорғайотырып өз мүдделе
рін жүзеге асыру үшін барлыққұралдарды пайдаланады. 
Демек, саяси сфера —
мемлекет, саясипартиялар, әр түрлі қоғамдық ұйымдар тәріздіәл
еуметтік-
саяси институттар қызмет ететінқоғамдық өмірдің ерекше сферас
ы. 
Осы сферадағы адамдардың қызметі қоғамдықдамудың негізгі тен
денңияларын жүзеге асыруүшін айқындаушы мағынаға ие. Саяси 
сфераныңмәні қоғамдық организмде дағдарыстар мен қақтығыста
р болатын қоғамдық дамудыңөзгерісті, өтпелі кезендерінде өсе тү
седі, жәнеодан шығу үшін халық бұқарасының күшінжинақтау қаже
т. Қоғамдық прогрестің табыстарыелеулі деңгейде осы сферадағы
әлеуметтік-
саясикүштердің әрекеттерімен анықталынады. Қабылданған саяс
и шешімдердің дұрыстығы, олар пайдаланған методтармен саяси
құралдардың сәйкестігі, қоғамдық ұйымдардыңформаларының тиі
мділігі, 

эр түрлі саясиакциялар мен әрекеттердің нәтижелілігі тұтастайалғ
анда әлеуметтік процеске шешуші ықпалынтигізеді. Демек, егер с
олақай тәжірибесіз жәнетиімсіз саясат дағдарысты тудырып, 
оны күшейтсе, қақтығысқа әкеліп соқтырып, 
оны шиеленістіре түссе, ғылыми дәлелденген, шынайы саясат па
йда болып келе жатқандағдарыстық тенденңияларды ескереді, ол
ардыөз уақытында алдын алады, мәселелердішешудің ауыртпал
ықсыз жолдарын табады, әлеуметтік процесті қарсыласушы жақта
рдыңшиеленісті қайшылықтарына дейін жеткізбейді
2. Саяси партиялар, партиялық жүйелер және қоғамдық-саяси 
қозғалыстар.
Саяси партиялардың пайда болуы, мәні жәнекызметтері 
Саяси жүйеге мемлекетпен қатар саясипартиялар да кіреді. 
"Партия" деген сөз латынтілінен шықкан, бөлу, бөлшек деген мағ
ынаныбілдіреді. 
Тарихқа белгілі алғашқы саяси партиялар ЕжелгіГрецияда пайда 
болды. Олардың мүшелері аз, тұрақтылығы шамалы, жөнді ұйым
даспағаншағын топтар болатын. Олар, негізінен, құлиеленушілер
дің әр түрлі ағымдарыныңмүдделерін корғады. Мұндай партиялар
феодалдық қоғамда да болды. Бірақ шексізәкімшілік билеген дәуі
рде олардын айтарлықтаймаңызы болмады. Еңбекші топтар болс
аэкономикалық бытырандылық пен рухани езгініңастында еді. Со
ндықтан олардың саясипартиялар құруға мүмкіндіктері жоқ болат
ын. Олардың мүддесін ара-
тұра билеуші топтыңалдыңғы қатарлы мүшелері қорғады. 
Қазіргі біздің түсінігіміздегідей саяси партияларЕуропада XIX 
ғ. екінші жартысында пайда бола бастады. Бұған сол кезде болған
буржуазиялықреволюциялар тікелей ықпал етті. Мемлекеттікбилі
ктің ұйымдастырылу түрі және жүзегеасырылуы ретінде парламен
ттер мен 
парламентаризм дүниеге келді. Жалпыға бірдейсайлау құқығының
енгізілуі бұқара халықтыңсаясатқа қатысу аясын одан әрі кеңейте
түсті. Жұмысшы табының ұйымшылдығы күшейді. Олар парламе
нтте өз мүдделерін қорғайтынкөпшілік партияларды құра бастады.
Саясатқакөптеген адамдар тартылып, әлеуметтікқайшылықтар ш
иеленіседі. Осыған байланыстысаяси партиялардың рөлі одан әрі
өсті. Оларсаясаттың негізгі субъектісіне айналды. 
Бірақ саяси партиялар бірден көпшілік партия 
бола қалған жоқ. Оның ұзақ тарихы бар. Мысалы, немістің көрнект
і саясаттанушысыМакс 
Вебер саяси партиялардыи дамуынамынадай кезендерді атап көр

сетгі: 1) аристократиялық үйірмелер; 2) саяси клубтар; 
3) 
көпшілік партиялар. 
Саяси клубтардың аристократиялықүйірмелерден айырмашылығ
ы — олар еңалдымен буржуазияның мүддесін білдірді. 
(Ал аристократиялық үйірмелер жер иелерініңмақсатын қорғаған 
болатын). Олардың тұрақтыидеологиялық байланыстары мен дам
ығанұйымы болды. Мұның бәрі оларға қоғамдықжұмысты кең өріс
тетуіне мүмкіндік туғызды. 
Ал көпшілік партиялардың саяси клубтардыңерекшелігі —
олар жұмысын тек сайлау кезіндеғана емес, сонымен қатар әдетт
егі, дағдылыуақытта да көпшілікке ықпал етуге тырысты. 
. 

жүктеу/скачать 1.78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: