І бөлім. Азамат тарихында білім берудің, мектептің және педагогикалық ой- пікірлердің дамуы
Дәріс №10. Қазақстандағы XIX-XXғ. Білім беру мен педагогика ғылымы
жүктеу/скачать 1.23 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Шоқан Уәлиханов (1835-1865)
| Дәріс №10. Қазақстандағы XIX-XXғ. Білім беру мен педагогика ғылымы.
Ғасырлар тоғысындағы білім беру жүйесі Жоспары: Қазақстанның Ресейге қосылуы. Қазақ халқын ағарту саласындағы патша саясаты.( Ы.Алтынсарин, Ш.Уалиханов,А.Құнанбаевтың ) Қазақстандағы қоғамдық-педагогикалық қозғалыстар.Алаш-Ордалықтардың педагогикалық және қоғамдық іс-әрекеттері. (А.Байтұрсынов,М.Жұмабаев,Ж.Аймауытов) Білім мазмұны және мұғалім кадрлерін даярлау.Мектеп құрылысы мәселесі Ә.И.Сембаев еңбектеріндегі кеңістік кезеңіндегі Қазақстан педагогикасына сипаттама. Білім беруді реформалауға бағытталған негізгі құжаттар ҚР «Білім туралы» заңы.Білім берудің мемлекеттік стандарты.Білім беру тұжырымдамалары. Шоқан Уәлиханов (1835-1865) – қазақ даласындағы қоғамдық – ағартушылық қозғалысты басқарған қоғам қайраткері, ғалым-этнограф, ағартушы-педагог, ойшыл. Орыс-қазақ халқының өзара достық қатынасты бағыттаушы. Ш. Уәлихановтың қазақ халқының ұлттық бейнесі, психологиясы, салт-дәстүрлері туралы. Қазақ халқының діни көзқарасының ерекшелігі туралы. Ресейлік отаршылық-«ағарту» саясатты сынға алу. Тәрбиенің адамның жеке тұлғалық қасиеттерінің қалыптасуындағы рөлі. Қазақ балаларына орыс мектептер ашу туралы ойлары. Мұсылмандық мектептің «қараңғылығын» сынға алу. Қазақ халқының ағартушылық бағыттағы болашағы туралы ой-пікірлері. Шоқан Уалихановтың пікірінше, халықтардың ұлттық психологиясын көрсететін белгілердің бірі - сол халықтың тіл байлығы, сөз өнері, шешендік қасиеттері. Ол сөз өнерін халық бойына біткен зор дарынның, керемет қабілеттің, ақындық қуаттың белгісі деп санады. «Халықтың тұрмысы мен әдет – ғұрпы, – деп жазды ол, – бәрінен де артық тілден көрініс табады. Өткенді қастерлеу және аңыздардың молдығы - терістік және Орта Азия көшпелі халықтарының ерекше қасиеті. Қазақ тілінде араб тіліндегідей жасама бояу сөздер жоқ, ол нағыз таза тіл».Ғұлама – ғалымның осы пікірлерін кең байтақ өлкемізде өткен замандарда болған орыс, украин, поляк зиялылары да қостайды. Олар халқымыздың салт – санасы мен әдет – ғұрпындағы өнегелі де айшықты жақтарын, атап айтқанда, сөз өнеріне жетіктік, шешендік пен парасаттылық , суырып салмалық, нақыштап сөйлеуге жаны құмарлық тағы басқа қасиеттеріне ауызының суы құрып таңданған. Шоқан туған халқының әдет – ғұрпының түрлі жақтарын талдай келе, қазақ арасындағы кйбір жағымсыз әдеттерді сынап, бұларға қазақ қауымын ілгері бастырмай келе жатқан әдеттер деп қарады. Мәселен, осындай феодалдық өмірдің басты кінәраттардың бірі барымта екендігін, оны жұрттың көпшілігі баюдың, мал жинаудың ең жеңіл әдісі деп қате түсініп жүргенін бас айтты. Ол: «мынадай кәсіппен айналысқан адамның еңбекке ынтасы болмайды, ал, белгілі бір кәсіппен айналысу уақытты, зор ынтаны керек етеді» деп, дүрыс түжырымдады. Осылайша ол жастарды мұндай сұрқия кәсіптен бойын аулақ салуға шақырып, бұл жексұрын әдеттің адамды арамтамақтыққа, еріншектікке итермелейтінін айта келіп, ондай әдеттің сайып келгенде қазақ даласында түрлі кәсіптің дамуына кедергі келтіретініне тоқталады. Шоқанның психологиялық пікірлері оның кейбір тәлім – тәрбиелік педогогикалық көзқарастармен тығыз ұштасып жатады. Ол өмір сүрген заман педагогикасында орыстың революцияшыл демократиялық идеясының өрлеп тұрған кезі еді. Осы озық идеямен нәрленген педагогикада тәрбиешілерден жас буындарды қоғамдағы зұлымдық атаулымен күресе алатын, адамгершілігі мол жеке мақсатты халық мүддесіне бағындыра білетін, озат прогессивті көзқарасы бар адам етіп тәрбиелеуді талап етті. Орыс педагогикасының осынау жаңашыл идеалдары Шоқанның осы өршіл педагогиканың негізін салуға ат салысқан Чернышевский мен Добролюбов ілімдерінен де тәлім алған еді. Ағартушы – ғалым қазақ даласындағы оқу, мектеп ісін ғылыми негізде қрып, оқу білімінің табиғаттың сырларын ашуға бағытталуын, сөйтіп туған халқының алдыңғы қатарлы мәдениетті елдерді қуып жетуін аңсады. Ол халқымыздың өркениеті үшін татар молдалары сабақ беретін медреселердің, сондай – ақ патша өкіметі ашқан ел билеуші әкімдер мен тілмаштар дайындайтын оқу орындарының қажетсіздігін, оның орнына Еуропа жұртында кең таралған дүниежүзілік жалпы білім беретін мектептердің ашылуы зор маңыз алады дей келіп, отарлау саясаты көздеген шараларды мықтап сынға алды. Ол «Қазақ даласындағы мұсылмандық туралы» атты еңбегінде осы мәселеге ерекше мән беріп, татар молдаларының схолластикалық оқу жүйесін сынай келіп, «тек ақиқат білім ғана құруға үйретеді» – дейді. Шоқан еңбектерінде білім жалпы халыққа бірдей ортақ болсын деген озық идея басым. Бұл ғалымның тәлімдік пікірлерінің таптық сипатын жақсы аңғартады. Өз халқының келешегінен зор үміт күтетін Шоқан озық мәдениетке жетуде ғылымы мен мәдениеті мықты дамыған елдерден үйрену керектігін , бұл үшін орыс оқуына бой ұру қажеттігін, мның өзі халқымыздың жалпы адамдарға деген достығын күшейтетін игілікті іс екендігін ескертті. Шоқанның ағартушы – ғалым демократ ретінде көздеген негізігі мақсты – халқына қайткенде де білім беру, оқыту, дүние тануға жетелеу еді, оны реформа арқылы іске асырмақ болды. Оның өз халқына деген сүйіспеншілігі, бүкіләлемдік озат өркениетті ғұламаларға деген шын мәніндегі адал көңілдегі терең сүйіспеншілігімен тығыз ұштасады. Әрине, Шоқан орыс атаулының бәрін бірдей жақсы көрмеді. Ол патшаның озбыр саясатымен, отаршылдық езушілігімен келісе алмады, Ресейдің теңсіздіктің дүниесіне жиіркене қарап, орыстың алдыңғы қатарлы, озат ойлы ұлдармен бірге отаршылдық саясаттың өзгеруін қалады. жүктеу/скачать 1.23 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|