ОТУЗ ИКИНҸИ ДӘРС Аллаһын еһтирам вә ҹәлалынын ҝөстәриҹиләри

Мө’минләрә еһтирам етмәјин лүзуму

“Аллаһ хатиринә мө’мин гардашыны зијарәт едән кәс һаггында Аллаһ бујурмушдур: Сән Мәни зијарәт етмишсән; Әҹрин дә Мәнимләдир. Мүкафатын олараг, Мән сәнин үчүн беһиштдән ашағы бир мүкафата разы ола билмәрәм.”

Рәвајәтләрин бириндә дејилир, әҝәр мө’мин бир шәхс Аллаһ хатиринә, дүнјәви гәрәз ҝүдмәдән мө’мин гардашынын евинә ҝедәрсә, Аллаһ-тәала бир мәләк јоллајар ки, ондан сорушсун: Бура нијә ҝәлмишсән вә нә ишин вар?

Һәмин мө’мин дејәр: “Аллаһ бәндәләриндән олан бир бәндәнин, иман гардашларымдан биринин јанына–она баш чәкмәк үчүн ҝәлмишәм. Мәләк сорушар: Она бир иш тапшырмысан, бир еһтијаҹын-филанын вар? Дејәр: Јох. Мәләк сорушар: Јахшы бәс онунла нә ишин вар? Мө’мин ҹавабында дејәр: Ону Аллаһ хатиринә севирәм, буна ҝөрә дә зијарәтинә ҝәлмишәм. Һәмин мәләк Аллаһ тәрәфиндән ону мүждәләјиб дејәр ки, хәбәрдар ол ки, һәгигәтдә Мәним ҝөрүшүмә ҝәлмисән вә Мәним гонағымсан, сәни гаршыламаг да Мәним өһдәмә дүшүр.

Бәли, мө’мин Аллаһа бәндәчилик етмәк, худбинлијини кәнара гојмаг фикринә дүшсә, бу јолда елә бир мәгама чатар ки, онун зијарәти Аллаһын зијарәти һесаб едиләр. Ајә вә рәвајәтләрә диггәт етдикдә мө’мин вә онун еһтирамынын Аллаһын еһтирамы вә зијарәти бәрабәриндә олмасыны ҝөстәрән чохлу сајда мәзмунларла растлашырыг. О ҹүмләдән бу рәвајәтдә Пејғәмбәр (с) Әбузәрә нәсиһәт едәркән, Аллаһын бәндәләриндән үч дәсдәјә еһтирам ҝөстәрмәји Аллаһа еһтирам кими танытдырыр. Диггәт един ки, әҝәр инсан (нәузубиллаһ) Аллаһы ҝөрә билсәјди вә Она еһтирам ҝөстәрә билсәјди, дәрәҹәси ҝөр нә оларды. Әлбәттә бәндәлик мәгамында, Аллаһа ибадәт заманы биз ҝәрәк гәлбин ҝөзү илә Аллаһы ҝөрәк, сонра Она ибадәт едәк. Неҹә ки, Әли (ә) бујурду: “Мән ҝөрмәдијим Аллаһа ибадәт етмәмишәм.”¹

Аллаһа ибадәт вә бәндәлик анында, һәрдән халис гәлблә ибадәт едән инсан Аллаһа еһтирам мәгамына наил олур. Аллаһын да өз бәндәләриндән үч дәстәјә еһтирам едән кәсләрә еһтирам ҝөстәрмәсинин бир мәртәбәси бурадан һасил олур:

а–Јашлы вә ағсаггал мүсәлманлара олан еһтирам.

Биринҹи дәстә: О кәсләрдир ки, өмүрләрини Ислам вә онун илаһи еһкамлары јолунда кечирмишләр вә сач-саггалларыны бу јолда ағартмышлар. Бу дәстәјә еһтирам ҝөстәрмәк Аллаһа еһтирам ҝөстәрмәкдир. Демәли биз ағсаггал бир мүсәлманы ҝөрсәк вә она мүсәлман олдуғуна ҝөрә еһтирам ҝөстәрсәк, Аллаһа еһтирам ҝөстәрмиш олуруг.

Јахшы оларды бахыб ҝөрәк ки, Аллаһын мө’мин бәндәләриндән олан бу дәстә һансы хүсусијјәтә маликдир ки, онлара еһтирам ҝөстәрмәк, Аллаһа еһтирам ҝөстәрмәк кими бир шәрәфә лајиг ҝөрүлмүшдүр. Ағсаггал, јашлы мүсәлман барәсиндә олан бу бәнзәтмә бәлкә дә она ҝөрәдир ки, инсан она бахдыгда чөһрәсиндә бир өмүр бәндәлијин нишанәләрини ҝөрүр. Нурани гијафәси, ағ саггалы, хүсусилә дә алнында сәҹдәнин габарлары ҝөрүнәрсә–һамысы Аллаһа бир өмүр бәндәликдән хәбәр верир:

“Онларын әламәти үзләриндә олан сәҹдә нишанәсидир.”²

Бир өмүр Аллаһа бәндәлији ҝөрмәк, бир өмүр Аллаһын ајәтләрини ҝөрмәкдир. Јә’ни абид бир бәндәни ҝөрәндә ки өмрүнү ибадәтдә кечирмишдир, онда һәмчинин бир өмүр һәкиманә тәдбирин, һидајәтин нишанәләрини дә ҝөрүрк. Буна ҝөрә дә дејилмишдир: Үбудијјәт вә рүбубијјәт ики мүтәзаиф мәфһумдурлар, јә’ни мүтазаф мәфһумун диҝәр нүмунәләри кими. Мәсәлән, ата вә оғул мисалында, инсан атаја ондакы аталыг сифәтини нәзәрдә тутуб баханда, истәр-истәмәз оғул да јадына дүшүр. Еләҹә дә бир кәси өвлад олараг тәсәввүр едәндә, атаны да јада салыр.

Инсан өмрүнү Аллаһа бәндәликдә кечирмиш пак бир бәндәни ҝөрдүјүндә бир өмүр Аллаһын да Аллаһлыг етдијини јада салыр. Бу һәмин илаһи рүбубијјәт вә илаһи үбудијјәт арасында олан нисбәт вә әлагәдир. Бу ҹәһәтинә ҝөрә дә белә бир бәнзәтмә лап јериндәдир ки, дејилсин: Она еһтирам етдијиндә, Аллаһа еһтирам едирсән; Санки о өз гијафәси илә, өз тутуму һәддиндә илаһи рүбубијјәти нишан верир.

Бәнзәтмә вә мүгајисәнин мејары, ики тәрәф арасында олан охшар ҹәһәтләрин варлығыдыр. Бундан јахшы даһа һансы охшар ҹәһәт ола биләр ки, бири диҝәринин ајнасы олсун, неҹә ки, бир шәкилә бахдығымызда јазымыза һәмин шәкил саһибини салырыг. Јаша долмуш бу мүсәлман бир өмүр үбудијјәт вә бәндәлији өз гијафәсиндә әкс етдирмишдир вә сиз онун бәндәлик нишанәләринә нәзәр саланда Аллаһын рүбубијјәтинә дә нәзәр салмыш олурсунуз.

Јухарыда дејиләнләрә ҝөрә дә јашлылара еһтирам етмәк исламда бу ҹүр јүксәк гијмәтләндирилмишдир. Әлбәттә ағбирчәк гадынлара да еһтирам ејни дәрәҹәдә јүксәк гијмәтләндирилир. Амма адәтән ҹәмијјәтдә инсан даһа чох јашлы гоҹаларла растлашдығы үчүн нүмунә кими онларын ады ҝөстәрилмишдир, әслиндә еһтирам ҹәһәтиндән онларын һеч биринә фәрг гојулмур вә умуми олараг мүсәлманларын јашлыларына еһтирам етмәк Аллаһы јад етмәк мәнзиләсиндә ҝөстәрилмишдир.

Јери ҝәлмишкән ону да әлавә едәк ки, Ислам өлкәләриндә мө’тәбәр олан бир сыра дәјәрләр гејри-мүсәлман ҹәмијјәтләриндә дә мөһтәрәм сајылыр, амма ме’јарлар фәрглидир. Бөјүкләрә һөрмәт ҝөстәриб, еһтирам гојмаг аз-чох бүтүн ҹәмијјәтләрдә гәбул олунан инсани бир дәјәрдир. Амма бу дәјәр илаһи вә Ислами бахышлары олмајан ҹәмијјәтләрдә адәт-ән’әнәнин бир һиссәси кими гәбул олунур вә бөјүкләрә еһтирам ҝөстәрмәјин сабит вә дүзҝүн бир дәјәрини тапмаг олмур. Амма Исламын дәјәр системиндә башгалары јанында мө’тәбәр вә мөһтәрәм олан бу гәбил дәјәрләрин мөһкәм вә көклү әгли әсаслары вар. Јашлылара һәр јердә һөрмәт ҝөстәрирләр. Ислам системиндә јашлы мүсәлмана еһтирам етмәк өзүнүн хас хүсусијјәти илә сәҹијјәләнир. Она ҝөстәрилән еһтирам она ҝөрәдир ки, бир өмүр Аллаһ үбудијјәтинин ҝөстәриҹисидир. Бу хүсусијјәт башга ҹәмијјәтләрдә танынмамышдыр. Буна ҝөрә дә диггәт едилмәлидир ки, әҝәр ајә вә рәвајәтләрдә сөз ачылан дәјәрләрә диҝәр дәјәр системләриндә дә раст ҝәлинирсә, бу о демәк дејил ки, Исламда танынан һәмин дәјәр ејни мејарла да башга системләрдә мө’тәбәр сајылыр. Мүмкүндүр һәмин дәјәрин мејары диҝәр мәдәнијјәтләрин һәмин дәјәр үчүн нәзәрдә тутдуглары мејарла фәрг етсин. Исламын һәмин дәјәр үчүн нәзәрдә тутдуғу мејар олдугҹа али вә ләтифдир.

Дејлиәнләрә әсасән ајдын олду ки, јашлылара еһтирам гојмаг лазымдыр. Һәр бир кичик јашлы шәхс өзүндән јашҹа бөјүк олана Аллаһын бәндәси олдуғу үчүн, өмрүнү бу јолда сәрф етдији үчүн еһтирам ҝөстәрмәлидир. Амма мүсәлманын јашлыларына еһтирам етмәјин өзүнәмәхсус хүсусијјәтләри вардыр вә Аллаһа еһтирам мәнзиләсиндә гәрар тутур.

Пејғәмбәр (с) јашлы мүсәлмана еһтирам етмәјин ахирәтдә верәҹәји мүсбәт нәтиҹәләринә ишарә едәрәк бујурур: “Јашлы мүсәлмана еһтирам ҝөстәрән кәси, Аллаһ-тәала гијамәт ҝүнүнүн горхусундан аманда сахлајар.”¹

Имам Садиг (ә) мүсәлманларла онларын јаш дөврләринә ҝөрә рәфтар етмәк барәдә бујурур: “Сәнә тапшырырам ки, мүсәлманларын кичикләрини өвлад олараг, ортајашлыларыны гардаш олараг, бөјүкләрини ата олараг ҝөрәсән вә (евдә рәфтар етдијин кими) мүсәлманын өвладлары илә меһрибан долан, дин гардашларына бағлан вә дини атана јахшылыг ет.”²

Ислам дини, мәһәббәт вә сүлһ дини олдуғу үчүн, һәр заман өз тәрәфдарларыны гардашлыға, мәһәббәтә дә’вәт едир вә онлары сәмимијјәтин јаранмасы үчүн кин-күдурәти гәлбләриндән силиб тәмизләмәјә чағырыр. Мүсәлманлар меһрибан сөзләрлә илаһи рәһмәтин көлҝәсини һәр заман башларынын үстүндә сахламаға сәј етмәлидирләр. Пејғәмбәр (с) бујурур: “Өз мүсәлман гардашыны меһрибан сөзләрлә диндириб, онун гәм-гүссәсини дағыдан кәсин башынын үстүндән (илаһи рәһмәтин көлҝәси), бу хисләт онда олунҹаја гәдәр әскик олмаз.”³

Демәли өмүрләрини Исламла јашајыб, сач-саггалларыны бу јолда ағартмыш бөјүкләрә еһтирам ҝөстәрмәк лазымдыр; һәтта онларын мә’луматы бизим мә’луматымыз һәддиндә олмаса белә. Чүнки биз билмирик онлар гәдәр өмүр сүрәҹәјик ја јох, ја әҝәр онларын јашына чатсаг динимизи горујуб сахламыш олаҹағыг ја јох. О гәдәр ҹаванлар олуб ки, орта јашларында һидајәт не’мәтиндән мәһрум олуб күфрлә дүнјадан ҝетмишләр. Инди өмүрләри боју динләрини саламат сахлајыб, Исламы өз вүҹудларында јашатмыш бу инсанлар еһтирам едилмәјә лајигдирләр; бу онларын һаггларыдыр. Бахмајараг ки, бир сыра елми мәфһумлары билмирләр, елмләри бизим елмимиз һәддиндә дејил, амма бу дәстәнин елә бөјүк шәрафәтләри, иззәтләри олмуш ки, бир өмүр Исламла јашамаг ләјагәтини газанмышлар.

Б) Гур’аны өјрәниб вә јашадан мүсәлманлара олан еһтирам.

Икинҹи дәстә Гур’аны өјрәниб онун бујуругларына әмәл едәнләрдир. Биринҹи дәрәҹәдә Гур’ан һафизи олуб, она әмәл едәнләрә олан еһтирам Аллаһа еһтирам ҝөстәрмәкдир. Бу дәстәдән сонра Гур’ан һафизи олмајыб, амма Гур’ан елмләрини билән вә онлара әмәл едән кәсләрә еһтирам ҝөстәрмәк дә Аллаһа еһтирам ҝөстәрмәкдир. Һәмчинин әҝәр Гур’ана әмәл етмәсәләр вә анҹаг онун елминин дашыјыҹысы олсалар, јенә дә мүәјјән дәрәҹәдә бу еһтирама лајиг ҝөрүлүрләр. Рәвајәтләрин бириндә ҝөстәрилир ки, Пејғәмбәр (с) бујурур: “Мәним үммәтимин сечилиб, сајылан адамлары Гур’анын дашыјыҹылары вә ҝеҹә ибадәтинә дуранлардыр.”¹

Бу рәвајәтдә Гур’ан дашыјыҹыларына олан хүсуси шәрафәт исбатланды, амма Әбузәрә сөјләнилән һәдисин бу бөлүмүндә шәрафәтин әсасларыны бәјан вә исбат етмәкдән әлавә, бәјан едилир ки, онлара еһтирам ҝөстәрмәк, Аллаһа еһтирам ҝөстәрмәк кимидир. Әлбәттә бу шәртлә ки, ејни заманда Гур’анын бујуругларына да әмәл етмиш олсунлар, хүсусијјәти дә будур ки, һәм заһирдә, һәм батиндә, истәр данышыгда, истәрсә дә рәфтарда илаһи ирадә вә кәламы бирузә версинләр; һәм Гур’ан кәлмәләрини өјрәнмишләр, һәм дә Гур’ан мәфһумлары зеһинләринә һопмушдур, неҹә дејәрләр тәхәјјүл гүввәләри ләфзләрин сурәтләрини дәрк етмишдир. Әгли гүввәләри Гур’анын һәгигәтләрини әмәлдә ҹилвәләндирә билмишдир. Јә’ни вүҹудлары башдан ајаға Гур’анла нәфәс алыр, Гур’ана бүрүнмүшдүр. Зеһни јаддашларына нәзәр салсан ҝөрәрсән ки, Гур’аны һифз етмишләр, елмләринә бахсан ҝөрәрсән ки, Гур’ан елмини синәләриндә дашыјырлар,әмәлләринә диггәт етсән, ҝөрәрсән ки, Гур’ан бујурдуғу кими әмәл едирләр. Бу үздән дә вүҹудлары Гур’анын ајнасыдыр, јә’ни вүҹудлары Аллаһ камалынын ајнасыдыр вә Аллаһ өз кәламы илә онларын вүҹудунда ҹилвә етмишдир. Буна ҝөрә дә онлара еһтирам, Аллаһа еһтирам кимидир.

Гур’анын јүксәк мәртәбәси барәдә Пејғәмбәр (с) бујурур: “Гур’ан азғынлыгдан доғру јола һидајәт едир, корлугдан ниҹат вериб ајдынлыға чыхарыр, учурумдан саламат кечмәјә, гаранлыглардан нура чыхмаға баис олур, инсаны һәр ҹүр һәлакәтдән горујур. Һәр фитнә вә азғынлығы ачыб бәјан едир, инсаны алчаг дүнјадан ахирәт сәадәтинә чатдырыр. Дининизин камалы ондадыр. Гур’андан ајры дүшән һәр кәс ҹәһәннәмә үз тутаҹагдыр.”¹

Вә ја Гур’ана диггәтли олуб, ону танымағын лүзуму, Гур’аны сәадәт бәхш едиҹи китаб олараг сечмәк барәдә һәдисләрин бириндә дејилир: “Динини Аллаһын китабындан вә Пејғәмбәрин (с) јолундан өјрәнән һәр кәс дағлардан даһа мөһкәмдир. Динини ҹамаатын ағзындан өјрәнән кәси, елә һәмин ҹамаат да дининдән чыхарар.”²

Башга бир јердә Пејғәмбәр (с) Гур’ан вә Әһли-бејтлә әлагәдар бујурур: “Мән илк кәс олаҹағам ки, гијамәт ҝүнү Гур’ан вә Әһли-бејтимлә Әзиз Аллаһын һүзуруна ҝедәҹәјәм. Сонра мәним үммәтим дахил олаҹаглар. (Белә олдугда) онлардан сорушаҹағам: “Аллаһын Китабы вә Әһли-бејтимлә неҹә рәфтар етдиниз?”³

Зикр олунунлар она ҝөрә иди ки, биз анлајаг ки, Гур’ан һәм мадди, һәм дә мә’нәви ҹәһәтдән чохлу бәрәкәтә маликдир. Инсан бу китаба нә гәдәр чох јахынлашса, нә гәдәр чох онунла мунис ола билсә, онун фәзиләтиндән вә бәрәкәтиндән даһа чох бәһрәләнәҹәкдир. Гур’анын фәзиләти о һәддә чохдур ки, белә бир мәзмунда рәвајәт едилир ки, бир нәфәр мә’сумлардан бириндән суал етди: “Сизин фәзиләт ҹәһәтиндән башгаларындан үстүн олмағынызын сәбәби нәдир?” Мә’сум ҹавабында дејир: «Бизим үстүн имтијазымыз бундан ибарәтдир ки, Гур’ан елми бизим јанымыздадыр.»

Буна ҝөрә дә һәр заман Гур’аны әзиз вә мүгәддәс тутмалыјыг. Гур’ана башга китаблар кими бахмаг олмаз. Гур’анын башга китаблардан үстүнлүјүнү анҹаг гәлби е’тигада ҝөрмәмәлијик. Гур’анла рәфтарымыз диҝәр китаблара олан рәфтарымыздан фәргләнмәлидир, јә’ни Гур’ана гәлбдә еһтирам ҝөстәрмәкдән әлавә, заһирдә дә еһтирам гојмалыјыг. Бизим заһири рәфтарымыз Гур’ана олан гәлби еһтирамымыздан хәбәр вермәлидир. Шәкксиз Гур’ана гаршы олан еһтирамлы рәфтарымыз бизим иманымызы артыраҹагдыр.

Бә’зи бөјүк шәхсијјәтләр Гур’ан олан отагда јатмырдылар вә һәтта һәмин отагда Гур’ана еһтирам олараг ајагларыны узатмырдылар. Әлламә Тәбатәбаи вә шәһид Мүттәһәри мәрһум шејх Муһәммәд Тәги Амулидән белә бир һекајәт нәгл едирләр ки, бир ахшам мәрһум Амули јорғунлуғун шиддәтиндән Гур’ан охудуғу анда балыша сөјкәнир. Сабаһысы ҝүнү о, устады Мирзә Әли Ағаји Газинин јанына ҝәлир. Устад мүгәддимәсиз бујурур: “Гур’ан тилавәт едән заман инсанын балыша сөјкәнмәји јахшы дејил!”

Бәли, Гур’ана дәјәр верә билмәјимиз, ҹәмијјәтдә Гур’ан мәдәнијјәтинин ҝенишләнмәсинә зәминә јаратмаг үчүн Гур’ан елминин дашыјыҹаларына еһтирам ҝөстәрмәлијик. Әҝәр биз өзүмүз дә Гур’ани биликләрин јијәси олсаг, башгалары да бизә еһтирам едәҹәк вә елә дүшүнмәмәлијик ки, биз Гур’ан һафизијиксә, башга Гур’ан һафизләринә еһтирам гојмамалыјыг. Билдијимиз кими сејјидләрә еһтирам етмәк һәр кәсә ваҹибдир. Инсан бир нәфәр сејјиди ҝөрдүјүндә, Пејғәмбәр (с) јадына дүшүр, буна ҝөрә дә она еһтирам ҝөстәрмәлидир, һәтта әҝәр өзү сејјид олса да.

Бөјүк үләмалардан бири һаггында ки, һәмдә сејјид иди–нәгл олунур ки, бир ҝүн мәҹлисләрдән бириндән чыхаркән оғлу тез габаға кечиб гапынын ағзында ајаггабларыны ҹүтләјир. һәмин алимин кејфи позулур вә бујурур: “Фатимәји Зәһранын зүрријәси мәним ајаггабларымы ҹүтләмәмәлидир.!”

Демәли сејјид олан кәсин өзү дә башга сејјидләрә еһтирам ҝөстәрмәлидир, ја әҝәр алимдирсә башга алимләрә дә һөрмәт етмәлидир. Алимин башга дини алимләрә еһтирамы она ҝөрә лазымдыр ки, дин алимләри Гур’ан елминин дашыјыҹыларыдырлар вә һәгигәтдә онун бу рәфтары Гур’ана һөрмәт ҝөстәрмәк мә’насындадыр.

В)–Адил һакимләрә олан еһтирам.

Үчүнҹү дәстә–Еһтирам ҝөстәрилмәси Аллаһа еһтирама бәнзәдилән үчүнҹү дәстә адил һакимләрдир. Биз адил һакимә еһтирамын лүзуму һаггында данышмаздан әввәл, ҹәмијјәтдә һөкумәтин вә ганунун зәрурилији вә мүсәлманларын һөкумәтини өһдәсинә ҝөтүрмүш шәхсин хүсусијјәтләри барәдә данышаҹағыг.

Ҹәмијјәтдә һөкумәтин вә ганунун зәрурилији

Рәһмәтлик әлламә Тәбатәбаи бујурур: “Мүлк” сәлтәнәт мә’насында елә бир зәрури етибардандыр ки, инсан онсуз еһтијаҹларыны өдәјә билмәз. Лакин әввәлдә бәшәрин еһтијаҹы олдуғу шеј ҹәмијјәтин тәшкилидир. Ҹәмијјәт дедикдә бир-биринә бағлы олмајан фәрдләр јох, һәдәф вә истәкләри бир-бириндән фәргли олуб тәлиф вә бағлылыглары олан фәрдләр нәзәрдә тутулур. Чүнки инсанларын һәр биринин диҝәриндән фәргли истәкләри вә мүхтәлиф һәдәфләри олур. Буна хатир дә чох вахт јола ҝетмирләр. Һәр фәрд чалышыр диҝәринин малыны әлиндән алсын, гаршы тәрәфә гәләбә чалсын, башгаларынын һаггына тәҹавүз етсин. Нәтиҹәдә, һәрҹ-мәрҹлик јараныр вә хошбәхт һәјатын тә’мини үчүн гурулмуш ҹәмијјәт бәдбәхтлијә бир васитә јарадыр. Бу проблемин арадан галдырылмасы үчүн ҹәмијјәт өзү үчүн диҝәр тәшкилат вә органлары өз нәзарәтиндә сахлајан ҝүҹлү вә сарсылмаз орган јаратмагдан башга јол ҝөрмүр. Елә бир орган ки, бүтүн фәрдләри өз нәзарәтиндә сахлаја билсин вә нәтиҹәдә башгаларынын һаггына тәҹавүз етмәк истәјән гудурған гүввәләри орта һәддә јөнәлдә билсин. Һәмчинин зәиф фәрдләри зәиф мәрһәләдән, сүст вәзијјәтдән чыхарыб орта һәддә чатдырсын, беләликлә ҹәмијјәтин бүтүн гүввәләри, гүввәт вә зәифлик бахымындан бәрабәр вә бир-биринә јахынлашмыш олсунлар. Бу гүввәләрдән һәр бирини өз хүсуси јериндә отуртдуғу заман, һәр һагг саһибини өз һаггына чатдырмыш олур.¹

Ајдын олду ки, инсан һәјаты иҹтимаи бир һәјатдыр. Инсан һәјаты нијә иҹтимаидир? Иҹтимаи јашамаға инсанлар ҹәбри олараг мәһкум олмушлар? Вә ја инсан тәбиәти өзлүјүндә белә бир јашајышы тәләб едир? Иҹтимаи јашајыш сечиминдә һәр бир әгли вә иштијари амил тәсирлидирми, јохса тәсирсиз?–бүтүн бу суаллар әтрафында чохлу бәһсләр олмушдур. Амма бизим нәзәримизә ҝөрә әгли амил иҹтимаи һәјатын сечиминдә тәсирлидир. Инсан иҹтимаи һәјатда өз мәнафејини ҝөрдүјү үчүн–ҝөрәндә ки, онун мадди вә мә’нәви еһтијаҹлары иҹтимаи һәјат олмадан тә’мин едилмир вә ја бәјәниләҹәк сурәтдә, камил әлә ҝәлмир–иҹтимаи һәјата гатылыр вә онун бүтүн шәртләрини гәбул едир.

Башга бир нөгтә будур ки, иҹтимаи һәјатда гаршыја чыхан мәсәләләрдән бири дә ҹәмијјәтин ајры-ајры фәрдләри арасында олан гаршыдурмалар, тоггушмалардыр. Јә’ни иҹтимаи һәјата гатылмаг истәсәләр, бирликдә јашајыб, бирликдә ишләмәјә разылыг версәләр вә бирҝә әмәјин нәтиҹәсиндә әлдә етдикләри газанҹларыны өз араларында бөлмәк истәсәләр, бу заман онларын мәнафеләри арасында тоггушмалар баш верир. Бә’зиләри даһа чох бәһрә ҝөтүрмәк истәјирләр, тәбиәтин не’мәтләриндән һәдсиз сүрәтдә бәһрәләнмәк истәјирләр вә ја башга инсанларла рәфтарларында үрәкләри истәдикләри шәкилдә давранмаг истәјирләр. Бу ҹүр рәфтар башгаларыны гане етмир. Бу ҝедишлә нәһајәт иҹтимаи сәһнәдә кешмәкешләр јараныр ки, бу чәкишмәләрин гаршысыны алмаг үчүн мүәјјән һәдд-һүдудун тә’јин едилмәсинә, ганунларын чыхарылмасына еһтијаҹ дујулур. Бу да тәбии вә ајдын бир ишдир, бу ишин ајдынлығы бурадан билинир ки, әҝәр бир нәфәр инсанын истәкләри әтрафында –истәр мадди, истәрсә дә мә’нәви–азаҹыг дүшүнүб диггәт етсә (әлбәттә иҹтимаи һәјата аид олан мәсәләләр әтрафында) ҝөрәҹәк ки, инсанларын һәдсиз-һүдудсуз шәкилдә бүтүн истәкләрини тә’мин етмәк мүмкүн дејил. Инсанлар әҝәр бирликдә јашамаг истәсәләр һөкмән өз истәкләринә бир сәрһәд тә’ји етмәлидирләр вә үрәкләри истәдији кими әмәл етмәмәлидирләр.

Демәли тоггушманы арадан ҝөтүрмәк вә ја азалтмаг үчүн сәрһәддә вә гануна еһтијаҹымыз вар. Әҝәр иҹтимаи һәјатда инсанларын әлдә етдикләри бәһрәләр үзәриндә мүәјјән ганун, сәрһәдд гојулмазса вә ја инсанлар бу гануна риајәт етмәзләрсә, иҹтимаи һәјатын һәдәфи–һансы ки, инсанын мадди вә мә’нәви тәкамүлүнү нәзәрдә тутуб тәбии не’мәтләрдән мүмкүн гәдәр фајдаланмаг иди–өзүнү доғрултмајаҹагдыр.

Буна ҝөрә дә иҹтимаи һәјат елә идарә едилмәлидир ки, ҹәмијјәтин бүтүн фәрдләри үчүн тәкамүлә зәминә јаратсын. Анҹаг белә олан сурәтдә иҹтимаи јашајышын һәдәфләри сәһиһ олараг тә’мин едилмиш олур.

Ислами бахышлара вә әсаслара сөјкәнән Ислами системдә ганунларын илаһи олмасы ҝәрәкир. Буна дәлил Исламын, ҹәмијјәтин бүтүн саһәләриндә дәхаләти олан һәртәрәфли бир мәктәбә саһиб олмасы иддиасыдыр. Биз дә мүсәлман олдуғумуза вә ислама әмәл етмәји һамынын сәадәтинә замин олаҹағыны билдијимизә ҝөрә, мүхтәлиф мәктәбләрин вә динләрин, мүхтәлиф тәмајүлләрин–һансы ки, дүнјанын әксәр өлкәләри бу бахышлары гәбул етмишләр–гаршысында дајаныб, дүшүнҹә вә дәлилләрлә өз әгидәмизи мүдафиәјә галхмалыјыг.

Салеһ вә ләјагәтли һакимин шәраити

Бура гәдәр ҹәмијјәтдә һөкумәтин вә ганунун олмасы зәрурилији бәјан едилди. Амма һөкумәтин тәшкили вә ганунун иҹрасы һакимсиз мүәссәр олмадығы үчүн, бурада һөкумәт ишләрини өһдәсинә ҝөтүрмүш иҹра башчыларынын малик олмасы лазым билинән бә’зи хүсусијјәтләринә ишарә едәҹәјик:

1–Гануну билмәси: Гануну иҹра етмәк истәјән кәс–истәр о ганун дахили тәһлүкәсизлијә аид олсун вә истәр мүдафиә ишләринә вә ја бејнәлхалг әлагәләрә, вә ја башга шејләрә аид олсун–иҹра едәҹәји гануну, онун дәјәр вә үсулларыны кифајәт гәдәр билмәлидир.

2–Тәгва: Тәгва Ислам сөзлүјүндә кулли бир шәртдир вә үмуми дилдә тәгваны “өз вәзифәсинә аҝаһлыг”, “мәс’улијјәтли олма” кими баша дүшүрләр. Ҹәмијјәтин идари ишләрини өһдәсинә ҝөтүрмүш кәс тутдуғу вәзифәсинә газанҹ мәнбәји кими бахмамалыдыр, өз шәхси мәнафејини дүшүнүб дүнјәви шәһвәтләринин тә’мини үчүн чалышмамалыдыр. Белә шәхсә халгын малыны, ҹаныны е’тибар етмәк олмаз. Бу ҹүр шәхсин гануну иҹра етмәјә сәлаһијјәти дә чатмыр. Һәгиги иҹра башчысы халгын хошбәхтлијинин тә’мини барәдә фикирләшмәлидир.

Тәгвасыз шәхс, гануну олдуғу кими дејил өз мејлинә ујғун тәфсир вә тәһлил едир вә һәрдән ачыгҹасына мүхалифәт едир. Буна ҝөрә дә һөкумәт ишләрини өһдәсинә ҝөтүрмүш шәхс үчүн нәзәрдә тутулан икинҹи шәрт әхлаги кејфијјәтләрә саһиб олмагдыр, ја Гур’анын дили илә, Ислам сөзлүјүнә ујғун десәк, “тәгва”дыр.

3–Өһдәдар олдуғу ишин мүтәхәссиси олмаг: Һәр бир иши өһдәсинә ҝөтүрмүш шәхсин, һәмин иши ҝөрмәјә сәлаһијјәти чатмалыдыр, чүнки анҹаг ганундан хәбәрдар олуб, тәгвалы олмаг ишләрин доғру-дүрүст јеринә јетирилмәси үчүн кафи дејил, бу ишләрдә тәҹрүбә вә тәхәссүс саһиби олмаг да лазымдыр ки, онун көмәји илә һәмишә мәс’ул шәхсләрин өһдәсинә гојулан бөјүклү-кичикли проблемләри һәлл етмәк олсун.

Шүбһәсиз иҹтимаи бәшәр чәкишмәләрин, гаршыдурмаларын һәлли үчүн, иҹтимаи вә фәрди мәнафеләрин дүзҝүн тә’минини нәзәрдә тутан һүдуд вә сәрһәдләрин иҹад едилмәсиндә вә нәһајәт мүштәрәк һәјатда таразлығын иҹады вә горунуб сахланмасында гануна еһтијаҹ дујур. Бу ганунларын дүзҝүн иҹрасы, ганун әлејһдарларынын гаршысынын алынмасы үчүн һакимә, валијә еһтијаҹлыдыр. Амма сөз бурдадыр ки, вилајә вә өһдәдарлыг Аллаһа мәхсусдур вә башгалары да Онун изни илә халгын һакими, вәлиси олурлар? Бу бәһсин ҹавабында ҝөстәрилир ки, һеч бир кәсин башгасы үзәриндә вилајәт һаггы јохдур, чүнки инсан, өз варлығыны вә не’мәтләри она әта етмиш кәсдән итаәт едир. Ади инсанлар нә бир кәсә варлыг бағышламышлар, нә дә онун һәјатынын давам тапмасында бир тәсирә маликдирләр. Кимсәнин диҝәринин рәјинә табе олмасы ваҹиб дејил.

Инсанларын бир-бириндән асылы олмамасынын лүзуму, онларын бир-бири үзәриндә вилајәт һаггына малик олмамаларынын илк әсасы һесаб олунур.

Инсан өз варлығынын бүтүн өзәлликләрини Аллаһдан алдығы үчүн, анҹаг Онун бујуругларына бојун әјмәлидир, Онун гаршысында мүти олмалыдыр вә башгасынын әмрләринә итаәт етмәк бу шәртлә олар ки, һәмин башгасы Аллаһ-тәала тәрәфиндән тә’јин едилмиш олсун.

Дејиләнләри нәзәрдә тутуб Гур’ана бахдыгда ҝөрүрүк ки, Гур’ани-кәрим батил вилајәтләри, јә’ни Аллаһ тәрәфиндән имза едилмәмиш вилајәтләри рәдд едир:

“Еј иман ҝәтирәнләр! Јәһуди вә хачпәрәстләри өзүнүзә дост тутмајын! Онлар бир-биринин достудурлар. Сизләрдән ким онларла достлуг едәрсә, о да онлардандыр. Аллаһ залим тајфаны дүз јола јөнәлтмәз.”¹ “Аллаһ залымлары һидајәт етмәјәҹәк” ҹүмләси буна дәлаләт едир ки, онлар залымдырлар вә залым шәхс һеч вахт һидајәтдән бәһрәләнә билмәјәҹәк, һеч вахт мәгсәдинә чатмајаҹаг, әксинә һәмишә јары јолда галаҹагдыр. Демәли, сиз дә онларын зүмрәсинә гошулсаныз өз һәдәфинизә вә мәгсәдинизә наил олмајаҹагсыныз. Башга бир ајәдә һагга һаким оланы белә танытдырыр: “Сизин һаминиз анҹаг Аллаһ, Онун пејғәмбәри вә иман ҝәтирәнләрдир. О кәсләр ки, (Аллаһа) бојун әјәрәк намаз гылыр вә зәкат верирләр.”²

Беләликлә Исламда, ҹәмијјәтдә һөкумәтин зәрурилијинә аид нүмунәләрә әсасән вә һәмчинин һагг әсасында һөкумәтә тә’јин едилмиш шәхсин хүсусијјәтләрини ҝөстәрмәклә ајдын олду ки, мә’сум шәхсин олдуғу заманда, пејғәмбәр вә имамлар кими һөкумәтин башында о дурур вә тәбиидир ки, белә бир һөкумәт идеал олаҹагдыр. Амма бу вәзијјәт һәмишә мүјәссәр олмур, һәтта мә’сум имамын олдуғу заманда белә о, анҹаг олдуғу мәканда һәмин шәһәрин, рајонун иҹра ишләринә башчылыг едә биләр, башга рајонлара ҝәлдикдә исә о өз сәлаһијјәтли нүмајәндәләрини һәмин јерләрә тә’јин етмәклә, һәмин рајонларын иҹра ишләринә нәзарәт едә биләр. Гејбәт әсриндә, мә’сум имама мүраҹиәт мүмкүн олмадыгда, бир нәфәр бу мәнсәби өһдәсинә ҝөтүрүр вә Ислам ҹәмијјәтини Аллаһын ганунлары әсасында идарә едир. Бун мәнсәби өһдәсинә ҝөтүрмүш шәхс ашағыда гејд едилән хүсусијјәтләри дашымалыдыр:

1. Исламдан кифајәт гәдәр мә’луматы олмаг: халгын тәһлүкәсизлијини горумаг, ислами дәјәрләрә нәзарәт етмәк мүсәлманларын һакиминин өһдәсинә дүшдүјү үчүн, динә, намуса, Аллаһын еһкамларына әманәтдар чыхдығы үчүн, о һамыдан даһа чох нәзәрдә тутулан үч шәртә–ганунлардан хәбәри олмаг, тәгваја вә әхлаги сәлаһијјәтә саһиб олмаг, өлкә идарәчилијиндә мәһарәти вә гүдрәти олмаг–малик олмалыдыр. Рәвајәтләрин биринин мәзмунунда белә ҝөстәрилир ки, әҝәр бир өлкәдә даһа лајигли, даһа биликли адамлар, һәтта бир нәфәр - олдуғу һалда, башга бир нәфәр һәмин өлкәјә рәһбәрлик едәрсә, һәмин өлкә үзү зәифлијә доғру ҝедәҹәкдир.¹

2. Тәгва: Һәдисләрин бириндә Аллаһын рәсулу, өлкә рәһбәрлијинә өһдәдар олаҹаг шәхсин дашымалы олдуғу хүсусијјәтләрдән биринин, ону илаһи һарамлардан сахлајаҹаг тәгва олдуғуну ҝөстәрир.²

Рәвајәтләрин бириндә Имам Һүсејн (ә) Куфә әһлинә хитабән рәһбәрлик мәсәләсини нәзәрдә тутараг белә јазыр: “Һөкумәти Гур’ана әсасланмајан, әдаләти рәһбәр тутмајан, һагг динә сығынмајан вә өзүнү Аллаһ јолунда вәгф етмәјән кәс рәһбәр вә имам ола билмәз.”³

Һәзрәт Әли (ә) Османа хитаб едәрәк бујурур: “Бил ки, Аллаһ гатында Аллаһын бәндәләринин ән үстүнү һидајәтә вармыш, һидајәтә чағыран, мә’лум олан ән’әнәләри ајагда тутан вә мәҹһул олан бид’әтләри өлдүрән адил имамдыр. Аллаһ гатында инсанларын ән писи, јолуну азмыш вә халгын да она ујараг јолуну аздығы залим имамдыр. О јашанан сүннәти өлдүрүр, тәрк едилән бид’әти дирилдир.”⁴

3. Тәдбир вә мүдиријјәт: Үчүнҹү шәрт, ирадәчиликдә, өлкәнин мүһүм ишләриндән мәһарәтли, тәдбирли идарәчилијә малик олмагдыр.

Рәһбәрлијин баҹарығы, өлкә ишләрини идарә етмәкдә гүдрәти олмасы Ислам јолунда, ислами һаким үчүн зәрури шәртләрдәндир. Бу хүсусијјәт чохлу тәҹрүбә, мә’лумат тәләб едир. Әҝәр бир кәс идарәчиликдә бу һәддә чатмыш олса мүсәлманларын мәс’улијјәтини она тапшырмаг олар. Һәзрәт Әли (ә) бујурур: “Ҹамаат! Хилафәтә лајиг о кәсдир ки, хилафәти јөнәлтмәјә баҹарығы олсун вә бу ишләрдә Аллаһын ганунларындан аҝаһ.”⁵

Вәлијји-фәгиһ ән салеһ вә ән ләјагәтли шәхс

Ислами һаким үчүн ҝөстәрилән ме’јарлара вә хүсусијјәтләрә нәзәр саланда, ҝөрүрүк ки, бизим заманымызда ән ләјагәтли фәрдин һөкумәти үчүн нәзәрдә тутулан илкин шәраит јетишмишдир. Кечмишдә һөкүмәтин белә шәхсләр тәрәфиндән әлә алынмасы имканы олдугҹа зәиф иди вә һәрдән имкансыз бир иш кими ҝөрсәнирди. О вахты бу кими мәсәләләрә диггәт јетирилмирди вә анҹаг “мәрҹәјјәти-тәглид” мәсәләси әтрафында сөһбәт ҝедирди. Бу сәбәбдән дә Ислам үчүн ҹаныјанан шәхсләр чалышырдылар елә бир кәси тапсынлар ки, “мәрҹәји-тәглид” үнваны илә Ислами ҹәмијјәтә ән јахшы хидмәти ҝөстәрә билсин. Амма бу ҝүн, әлһәмдулиллаһ һөкумәтин салеһ вә ләјагәтли шәхсләр тәрәфиндән идарә едилмәсинә лазым олан шәраит јаранмышдыр. Бу әзәмәтли ингилабын вә шәһидләрин пак ганларынын бәрәкәти сајәсиндә елә бир имкан јаранмышдыр ки, һөкумәт башында дураҹаг шәхс башгаларындан бу ишә даһа гијмәтли олсун. Белә бир фүрсәтин јаранмасы үчүн Аллаһа шүкүрләр етмәк лазымдыр. Аллаһа шүкр етмәлијик ки, бизә “вәлијји фәгиһ” рәһбәрлијинин бәрәкәтини нәсиб етмәклә миннәт гојмушдур. Инди бу не’мәтин шүкрүнү анҹаг мүсәлманларын иззәтинә вә Ислам үммәтинин вәһдәтинә замин дурмуш вилајәт-фәгиһә итаәт етмәклә өдәмәк олар.

Имам Хомејнинин заманында бу не’мәтин бәһрәсини ҝөрүрдүк, бу ҝүнләрдә дә чох тәәссүфләр олсун ки, о ҹүр бөјүк не’мәтдән мәһрум олмушуг, (нәзәрдә иман Хомејни тутулур). Аллаһ-тәала өз не’мәтини јенә дә биздән әсирҝәмәмишдир вә вәлијји-фәгиһин көлҝәсини бизим башымызын үстүндән әскилтмәмишдир. Аллаһа шүкр едирик ки, хубреган вә үммәтин агилләри о әзиз имамын ән ләјагәтли давамчысыны, јә’ни Һәзрәт ајәтуллаһ Хаменеини о бөјүк рәһбәрин јеринә ҹанишинлијә сечмишдир. Халг да өз нөвбәсиндә камал-еһтирамла онунла бејәт етди. Имамын бүтүн һәгиги давамчылары бирлик нүмајиш етдирәрәк имамын јолуну давам етдирдиләр вә Аллаһа шүкүрләр олсун ки, ишләрин ҝедишиндә азаҹыг олса да сүстлүк, нөгсан јаранмады. Аллаһ-тәаладан арзумуз будур ки, бу бирлик, мә’сум шәхсләрин һәмрәјлији ахыра гәдәр бу ҹүр давам етсин вә ҝүн-ҝүндән даһа да мөһкәмләнсин. Бу вәһдәтлә ингилабын бөјүк ҝәмиси һәзрәт Хаменеинин рәһбәрлији алтында әмин-аманлыг саһилинә вә мәтлуб һәдәфә јан алсын.

Пејғәмбәр (с) Әбузәр Ғәффаријә белә өјүд верир ки, әдаләт вә илаһи ганунлара әсасланараг һөкумәт едән һакимә еһтирам ҝөстәрмәк, Аллаһа еһтирам ҝөстәрмәк кимидир.

Адил һакимә еһтирам етмәк она ҝөрә Аллаһа еһтирам ҝөстәрмәјә бәрабәр тутулур ки, Аллаһын сифәтләриндән бири Онун һакимијјәтидир. Билдијимиз кими Аллаһын адларындан бири Һаким вә Мөвладыр вә Аллаһын һакимлији, мөвләвијјәти Онун адиланә еһкамларына әмәл етмәклә зүһура јетишир. Ислами һаким бу ҹүр хәтәрли ишин иҹрасына замин олмуш шәхсдир. Аллаһын ганунларына ујғун һөкм верән, Ислам ҹәмијјәтиндә Аллаһ еһкамларынын иҹрасына чалышан адил мүсәлман рәһбәр, Пејғәмбәрин (с) вә Әһли-бејтин саһиб олдуглары вилајәт дәрәҹәләриндән биринә маликдир. Чүнки илаһи вилајәт әслиндә Пејғәмбәрә (с) вә Әһли-бејтә һәвалә едилмишдир.¹ Бу мәгамын ашағы мәртәбәси адил султанын, мүсәлманларын рәһбәринин өһдәсинә гојулмушдур. Бу ҹәһәтдән дә она еһтирам етмәк Аллаһа еһтирам етмәк кимидир.

Буна ҝөрә дә Ислами һакимә еһтирамы о гәдәр дә лазымлы билмәјән бә’зи адамларын тәсәввүрләринин әксинә олараг, әҝәр бир кәс Аллаһа вә Ислама хатир али рәһбәрлик мәгамына вә мүсәлманалрын рәһбәринә еһтирам ҝөстәрәрсә, бу еһтирамында мадди гәрәзи олмазса, бөјүк бир дәрәҹәјә чатмыш олур.

Буну да сөјләмәји өзүмә борҹ билирәм ки, ингилабын гәләбәсиндән сонра вилајәти-фәгиһин әли илә бизим өлкәмиздә рөнәг тапмыш ән ҝөзәл адәтләрдән бири дә Гур’анын гираәти вә һифзидир. Неҹә ки, һәрдән телевизорда азјашлы гыз вә оғлан ушагларынын Гур’аны неҹә әзбәрләдикләрини ҝөрүрүк. Һәрдән бахырсан ки, балаҹа гыз ушағы һәлә сөзләри дүзҝүн тәләффүз едә билмәсә дә Гур’анын үчдә бирини әзбәрдән билир, өзү дә сәлис әрәб ләһҹәси илә охујур! Әҝәр јадыныздадырса ингилабдан габаг халга ади һәмд-сурәни дүзҝүн охуја билмәмәләри үчүн чохлу зәһмәт чәкмәли олур, “син” вә “сад” һәрфләри арасында фәрги баша салырдыг. Һәтта тәһсили олан адамлар да һәмд-сурәни тәҹвидлә охумагда чәтинлик чәкирдиләр. Инди исә ҝөрүрүк ки, 6-7 јашлы ушаглар Гур’анын үчдә бирини әзбәрдән, тәҹвидлә биздән дә јахшы охујур!

Сизҹә бу ифтихар едиләҹәк һадисә дејил? Белә бир һалы ән’әнәјә чевирмиш кәсә еһтирам едилмәмәлидирми? Ајдындыр ки, белә кәсә еһтирам бәсләмәк Аллаһа еһтирам ҝөстәрмәјә бәрабәрдир; Гур’ана еһтирам ҝөстәрмәкдир. Буна ҝөрә дә диггәтсиз олмамалыјыг, бу еһтирамлара мәһәл гојмасаг Исламын тәзаһүрләри дә јаваш-јаваш арадан гахаҹагдыр. Ҹәмијјәтдә динин дурушу, исламын тәзаһүрләринин дурушуна бағлыдыр. Әҝәр халг арасында бу еһтирамлар унудуларса, јаваш-јаваш дәјәрдән дүшәҹәк вә нәтиҹәдә нашүкүрлүјә сәбәб олаҹагдыр.

Демәли биз, Аллаһын бизә инајәт етдији бу не’мәти дәрк едириксә, бунун мүгабилиндә гәдрданлыг етмәлијик вә ислам һөкумәтинин рәһбәринә еһтирам ҝөстәрмәлијик. Әлбәттә, әрз етдијим кими, бу еһтирамын дәјәри ондадыр ки, тамаһ үзүндән олмасын, бу ишдә анҹаг Аллаһын разылығы нәзәрдә тутулсун, белә ки, бу нијјәтлә олсун ки, мүсәлманларын рәһбәринә еһтирам етмәк, Ислам өлкәсинә, Ислама, Аллаһа еһтирам демәкдир.

жүктеу/скачать 2.35 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: