Жалпыадамзаттық және ұлттық құндылықтар негізінде оқушылардың қарым-қатынас мәдениетін дамыту. Орындаған
жүктеу/скачать 4.62 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Зерттеудің мақсаты
- Зерттеу міндеттері
- Зерттеу объектісі
- Зерттеу әдістері
- Зерттеудің практикалық маңыздылығы
- Зерттеу жұмысының құрылымы
- Жалпыадамзаттық және ұлттық құндылықтар.
| Зерттеу гипотезасы: Егер білім беру процесінде жалпыадамзаттық жәнә ұлттық құндылықтарды қарым-қатынаста қолдану әдістерін қолданса, онда мектеп жасындағы балалардың патриоттық сезімдерін, сонымен қатар қарым-қатынас жасауда мәдени көзқарасын қалыптастыра аламыз.
Зерттеудің мақсаты: Оқушының – оқушымен, оқушының мұғаліммен қарым – қатынас мәдениетін дамыта отырып, оқушыларды жалпыадамзаттық және ұлттық құндылықтар негізінде тәрбиелеу жолдарын анықтау. Зерттеу міндеттері: - Ғылыми әдебиеттер, зерттеу жұмысымен танысу; - Білім алушылардың өзара қарым – қатынас мәдениетін қалыптастыру; - Ұлттық құндылықтардың маңыздылығын оқушыларға дәріптеу; - Жалпыадамзаттық құндылықтар негізінде білім алушылардың қарым – қатынас мәдениетін дамыту. Зерттеу объектісі: Қарым-қатынас тәрбиесі кезінде жалпыадамзаттық және ұлттық құндылықтарды қалыптастыру жолдары. Зерттеу пәні: Жалпыадамзаттық және ұлттық құндылықтарды қалыптастыру процесінде тәрбиеленушілердің қарым – қатынас мәдениетінде дамыту негіздері. Зерттеу әдістері: Оқулықпен ғылыми әдебиеттермен жұмыс, интернетпен жұмыс, эксперимент, зерттеу әдістері. Зерттеудің базасы: Маңғыстау облысының білім Басқармасының Бейнеу ауданы бойынша білім бөлімінің «Ы.Алтынсарин атындағы жалпы білім беретін мектеп» КММ-сі Зерттеудің практикалық маңыздылығы: Жалпыадамзаттық және ұлттық құндылықтарды педагогикалық қарым-қатынаста қолдану әдістерін мұғалімдер оқу мен тәрбие процесінде қолдана алауы. Зерттеу жұмысының құрылымы: кіріспе, іс – тәжірибе бөлімі, қорытыныды мен пайдаланылғын әдебиеттер тізімінен тұрады. І – тарау. ҚҰНДЫЛЫҚТАР МЕН ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ Жалпыадамзаттық және ұлттық құндылықтар. Жалпыадамзаттық құндылықтар немесе жалпыадамзаттық құндылықтар - бұл әлемдегі барлық дерлік адамдар үшін бірдей мәнге ие құндылықтар. Адами құндылықтар мораль, эстетикалық қалаулар, мінез-құлық қасиеттері, адам әрекеті және әлеуметтік тәртіп салаларында жатыр. Жалпыадамзаттық құндылықтарға деген талапты екі түрлі түсінуге болады. Біріншіден, әркім оны құнды деп санағанда, бір нәрсенің әмбебап құндылығы болуы мүмкін. Бұл терминді Исай Берлин түсінді. Берлиннің пікірінше, «...әмбебап құндылықтар... бұл көптеген адамдар барлық жерлерде және жағдайлардың басым көпшілігінде, саналы түрде және анық немесе нақты түрде бөлісетін құндылықтар. мінез-құлқында». Екіншіден, барлық адамдарда оның құндылығына сенуге негіз болған кезде бір нәрсе жалпыадамзаттық құндылыққа ие болуы мүмкін. Мысалы, Махатма Ганди зорлық-зомбылық әмбебап құндылық деп дәлелдегенде, ол қазіргі уақытта барлық адамдар зорлық-зомбылықсыздықты бағалайтынын емес, барлық адамдардың зорлық-зомбылықты бағалауға себептері бар екенін дәлелдеді. Балалы болу, ләззат алу және демократия сияқты көп нәрсе жалпыадамзаттық құндылыққа ие деп айтылады. Бір нәрсенің жалпыадамзаттық құндылығы бар ма, егер бар болса, нақты не туралы мәселе психологияда, саясаттануда және философияда зерттеледі. Ұлттық құндылықтар – ұлттық салт-дәстүріміз бен әдет-ғұрпымыз, халқымыздың мәдениеті мен өнері. Жаңа ұрпақты тәрбиелеу мен оқытуда ұлттық құндылықтарды озық технологиялармен байланыстыра отырып, әрбір жасты ұлттық патриот, өзіне сенімді тұлға етіп тәрбиелеу қажет. Дүниедегі әрбір ұлт пен халықтың болмысын сезіну мен сақтауда, оның қадір-қасиетін асқақтатуда ұлттық құндылықтардың маңыздылығының теңдесі жоқ. Неліктен бұл құндылықтар маңызды? Ұлттық құндылықтардың нақты тұжырымдалған тізімі бар ма немесе болуы керек пе? Осы уақытқа дейін ғалымдар «құндылық» ұғымына басқаша анықтама берді. «Құндылық туралы айтқанда, ұлттың, халықтың және әлеуметтік топтардың мүдделері мен мақсаттарына қызмет ететін, олар бағалайтын және бағалайтын табиғи және қоғамдық игіліктер мен құбылыстардың жиынтығын түсінуіміз керек»[4]. «Құндылықтар – қоғамдағы адамдар арасында беделге, назарға, құрметке және ықпалға ие болатын адамдардың, қарым-қатынастардың, оқиғалардың, материалдық заттар мен рухани байлықтың жиынтығы».[5] «Құндылық – адам және қоғам руханиятының құрамдас бөлігі, дүниедегі оқиғалардың, оқиғалардың, процестердің, жағдайлардың, қасиеттердің, талаптар мен процедуралардың құндылығын білдіру үшін қолданылатын ұғым»[6]. «Құндылық – белгілі бір оқиғалардың шындықтағы жалпыадамзаттық, әлеуметтік-этикалық, мәдени және рухани маңыздылығын білдіру үшін қолданылатын ұғым»[7]. Осы анықтамалардан құндылық дегеніміз – біз үшін құнды әдет-ғұрыптар мен дәстүрлер, өмірлік ұстанымдарымыз деген қорытынды жасауға болады. Өз кезегінде құндылықтар ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтар болып бөлінеді, яғни ұлтқа, халыққа тән құндылықтар ұлттық құндылықтар, ал бүкіл адамзатқа тән құндылықтар жалпыадамзаттық құндылықтар болып табылады. Ұлттық құндылықтарды маңыздылығына қарай табиғи, материалдық, рухани, әлеуметтік-саяси, экономикалық және адамгершілік құндылықтарға бөлуге болады. Мәселен, мыңдаған жылдар бойы қалыптасқан рухани бай қазынамыз біз үшін рухани құндылық болса, адалдық, тазалық, сенімділік – экономикалық құндылықтар. Осыған қарамастан, сарапшылардың көпшілігі ең жоғары құндылықтар - адамның өзі, оның өмірі, құқығы мен бостандығы, салауатты және гүлденген өмір деп санайды. Қазақтың ұлттық құндылықтары: нені сақтау және нені жою керек? Әрбір этностың ұлттық құндылықтары сөзсіз трансформацияға ұшырайды. Бұл эволюция заңы. Сонымен бірге олардың кейбіреулері ғасырлар бойы сақталуы мүмкін. Атақты жерлестеріміз қазақ халқының құндылықтары туралы айтып, біз оларға мынадай сауалдар қойдық: Сіздің ойыңызша, қазақтардың қандай ұлттық құндылықтары өз маңызын сақтап, бүгінгі күнге дейін өзекті, ал қайсысы ескірген және заманауи шындыққа сәйкес келмейді? Қазаққа жаңа құндылықтар керек пе және олар қандай философиялық негізге (дәстүрлі қазақ, либералдық немесе басқа) негізделуі керек? Құндылықтарды тәрбиелеу процесінде кім басты рөл атқаруы керек – мемлекет, қоғам, отбасы, мектеп? Ұлттық құндылықтардың этникалық аспектісі міндетті шарт па, әлде қазір 21 ғасыр екенін ескерсек, бұл құндылықтар қандай да бір жалпыға ортақ (әмбебап) принциптерге негізделуі керек пе? Марат Төлібаев, блогер: «Мен шығыс пен батыс құндылықтарының үйлесімі болуы керек деп есептеймін» Ежелден қазақтың ұлттық құндылықтары болып саналған: – бостандық (кез келген қазақ бір түнде киіз үйін жинап, отбасымен басқа ауылға немесе шексіз далаға көшіп кете алатын); – өзара көмек (қазақтың атақты «асар» әдет-ғұрпы, бүкіл ауыл жанып кеткен үйдің немесе жұттан өлген табынның орнына үй салуға немесе жаңа отар мал жинауға көмектескен); – қонақжайлылық (шөл далада кез келген қаңғыбастың құнына қарай анықталатын әдет); – үлкенді құрметтеу (белгілі бір шекте, ұрпақты байланыстыратын толық жағымды құбылыс). Осы және басқа да бірқатар құндылықтар бүгінгі күнге дейін өзекті болып қала береді. Сонымен қатар қазіргі заманғы шындыққа сәйкес келмейтін құндылықтар да бар. Мысалы мынау: – трайбализм (біртұтас ұлтты жынысына қарай бөлу, жынысына қарай әртүрлі артықшылықтар беру, бұған жол беруге болмайды, әсіресе мемлекеттік қызметте); – протекционизм (телефон заңы немесе «баке принципі» деп аталатын әртүрлі мәселелерде достары мен туыстарына заңсыз қолдау көрсету); – тәкаппарлық (материалдық байлық, туыстық байланыстар, өз жетістіктері немесе жақын адамдарының жетістіктері тұрғысынан өзінің шынайы немесе ойдан шығарылған артықшылықтарын мақтау). 2. Өмір үнемі алға жылжып, бәрі өзгереді. Соның ішінде моральдық құндылықтар. Қазақ қоғамында да өзгерістер болмай қоймайды. Бірақ біз қандай жаңа құндылықтарды қабылдауымыз керек? Менің ойымша, бұл шығыс пен батыс құндылықтарының араласуы (қосылуы, араласуы) болуы керек - біздің еліміздің еуразиялық орналасуы осындай сценарийді ұсынады. Біз, мысалы, жеке бас бостандығын үлкендерге құрметпен үйлестіре аламыз. Яғни, әрбір жас аға ұрпаққа құрметпен қарауы керек, сонымен бірге аға ұрпақ жастардың өмір жолын таңдауына шектеу қоймауы керек. Жапон қоғамында мұндай үйлесімділіктің үлгісін көріп отырмыз. Немесе, мысалы, Батысқа тән индивидуализм мен өзімшілдік қоғамдағы өзара көмекпен үйлесуі мүмкін. Бұл қазірдің өзінде көптеген Еуропа елдерінде орын алып жатыр. Мұндай дизайнның маңызды элементтері - еріктілік пен сана. Яғни, адамдар өздерінің өзімшілдігіне тойып алған соң, адамшылық үшін (бірақ ешбір жағдайда мәжбүрлеусіз) мұқтаж жандармен игіліктерді бөліседі. 3. Әрине, жалпы қоғамға басымдық берілуі керек. Ең дұрысы, ол біріншілік, ал мемлекет қайталама. Яғни, теориялық тұрғыдан қоғам ертерек пайда болып, өз қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін мемлекет құрып қойған. Сондықтан қоғам өз құндылықтарын мемлекетке талап етеді, керісінше емес. Бұл жағдайда отбасы мен мектеп те екінші орында. Олар тек қоғамда болып жатқан құбылыстардың айнасы. Мысалы, жалпы қоғамда қарым-қатынаста билік диктатурасы болса, онда мұндай мінез-құлық үлгісі (билік позициясынан) отбасында да, мектепте де сөзсіз болады. 4. Ұлттық құндылықтарда этникалық аспект белгілі бір уақытқа дейін болады. Ұзақ мерзімді, мысалы, болашақтағы 30-50 жылды қарастыратын болсақ, онда, сөзсіз, әлем жаһанданған сайын, яғни адамдардың дүние жүзінде еркін қозғалысы және ақпараттың, моральдық-этикалық құндылықтардың еркін ағыны. біртұтас болып, әмбебапқа айналады. жүктеу/скачать 4.62 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|