Жетписбаев батыр адамович
-тарау. Қазақстан Республикасы қылмыстық құқығының түсiнiгi жəне оның жүйесi
жүктеу/скачать 1.57 Mb. Pdf көрінісі
|
| 1-тарау. Қазақстан Республикасы қылмыстық құқығының түсiнiгi жəне оның жүйесi
мен мiндеттерi §1.Қылмыстық құқықтың түсiнiгi Кейбiр еуропа халықтарының тiлдерiнде қылмыстық құқықтың негiзiнде қандай ой жатыр деген мəселеге байланысты бұл ұғым екi түрлi атауға ие. Егер ой қылмыс туралы болса, онда оны criminal law - (ағылшын), droit criminel –(француз), criminal- recht (немiс), - латынның “crimen” - қыл мыс, яғни қылмыс туралы құқық деген мағынада, ал егер бiрiн шi орынға қылмысы үшiн жаза деген ой ығыстырылса, онда оны–penal law, droit penal, strafrecht – латынның “poena”- жаза, яғни жаза туралы құқық деген мағынада қолданылады. Көптеген авторлардың айтуынша, қылмыстық заңдар деп “адам басымен” жауап беретiн, яғни өмiрiмен жауап беретiн заңдар аталады. Мұнда сөз адамның “басымен” байланысты, орыстың “уголовное” сөзi “голова” сөзiмен түбiрлес жатуында деп жорамалдайды. Бұл деректер нақты емес. Дей тұрғанмен, қылмыстық құқықтың ұғымы барлық уақытта заңмен, яғни қылмыстық əрекет үшiн жазаны анықтаушы заңмен байланыстырылып отырылды. Кез келген мемлекеттiң құқық жүйесi бiрнеше салалардан: конституциялық құқық, əкiмшiлiк құқық, азаматтық құқық жəне т.б. құқық салаларынан тұратыны белгiлi. Осы құқық салаларының iшiнде қылмыстық құқық та бар. Құқық жүйесiнiң құрамдас бөлiгi бола тұра қылмыстық құқық жалпы құқыққа тəн барлық белгiлердi (нормативтiлiк, орындау мiндеттiлiгi жəне т.б.) қамтитын құқық саласы болып табылады. Басқа құқық салаларынан ол ең алдымен пəнiмен, яғни қоғамдық қатынастарды реттеу шеңберiмен (аясымен) ерекшеленедi. Логика ғылымына сəйкес “пəн” ұғымы – бұл танымның белгiлi обьектiсi немесе қабылдауға, атауға, анықтауға болатын нəрселердiң барлығы. Ал қылмыстық құқықтың пəнi болып не табылады? Қылмыстық құқықтың реттеу пəнi өте кең, оған мемлекеттiк жəне қоғамдық құрылыс, меншiк, жеке адам жəне оның ар-ожданы, құқықтары мен бостандықтары, құқықтық тəртiп жəне сонымен бiрге басқа құқық салаларымен реттелiп қойған қоғамдық қатынастардың шеңберi де кiредi. Қылмыстық құқықтың реттеу пəнiнiң ерекше белгiсi болып қылмыстың жасалуымен байланысты туындайтын қоғамдық қатынастар табылады, яғни қылмыстық құқық заңмен қорғалатын қатынастарға қауiптi қол сұғушылық жасалу салдарынан туындайтын қоғамдық қатынастарды реттейдi. Құқықтық реттеудiң нəтижесiнде бұл қатынастар қылмыстық-құқықтық қатынастар деген атауға ие болады. Қылмыстық құқықтық реттеу пəнiн мынадай үш негiзгi қатынастар құрайды. Оның бiрiншi түрi қорғаушылық қылмыстық-құқықтық қатынастар деп аталады. Бұл қатынас қылмыстың жасалуына байланысты туындайды. Бұл-қылмыстық заңмен тыйым салын ған қылмыстық əрекеттi жасаған адам мен мемлекеттiң атынан сот, тергеушi, прокурор, анықтау органдары арасындағы қатынас. Аталған құқықтық-қатынастың əрбiр субьектiлерi белгiлi бiр құқықтарды иемденедi жəне оларға жүктелген мiндеттердi атқарады. Яғни қылмыс жасаған адам қылмыстық заң қылмыс жасаумен байланыстырған қолайсыз салдарға шыдауға жəне қылмыстық құқықтық нормамен қарастырылған жазаны өтеуге мiндеттi. Ал екiншi субьект-сот, тергеу, прокуратура, анықтама органдары бiрiншi субьектiнi сол мiндеттердi орындауға күштеп мəжбүрлеуге құқылы. Сонымен, қорғаушылық қылмыстық-құқықтық қатынас- тардың пəнi болып қылмыс оқиғасының орын алуына байланысты пайда болатын қылмыстық жауаптылық, жаза тағайындау немесе одан босатуды жүзеге асыру табылады. Қылмыстық құқық пəнiнiң құрамына кiретiн қатынастың екiншi түрi адамдарды жазамен қорқыту арқылы қылмыс жасаудан сақтандыруға байланысты қатынастар. Яғни, мемлекет қылмыстық-құқықтық тыйым салу арқылы азаматтарды қылмыс жасаудан бас тартуға мiндеттейдi жəне қоғамдағы адамдардың тəртiбiн реттеп отырады. Бұл қатынас ескертушiлiк немесе алдын алушылық қылмыстық құқықтық қатынас деп аталады. Осы жоғарыдағы қылмыстық құқықтық нормаларды қамтитын тыйымдардың азаматтарға əсер ету сипаты бойынша, қоғамды шартты түрде үш топқа бөлу қарастырылған. Оның бiр тобын қылмыстық құқықтық тиымдарды орнату қажеттiлiгiн тудырмайтын азаматтар құрайды. Олар қылмыстың басқа адамдардың, қоғам мен мемлекеттiң мүдделерiне қарсы құбылыс екенiн сезiнгендiктен, сонымен бiрге қылмыстың өздерiнiң жақсылық пен жамандық туралы жеке адамгершiлiк көзқарастарына да қарсы екендiгiн ұғынғандықтан қылмыс жасамайды. Екiншi топтың мүшелерiн жазаның қорқыту күшi жеткiлiксiз деп ойлайтын жəне сонда да қылмыстық-құқықтық тыйымдардың болуына қарамастан қылмыс жасайтын адамдар құрайды. Сондықтан да өте қатал деп саналатын қылмыстық жазалардың өзi қылмыстық əрекеттердi жасаудан барлық адамдарды бас тартқыза алмайды. Үшiншi топты, яғни «аралықтағың топты қылмысты дəл сол қылмыстық жазадан сақтанып жасамайтын адамдар құрайды екен. Сонымен, қылмыстық-құқықтық тиым iс жүзiнде қоғам мүшелерiнiң барлығын емес тек белгiлi бiр бөлiгiнiң ғана iс-əрекетiн реттейдi. Қылмыстық құқық пəнiне кiретiн қоғамдық қатынастардың үшiншi түрi-реттеушiлiк жүктеу/скачать 1.57 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|