Жетписбаев батыр адамович
жүктеу/скачать 1.57 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Салыстырмалы – анықталған санкция
- Баламалы санкция
| Сипаттамалы диспозиция жасалған əрекеттi қылмыс ретiнде анықтайтын бiрқатар белгiлердi қамтитын
диспози цияның түрi. Сипаттамалы диспозиция қылмыстың барлық белгiлерiн заңның өзiнде нақтылап ашып көрсетедi. Мысалы, ҚК 160-бабындағы ″Геноцид″ қылмысының диспозициясында ″Геноцид, яғни ұлттық, этникалық, нəсiлдiк немесе дiни топты, осы топтың мүшелерiн өлтiру, олардың денсаулығына ауыр зардап келтiру, бала тууға күшпен бөгет жасау, балаларды мəжбүрлеп бiреуге беру, күштеп көшiру не осы топтың мүшелерiн қырып-жоюға есептелген өзге де тiршiлiк жағдайларын туғызу арқылы толық немесе iшiнара жоюға бағытталған қасақана əрекеттер ″ деп қылмыстық белгiлерiн сипаттайды. ҚР Қылмыстық кодексiнiң көптеген баптарының диспозициясы сипаттамалы, өйткенi қылмыстық заңдағы əрбiр сөздiң мағынасы нақты бiр қылмыс үшiн жауаптылық негiзiн анықтауда ерекше маңызды болып табылады. Сондықтан да, жай диспозицияға қарағанда қылмыстың құрамын айқындайтын сипаттамалы диспозицияның артықшылығында дау жоқ. Сiлтемелi диспозиция белгiлi бiр қылмыстың белгiлерiн анықтау үшiн қылмыстық кодекстiң басқа тиiстi бабына, бабының бөлiгiне немесе тармағына сiлтейтiн диспозиция ның түрi. Мысалы; ҚК 106-бабы ″Ұрып- соғу ″ қылмысының диспозициясы ″Тəн ауруын келтiрген, бiрақ осы Кодекстiң 105- бабында көзделген зардаптарға əкеп соқпаған ұрып-соғу немесе өзге күш қолдану əрекеттерiн жасау ″. Мұнда ұрып-соғу қылмысы зардабының мөлшерiн анықтау үшiн заң шығарушы ҚК 105- бабына сiлтеме жасайды. Негiзiнен сiлтемелi диспозициялар заңда қайталауларды болдырмау мақсатында қолданылады. Бланкеттi диспозиция – нақты бiр қылмыстың белгiлерiн анықтау үшiн ол қылмысқа тиiстi түсiнiктi беретiн басқа заңдарға немесе нормативтiк актiлерге сiлтеме жасайтын диспозицияның түрi. Мұндай диспозициялар ҚР ҚК-ң экологиялық, экономикалық, транспорттық қылмыстар үшiн жауаптылықты қарастыратын тарауларында жиi кездеседi. Мысалы, ҚК-ң 280-бабы ″Ветеринарлық ережелердiң немесе өсiмдiктердiң аурулары мен зиянкестерiне қарсы күресу үшiн белгiленген ережелердi бұзу ″ əрекетi үшiн қылмыстық жауаптылықты қарастырады. Бұл бапты қолдану үшiн ветеринарлық ережелердi реттейтiн нормативтiк актiге жүгiну қажет. Егер осы секiлдi бланкеттiк нормаларды ҚК өзiнде тiзiп көрсете берсе, Кодекс баптарының көлемi тым ұлғайып, оны пайдалану қиындық тудырады. Қылмыстық құқықтық норманың үшiншi элементi – санкция. Құқық теориясы бойынша, санкция – тиiстi мемлекеттiк органның құқық нормасының талаптарын бұзған адамға қолданатын мəжбүрлеу шаралары. Қылмыстық құқықтық норманың санкциясы деп диспозициядағы қылмыс үшiн қолданылатын жазаның түрi мен мөлшерiн көрсететiн элементтi түсiну қажет. Санкция белгiлi бiр Ерекше бөлiм бабының ажырамас бөлiгi. Диспозиция мен санкция арасындағы байланысты қылмыс пен жаза арасындағы тəуелдiлiктiң көрiнiсi деп айтуға болады. Санкцияның мəнi ең алдымен оның құқық нормасының талаптарын орындауды қамтамасыз ету қабiлеттiгiмен түсiндiрiледi. ҚР Қылмыстық Кодексiнде санкцияның үш түрi көрсетiлген: 1). Салыстырмалы – анықталған санкция, жазаның нақты түрi мен мөлшерiн көрсететiн немесе жазаның бiр шегiн белгiлейтiн санкцияның түрi. Санкцияның бұл түрi екi нысанда кездеседi. Бiрiншiсiнде, жазаның төменгi жəне жоғарғы шегi көрсетiледi. Мысалы, ҚК 96-бабының 1-бөлiгiнiң санкциясында ″алты жылдан он бес жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады ″ делiнген Екiншiсiнде, жазаның тек ең жоғарғы шегiн көрсететiн санкция. Мысалы, ҚК 98-бабының 2-бөлiгiнiң санкциясында ″бес жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады″ делiнген. Мұндай жағдайларда жазаның төменгi шегi ҚК Жалпы бөлiмiнде қарастырылған бас бостандығынан айырудың төменгi мерзiмiмен анықталады. ҚР ҚК 48-бабының 3- бөлiгiне сəйкес бас бостандығынан айыру жазасының төменгi шегi – алты ай. 2). Баламалы санкция екi немесе одан да көп жазаның түрiн көрсететiн санкция. Мысалы, ҚК 130-бабы ″Қорлау″ қылмысы үшiн айыппұл, қоғамдық жұмыстарға тарту немесе түзеу жұмыстары түрiндегi жазалар қарастырған. Сот жаза тағайындау кезiнде қылмыстың жəне қылмыскердiң қоғамға қауiптiлiк дəрежесi мен сипатына байланысты осы жазалардың ең əдiлiн жəне тиiмдiсiн таңдап алады. ҚР Қылмыстық Кодексi Ерекше бөлiмiнiң баптарындағы санкциялардың басым көпшiлiгiн баламалы санкциялар құрайды. жүктеу/скачать 1.57 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|