Жетписбаев батыр адамович
§7. Қате жəне оның қылмыстық- құқықтық маңызы
жүктеу/скачать 1.57 Mb. Pdf көрінісі
|
| §7. Қате жəне оның қылмыстық- құқықтық маңызы
Қате - адамның өзi жасаған əрекетiнiң немесе əрекетсiздiгiнiң жəне оның зардаптарының заңдық немесе iс жүзiндегi сипатын немесе мəн жайын дұрыс түсiнбеуi. Қатенiң сипаты қылмыстың субъективтiк жағын анықтауға елеулi ықпал етедi, оның iшiнде қылмыстық жауаптылық мəселесiн шешуде маңызды болып табылады. Кiнəлiнiң адасу (түсiнбеу) сипатына байланысты қателер заңдық жəне фактiлiк (iс жүзiндегi) болып бөлiнедi. Заңдық қате – бұл субьектiнiң өзi жасаған əрекетiнiң жəне оның зардаптарының қылмыстық заңға қайшы екендiгiн, яғни өзi жасаған əрекеттiң дұрыс сарамалауы сонымен бiрге бұл əрекеттi жасаған үшiн берiлетiн жазаның мөлшерi мен түрi туралы анық бiлмеуi табылады. Осыған сəйкес қылмыстық құқық теориясында заңдық қатенiң 4 түрi бар: 1). Адам заңда жаза көзделмеген iс əрекеттi жасап, оны өзi қылмыс деп санайды. Мұндай қате сол жасаған əрекет үшiн қолданылатын қылмыстық заң нормасы болмағандықтан оны қылмыстық жауаптардан құтқарады. Мысалы, арзанға сатып алған тауарды қымбатқа сатқанын адам қылмыс жасадым деп қате ойлайды. 2). Адам өзi жасаған əрекетiн қылмыстық заңға қайшы емес деп қате ойлайды, ал қылмыстық заңда ол əрекет үшiн жауаптылық қарастырылған, заңды бiлмеу жауаптылықтан босатпайды. Мысалы, адам тауып алған оқ-дəрiнi өзiнде сақтайды, ол үшiн қылмыстық жауаптылық жоқ деп қате ойлайды. 3). Адамның өзi жасаған əрекеттi заңдық саралау туралы қате түсiнедi. Мысалы, сенiп тапсырған бөтеннiң мүлкiн иелену əрекетiн жасап тұрып, оны ұрлық деп қате саралайды. 4). Адам өзi жасаған қылмыс үшiн тағайындалуы мүмкiн жазаның мөлшерi мен түрi туралы қате түсiнедi. Фактiлiк қате – адамның өзi жасаған қылмыстың объектiсiне жəне объективтiк жағына жататын мəн жайларды қате түсiнуi. Мұндай қателерге: 1). Қылмыстың объектiсiне қатысты қате, 2). Қылмыс құрамының объективтiк жағын құрайтын iс жүзiндегi жағдайға қатысты қате. Объект бойынша қатеде, адам өзiнiң қателесуi салдарынан өзi бағытталған объектiге емес басқа объектiге қол сұғады. Мысалы, адам əскер қоймасынан қару-жарақ салынған жəшiктi ұрлайды, алайда шын мəнiнде онда аяқ киiм, басқа заттар болады. Объект бойынша қатеден қылмыстың заты жəне жəбiрленушiнiң жеке басы бойынша қатенi ажыратқан жөн. Мысалы, адам шетел азаматының ақша салынған əмианын, онда шетел валютасы бар деп ұрлайды, ал шын мəнiнде онда қазақтың теңгелерi бар болып шығады. Ал жəбiрленушiнiң жеке басы бойынша қатеде, мысалы, Н қателесiп А–ны өлтiрудiң орнына қателесiп В–ны өлтiредi. Қасақана адам өлтiрудiң құрамы үшiн А–ның өмiрi де, В-ның өмiрi де тең объект болып табылады. Сондықтан бұл қателесу қылмысты саралауға əсер етпейдi. Қылмыстың объект жағын құрайтын iс жүзiндегi жағдайларға қатысты қате: 1). Жасалған əрекеттiң немесе əрекетсiздiктiң сипатына қатысты қатеден, 2). Қоғамға қауiптi зардаптардың тууына қатысты қатеден; 3). Себептi байланыстың дамуындағы қатеден тұрады. Адам өзiнiң əрекеттiң қоғамға қауiптi деп санамайды, ал шын мəнiнде бұл қылмыс құрамын құрайды. Мысалы, медбике сырқат адамның организiмiне қажеттi дəрiнi салудың орнына басқа уколды салады, нəтижесiнде жəбiрленушiнiң өлiмiне əкеп соғады. Қоғамға қауiптi зардаптардың тууына қатысты қатеде адам қылмыстан келтiрiлетiн зардаптың мөлшерi туралы қате түсiнедi. Мысалы, субьект жəбiрленушiнiң бетiнен ұрғанда одан келген зардап жеңiл болады деп ойлайды. Алайда, бұл ұрудан жəбiрленушi асфальтқа құлап, басы жарылып ауыр жарақат алады. Себептi байланыстағы қате адамның жасалған əрекет пен одан туған зардап арасындағы себептi байланысты дұрыс түсiнбеуi. Егер қылмыс жасаған адам өзiнiң əрекетiнiң нəтижесiнде қандай зардап болатынын нақты жағдайда оның жауаптылығына оның қателесуi еш ықпал етпейдi. Мысалы, егер субъект жəбiрленушi жүрегiнен пышақпен өлтiргiсi келдi, бiрақ ол артерия тамырының жаралануынан көп қан жоғалтқанынан қайтыс болады. жүктеу/скачать 1.57 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|