Жетписбаев батыр адамович
§6. Қылмыстың ниетi мен мақсаты
жүктеу/скачать 1.57 Mb. Pdf көрінісі
|
| §6. Қылмыстың ниетi мен мақсаты
Қылмыстың субъективтiк жағына талдау жасау кезiнде жасалған қылмыстың мазмұны мен бағыттылығын анықтау үшiн iс-əрекеттi жасаудың ниетi мен мақсатының маңыздылығы жоғары болып табылады. Ниет пен мақсат қылмыстың субъективтiк жағын құрайтын факультативтi белгiлер. Қылмыстың ниетi – бұл белгiлер қажеттiлiк пен мүдделермен сипатталған сезiмiнiң оянуынан адамды қылмыс жасауға итермелейтiн жəне қылмыс жасау кезiнде адам басшылыққа алатын адамның саналы iшкi түрткiсi. Ал мақсат - қылмыс жасай отырып адамның қол жеткiзуге ұмтылатын нəтиженi тiлеуi. Ниет пен мақсат психологиялық категориялар ретiнде бiр-бiрiмен тығыз байланысты. Адамның кез келген əрекетi белгiлi бiр ниеттермен жəне мақсаттармен жасалады. Қылмыстық əрекеттi жасау кезiнде адам белгiлi бiр мақсатқа қол жеткiзуге бағыттала отырып белгiлi бiр ниеттi басшылыққа алады. Сонда ниет пен мақсат арасында iшкi байланыс бар деген сөз. Ниет субъектiнi мақсатқа жеткiзетiн iшкi итерушi күш болып табылады. Алайда, ниет пен мақсат бiр бiрiне тең сəйкес ұғымдар емес, олар жасалатын iс əрекетке деген кiнəлiнiң психикалық қатынасын əртүрлi сипаттайды. Егер ниетке қатысты адам-не үшiн қоғамға қауiптi əрекеттi жасады деген сұрақ қойылса, ал мақсатқа қатысты – кiнəлi адам неге ұмтылады деген сұрақ қойылады, яғни мақсат əрекеттiң бағыттылығын анықтайтын категория. Қылмыстық-құқықтық əдебиеттерде мазмұнына, сипатына жəне тұрақтылық белгiсiне қарай қылмыстың ниеттерi мен мақсаттарын моральдық жəне құқықтық негiздерге байла нысты екi топқа бөледi: зұлымдық жəне зұлымдық емес. Зұлымдық ниеттермен мақсаттарға заңшығарушы адамның қылмыстық жауаптылығын бекiтуге немесе күшейтуге əсер ететiн ниеттер мен мақсаттарды жатқызады. Мысалы, ҚК 125- бабының 2- бөлiгi ″ з ″ тармағында ″ Адам ұрлау ″ қылмысы пайдакүнемдiк ниетте жасалса адамның жауаптылығы ауырлатылады. Заңшығарушы зұлымдық ниеттер мен мақсаттарға адамның жауаптылығын белгiлеуге немесе ауырлатуға əсер ететiн ниеттер мен мақсаттарды жатқызады. Мысалы, пайдакүнемдiк ниет (125- баптың 2-бөлiгi ″ з ″ тармағы), бұзақылық ниет (96-баптың 2-бөлiгi ″ и ″ тармағы), əлеуметтiк, ұлттық, нəсiлдiк, дiни өшпендiлiк немесе араздық ниетi (103-баптың 2-бөлiгi ″ з ″ тармағы), нəпсiқұмарлық немесе басқа да пайдалану мақсаты (128-бап), мемлекеттiң сыртқы қауiпсiздiгi мен егемендiгiне нұқсан келтiру не əлсiрету мақсаты (165-баптың 1-бөлiгi), азаматтарға немесе ұйымдарға шабуыл жасау мақсаты (237- баптың 1-бөлiгi) мемлекеттiк органдардың шешiм қабылдауына ықпал ету мақсаты (233-баптың 1- бөлiгi). Зұлымдық емес ниеттер мен мақсаттарға қылмыстық жауаптылыққа əсер етпейтiн жəне қылмысты саралау кезiнде ескерiлмейтiн ниеттер мен мақсаттарды жатқызуға болады. Мысалы, оларға: қызғану, жəбiрленушiнi аяу, қорқу, мансапқорлық, күндестiк, көре алмау жəне т.б. Кiнəға қарағанда ниет пен мақсат қылмыстың субъективтiк жақтың факультативтi белгiлерiн құрайды. Алайда, заңшығарушының белгiлi бiр қылмыстың субъективтiк жағын суреттеуiне байланысты ниет пен мақсат қылмыс құрамының субъективтiк жағының мiндеттi белгiсiне айналып, жауаптылықты ауырлататын немесе жеңiлдететiн жағдайлардың ролiн атқаруы мүмкiн. Қылмыстық заңның Ерекше бөлiмi бабының диспозиция сында тiкелей көрсетiлген жағдайларда ниет пен мақсат қылмыс құрамының субъективтiк жағының мiндеттi белгiсi болып табылады. Мысалы, ҚК 135-бабы ″Бала асырап алу құпиясын жария ету ″ қылмысы үшiн жауаптылық, егер ол əрекет пайдакүнемдiк немесе өзге жамандық ниетпен жасалса ғана туындайды. Яғни, мұнда қылмыстың ниетi осы əрекетте қылмыс құрамы бар деп тану үшiн қажеттi белгi болып отыр. Қылмыстың мақсатына қатысты мысалы, ҚК 133-бабының 2-бөлiгi ″ж″ тармағымен қылмысты саралау үшiн кəмелетке толмағандарды саудаға салу əрекетi кəмелетке толмаған адамның мүшелерiн немесе тiнiн ауыстырып салу үшiн алу мақсатында жасалуы қажет. жүктеу/скачать 1.57 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|