Жетписбаев батыр адамович
жүктеу/скачать 1.57 Mb. Pdf көрінісі
|
|
§4. Аяқталған қылмыс Көп жылдар бойы қылмыстық құқық теориясы жасап шығарған аяқталған қылмыстың анықтамасын заң шығарушы қылмыстық заңда бiрiншi рет арнайы көрсетiп отыр. ҚК-тiң 25-бабына сəйкес, егер адам жасаған əрекетте қылмыстық заңда көзделген қылмыс құрамының барлық белгiлерi болса, қылмыс аяқталған деп танылады. Сонда белгiлi бiр қылмыстың аяқталу сəтiн қылмыстық заң сол қылмыс құрамының құрылымына байланысты анықтайды. Кез келген түрдегi қылмыстың аяқталу сəтiн заңшығарушы бiрқатар iс-əрекеттердiң арнайы ерекшелiктерiне, қоғамға қауiптiлiк сипатына байланысты заңның диспозициясында қылмыс құрамының материалдық жəне формальдық құрылымдарын қолдана отырып анықтайды. ҚК-тiң Ерекше бөлiмi баптарындағы материалдық құрамдағы қылмыстардың ерекшелiктерiне сəйкес олар қоғамға қауiптi iс-əрекетпен себептi байланыста болатын зиянды зардаптардың туындау сəтiнен бастап аяқталған деп танылады. Яғни, материал дық құрамдағы қылмыстарды аяқталған деп тану үшiн заңда көзделген қылмыстық зардаптар тууы қажет. Мұндай құрамдарға, мысалы, адам өлтiру қылмыстары (ҚК 96-102 баптары), денсаулыққа зиян келтiру қылмыстары (ҚК-ң 103-105 баптары), экономикалық қызмет саласындағы бiрқатар қылмыстар (ҚК 189-192-баптары) жəне т.б. Материалдық құрамдағы қылмыстарда заңшығарушы қоғамға қауiптi зардаптарды кейде заңның өзiнде бiрқатар терминдермен көрсетедi. Мысалы, iрi зиян, iрi мөлшер, елеулi зиян, ауыр зардап, екi немесе одан да көп адамның өлуi, ауыр не орташа ауырлықтағы зиян жəне т.б. Формальдық қылмыс құрамдарының құрылымдық ерекшелiк терiне байланысты ондай қылмыстар қоғамға қауiптi зардаптардың тууына қарамастан қоғамға қауiптi iс-əрекет жасалған кезден бастап аяқталған деп танылады. Қоғамға қауiптi зардаптар формальды құрамдағы қылмыстарда қылмыстың аяқталу сəтiне əсер етпейдi, оны тек жаза тағайындау кезiнде сот ескередi. Сонымен, формальды құрамдағы қылмыстарды аяқталған қылмыс деп тану үшiн қылмыстық заңның диспозициясында көрсетiлген iс-əрекеттердiң жасалуы жеткiлiктi болып табылады. Мысалы, адамды қорлау (ҚК 130-бабы), зорлау (ҚК 120-бабы), қорқыту (ҚК 112-бабы) кəмелетке толмағанды қылмыстық iске тарту (ҚК 131-бабы) жəне т.б. Қысқартылған немесе келте құрамдағы қылмыстар қорғалатын обьектiлердiң маңыздылығына жəне қылмыстың қоғамға қауiптiлiгiнiң жоғары дəрежесiне байланысты қылмыстық iс-əрекеттердi жасау кезiнен емес, қылмыстың алғашқы сатылары-қылмысқа дайындалу немесе қылмысқа оқталу сатысында аяқталған қылмыс деп танылады. Мысалы, ҚК 235-бабы «ұйымдасқан қылмыстық топты құру немесе қылмыстық қауымдастықты құру жəне оны басқару, қылмыстық қауымдастыққа қатысу қылмысы осы аталған топтарды құру не басқару кезiнен бастап аяқталған қылмыс деп танылады. Сонымен, қылмыстың аяқталу сəтiн анықтау жасалған iс-əрекеттi дұрыс саралау кезiнде елеулi заңдық мағынаға ие болады. жүктеу/скачать 1.57 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|