Качкыналы Сыдыгалиев, 2010. Бардык укуктар корголгон

– Кирейин десем сырттагы кишилер киргизбейт. Суранып, тиленип жатып бир минутка араң кирдим, – деди Жумабек, – үстүңө киши кере албаган сен тим эле пайгамбар болуп калган турбайсыңбы…

– Ананчы, – деп күлдү Касен, – пайгамбар болуп кишилердин тозоко же бейишке чыгарын билбесем да келгендердин эмне менен ооруганын билем. Бул жагынан пайгамбарлыгым бар.

Жумабек кыркка такап калган киши, мектепте мугалим болуп иштейт. Тарыхтан сабак берет. Кийин директор болуп жогорку тепкичке көтөрүлгөн. Илгертеден тааныш. Теңтуштук, жолдоштук жагы бар. Айылдын шарты боюнча жамандык, жакшылыкта чогуу болуп калышат. Өзүн өзгөлөрдөн өйдө сезген кырс мүнөздүү адам. Ал мүнөзү директор болгондон бери өөрчүп кеткендигин бирге иштешкендер айтып жүрүшөт. Өткөн жумада көчөдөн жолугуп калып оорусун айтканда «поликлиникага кел, көрөйүн» деген. Келер замат эшик ачык болбогонго, эртеден бери дөөмөттө сарыгып турган оорулулар чуулдап киргизбегенге кекетип-мокотуп отурганы да ошондон. «Сырын билген байталдын сырт жагынан чыкпагын» деп сөздү алыстатып баштады:

– Эмне иш менен келдиң эле, Жуке?

– Поликлиникага жөн иш менен келмек беле. Ооруп келет. Сага көрүнөйүн деп келдим. Кел деп айтканыңды унутуп калдыңбы?

– Билем аны, унута элекмин. Карточкаң барбы?

– Кайдагы карточка… Бу поликлиникага биринчи келишим. Мен өмүрү ооруп көргөн эмесмин…

– Токто, токто, Жуке, грипп менен да ооруган жок белең? Ооруганга справка алган жок белең?

– Ооругам. Оорусам да силерге келбей үйдөн эле дарыланып айыгып алчумун.

– Деги эмнең ооруйт?

– Аш казаным ооруйт. Тамак ичсем да, ичпесем да сыздап ооруйт. Апетит жок. Кийинки учурда жатарда ичкен тамагым сиңбей калчу болду.

Касен Жумабек келгенде эле байкаган. Мурун бышкан боорсоктой тысырыйган толук болчу, азыр жаак эттери шылынып арыктай түшүптүр. Кыртышы эскирген арабадай кыйчылдаган жолдошун тыңшап, жаткырып көрүп:

– Жуке, өнөкөт гастрит менен ооруп калыпсың, аны такташ үчүн анализге канды, заараны, карындын ширесин тапшырышың керек, – деп лобараторияга жолдомо жазып берди. Анализден каны азайып, заарасы түгөнүп калатургансып кыйылып атып араң макул болду.

Жумабек экинчи ирет врачка келди. Касен анализдерди шашпай карап чыгып:

– Жуке, анализдериң жакшы, бирок аш казандын, каныңдын анализинде саал өзгөрүш бар. Азырынча ушул дарыны дарыканадан алып ичип тур, эмки жумада кардыңды рентгентке көрсөтүп кел, – деп дарыга рецепт жазып берип, рентгенге жолдомону колуна карматты.

Жумабек врач жазып берген суюк дарыны, таблетканы ичкенден кийин ооруган жери саал азайганы менен жакшы болалбады. Элдин айтуусу боюнча табыпка барып дарыланып жүрдү. Рентгенге барган жок. Барууну ойлоп да койгон жок. Оорулунун тагдырына тынчы кеткен врач эки жума өткөндөн кийин сестраны атайы үйүнө жиберип чакыртты. Келген жок. Бир жума өткөрүп дагы чакыртты. Мында да келбеди. Бир күнү көчөдөн кездешип калды. Кызуу экен.

– Ээ, Жуке, эмне чакыртса келбей качып жүрөсүң. Рентгенден сөзсүз өтүшүң керек.

Кел, өзүм ээрчитип барып рентгенологко дайындап коёюн. Дөөмөт күтпөйсүң…

Касендин «эмне качып жүрөсүң?» – деген тамаша сөзү Жумабекке жакпай калды. Ал врачты жаман көзү менен тиктеп:

– Сенин дарыңды да, рентгениңди да урдум, – деди опурула сүйлөп, – мен врачы жок эле айыгам.

– Кантип?

– Табыпка барып дарыланып жүрөм, – деди мактанч менен басмырлай сүйлөп, – ал ичеги кардың таптаза. Врачтар бок билбейт. Калжыраптыр. Тамакты ылгабай иче бер. Ичиң катуу ооруса элүү грамм таза спирт же жүз грамм арак ич деген. Ошонун чөптөн кайнатып жазаган дарысын ичкенден бери түзүк. Арасында ушинтип арак да ичем. Сага экинчи барбайм. Билип кой…

– Эй, Жуке, антпе. «Ат баспайм деген үч басат» дейт. Келип калышың мүмкүн. Сага айтар кеңешим, сен ал табыпка барба. Алар эчнерсени билишбейт. Убакытты чоё берсең ооруңду күчөтүп алсың. Кечиктирбей тезинен рентгенге көрүнүп келгин. Тил ал, Жуке!

Ушул учурда дагы бир тааныш кошулуп сөздүн нугу башкага бурулуп кетти. Кетерде Касендин айткан сөзүн Жумабек укмак түгүл ага көңүл да бөлбөй басып кетти. Арадан үч ай өттү. Ооруган жери басылбай, күч кубаты төмөндөп баратканын сезди. Каяша айткан доктуруна кайра баруудан намыстанды. Касен чыдабады. Сестра аркылуу чакыртып рентгенологко өзү апарып тапшырды. Рентгенден өтүп кабинетке келгенде врачтын жазганын окуп чыгып:

– Жуке, ооруңду такташ үчүн дагы бир текшерүүдөн өтүшүң керек болуп калды, – деди.

– Ал эмне текшерүү.

– Гастроскопия. 1 Билесиңби Жуке, бул изилдөөнү райондук оорукананын шартында жазоого мүмкүн эмес. Бизде андай аппарат жок. Болсо да ага иштей турган адис да жок. Сен Бишкекке барып кардыңды көрсөтүп текшерилип кел. Бул сөзсүз керек.

– Ушу сен ооруну дарылаганды билбейт окшойсуң го, – деди Жумабек сурданып, – келгенде эле анализ, рентгенге жибересиң. Же мени убара кылайын, кыйындыгыңды, врачтыгыңды көрсөтөйүн дейсиңби?!

Касен терепевт болуп иштегенине он беш жыл болгон. Тажырыйбасы да кудайга шүгүр. Ушул арада республиканын жана Россиянын борборунда үч ирет билимин өркүндөтүп келген. Өзүнүн адистиги боюнча газет, журнал алып такай окуйт. Учурдагы медицинанын талабына толук жооп берет, бирок ойлогон ойду кыстаган турмуш жеңет болуп райондук масштабда керектүү аппараттар жок. Он беш жыл оорулуларды дарылап жүрүп көптөгөн алкыштарды алды, көптөгөн өлүмдөрдү көрдү, көптөгөн кыйынчылыктарды башынан өткөрдү. Жаман, жакшы нааразы сөздөрдү уккан, бирок бир адамдан мынчалык шылдың, басмырлаган сөздү уккан эмес. Аны билимдүү, илимдүү педегог жолдошунан угуп отурат.

– Кечиресиң, Жуке, – деди Касен аста сүйлөп, – өткөргөн анализдин баарлыгы өзүңдүн кызыкчылыгың үчүн жазалып атат. Тил алып барып кел. Барбай убакытты уттурсаң кеч болуп калат. Кеңеш бериш менин милдетим, аткарыш сенин милдетиң. Өзүң бил, Жуке.

– Деги менин оорум эмне? Диагнозун айтчы?

– Диагнозуң баягы эле гастрит. Карындын өнөкөт оорусу. Бирок рентгендин көрсөтүүсү боюнча бир жерде жара бар. Ошону такташ үчүн сен борбордогу институттка барып көрүнүп келишиң керек.

– Кайсы институтка. Ал жерде институт деген, клиника деген толтура.

– Онко институтка.

– Эмне меники ракбы?

– Жок, Жуке, сеники рак оорусу эмес, айттымго кардыңда жара бар. Ошону тактап кандай жол менен дарылашты билишибиз керек.

– Барбайм, – деди Жумабек ордунан жулкунуп туруп, – барсаң өзүң бар, – деп эшикти тарс жаап чыгып кетти.

Касен отуруп калды. Медицинада оорулу адамдын нервин сакташ үчүн, көңүлүн бузбаш үчүн, келечек үмүтүн үзбөс үчүн айрым учурда калп айтууга туура келет. Өзгөчө ажал алкымдан алган ооруну. Бул гумандуу калп. Мындай гумандуу калпка Азирети Мухаммед пайгамбар да уруксат берген. Анткени өлөтурган оорулуү медиктердин сөзүнө ынанса калган кыска өмүрүндө даалдап жүрүп жарык дүйнө менен коштошот. Калп кеңештин ушундай жакшы жактары бар. Бирок айрым адамдар ишенбей сарсанаа болуп, кайышып, кыйналып жүрүп көз жумат.
Адамды эриткен да тил, куураткан да тил эмеспи. Муну элдин баары билет. Медицинада бул өтө маанилүү маселе. «Ойлонбой айтсаң, онтоткон ооруга жолуктурасың» деген медиктердин арасында эске сактарлык канаттуу сөз бар. Бул чындык. Врач оорунунун анык-даныгын тактабай туруп болжол менен бир ооруну айтып койсо, ошол айткан оору жок болсо да ишенип, акыры нерв ооруга чалдыгып, ооруп калышы ыктымал. Муну медиктер «ятрогенный оору» дейт. Касен жолдошунун рак оорусун жашырып «өйдө тартса өгүз өлөт, ылдый тартса араба сынат» болуп кыйноодо калган учуру…

1. гастроскопия-лампачколуу шлангини жутукуруп карындын оорусун көрүү.

– Касен Тажыбаевич, – деди сестра врачка олуттуу тиктеп, – Жумабек шылдыңдап, басмырлап урушуп атса да сиз эмне эле ага жабышып калдыңыз. Сиздин кеңешиңизди укпаса, сиздин аракетти түшүнбөсө, баалабаса, сизге ишенбесе каалаган врачына барсын. Ишенген кишисине көрүнсүн. Мен барганда өтө жек көрүү менен кабыл алып: «Эмне келдиң? Сени дөөпөрөз доктуруң жибердиби? Айтып кой ага, барбайм! » деп кирет. Мен билген кеңешимди айтсам уккусу келбейт. Өткөндө короого итин агытып коюп чыккан жок. Айлам кетип кечте аялы иштен келгенде барып айттым.

– Аялы эмне дейт?

Ал менин көзүмчө: «Жуке, кайра-кайра чакыртпай барбайсыңбы. Аны врач катары баалабасаң да, сыйлабасаң да, жолдош катары сыйласаң боло. Ал сага жамандык ойлогон жокко акыры…» десе: «Убактым жок. Анын чакыргандан башка иши да жок» деп үйүнө кирип кетти.

– Кежирлигиңден бирди көрөсүң го… – деп аялы артынан кейип-кепчип тим болду.

– Эч нерсе эмес, – деди Касен сестрага мээримдүү карап, – азыр бизге түшүнбөсө кийин түшүнөт. Бүгүнкү чакырык акыркы болсун. Ачууңду келтирбей, капаланбай барып кел. Мында макул болбосо өзү билсин. Бала эмес. Кыйналса өзү кыйналат. Оорусу башкага жукпайт. Бирок биз аны өлүмгө сүйрөп бараткан ажалды көрүп, билип туруп унчукпай койсок абийир кечирбейт го…

Бул сапар Жумабек аялы Сабираны ээрчитип келиптир. Баякыдай эле корсулдаган сөз, кырчылдаган мамле. Чогуу отуруп сүйлөшкөндөн кийин коштошуп чыгып баратканда:

– Сабира, сен бир минутка калчы, – деди Касен.

Эри жалт карап, жамандык ойлоп, эч сөз айтпай чыгып кеткенден кийин:

– Сабира, эриң мага туура түшүнбөсө да сен мага туура түшүнүшүң керек. Жумабектин кардында шишик бар. Баарлык белгиси рак оорусуна шайкеш келип турат. Эгерде мен айткан диагноз туура чыкса тезинен операция жазаш керек. Башка жол жок. Каяктагы табыптарга барып оорусу создугуп кетти. Рак оорусу менен ооругандарга кеч операция жазалса анын баары «а дүйнө» кеткенин көрүп, билип, угуп, катташып жүрөсүң. Эриңди эртерээк онкого барганга көндүр…

Ушул учурда эшик шарт ачылып Жумабек кубарып, кумсарып кирип келди.

– Мага чыгарган «өкүмдү» аялыма угузтуңбу, ыя? Менин оорум жөнөкөй оору эмес эле рак экен да, ыя? Мен бүткөн киши экемин да…Мага чыгарган өкүм өлүм өкүмү экен да… Мен аялыма жебиреп айтканыңдын баарын сыртта туруп уктум. Айт ачыгын, менин оорум эмне оору? Ракбы же башкабы?

– Ачууланба, – деди Касен кол салуучудай атырылган жолдошунун жүзүнө тигиле карап, – сүйлөшкөн сөздү аңдып уккан маданияттуулукка жатпайт. Бул бир. Экинчиден шыбыр сөздү бекер уктуң. Биздин жашыруун сөз сенин пайдаңа айтылган сөз болчу. Менин сөзүмдү угуп аны «өлүм өкүмү» десең аның да туура. Кудай да «сактансаң сактайм» деген. Сактаныш керек. Сен айткан өкүм ишке ашпас үчүн тезирээк адистештирилген институтка барып көрүнүп кел. Акчаңды билбеген табыптарга коротпой, убакытты созбой, билген адистерге дарыланып келгениң оң, Жуке.

Жумабек бул сапар да эшикти тарс жаап чыгып кетти. Аялы «бул ушундай укпаган кежир…» деп кобурап артынан жөнөдү. Врач менен сестра бирин бири тиктеп калаберишти.

Арадан төрт жума өткөндөн кийин арыктап, алсырап операциядан кийин Жумабек келди. Баягыдай атырылган түрү жок. Тунарып өчүп бараткан көзү менен врачты суроолу тиктеп:

– Мен сени акыйкатта түшүнбөпмүн, – деди Жумабек, – айтканың туура чыкты. Карында дары менен айыкпаган жара бар экен. Дагы бираз кечиксең операция жазаганга жармай калмак экен дешти. Операция жазап карынымдын теңин кесип ташташты. Чыгарда дарылаган врач : «бара-бара баары жакшы болот» деди, бирок алым начар. Сен айткан «өкүм» ишке ашканы турат окшойт…Тилиңди албай табыптарга бекер барыптырмын…

Касен Жумабектин операциясын билет. Мурун эле уккан. Кеч болуп, рактын оорусу бооруна, ичегисине тарап кетиптир. Ачып, кайра эле жаап койгон. Оорулунун колуна жазып берген кагазда «дигнозу карындын жара оорусу, операция жазап үчтөн эки бөлүгү кезилген» деп жазган. Бирок өзү карындын өтүшүп кеткен рак оорусу экенин билбейт. Балким баамдайт… Бул оору менен бир ай жашайбы же бир жыл жыл жашайбы белгисиз. Жанынын бектигине, күчүнүн көптүгүнө, шишиктин тез күчөшүнө байланыштуу.

Касен а дүйнө кете турган жолдошу коштошуп шамалдагы ийилген талдай өчөйүп ичин басып кетип баратканда артынан армандуу тиктеп туруп: «Оо, кырдуу бычак кылган жалган дүнүйө. «Чындыкты айтсаң тилиң күйөт, чындыкты айтпасаң дилиң күйөт» болду го. Жукем мага түшүнбөй, врачтык кеңешимди ойго албай, баалабай акыры жарык дүйнө менен коштошмок болду. Бул да тагдыр. Алгачкы айтканда макул болгондо тагдырды ооздуктап, ажалды жеңип чыгышка мүмкүнчүлүк бар эле го… Эми болбой калды, кантейин…», – деп ойлоп, жакын жолдошуна сыр алдырбай ичинен коштошуп калаберди….

– Ээ, баланын атасы, сизге кат келиптир, бийлеңиз, – деди.

– Кимден экен?

– Алганда көрөсүз. Бийлеңиз. Болбосо бербейм.

Карим аялына күлө карап «Така-так. Така-так » деп ырдап, колун уча турган куштун канатындай делпилдетип жайып, бармагын шакылдатып, жаш чагында бийлеп көнгөн бийин Өлмөсканды айлана бийлеп үч бүктөлүп ийилип колун сунду. Байбичеси кубаныч менен катты чалынын колуна карматты.

Карим Эргешов пайгамбар жашында. Өмүр бою шофер болуп иштеп былтыр пенсияга чыкты. Аялы Өлмөскан өзүнөн беш жаш кичүү. Фабрикада жумушчу болуп иштеп ал дагы пенсияда. Өзбек туугандар менен кыз алып, кыз беришип өтмө катар. Кыргыздын салты өзбекке өтүп, өзбектин салты кыргызга өтүп аралашып кетишкен. Каримди түштүк элинин салты менен Карим аке дешет. Анын Бекмамат, Бексамат деген аты да окшош, өзү да окшош эки уулу бар. Бекмамат армияга кетип, жоокердик милдетин Россиядан өтөп жүрүп каза болуп, бир офицер денесин темир гробка салып жеткирип келген. Оштогу гарнизондон аскерлер келип, мусулмандык өлүк расмийин жазап бүтүп көмөөрдө армиянын салты боюнча асманга ок атып салтанаттуу көмүшкөн. Бексамат бала чагында чымчыктын баласын алам деп бактан жыгылып жамашынан жабыркап аскерге барбай калган. Сылтып басат. Бутуна байланыштуу шаардагы медициналык мектепти бүтүп, фельдшерлик диплом алып, ооруканада рентгент лобарант болуп иштейт. Бекмамат тартиптүү, ата-энеге күйүмдүү бала эле, «Аганы көрүп ини өсөт» болуп Бексамат да ата-энесинин ою менен болгон артыкча боорукер бала. Кудай берсе быйыл үйлөнтөбүз деп турушат.

…Көптөн бери колуна кат кармабаган Карим аке кемпири берген катты калтаарый колуна алып, ары-бери оодарып карап чыкты да «бул алыстан келген кат көрүнөт», – деп кобурады. Чалынын жаш чагындай жаркылдап айланып бийлегенине жетине албаган Өлмөскан шаштырды:

– Кимден келсе да ачыңызчы тезирээк!

Карим аке шашпай катты ачып, эки бүктөлгөн баракта шурудай тизилген жазууга кадалды. Кат орусча жазылыптыр. Кыска гана «Здравствуйте, Карим аке, биз сиздердикине жакында барабыз. Болгон кепти ошондо сүйлөшөбүз. Саламым менен Бекмамат», – деп жазыптыр. Эрди-катындын эч нерсеге түшүнбөй ооздору ачылды да калды. Карим аке уулунун атын окуганда Бекмамат уулу тирилип тура калчудай катка үңүлө тиктеп томсоргондо кемпири шаштырды:

– Бекмаматыңыз ким? Баламдын атына окшош сиздин досторуңуз эмеспи? Качан келерин жазыптырбы?

– Бекмамат деген досум эмес таанышым жок, байбиче, – деди Карим аке улутунуп, – качан келээрин жазбаптыр. Ким келээрин, эче киши келээри айтылбайт. Канвертте Россиянын печаты турат. Эмне болсо да алыстан келетурган кишиге окшоп калды.

Табышмактуу каттан кийин тааныбаган мейманды күтүүгө даярдана башташты. Төрт бөлмөлүү чоң үйдү да, эки бөлмөлүү кичи үйдү да актап, сырдап, айлананы тазалап коюшту. Короодогу гүлдүн чөбүн жулуп, түбүн жумшартты. Анан калса Карим акедей күжүрмөн адам аз кездешет. Эртең менен эрте туруп, аялы, уулу уктап жатканда короону тазалап, үйдүн тушундагы чоң жолго да суу чачып аны да зымылдатып шыпырат. Аны бүткөндөн кийин огордко айдаган көк-сагын отоп, гүлгө атайын чачыратма «лейка» чакасы менен суу куят.

Тааныбаган кишинин катын апрель айында алышкан. Май айы да, июнь айы да өтүп мейман күтүү унутулуп да калгансыды. Бирок дем алыш күнү Карим аке үй бүлөсү менен сөөрүдө чай ичип отурганда дарбазанын түбүнө такси келип тактоп өзбек шофердүн бакылдаган үнү чыкты:

– Карим аке, бамысыз?

– А, бармын. Киребериңиз!

– Сизге конок апкелдим, Карим аке, – деп калитканы ачып балалуу орус аялды киргизип, өзү таксиде отурган клиентти менен шашылыш жүрүп кетти.

Коноктун атын укканда узундуу-кыскалуу болуп үй бүлө бүт тура чуркашты. Балалуу аял бозогону аттап, алдыга өтө албай үй ээлерин телмире тиктеп туруп калды. Орто бойлуу, чачы сары, көзү көк, бети аппак, сымбаттуу сулуу орус аял экен. Жанында турган эки жаш чамасындагы азият улутуна окшогон каратору эркек бала энесинин этегине уйгактай жармашып артына жашынат. Секунттук тынчтыктан кийин:

– Здравствуйте, Карим ата, – деди келген аял.

Карим аке уккан кулагына, көргөн көзүнө ишенбей дал болду да калды. «Бул эмне дейт? Аке деп айтам деп ата деп жатат окшойт» деп ойлоп жооп айтты.

– Здраствуйте, дочка, – деди Карим аке, ушул окуяны түшүндө көрүп жаткансып өзүнө өзү ишене бербей – сиз адрестен адашкан жоксузбу?

– Билбейм. Адристи көрсөтсөм таксиз алып келип ушул үйгө киргизип койду.

– Сиз ким болосуз?

– Мен Катя. Сиздин «снаха» болом.

– Какой снаха?

– Мен Бекмаматтын аялы. Бул бала Бекмаматтын баласы. Бекмамат чон атасы Карим атага келди.

– Оо, кудай, эмне дейт? Бекмаматтын келинчегимин дейби. ыя? Бул бала Бекмаматтын уулу дейби, ыя? Куруп калган кулагым калп уккан жокбу, ыя. Оо, кудай, – деп Өлмөскан жакын келип тактап сурады:

– Сиз Эргешов Бекмаматтын аялысызбы?

– Ооба.

– Ооба.

– Бул, – деди колун жаңсап көрсөтүп, – Бекмаматтын атасы, балаңдын чоң атасы. Мен апасы. Бул Бекмаматтын иниси Бексамат. Кириңиз үйгө берекем. Сиз бизге кубаныч апкелдиңиз. Кириңиз үйгө…

Катя Бексаматты кирпик какпай тиктеп турду да эринин элесин инисинен көрүп мойнунан кучактап болоктоп ыйлап жиберди:

– Бул братына Бексамат коёндой окшош экен, – деп шолоктоду. Аны укканда ата-энесинин көзүнөн жаш булактын суусундай акты. «Торпогу тоз жаласа, музоосу муз жалайт» болуп чоңдор кубанычтан ыйласа, бала коркуп чарылдап жатты. Ага караган адам жок баары кубаныч менен кузалыктын казанында боркулдап кайнап жатышты. Ыйлап басылгандан кийин чогуу сөрүгө барып отурушту. Өлмөскан апа келинине айтарга сөз таппай, берерге аш таппай ары-бери чуркап шашып калды. Жакшылыктын кабарын угушка баары дилгир. Дасторкон жайылгандан кийин орус аялдын оозун тиктеп отуруп калышты. Карим аке каргылданган үнү менен сурады:

– Кызым, катты Бекмаматтын атынан жазганыңызды түшүндүм. Ошо катта барганда айтам деген кепти айтып бериңиз.

– Айтайын, – деди Катя, – бул сөздү айтыш мага оор, сиздерге да угуш кыйын. Бирок чындыктан чыга албайсың. Айтайын. Мен ооруканада медсестра болуп иштөөчүмүн. Бекмамат армияга барып шофер болуп иштеп командирди тартып жүрдү. Экинчи жылы ал коменданттан уруксат алып шаарга ойноп чыкканда таанышып калдык. Ал мага жагып, мен ага жагып кездешип жүрдүк. Службанын акыркы жылында биз никесиз үйлөнүштүк. Боюма бүтүп калды. Сиздерге мен жөнүндө кат жазган жок, мен службамдын мөөнөтү бүткөндө атам менен апама «сюрприз» кылып барып калабыз деген. Ошол жерден ЗАГСга туралык деп макулдаштык. Ага чейин кырсык болуп кетти. Армиялык учения болгон. Ошол ученияда Бекмаматты бензевозго отургузуп, ал машина менен бензин тартып учения болгон жерге жеткирип турган. Учениянын экинчи күнүндө вензовоз капталдан оодарылып, бензин төгүлүп өрттөнүп кеткен. Бекмамат эптеп чыгып өрттөн кутулса, жанындагы солдот кабинадан чыга албай күйүп жан тасилим болду. Бекмаматтын денесинин көп жери күйүп госпитальга жаткан. Ал адам болбосун билип, өмүрүнүн акырында «Боюңдагы бала кыз болсо да, уул болсо да торолгондо чоң атасы менен чоң апасына алпарып көрсөтүп, тааныштырып кел» деп сиздердин адрести берген. Эзилип жүрүп эркек төрөдүм. Сүйгөнүмдүн атын унутпайын деп уулумдун атын Бекмамат койдум. Мен Бекмаматтын керээзин аткарып ушинтип атам тааныбаган жерге сиздерди издеп келип калдым. Ал эми мен көргөн кордукту, мен көргөн тозокту эл көрбөсүн. Ата-энемдин никесиз, анын үстүнө башка улуттук жигиттен боюма бүткөнүн угуп алып урушканын, жектегенин угуп аз жерден асынып өлүп калган жокмун. Бекмаматтын сүйүүсү, анын аманаты мени аман алып калды. Баарына чыдадым. Болгону ушул. Айтканга кыска болгон менен азабы аккан дарыядай узун. Азыр да ал азаптан кутула албай жүрөм.

Катя карегин каптаган жашын бет аарчысы менен кургатып ыйлап да атты, сөзүн токтотпой мукактанып сүйлөп да жатты. Бекмаматтын уулу атасы Бекмаматка окшоштугучу, тим эле оозунан түшкөн түкүрүккө окшош. Бири кем дүйнө ушинтип эки жашты эрте ажыратып, жакындарын ыйга чөмүлттү.

Бүркөлгөн күн ачылгандай, жааган жаан басылгандай биртоптон кийин ый да басылып, кабак да ачылды. Карим аке кубангандан отурарга орун таппай, басарга жер таппай калды. Короодо дубал бойлото катар тигилген роза гүл келинди күтүп тургансып бажырайып тегиз ачылыптыр. Аңкыган жыпар жыты көңүлдү көккө алып учат. Карыя кайчысын алып, розадан кесип, тикенин сыдырып таштап гүл дестени келинине сунду:

– Келишиңиз менен куттуктайм, балам, – деп Катянын колуна карматты. Кандай кабыл алат деп жол бою санааркап келген Катя гүл дестени алганда гүлдөй жайнап, Бекмаматтын көзү тирүүсүндө үйрөткөнү боюнча ордунан туруп «рахмат, ата» деп эңкейип үч ирет жүгүндү. Аны көргөн кайын атасы менен кайын энеси орус келини түшүнбөсө да «бай бол, бактылуу бол, кудай тилеген тилегиңди берсин» деп алкап жаналы калган жок. Жакшылыктын жышааны үйдө өкүм сүрүп кубаныч деңиздей толкуду.

Төрт бөлмөнүн бирин бошотуп, небереси менен келинине эки керебет коюп беришти. Бала бат эле чоочун элге көнүп кетти. Чоң атасы колунан түшүрбөйт. Кайда барса мойнуна мингизип көтөрүп жүргөнү жүргөн. Базарга апарып, дүкөн кыдыртып каалаган оюнчугун алып берет. Келининин ийкемдүүлүгүн, кичипейилдүүлүгүн айтпа, Өлмөскандын оорун колдон, жеңилин жерден алып жыргатты. Уулу Бексамат иштен кийин, дем алыш күндөрү орус жеңесин шаар аралатып көрсөтөт. Ошол учурда чагынча Жалал-Абад шаары жашыл бак-даракка чөмүлүп, анделек бышып базарга сатылып калган учур эле. Базардагы жайнаган жер-жемишти, тамак ашты көрүп «шаарыңар жакшы экен, биздин базарда мындай жер-жемиш жок» деп Катя таң калды. Кийинки дем алышта Бексамат Катяны курортту көрсөткөнү алып кеткенде:

– Ээ, байбиче, – деди Карим аке кемпирине кайрылып, – неберебизди жетим кылбай, орустардын ортосунда түрткүнчүк, жек көрдү кылбай, келин менен уулду баш коштуруп койсок кантет?

– Сиз мен ойлогон ойдун нака үстүнөн түштүңүз, баланын атасы, – деди Өлмөскан, – түндө жаткандан кийин неберемди ойлоп көпкө уктай албай койдум. Биринчи ирет сүйлөшүп баланы алып калсак деп ойлодум, бирок баласын береби, бербейби деген ой кетти. Анан кайра кыргыздын кылым карыткан салты боюнча баланы энесинен ажыратпай уул, келиндин башын бириктирип койсокбу деп да ойлоп кеттим эле….

– Балдар макул болор бекен?

– Түшүндүрүш керек, баланын атасы, түшүндүрүш керек. «Жылуу сөзгө жылан ийнинен чыгат» дейт. Сиз уулуңуздун жүрөгүнө жылуу сөздөн ачкыч тапсаңыз уулуңуз жок дебейт. Бекмамат берекем ушул кызга бекеринен ашык болбоптур. Келин сулуунун сулуусу. Жарокер, акылдуу, ишмер, иши да уулуңуздукундай доктурлук. Баш кошсо бирге барып, бирге келип иштеп турушат. Байкашымча уулуңуз жеңесин өтө урматтап сыйлайт. Жакшы көрөт. Ал келин сыйга татыктуу, бир гана жетишпеген жери орустугу, дини, тили башка…

– Сиз туура айттыңыз, байбиче, эң негизгиси неберебизди жетим дедирбей, түрткүнчүк кылбай аталуу кылып өзүбүз чоңойтконубуз жакшы. Ал эми дитин койсо кыргыздын тилин келин тез эле үйрөнүп кетет. Биринчи ирет Бексаматты көргөндө келин каза болгон эрине окшоштуруп кучактап ыйлап жибергенде мен үчүн Бекмамат тирилип келгендей эле болду.

– Уулуңузга окшош небереңиз келгени Бекмаматтын тирилгени ушу да, балдардын атасы, же жалганбы? – деди Өлмөскан көзүн жашылдантып.

– Чын байбиче, чын. Кудай бизге берди. Эми ушул жакшылыкты колдон чыгарбайлы.

Кемпир чал макулдашып Карим аке уулун ээн бөлмөгө чакырып:

– Балам, ата-уул болуп сени менен акылдашар бир иш болуп турат, – деди.

– Ал эмне иш?

– Байкеңдин уулу Бекмаматты көрүп турасың. Тим эле атасынын өзү. Ушуну алып калалык деп турабыз.

– Энеси берет бекен?

– Кеп ушунда, уулум. Апаң сүйлөшсө «баламдан ажырабайм» деп болбой атыптыр.

– Анан эмне кылыш керек?

– Баланы алып калыштын бир гана жолу бар.

– Ал кандай жол?

– Сен ага үйлөнүшүң керек.

– Коюңуз ата тамашаңызды, мен агамдын төшөгүн тепсей албайм. Бул оюңузду кулагыма экинчи угузбаңыз.

– Балам, чырагым. Илгери кыргыздын боорукер жакшы салты болгон. Эри каза болсо «бала жетим калат, бирөөнүн колунда кор болот» деп балалуу аялды кетирчүү эмес. Инисине же агасына нике кыйып койчу. Сен акеңдин арбагын сыйласаң, канынан жаралган тукумубузду кор кылбайм десең Катяга үйлөн. Мен сени зордобойм, бирок ата катары акыркы ирет суранам. Ойлон, – деп чыгып кетти.

Бексамат оңтойсуз абалда калды. Ызага чөмүлүп үйдөн чыгып кетти. Ал сыртта жүргөндө Өлмөскан келини менен сүйлөшүп макулдатып койду. Бексамат көчө бойлоп, паркты аралап бушайман болуп көпкө жүрдү. Көпкө ойлонду. Катяга үйлөнүүгө макул болбосо, ата-энеси небересинен ажыраса кусалыктан чөгүп кетерин сезип турат. Катя жарокер, жагат, бирок агасы кучактап сүйгөн аялды кантип кучактайт? «Ары тартса араба сынат, бери тартса өгүз өлөт» болуп жүрүп кечте үйгө келип акырында агасынын арбагын сыйлап, баласын бала кылып өстүрүш үчүн атасынын айтканына макул болгонун билдирди. Карим акенин кубанганын айтпа, небереси түбөлүк колуна каларын жүрөгү туйганда баланы кучактап кайра кайра өпкүлөп жашып кетти…

Эки жаш баш кошуп бактылуу жашап калышты. Күркүрөгөн күздө үйлөнүү той өткөзмөк болуп, Катянын ата энесине тойго келүүсүн өтүнүп бир ай мурун «заказной» кат жиберишти…