Лакку дуниял (ниттил мазрал лу)



бет18/33
Дата16.07.2016
өлшемі2.46 Mb.
#202211
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   33

Упражнение

Вай суаллан жавабру дула.

Ци ххирар Садикь-ттаттан?

Щил литература ххирар ттаттан?

Цуми чичултрал луттирду ххирар ттаттан?

Ттаттал цалагу бурив библиотека?

Цуксса библиотека бур ттаттал?

Лу ккалай унува, хъянгу икIайрив ттатта?

Ссай хъян икIай ттатта?

Ци учай ттаттал Зайнуттиннухь?

Ххирарив луттирду ккалан Зайнуттиннун?

Ци зун икIай Зайнуттин луттирду къаккалаккийни?

Библиотекалуву луттирду бикIайссарив?

Интернетравугу бикIайссарив луттирду?

Ванийну кьуния арулчинмур дарс къурталссар. Барчаллагь. Оьрмулий барачат бишиннав!



Кьуния мяйлчинмур дарс (дарс 28)

Цалчинмур бутIа

Ва текст бувккуну, лахьхьинмур ба.

Вана хъачI. Ва хъачIри. Та зунттул хъачIри. Ва инсаннал чурххал хъачIри. Инсаннал хъачIраяту дайдишайссар ка. Ка хъачIраву гьанагьи дан бюхъайссар. ХъачIраяр яларай дуссар ссюрхъ. Ссюрхъирава ка лахIан дан шайссар. Ссюрхъираяр яларай дуссар бартка.

Вана кIисса. Ва кIиссар. КIисри буссар барткания ялавай. Каний буссар ххюва кIисса. КIисри лахIайссар. КIисри хъинну лахIан бувну, чIуен барча, шайссар кьутI ягу заккана. Боксер кьутIру (ягу) заккантту бишлай ияйссар. Ца боксернал гама заккана бивщуну увтунни. КIисри тIайла бацIан бувну тIитIин барча, шайссар хъат. Хъатлил дяниваллийн битIянхъ учайссар. Театрданул залданувусса инсантал хъатру ришлай бур.
Махъру ва бувчIин бавуртту

ЦIусса махъру дакIних лахьхьи.

хъачI III (-нил, -ру, -урдил) – плечо

гьанан – вращаться

гьанагьи (б,д)ан – вращать

ссюрхъ III (-лил, -ру, -ирдал) – локоть

бюхъан – смочь

бартка III (-нил, -ру, -руннил) – кисть

кIис(са) II (-сурал, -ри, -сурттал) – палец

лахIан (лавхIуну, лархIуну; лахIу) – согнуться

лахIан (б,д)ан – согнуть

чIуен (чIувну, чIуруну; чIуя) – сжаться; напрягаться

чIуен (б,д)ан – сжать; напрячь

кьутI II (-лил, -ру, -ал) – кулак

заккан(а) II (-ттул, -тту, -ттал) – кулак

тIайла (б,д)ацIан – выпрямиться

тIайла бацIан бан – выпрямить

тIитIин – открыть

тIитIин (б,д)ан – вытянуть

хъат III (-лил, -ру, -урдил) – ладонь

битIянхъ II (-рал, -ру, -ирттал) – ладонь (внутренняя часть)

хъатру ришлан – аплодировать
Упражнение

Вай суаллан жавабру дула.

Чув дур зунттул хъачI?

Цумурди инсаннал хъачI? (Которое [есть] плечо человека?)

Ча(ту) дайдишайссар ка?

Ка хъачIраву гьанагьи дан шайссарив?

Ссюрхъираву ка гьанан дикIайссаривкьай, лахIлан дикIайссарив?

Бюхъанссарив ка гьанагьи дан?

Бюхъанссарив ка лахIлахIи дан?

Цумурди бартка?

Чув бур кIисса?

Цими кIисса буссар каний?

КIисри лахIан бувну, чIуен барча, ци шайссар?

Боксер ци дуллай ур?

Ца боксернал гаманан ци буври?

КIисри тIитIин барча, ци шайссар?

Цумурди хъат, цумурди битIянхъ?

Ци дуллай бур залданувусса инсантал?
КIилчинмур бутIа

Ва текст бувккуну, буси.

Театр. Театрдануву най бур спектакль. Спектакль най бур сценалий. Лакку мазрай сценалийн сахIнагу учайссар. СахIна тIисса лакку мазрай сцена тIиссар. СахIналийсса спектакль бачин бувну бур артистътал. Спектакль сакин бувну бур Гьарун Саэдовлул чивчусса «Къалайчитал» пьесалийн бувну. Артистътал бур пьесалул персонажирттал рольлу дургьуну.

Залдануву бур тамашачитал. Тамашачитал бур сахIналий хъанахъимуних буруглай. Тамашачитал бур спектакльданий хъанахъимуний тамаша буллай. Тамашачитал бур артистътурал бусласимуних вичIилий. Тамашачитал спектакльданул хIайран бувну бур.

Къуртал хьунни спектакль, дагьунни пардав. Тамашачитал хъатру ришлан бивкIунни. Артистал тIурча, сахIналийн бувккун, икрамру буллан бивкIунни. Тамашачитал тIурча, лавай бивзун, хъиннура гужну хъатру ришлан бивкIунни. Цаппара тамашачитурал артистътуран тIутIал кацIру буллунни.


Махъру ва бувчIин бавуртту

театр II (-данул, -ду, -дал)

бачин бан II – вести, повести

спектакль II (-данул, -лу, -лал)

сахIна II (-лул, -рду, -рдал) – сцена

артист I (-нал, -ътал, -ътурал)



Буквосочетание -тът- произносится как [т] (напоминаем, что ранее мы указывали на то, что в словах, кончающихся на -ст, конечное т не произносится, см. урок 25): артистътал [артистал]; коммунистътал [коммунистал], студентътал [студентал]

хъанахъимур II (хъанахъимунил) – (причастие наст. вр. от глагола хъанан – происходить) то, что происходит, происходящее

бусласимур II (бусласимунил) – (причастие наст. вр. от глагола буслан – рассказывать) то, что говорят, сказываемое

тамаша II (-лул) – представление

тамаша бан – смотреть; любоваться

хъатру ришлан – аплодировать

икрам II (-рал, -ру, -ирттал) – поклон

икрам бан – поклониться

икрам буллан – поклоняться

хъиннува II (хъиннура III) – еще более

гужну – сильно

лавай бивзун – встав

кацI II (-лил, -ру, -урдил) – букет
Упражнение

Суаллан жавабру дула.

Ци хъанай бур театрдануву?

Спектакль най бурив театрдануву?

Ци учайссар сценалийн лакку мазрай?

Ци хъанай бур сахIналий?

Ци дуллай бур сахIналий артистътал?

Ци бачин бувну бур сахIналий артистътал?

Ссаяту сакин бувну бур спектакль?

Ца бур театрданул залдануву?

Ци дуллай бур тамашачитал?

Ссах буруглай бур тамашичтал?

Ссах вичIилий бур тамашачитал?

Ци асар биян буллай бур тамашачитурайн спектакьданул?

Ци дуллай бур тамашачитал, спектакль къуртал хьувкун?

Ци дуллай бур артистътал, спектакль къуртал хьувкун?

Хъатру рищайрив тамашачитурал спектакль къуртал хьувкун?


Шамилчинмур бутIа

Ва текст бувккуну, мяъна ласи.

Ибрагьиннул ва Бахул хъявринсса ччаврил хавар

– Шуаьнат, хIакьину ина Ибрагьиннул ва Бахул хавар гихунмай бачин баннав?

– Банна.

– На вихь цIуххин ччай уссияв.

– Ци? ЦIухха.

– Ибрагьим хIалтIилуха увкIун, гьантри хьухьунссархха, ганан Баху къаккавкссарив?

– Зайнуттин, га заманнай душваран ва оьрчIан ккаклан бигьану къабивкIссар. Душ бусса кулпатравун оьрчI къалагайсса, оьрчI усса кулпатравун душ къалагайсса аьдат диркIссар.

– Гьарча ци буссар?

– Мукун хьунабакьирча, душнияту махъ буккайсса бивкIссархха. Мунияту душру дяхтта кьатIув къабуккайсса бивкIссар.

– Дяхтта кьатIув буккарчагурив душния махъ буккайсса бивкIсса?

– Тунукьай. Дяхтта кьатIув буккан къашайхьувкун, душру маркIачIанмай щинав лагайсса бивкIун бур. Душру щинав лагайсса бивкIун бур, варакъивгу хъарай бивхьуну. Мукун щинав нанисса чIумал ккавккун бур Ибрагьиннун Баху. Ибрагьим ккавккукун, Баху чаш бувккуна.

– Ибрагьинния, адимина ухьувкун, чаш къаувкхьунссар.

– Мукьра-ххюра шинай шава къаивкIсса Ибрагьиннун цакуну Баху бувчIуну бакъар.

– БувчIунувагу бакъарив?

– БувчIунувагу бакъар.

– Га хъунма хьуну бухьунссия.

– Тунукьай, хъунма хьуну бивкIун бур.

– Яла?


– Яла уттиний бусаннача. Шаппай чIал хьун ччай бакъар.

– Хъинни, туну.


Махъру ва бувчIин бавуртту

Глагольная форма хьухьунссар употребляется для выражения предположения. Для ее образования во внутреннюю часть объективного совершенного времени добавляется частица -хьун-: хьу-ссар – хьу-хьун-ссар; дур-ссар – дур-хьун-ссар; бувкI-ссар – бувкI-хьун-ссар.

махъ буккан – сплетничать

щинав гьан – пойти за водой

варакъ(и) II (-ул, -ив, -ал) – кувшин

хъарай – на плече

чаш буккан – растеряться

бувчIунувагу бакъар – даже не узнал

уттиний – в следующий раз


Упражнение

Вай суаллан жавабру дулара.

Бачин бан най бурив Шуаьнат Ибрагьиннуясса ва Бахуясса хавар гихунмай?

Душ оьрчI усса кулпатравун, оьрчI душ бусса кулпатравун буххайсса аьдат диркIун дурив?

Дяхтта душру кьатIув буккайсса бивкIун бурив?

Та лагайсса бивкIун бур душру щинав?

Хъарай ци дирхьуну лагайсса бивкIун бур душру щинав?

Та ккавккун бур Ибрагьиннун Баху?

Ибрагьим ккавккукун, цивхьуну бур Бахун?

Ибрагьингу чаш увккун урив, Баху ккавккукун?

БувчIуну бурив Ибрагьиннун Баху?

Циван къабувчIуну бур Ибрагьиннун Баху?
Мукьилчинмур бутIа

Ва текст бувккуну, мяъна ласи.

Шуаьнат духIин дусса, мяърипат дусса душ бур. ДухIин дусса мяърипат дусса инсан хьуншиврул ххуйну дуклан аьркинссар. Мунияту Шуаьнат хIарачат буллай бур ххуйну дуккин.

ЦIана Шуаьнат цила къатлуву бур. Га дарсру дуллай бур. Га бур столданух щябивкIун. Столданий ганил хьхьичI бур луттирду ва таптарду. Га бур лу ккалай. Га луттирай бумур ккалай бур. Га бур таптарданий чичлай. Буккай ганил таптарданий чивчумургу. Ганил луттирая цирив бувккуну, таптарданий цирив чичлан бикIай. Ганил луттирая бувккумур таптарданий чичай. Яла дутай луттирал чIапIи. ЦIунилгу ккалан бикIай. Ялагу цирив чичлан бикIай. Утти Шуаьнат лавай бивзунни. Га лавай бивзун, занан бивкIунни. Занай бунува, лахъну цирив ккалан бивкIунни. Луттирах къабуруглай, бувккумур тикрал буллан бикIай. Яру лавкьуну, тикрал буллангу бикIай. Гьа, га бухьунссар текст дакIних лахьлай. Бюхъай га назму дакIних лахьлай бикIангу. Таптарданий чичлай бухьунссия цIусса, къакIулсса махъру.
Махъру ва бувчIин бавуртту

духIин III (-дарал) – воспитанность, культура обращения, культура общения

мяърипат III (-рал) – нравственность

таптар II (-данул, -ду, -дал) – тетрадь

цирив II,III – что-то

цIунил – снова

цIунилгу – и снова

чIапI(и) III (-ул, -ив, -ал) – лист; листок

дутан III (дуртун; дута) – перекинуть; перевернуть страницу

бувккумур II (бувккумунил) – прочитанное

тикрал бан II – повторить

дакIних лахьхьин – выучить наизусть


Упражнение

Вай суаллан жавабру дулара.

Чув бур Шуаьнат?

Ци дуллай бур Шуаьнат?

Га дарсру дуллай бурив?

Га щябивкIун буривкьай, бивзун бурив?

Лу ккалай бурив Шуаьнат?

Шуаьнат луттирай бумур ккалай бурив?

Чичлайгу бурив Шуаьнат?

Ци чичлай бур Шуаьнат?

Лавайгу бизайрив Шуаьнат?

Лавай бивзун ци зун бикIай Шуаьнат?

Занай бунувагу ккалан бикIайрив га?

Ци лахьлай бухьунссар Шуаьнат?
Ванийну кьуния мяйлчинмур дарс къурталссар. Барчаллагь. Аллагьнал ябаннав!

Кьуния урчIилчинмур дарс (дарс 29)

Цалчинмур бутIа

Ва текст бувккуну, лахьхьи.

Лелуххант

Вана лелуххи. Ва лелуххир. Лелуххун леххан кIулссар. Муниятур ванийн лелуххи, куну, учайсса.

Лелуххант личIи-личIисса бикIайссар. Ва чIелмур. Ванийн чIелму, куну, учайссар. ЧIелму чIивисса бикIайссар. ЧIелму лагьну лехлай бикIайссар. ЧIемуллул чIивисса къеппа бикIайссар. Къеппа буссар мурцIу кунмасса. Гьарца даву дайссар ганил цила къеппул. ЧIемуллул мюрщисса ххяпригу дикIайссар. ЧIелму щяв щябивкIун бур. ЧIелму лехлай бур.

Ва барзур. Барзу хъунмасса лелуххуйн учайссар. Барзул хъунмасса къеппа буссар. Къеппа буссар ккуртта бивкIсса. Барзу хъинну лахъну лехлан бикIайссар. Лехлай лахъну бунугу, барзул яру буссар щяв буруглай. КIанил яру буссар щяв хъанахъимуних буруглай.


Махъру ва бувчIин бавуртту

лелухх(и) II (-ул, -ант [лиьлуьххаьнт], -антрал [лиьлуьххаьнтрăл]) – птица

леххан (левххун, лерххун; лехху) – летать

чIел(му) II (чIемуллул, -улт, -чIемуллал) – воробей

лагьну – низко

къеп(па) II (-пул, -ри, -пурттал) – клюв

ххяп(па) III (-пул, -ри, -рал/-пурттал) – лапа

барзу II (-л, -лт, -лтрал) – орел

ккуртта бивкIсса – крутой

щяв – на земле

лахъну – высоко

лахъний – на высоте



В лакском языке большое значение играет интонация, роль которой выполняет удлинение одного из слогов. Удлинение среднего слога в слове чIивисса (или чIирисса) усиливает его значение: чIивисса (маленький) – чIивийсса [чIиви:сса] (очень маленький); хъунасса (большой) – хъунāсса [хъуна:сса] (очень большой, огромный); лахъисса (длинный) – лахъийсса [лахъи:сса] (очень длинный).

Такие интонационные усиления находят отражение только в речи, в письме не отражаются.
КIилчинмур бутIа

Ва текст бувккуну, лахьхьи.

Базар баву

Шуаьнатгу, ганил нину Сакинатгу базаллувун лавгуна. Гайннан базар бан ччай бия. Базаллуву хъус дахлай дикIайссар. Даххултрал хъус даххайссар. Муштаринал ми машан ласайсссар. Шуаьнатлун ччай бия цинма юбка ягу кофта машан ласун. Шуаьнат бия цинма юбка ягу кофта ласун ччай. Сакинатлун ччай бия Шуаьнатлун кумаг бан. Юбкарду бия базаллуву чIявува-чIявусса. Юбкарду бия ччи-ччикунсса. ЛичIи-личIисса рангирдал. ЛухIисса, кIяласса, някIсса, хъахъисса, ятIулсса, шагьраисса, банавшасса, михак рангсса – жура-журасса. Юбкарду бия лахъиссагу, хъинну лахъиссагу, кутIассагу, хIатта къантIассагу.

– Дадай, ттун ва юбка ххуй бизлай бур?

– Ккаккила.

– Вана. Бургу.

– Му хъиннува къантIассавагу бакъарив?

– Дадай, на жагьилсса душрахха.

– Бургу, ттул душ. Хъиннура иттав ххяхлахисса зат ларсун къахъинссар. ЦIубутIуй га ххуй дизлай дикIайссар. Амма ччяни дакI дуккайссар.

– Ва мукссава къантIасса бурив?

– Бур.


– Туну цамур ххал баннуча… Вана. Ванийн ци учара.

– Ттул пикрилий, къаоьккир. Винма ххуй бизлай бурив?

– Бур. Ххуй бизлай бур.

– Ссан бур му?

– Ва юбка ссаннияр?

– Азаллий ххюттуршра къурушран?

– Ци чара, дадай?

– Бургу, инава.

– Нану ласуннуча. Ахир багьа цири?

– Ттуща юбка ттурша – ттуршлий ххюцIалла къурушрал кьюкьин бан бюхъанссар.

– Булуннав азаллий шанттуршлий ххюцIалуннин?

– Ласи.


– Ма. Дукки арцу.

– ТIайлану дур. ДакI ххарину тIатIаннав! Барчаллагь маша баврихлу.

– Винмагу барчаллагь.

– Барча, ттул душ, вин мурад буливуй. ДакI ххарину тIатIаннав!

– Барчаллагь, дадай.

– Шуаьнат, вин хIисав хьурив, вай ттизаманнул машачитал духIиндарай ихтилат буллали хьуну бушиву?

– Дадай, ци-бунугу учара ина. Яр, вин къакIуллив ттизманнай маша буллай базаллуву хъинну чIявусса ларайсса дуккаву ларсъсса инсантал бушиву?

– КIулли. Цалла ларсъсса касмулий даву зунсса даву дакъа, вай базаллуву дахху-ласулухун багьну бушиву кIулли. Дурккусса инсантал мяърипат дусса бикIан аьркинссар. ДухIин? ДухIин тIурча гьарцагу инсанналгу дикIан аьркинссар.

– Мугу тIайлар.
Махъру ва бувчIин бавуртту

базар II (базаллул) – базар, рынок

базар бан – сделать на базаре покупки

хъус III (-лил) – товар

дахху I,II (-л, -лт, -лтрал) – продавец

муштари I (-нал) – покупатель

кумаг II (-рал) – помощь

кумаг бан – помочь

ччи-ччикунсса – любые

шагьраисса – розовый

банавшасса – фиолетовый

михак рангсса – коричневый

лахъисса – длинный

кутIасса – короткий

къантIасса – очень короткий

иттав ххяхлахисса – слишком броский, слишком бросающийся в глаза

ххал бан – посмотреть

ци (у)чара? – что скажешь?

барчаллагь маша баврихлу – спасибо за покупку

вин мурад буливуй – чтобы ты достигла [своих] желаний

тIатIан (тIавтIуну, тIартIуну; тIатIи) – износиться

дакI ххарину тIатIаннав – чтобы износилась, радуясь [жизни]


Упражнение

Вай суаллан жавабру дулара.

Чун лавгуна Шуаьнатгу, ганил нину Сакинатгу?

Ци дуллан ччай бия гай базаллуву?

Ци дахлай дикIайссар базаллуву?

Ци машан ласун ччай бур Шуаьнат?

Сакинатлун ци бан ччай бур?

Кумаг бан ччай бурив Сакинат Шуаьнатлун?

ЧIявусса бурив юбкарду базаллуву?

Цуку-цукунсса юбкарду бур базаллуву?

Цуку-цукунсса рангирдал юбкарду бахлай бия базаллуву?

Бахлахисса юбкарду лахъисса бияввкьай, кутIасса бияв?

КъантIассагу бияв юбкарду?

Цукунсса юбка ххуй бивзун бия Шуаьнатлун?

Ци увкуна Сакинатлул къантIасса юбка Шуаьнатлун ххуй бивзукун?

Ци жаваб дуллуна Шуаьнатлул, юбка къантIасса бур, увкукун ниттил?

Ссансса юбка лавсуна Шуаьнатлул?


Шамилчинмур бутIа

Ва текст бувкуну, лахьхьи.

Лакрал тарихравунсса сапар

Шуаьнат (пиш-пишгу тIий):

– Зайнуттин, бахIиннув лакрал тарихравунсса ссапар?

Зайнуттин (жавабран пиш тIий):

– БахIиннукьай, циванни къабахIин!

– ВичIилий бура.

– Аьрабнал хъирив лакрайн ххявхсса хъунма миллатну хъанахъиссар мангъул-татар.

– Зайнуттин лакрайнгурив ххявхсса мангъул-татар?

– Ди. Ва иш хьуну бур 1239-ку шинал.

– Зайнуттин. Багъишла ба. Та чIумал лак бусурман хьуну бивкIсса бакъарив?

– Ди, лакрал ислам кьамул дурну диркIссар. Амма аьлимтал уттигу бур бяст буллай лакрал ислам кьамул даврил хIакъираву. Цавай бур, лакрал VIII-мур ттуршукулийра ислам кьамул дурссар, тIий, гайми – юх, ХII-мур, ХIII-мур ттуршукулийри, тIий. Балжину учин бюхълахъисса за ва бур – ХII-мур ттуршукулул ахирданий лак щаллуну бусурман хьуну бивкIун бур.

– Багъишла ба аьличIан аврихлу. Буси гихунмай.

– Багъишлассара. 1239-ку шиналсса мангъулнал Дагъусттаннайсса ссапар кIилчинссар хъанахъиссар. Ххявхссар мангъул лакрайнгу. Миннал дянив хьуну бур къизгъинсса дяъвирду. Кьянкьану данди бавцIуну бивкIун бур лакрал агьлу мангъулнайн. Амма мангъулнал гуж ялтту бувккун бур. Мангъулнащал биллан лакрал гуж биял хьуну бакъар. Тайннал Гъази-Гъумучи лекьа-пIякьу бувну бур. ЧIявусса лак кьатI хьуну бур та дяъвилий.
Махъру ва бувчIин бавуртту

хъирив – вслед, после

мунияр хьхьичI – до этого

хIакъираву – о (ч-л), по поводу (ч-л)

балжину – определенно

багъишлассара – прощаю, извиняю

хъяврин (б,д)ан – обмануть

агьлу II (агьулданул) – народ

(б,д)агьан ((б,д)агьну; (б,д)агьу) – приходиться, вынужденно делать

ялтту буккан – взять верх

биял хьун – оказаться достаточным

биял къахьун – оказаться недостаточным

кьатI хьун – погибнуть
Упражнение

Вай суаллан жавабру дулара.

Ца бувкIун бур Лакку кIанай аьрабнал хъирив?

Цумур шинал бувкIун бур мангъул Дагъусттаннайн кIилчинмур ссапар бавхIуну?

Мангъул ххявхсса чIумал лак бусурман хьуну бивкIун буривкьай, бакъарив?

Ци бяст бур аьлимтурал дянив лакрал ислам кьамул даврил хIакъираву?

Ци тIий бур цавай аьлимтал? Ци тIий бур гайми аьлимтал?

Цукун данди бавцIуну бур лак мангъулнайн?

Кьянкьану данди бавцIунувагу бурив лак мангъулнайн?

Щил гуж ялтту бувккун бур?

Цивхьуну бур Гъази-Гъумучиян?

ЧIявусса лакран цив хьуну бур тай дяъвирдай?
Махъру ва бувчIин бавуртту

цивхьуну? – что случилось


Мукьилчинмур бутIа

Ва текст бувккуну, мяъна ласияра.

Каспи хьхьирил зуманив къун буссар. Мунияту Каспи хьхьирил зуманив чIявусса пляжру буссар. Пляж инсантал хьхьирийн бучIайсса кIанур. МахIачкъала Каспи хьхьирил зуманив буссар. МахIачкъалаллал пляжрайгу къун буссар. Мунияту шикку чIявусса инсан бикIай хьхьирийн бучIан бувкIун. МахIачкъалаллал пляжрал ялтту чулий Родопуллал бульвар буссар. Бульвар тIисса багъ тIиссар. Багъраву мурхьру бикIайссар. Родопуллал бульварданий чIявусса мурхьру буссар. Мурхьру цивппагу буссар хъинну лахъсса. МахIачкъалаллал пляжрал ва Родопуллал багърал дяних муххал ххуллу бивхьуну буссар. Муххал ххуллу шикку бивхьуссар ХIХ-мур ттуршукулул ахирданийва. Му муххал ххуллул Аьрасатнал центр ва Кавказ бавхIуссар. Муххал ххуллийх поездру лагайссар.


Махъру ва бувчIин бавуртту

(б,д)учIан (увчIун, бувчIун, дурчIун; (б,д)учIу) – купаться

хьхьирийн (б,д)учIан – купаться на море

ялтту чул – сверху, верняя сторона

мурхь II (-ирал, -ру, -ирдал) – дерево

лахъсса – высокий

дяних – посередине; между

муххал ххуллу – железная дорога

поезд [по:ез] II (-рал [по:езрей]), -ру, -ирттал [по:езирттал])
Упражнение

Вай суаллан жавабру дула.

Каспи хьхьирил зуманив къун буссаривкьай, чару буссарив?

Пляж ссайн учайссар? Цукунсса кIанттуйн учайссар пляж?

Пляжрал цумур чулий буссар Родопуллал бульвар?

Багъраву ци дикIайссар?

Цукунсса мурхьру бур Родопуллал багъраву?

Ци дуссар МахIачкъалаллал пляжрал ва Родопуллал багърал дяних?

Ча бивхьуну буссар муххал ххуллу?

Та бивхьуну бур шикку муххал ххуллу?

Ци лагайссар муххал ххуллийх?


Махъру ва бувчIин бавуртту

ча(ту)? – где? откуда


Ванийну кьуния урчIилчинмур дарс къурталссар. Барчаллагь. Оьрмулий барачат бишаннав!

Зувилчинмур дарс (дарс 30)

Цалчинмур бутIа

Ва текст бувккуну, ваний бумур буси.

Лакьаву

Шуаьнат тIахIни шюшлай бур. ТIахIнилийн тIахIни-кIичIу, кунугу, учайссар. ТIахIни-кIичIу – ми стаканну, кIичIурду, пинжанну, бушкъапру, къусри, гьиссилттур. Чяй хIачIан стакан, чяй ягу кофе хIачIан пинжан, накь дутIин бушкъап, гьавккури бичин кIичIу аьркин байссар. Гьиссилттух котлет дукайссар, къусух накь хIачIайссар. Гьавккури къусух букайссар. Дукра дуркувкун, тIахIни шюшин аьркинссар. Мунияту бур Шуаьнат тIахIни шюшлай. Шуаьнатлул къашюршуну, туну, ми щил шюшинссар! Шюршувкун, ми лакьингу аьркинссар. Шуаьнатлул шюршумур лирхьуну, шкафраву дишай. Мури тIахIни лакьаву. Яла лакьай шкафрал нузру. Мугу лакьавур. Гьарца затрал цила-цила кIану бикIайссар. Шуаьнатлул гьарца зат цила-цила кIанай дишай. Яла паркет лишай. Паркет ливхьунур марцI байсса. Мунийн къатта лакьаву учайссар.


Махъру ва бувчIин бавуртту

тIахIни III (тIахIунттул, тIахIунтту, тIахIунттал) – посуда

тIахIни-кIичIу III (-лул) – посуда

накь III (-лил) – суп

кIичIу II (-лул, -рду, -рдал) – миска; пиала

пинжан II (-далул, -ну, -нал) – чашка

гьиссил(у) III (-ттул, -тту, -ттал) – вилка

лакьин (лавкьуну, ларкьуну; лакьи) – убрать; закрыть

лишин (ливхьуну II, лирхьуну III; лиша) – вытереть, протереть

цила-цила кIану – свое место

паркет II (-рал)

В именных предложениях, в которых составная часть состоит из подобных членов предложения, частица -ри (-р), играющая роль вспомогательного глагола, как правило, добавляется только к последнему из этих подобных членов: ТIахIни-кIичIу – ми стаканну, кIичIурду, пинжанну, бушкъапру, къусри, гьиссилтту-р.
Упражнение

Вай суаллан жавабру дула.

Ци дуллай бур Шуаьнат?

ТIахIни тIиссагу, тIахIни-кIичIу тIиссагу мукъурттил мяъна цара царив?

Ссан аьркин байссар стакан? Ссан аьркин байссар пинжан?

Ци дутIайссар бушкъаправун?

Накь хIачIайссаривкьай, дукайссарив?

Ссах хIачIайссар накь?

Гьавккури букайссаривкьай, хIачIайссарив?

Дукра дуркувкун, тIахIунттун ци бан аьркинссар?

ТIахIни шюршувкун, миннун ци бан аьркинссар?

ТIахIни лирхьувкун, миннун ци бан аьркинссар?

ТIахIни лакьаву – му цири?

Нузан ци байссар?

Гьарца затрал цила-цила кIану бикIайссарив?

Паркет цукун лакьайссар – шюшайссаривкьай, лишайссарив?

Паркет цукун марцI байссар?



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   33




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет