Лакку дуниял (ниттил мазрал лу)



бет15/33
Дата16.07.2016
өлшемі2.46 Mb.
#202211
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   33

Цалчинмур бутIа


Ва текст бувккуну бусанмур ба.

Нюжмар. Нюжмардий арулва гьантта бикIайссар.

Нюжмардул цалчинмур гьантлуйн итни учайссар. Итни нюжмардул цалчинмур гьанттар.

Нюжмардул кIилчинмур гьантлуйн тталат учайссар. Тталат нюжмардул кIилчинмур гьанттар.

Нюжмардул шамилчинмур гьантлуйн арвахI учайссар. АрвахI нюжмардул шамилчинмур гьанттар.

Нюжмардул мукьилчинмур гьантлуйн хамис учайссар. Хамис нюжмардул мукьилчинмур гьанттар.

Нюжмардул ххюлчинмур гьантлуйн нюжмар учайссар. Нюжмар нюжмардул ххюлчинмур гьанттар.

Нюжмардул ряххилчинмур гьантлуйн ххуллун учайссар. Ххуллун нюжмардул ряххилчинмур гьанттар.

Нюжмардул арулчинмур гьантта алхIатри. АлхIат нюжмардул арулчинмур гьанттар.

Цалчинмур гьантлуйн учайссар итни.

КIилчинмунийн – тталат.

Шамилчинмунийн – арвахI.

Мукьилчинмунийн – хамис.

Ххюлчинмунийн – нюжмар.

Ряххилчинмунийн – ххуллун.

Арулчинмунийн – архIат.



Упражнение


Вай суаллан жаваб дулунмур ба:

Цими гьантта буссар шинай?

Цими гьантта буссар зуруй?

Цими гьантта буссар нюжмардий?

АрвахI нюжмардул цимилчинмур кьинир?

Ци учайссар нюжмардул ххюлчинмур кьинилийн?

Хьунссарив вища нюжмардул циняв гьантрал цIарду лакку мазрай бусан?

Махъру ва бувчIин баву


нюжмар III (-дул, -ду, -дал) – неделя

итни III (-лул) – понедельник

тталат III (-рал) – вторник

арвахI III (-рал) – среда

хамис III (-рал) – четверг

нюжмар III (-дул) – пятница

ххуллун III (-далул) – суббота

алхIат III (-рал) – воскресенье

хьунссарив вища (ганаща) – сможешь ты (сможет ли он)

циняв – все


КIилчинмур бутIа

Ва текст бувккуну бусанмур ба.

Жул бава ччяни дизай.

Бава дизай кIюрххи-кIюрххилла.

Бава дизай цIан-чаннавура.

КIюрххил дирзун, бавал чак бай.

Ахттайн бивзукун, бавал бай ахттайн чак.

Ахттакьунмай ганил бай ахттакьун чак.

МаркIачIанмай бай маркIачIан чак.

ХъатIанмай тIурча бай хъатIан чак.

Укун жул бавал гьантлун ххюва чак бай.

Цавагу чак ганил лях гьан къабай.

Жул бава дур Заннайн, диндалийн хъинну мукIрусса инсан.


Махъру ва бувчIин бавуртту

изан, бизан, дизан – встать (этот глагол имеет все три класса)

цIан-чани III – время перед зарей (букв. тьма-свет)

цIан-чаннаву – до зари

-ра является усилительной частицей класса III, т.е. усиливает действие, совершаемое лицом, относящимся к классу III, в данном случае это бава III – дарс 16: цIан-чаннаву + ра→ цIан-чаннавура. Окончание -ра превращается в -ла, если присоединяется к слову, оканчивающемуся на -л: кIюрххил + ра→ кIюрххил + ла→ кIюрххилла).

Мы отмечали, что повторение корневого производного является средством усиления значения прилагательного. То же можно сказать о существительных, выступающих в качестве обстоятельства: кIюрххил→ кIюрххилла→ кIюрххи-кIюрххилла;

кIюрххи-кIюрххилла III – очень рано утром

гьантлун – ежедневно, каждый день

цавагу II – даже один

лях [лаьх] гьан къабан II – не пропустить

мукIрусса – уверовавший, -ая, -ие


Упражнение

Вай суаллу ва жавабру дурккуну, лахьхьи.

Та дизай бава? – Бава кIюрххилла дизай.

Чани хьуну махъ дизайрив га? – Юх, га дизай цIан-чаннавура.

КIюрххил дирзун, ци зун дикIай бава? – Дирзун чак буллан дикIай.

Ахттайн бивзукун, дизайривкьай бава? – Ахттайн бивзукун дизайххурав? Бава дизай кIюрххи-кIюрххилла.

Бавал гьантлун шанма чак баврив? – Къабай, бавал бай гьантлун ххювагу чак.

Цими чак лях гьан битай ганил? – Цавагу чак лях гьан къабитайссар ганил.

Заннайн вихсса дурив бава? – Вихссагу вихссарив! Хъинну мукIрусса.



БувчIин бавуртту


-ххурав – форма вопроса, выражающего удивление. Чаще всего используется для выражения удивления неосведомленностью собеседника:

Ахттайн бивзукун, дизайрив бава? – Ахттайн бивзукун дизайххурав? Бава дизай кIюрххилла.

Вихссагу вихссарив (не просто верить!) – усилительная форма, выражающая удивление.
Шамилчинмур бутIа

Ва текст бувккуну, мяъна ласунмур ба.

Ибрагьиннул ва Бахул хъявринсса ччаврил хавар

Ибрагьим эшкьи хьуну ур Бахух. Ибрагьиннул пикри-зикри Бахуву бур. ЧIяруну ганал хьхьичI дацIай Бахул сурат. ЧIявуну ганал хьхьичI Баху бацIай.

Ибрагьим Бахух эшкьи хьуну ур. Амма га цалсса хъатIи бан къабюхълай ур. Ибрагьим цалсса хъатIи бан бюхълай акъар. Цалсса ганал хъатIуйн яржа бакъар. Цалсса Ибрагьим хъатIуйн яржа бивну акъар. ХъатIи баншиврул арцу дикIан аьркинни. ХъатIи баншиврул арцу дакъа къабучIир. Ибрагьиннул арцу дакъар. Ибрагьим цалсса мискинну ур. Ганал къатри дух хьуну дур. Магъул тталлу аьвну бур. Магъи аьрну дур. Магъул тталлу лавхIуну бур. Магъи лархIуну дур. Къатри цIудан багьлай бур.

Къатри цIуданшиврул арцу аьркинну дур. ХъатIи баншиврулгу арцу аьркинни. Арцу дакъа я къатри цIудан къабюхълай бур, я хъатIи бан къабюхълай бур. Арцу дакъа я къатри дан, я хъатIи бан бюхълай бакъар. Арцу лякъиншиврул уттигу хIалтIилухун гьан багьлай бур.


Махъру ва бувчIин бавуртту

эшкьи III (-лул) – любовь

эшкьи хьун – влюбиться

Бахух эшкьи хьун – влюбиться в Баху

сурат III (-рал, -ру, -ирттал) – портрет; рисунок

хьхьичI бацIан II (дацIан III) – представать

пикри-зикри II (-лул, -рду, -рдал) – думы

къатри дан – построить дом (букв. сделать дом)

къатри цIудан – обновить дом

яржа бакъар – не до ч-л, не хватает рук до

хъатIи II (хъатIул, -в, хъатIал) – свадьба

хъатIуйн яржа бакъар – не до свадьбы

дух хьун – стать старым, ветхим

ттала II (тталлул, тталлу, тталлал) – бревно; дубина

магъул тталлу – бревна потолка

аьвну II – гнило

лахIан (лавхIуну II) – согнуть

арцу III (-л) – деньги

лякъин – найти; заработать

арцу лякъиншиврул – чтобы заработать

хIалтIилухун гьан – поехать на заработки
Упражнение

Вай суаллан жавабру дулунмур ба.

Щих эшкьи хьуну ур Ибрагьим?

ДацIайрив Ибрагьиннул хьхьичI Бахул сурат?

БацIайрив Баху Ибрагьиннул хьхьичI?

Щиву бур Ибрагьиннул пикри-зикри?

Бюхълай бурив Ибрагьиннуща хъатIи бан?

Циван къабюхълай бур Ибрагьиннуща хъатIи бан?

Циван къабюхълай ур Ибрагьим хъатIи бан?

Циван бюхълай бакъар Ибрагьиннуща хъатIи бан?

Циван бюхълай акъар Ибрагьим хъатIи бан?

ХъатIуйн яржа бурив Ибрагьиннул?

Циван бакъар Ибрагьиннул хъатIуйн яржа бивну?

Ци аьркинну дур къатри цIуданшиврул?

Ци аьркинну дур хъатIи баншиврул?

Ибрагьиннул къатри дух хьуну дурив?

Ци аьрну дур Ибрагьиннул къатрал?

Ци лархIуну дур Ибрагьиннул къатрал?

Бюхълай бурив къатри цIудан арцу дакъа?

Бюхълай бурив хъатIи бан арцу дакъа?

Ци бан багьлай бур Ибрагьиннун арцу лякъиншиврул?

Чун гьан багьлай Ибрагьиннун арцу лякъиншиврул?
Махъру ва бувчIин бавуртту

щих? – в кого

щиву – в ком
Мукьилчинмур бутIа

Ва текст бувккуну, мяъна ласунмур ба.

– Шуаьнат.

– Гьай.

– Бачу та кIанайгу щябивкIун, ца-ца стакан накIлил хIачIаннуча.



– Арцу дурив вичIа?

– ЧIярусса дакъар. Амма накI ласунсса дур.

– Ачу, цал тай ссан дурив, цIуххиннуча.

– Хъинни. (буфетчице) ЗучIа накIлил стакан ссаннияр?

(Буфетчица)

– Ххюра къурушран ца.

(Зайнутин – буфетчице)

– Пирожное ссанни?

(Буфетчица)

– Пирожное арулла къурушран.

– Шуаьнат, жучIара арцу дур ца-ца стакан накIлилгу, ца-ца пирожноегу ласунсса.

– Гьаксса хъинни. Амма ттун пирожное къачча. Ттун гьар ца накIлил стакангу.

– Нарив пирожноегу буканна. Букикьай пирожноегу!

– Юх, къачча, Зайнуттин. Мяйжаннугу къачча.

(Зайнутин – буфетчице)

Булала кIива стакан накIлилгу, ца пирожноегу.

(Буфетчица)

– Ласи кIива стакан накIлилгу, ца пирожноегу.

(Зайнутин – буфетчице)

– Вана ххюцIалла къуруш.

(Буфетчица)

– Вайгу вин зувиллий шанна къуруш махъуннайгу.



(Зайнутин – буфетчице)

– Барчаллагь.

(Буфетчица)

– ХIалал хьуннав!


Махъру ва баувчIин бавуртту

гьай – междометие, заменяющее: да, слушаю

ссан? – почем?, по какой цене?, сколько стоит?

Задавая вопрос о стоимости, можно спросить ссан бур (или дур) и санни: Ссан бур накIлил стакан? Санни накIлил стакан?

хIалал – дозволенное

хIалал хьуннав – да пойдет во благо! (букв. да будет дозволенным)

барачат II (-рал) – благо

барачат бишиннав – да пойдет во благо!
Упражнение

Вай суаллан жавабру дулунмур ба.

Чун бачу тIий ур Зайнуттин Шуаьнатлухь?

Ци хIачIан бачу тIий ур Зайнуттин Шуаьнатлухь?

Арцу дурив ЗайнуттиннучIа?

ЧIярусса арцу дурив ЗайнуттиннучIа?

ЦIухлай урив Зайнуттин накI ссан дуссарив?

Ссан дур накI?

Ссан бур накIлил стакан?

Ссан бур пирожное?

Цими стакан накIлил ласлай ур Зайнуттин?

Ччай бурив пирожное Шуаьнатлун?

Ссан бур кIива стакан накIлил ва ца пирожное?

Диял хъанай дурив ЗайнуттиннучIа арцу?

Циксса арцу дуллур Зайнуттиннун махъуннай буфетчицал?

Ци увкунни Зайнуттиннул буфетчицахь, накIлил стаканну ва пирожное ласлай?

Ци увкунни буфетчицал Зайнуттиннухь жавабран?

******

Ванийну кьуния мукьилчинмур дарс къурталссар. Барчаллагь. Оьрмулий барачат бишиннав.



Кьуния ххюлчинмур дарс (дарс 25)

Цалчинмур бутIа

Ва текст бувккуну, бусанмур ба.

Вана лажин. Ва лажинни. Лажиндарал ялувмур чул ненттабакIри. НенттабакIрал лув дуссар иттацIантту. ИттацIанттал ялув буссар ненттабакI. ИттацIанттал лув буссар яру. УрчIамур я ва куямур я. Яруннил дянив буссар май. Майрал тийгу, шийгу дуссар чIаврду. УрчIамур чIав ва куямур чIав. ЧIаврдаяр тийннай дуссар вичIив. УрчIамур вичIи ва куямур вичIи. Майрал лув буссар кьацI. КьацIлий дуссар мурччив. Ялувмур мурччи ва лувмур мурччи. КьацIливу дуссар ккарччив. Ялувми ккарччив ва лувми ккарччив. КьацIлил лув буссар лунттубакI. Лажиндарал лувмур чул лунттубакIри.


Махъру ва бувчIин бавуртту

лажин III (-дарал, -ну, -нал) – лицо

ялув – наверху, над

ялувмур II,III – верхний

лув – внизу, под

лувмур II,III – нижний

ненттабакI II (-рал) – лоб

иттацIан(и) III (-илул, -тту, -ттал) – бровь

я II (-нил, -ру, яруннил) – глаз

май II (-рал, -рду, -рдал) – нос

чIав III (-рал, -рду, -рдал) – щека

урчIамур II,III – правый

куямур II,III – левый

вичIи III (-лул, -в, вичIал) – ухо

кьацI II (лил, -ру, -урдил) – рот

мурччи III (-лул, -в, мурччал) – губа

ккарччи III (ккарччул, -в, ккарччал) – зуб

лунттубакI II (-рал, -ру, -урдил) – подбородок


Упражнение

Вай суаллан жавабру дулунмур ба.

Ва цири? Ва лажиннив?

Лажиндарал ялувмур чул цир?

Ци дур ненттабакIрал лув?

Ци дур иттацIанттал ялув?

Ци дур иттацIанттал лув?

Цими я бур лажиндарай?

Лажиндарал урчIамур чулух ца я буривкьай, кIивагу бурив?

Куямур чулухгу бурив я?

Цими чIав дур лажиндарай?

Ци дур чIаврдал дянив?

Ци дур майрал лув?

Цими мурччи дур кьацIлил?

КьацIливу ци дур?

Ци дур кьацIлил лув?

ЛунттубакI лажиндарал лувмур бутIаривкьай, ялувмур бутIарив?


КIилчинмур бутIа

Текст бувккуну бусанмур ба.

Лахьхьу хIакьинунияр ца гьантлул хьхьичIсса кьинир.

Цархьхьу – лахьхьунияр ца гьантлул хьхьичIсса, хIакьинунияр кIива гьантлул хьхьичIсса кьинир.

Гьунтти хIакьинусса кьинилул хъиривмур кьинир.

Сарану гьунтттийсса кьинилул хъиривмур кьинир.

Кьияну саранусса кьинилул хъиривмур кьинир.

Цархьхьу итни кьиния.

Лахьхьу тталат-я.

ХIакьину арвахIри.

Гьунттий хамисри.

Сарану нюжмарди.

Кьияну ххуллунни.

АлхIат тIурча дуссар кьиянугу ларгун, хъирив кьини.

ХIакьину гъилишиву дур.

Лахьхьу дяркъу дия.

Цархьхьугу дяркъу дия.

Цакьнигу дяркъу дияхха. (Да и в один из прошедших дней был холод.)

Гьунтти гъилишиву дикIантIиссар.

Саранугу цIунилгу дяркъу хьунтIиссар.

Кьиянугу дяркъу дикIантIиссар, тIий бур. (Говорят, [что] после послезавтра тоже будет холод.)





Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   33




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет