Н. Б. Жиен баева Ақажанова А. Т
жүктеу/скачать 4.34 Mb. Pdf көрінісі
|
| ту сын ды қыл мыс тық ат ри бут тар ат қа ра ды.
Қыл мыс тық ор та да жар гон – қыл мыс кер лер дің өзін-өзі та- ны туы мен бейім де луі нің құ ра лы. Қа зір гі кез де ол қыл мыс тық әре кет тің ма ман да ну ба ғы ты на қа рай бейім де ліп ке ле ді. Бұл кри- ми нал дық кә сіп қой лық тың да ми түс кен ді гін бай қа та ды. Пә тер то наушы лар да, қал та ұры ла рын да, алаяқ тар да, на ша қор лар да, го мо сек суа лис тер де же зөк ше лер де, кө лік ұр лаушы лар да өз де рі- не тән жар гон да ры бар. Со ны мен қо са қал та ұры ла ры мен кар та ойыны ның алаяқ та рын да (шу лер лер де) со нау төң ке ріс ке де йін гі ке зең де қыл мыс тық әлем де қа лып тас қан жар гон дар әлі күн ге де- йін сақ тал ған. Дәс түр лі жар гон ға қа ра ған да за ма науи жар гон, әсі ре се жас тар- дың ара сын да әл де қай да тар тым ды. Қыл мыс әле мі нің көш бас шы- ла ры жар гон дар ды ше тел дік таң сық сөз дер ден та за лауға қан ша тал пын ға ны мен, он да шет тіл дер ден ен ген сөз дер мен сөз тір кес те- рі көп теп кез де се ді. Жар гон ды пай да ла ну тұл ға ның кри ми нал дық әлем ге ден деп кір ген ді гі нің көр сет кі ші бо лып та бы ла ды. Дәл осы ны та ту ға қа тыс ты да айтуға бо лар еді. Та ту жа са ту, ма ман дар дың айт уын ша – қыл мыс тық ор та ның өзін дік куль ті, ал та ту таң ба сы – қыл мыс тық өмір сал ты ның жар қын жар на ма сы. Та ту жа сат қан қыл мыс кер өзі нің қыл мыс тық тә жі ри бе сін көр се- тіп қа на қой май ды, со ны мен қо са оны қо ғам ға қар сы ша ғын ор- та да жә не одан тыс жер лер де на си хат тау мен бо ла ды, қыл мыс тық салт-дәс түр лер ді ұстана тын ды ғын жар на ма лай ды. Та ту таң ба ла ры ның та қы рып тық аясы сим вол дық мән де қыл- мыс кер лер дің өмір сал тын та ны тып, өз әре кет те рі не бер ген өзін- дік ба ға сын ай қын дайды, су рет тер мен жаз ба лар ар қы лы же ке тал ға мын, көз қа ра сын аң ғар та ды. Та ту таң ба ла ры ның ішін де қыл мыс кер лер дің бел гі лі бір ұры лар «кас та сы на» жа та тын ды- ғын, нақ ты бір қыл мыс тық іс-әре кет ке қа тыс ты лы ғын, заң ға, құ- Заң психологиясы 80 қық қор ғау ор ган да ры на қа ты на сын біл ді ре тін сим вол дар ерек ше мән ге ие. Та ту таң ба ла ры – кри ми нал дық бел сен ді лік тің ви зу ал дық бел гі ле рі, қыл мыс кер лер дің өзін дік бір ви зит тік кар точ ка сы. Тұл ға ның қыл мыс тық ор та мен тең дес ті рілуін де қыл мыс тық фольклор бел гі лі бір рөл атқарады. Өт кен за ман ның қыл мыс тық әле мі не тән ән, поэзия шы ғар ма шы лы ғы мен са лыс тыр ған да, қа- зір гі қыл мыс тық фольклор сен ти мен тал дық си пат тан ал шақ тай бас та ған. Он да қа ра пайым әзіл-ос пақ, өр кө кі рек тік, анайы лық, ба ла ғат тау шы лық қа то лы үл гі лер көп теп орын ала ды. Қыл мыс тық топ тар тір ші лі гі нің қи лы ке зең де рін де түр лі іш- кі күш тер өза ра әре кет тес тік те бо ла ды. Мы са лы, қа лып та су ке- зе ңін де бі рі гу ұм ты лы сы, қыл мыс тық топ, әсі ре се ұйым дас қан қыл мыс тық топ анық тал ған соң оны ыды ра ту, құ қық қор ғау ор- ган да ры ның қо лы на түс кен буын дар ды, бел гі лі бір адам дар ды жою үдерісі. Зерт теу ші лер дің айт уын ша, адам дар дың ажы ра мас бір лік те бо луы тұ рақ ты ұйым дас қан топ тар да кез де се ді. Он да ұйым бас- шы лы ғын да (эли та) ерік ті, сау ат ты ұйым дас ты ру шы лар, идео лог- тар әрі өз ге ге тәуел сіз бо лу үшін дәу лет ті адам дар бо ла ды. Бе дел- ді лер (ав то ри тет тер) өз ор та сын да тек ма те ри ал дық қа ра жат пен қо са қыл мыс тық тә жі ри бе мен де қам та ма сыз ете ді. Со ны мен бір ге мұн дай қыл мыс тық ұйым да бір-бі рі не қар сы күш тер бо ла ды. Бі рі топ тың жұ мы ла түс уіне, бі рігуіне же те ле- се, екін ші сі оны ыды ра ту ға ты ры са ды. Соң ғы ла ры қыл мыс тық қауым дас тық мү ше ле рі нің дер бес тір ші лік ету ге ұм ты лы сын аң- ға рт пақ. Ұйым дас қан қыл мыс тық топ та жо ға ры да атал ған қақ ты ғыс ту- ды ра тын бас ты үдеріс тен бас қа ке ле сі се беп тер де бо луы мүм кін: 1) көш бас шы лық тық кү рес; 2) топ бас шы сы на жа қын жү ру үшін кү рес; 3) қыл мыс тық әре кет тің әдіс-тә сіл де рі мен қол ға тү сі ріл ген зат тар ды бө лі се ал мау; 4) же ке ле ген адам дар ара сын да ғы ке ліс пеуші лік тер. |