Н. гумилева ministry of education and science of kazakhstan

1. 
   Малкина-Пых И.Г. Психологическая помощь близким [Электронный ресурс]. – Режим доступа: http://lib.rus.ec/b/182152/read
   
2. 
   Изард К. Эмоции человека. М.: Изд-во Моск. ун-та, 1980. – 440 с.
   
3. 
   Моуди Р., Аркэнджел Д. Жизнь после утраты. Как справиться с несчастьем и обрести надежду. - М.: София, 2003, - 288 с.
   
4. 
   Василюк Ф. Е. Пережить горе // Человеческое в человеке. - М., 1991.- С. 230–247
   
5. 
   Фрейд З. Печаль и меланхолия // Психология эмоций. Тексты. 2-е изд. / Под ред.
   

6. 
   Линдеманн Э. Клиника острого горя // Психология эмоций. Тексты. 2-е изд. / Под ред. В. К. Вилюнаса, Ю. Б. Гиппенрейтер.- М.: Изд-во МГУ, 1993. - С. 224–232.
   
7. 
   Василюк Ф. Е. Психология переживания (анализ преодоления критических ситуаций). - М.: МГУ, 1984. – 200 с.
   
8. 
   Эльконин Д. Б. Избранные психологические труды. – М.: Педагогика, 1989. – 560 с.
   
9. 
   Франкл В. Психотерапия на практике. - Спб: Речь. 2000. - 256 с.
   

1. 
   Қазіргі жағдайға генетикалық бағдарламаның сәйкес келмеуі, яғни стресстің қайнар көзі адамның биологиялық табиғаты мен оның әлеуметтік функциялары арасындағы қарама-қайшылық. Адреналиннің бөлінуі, шамадан тыс эмоция, қан қысымының көтерілуі және бұлшық ет тонусының күшеюі, стрессорға сәтті әлеуметтік бейімделуін жүзеге асыруға кедергі жасайды.
   
2. 
   Жағымсыз ата-аналық бағдарламаны жүзеге асырудағы стресс. Баланың бойына мінез-құлық бағдарламасының бір бөлігі ата-анасы, мұғалімдері немесе басқа да адамдар тарапынан қалыптасады. Бұл бағдарламалар «саналанбаған ұстанымдар», «өмірлік принциптер» немесе «ата-аналық сценарийлер» деп атайды, және олар индивидтің ары қарайғы өмірінде маңызды орынға ие. Бұл ұстанымдар кішкентай бала үшін пайдалы болуы мүмкін, алайда оның есеюі және өмір жағдайының өзгеруі, мұнын бәрі өмірді қиындатып, мінез-құлқы адекватты болмай стрессті тудырады.
   
3. 
   Когнитивті диссонанстан пайда болған стресс және психологиялық қорғаныс механизмдері. Егер шынайы өмір біздің мүмкін және міндетті елестерімізбен қарама-қайшы келсе, онда жеткілікті өте күшті стресс пайда болады. Бұл құбылысты ең алғаш рет психолог Леон Фестингер сипаттап, когнитивті диссонанс түсінігін енгізді, яғни әлемнің объективті шынайылығы мен әлемді сипаттайтын біздің санамыздың виртуальды шынайылығы арасындағы екі шынайылықтың қарама-қайшылығы. Өмір біздің әдеттеніп үйренген елестерімізді бұза бастағанда, психика шынайылыққа қарсы бөгет қояды, оны психологиялық қорғаныс механизмдері деп атайды. Көпшілігінде психологиялық қорғаныс механизмдерінің «терістеу», «рационализация», «ығыстыру» сияқты формаларын қолдана отырып, адам өзіндегі әлем туралы, өзі туралы пікірлерді сақтап, сананы стресстен қорғайды.
   
4. 
   Тұлғаның адекватты емес ұстаным және нанымдарымен байланысты стресс. Сананың жалпы ұстанымдарының бірі оптимизм және пессимизм болып табылады – қоршаған әлем құбылыстарынан негізінен жақсы немесе жаман жақтарын көру тенденциясы. Оптимистік ұстаным ең үмітсіз жағдайда шығуға көмектеседі. Егер адам қиындықтан шығу жолына сенсе, яғни ол оны іздейді және оны табуға мүмкіндігі жоғары. Егер адам пессимистік ұстанымды қабылдап, жағдайды күрделі деп қабылдаса, онда ол жағдайдан шығудың жолын таппайды. Әдетте стресстің қайнар көзі тұлғаның дүниетанымдық ұстанымдарымен – саяси және дінмен байланысты. Мұндай стресстер әлеуметтік-экономикалық өзгеріс дәуірінде Бұхаралық сипатқа ие, алайда қоғамның тұрақты кезеңдерінде де бұл стресстер жиі кездесіп отырады. Сонымен қатар діни қағидаларға қарама-қайшы келетін кезкелген ақпараттар белгілі бір деңгейде стрессорлық сипатты тудырады.
   
5. 
   Өзекті қажеттіліктерін жүзеге асырудың мүмкін еместігі. Пайда болған қажеттіліктерді жүзеге асыру мүмкін еместігі адамды фрустрацияға әкеледі. Фрустрация агрессия және әлеуметке қарсы мінез-құлық, өз-өзімен тұйықталып қалу және қоршаған әлемге реніш сезімін сезінуден пайда болады. Ал бұл стресстің тереңдей түсуіне апарады.
   
6. 
   Дұрыс емес коммуникациямен байланысты стресс. Қарым-қатынас барысындағы көптеген факторлар: дау-дамай, басқаның жетекші мотивін түсінбеу, шамадан тыс жоғарғы күтім, сын және т.б. стрессті тудырады.
   
7. 
   Шартты рефлекстердің адекватты емес жүзеге асуынан пайда болатын стресс. И.П.Павлов ашқан шартты рефлекстер өмір барысында қалыптасады. Қоршаған ортаны меңгере отырып, адамның миы ағза үшін маңызды оқиғаның келгеніне дәлел болатын сигналдарды тануға үйренеді. Алайда бұл болашақ оқиғаға алдын ала дайындалуға көмектесетін пайдалы реакция болып табылғанымен, кейде шартты рефлекстер адамдарға өмір сүруге кедергі жасайды. Мысалы кейбір адамдар метро немесе лифтте жүре алмайды. Себебі патологиялық шарты рефлекс клаустрофобия немесе агрофобияға айналған.
   
8. 
   Уақытқа бағдарлана алмаудан пайда болатын стресс. Көпшілігінде стресстің себебі психологиялық күйдің шамадан тыс уақыттық шектеуде болуы. Бұл егер адам өзінің болашағына немесе өткен шағына тым аса жоғары эмоционалды мән бергенде көрінеді. Мысалы психикалық шиеленістер мен негативті эмоциялардың көзі өткен шақтағы қандай да бір психотравмалаушы эпизод жабысқақ ойларға айналғанда байқалады. Сондай ақ болашақта әлі болмаған оқиға үшін мазасыздану және бастан кешіруде стресске себеп бола алады. Адам уақытты тиімді пайдалана алмаудан да стрессті сезінеді. Оны тудыратын себептер мыналар: үнемі асығыста жүру, жақсы көретін ісіне және отбасымен қарым-қатынас жасауға уақыттың жетіспеуі, үнемі кешігіп жүру, уақытқа бағдарланған нақты жоспардың болмауы, басқа адамдарға міндеттерді дұрыс бөле алмау, уақытын алып тұрған адамнан бас тарта алмау, уақытын босқа жібергенін үнемі сезіну. Адам өз уақытын үнемді және тиімді жұмсай алуды үйренсе, оның өнімділігі жоғарлайды және өз уақытын пайдасыз жоғалтумен байланысты стрессті төмендетеді /1, 101 б/.
   

1. 
   Генетикалық бейімділік. Біздің 30% реакцияларымыз ата-анадан алынған генмен анықталады, бір адамдар басынан ақ стресске бейім болса, ал енді бір адамдарда мұндай байқалмайды. Бұл жағдайды ата-аналарымыз стресске қалай төзімді екенінен байқап, өзіміз үшін пайдалысын анықтауымызға болады.
   
2. 
   Анада жүктіліктің өту сипаты. Егер әйелдерде жүктілік уақытында стероид гормондар жоғары байқалса, онда баланың стресске жауабы соғұрлым өткір болуына әкеледі.
   
3. 
   Ерте балалық тәжірибе. Алғашқы жеті жылдағы психотравмалаушы бастан кешулер кейінгі өмір ағымындағы стресстік реакцияның ағымын қиындатады. Психотерапияның қазіргі әдістері (НЛБ) ауыр балалық тәжірибелерді «түзеуге» мүмкіндік береді, бірақ мұндай тәсілдер білікті мамандардың қатысуын талап етеді.
   
4. 
   Адамның мінезі. Ашу, ыза, жауластық, цинизмге бейім адамдар стресске де бейім болып табылады, ал ашық, мейірімді, әзіл сезімі бар адамдар керісінше тағдырдың тауқыметіне неғұрлым тұрақты. Гарвардтың 300 түлегіне жүргізілген зерттеулердің көрсетуі бойынша, әзіл сезімі айқын адамдар стрессті жеңіл басынан өткізіп, ұзақ өмір сүрген. Ал Ю.В.Щербатыхтың жүргізген зерттеуі бойынша ар-намысы жоғары, өзінің эмоциясын бақылауға ұмтылатын, сондай ақ қатаң, реалист адамдарда стресс уақытында қан қысымы, қарама-қарсы мінездегі адамдарға қарағанда өте жоғары көтерілген.
   
5. 
   Адамның бағыттылығы. Қоғамда жоғарғы лауазымға, жоғарғы ақшалай кіріске ұмтылмайтын, талаптану дәрежесі төмен адамдарға қарағанда, белсенді, данқ құмар, шыдамсыз, тынымсыз, жетістікке бағдарланған адамдар, стресске бейім. Зерттеулер толықтай дәлелдемесе де атеисттерге қарағанда құдайға сенетін адамдар стрессті басынан жеңіл өткізетінін көрсеткен.
   
6. 
   Қоғамдық статус. Қоғамда жоғарғы лауазымға ие адамдардың стресске төзімділігі жоғары.
   
7. 
   Жақын әлеуметтік қоршаған орта. Адамның туыстары және таныстары көп болған сайын соншалықты стресске төзімділігі де жоғары болады. Бұл достар шын мәнісінде сол адамды стрессордан қорғайды дегенді білдірмейді, бірақ жақын адамдары қиындықтың біршама бөлігін өздеріне қабылдайды. Айналасында жақсылық тілейтін адамдардың болуы, адамның олардың қолдауын сезінуіне және ортаның қауіпті факторларын жеңіл қабылдауға мүмкіндік береді. Осыған қарама-қарсы жалғыз тұратын немесе отбасында үнемі мәселесі бар адамдар стресске бейім және жиі ауыратындығы байқалған /2, 73/.
   

Бірқатар зерттеулердің көрсетуі бойынша, жоғарғы мазасыздық деңгейіндегі адамдар қоршаған әлемді қауіп ретінде қабылдау тенденциясы бар. Бұл тенденция белгілі бір ұстанымға немесе мінездің бейімділігіне қатысты. Егер бұл адамдарда айқын байқалса: жиі стрессті және қоршаған әлеммен өзара әрекетке қанағаттанбауды сезінеді; өзінің сәтсіздіктеріне көңіл аударады; әлемді теріс қабылдайды. Олар өзіне және өзінің өміріне қанағаттанбаушылықты сипаттайтын негативті Мен-концепциясына ие. Яғни оларда күні бойы болып жатқан стресстік оқиғаларға деген жоғарғы кумулятивті эффект байқалады. Зерттеушілер кімде эффективтілік деңгейі жоғары болса, сол адамдар стресстен кейін баяу қалпына келетінін анықтаған. Осы нәтижелер қоршаған орта өзінен өзі стресстің себебі бола алмайтынын көрсетеді. Стрессті қаншалықты сезінетініміз, өзімізбен болып жатқан оқиғаларды қалай интерпретациялайтынымызға қатысты. Бұл негативті күйді, үрей тәрізді эмоцияны түсінуде когниция үлкен рөл атқаратынына дәлел бола алады. Егер стресс тек сыртқы факторлардың әсерінен болса, түрлі таным бейнесі бар адамдар бір бірінен ерекшеленбес еді. Стрессті қарастыратын көптеген теориялары, стресс жеке қауіпсіздік үшін әлемді потенциалды қауіптің көзі ретінде қабылдаудың салдарынан пайда болатынына негізделген. Әлемді интерпретациялау үрейді тудыртады, немесе үрейдің өзі бізге сыртқы әлемді қауіп ретінде қабылдауға итермелейді. Мұны дәлелдеу үшін Мак-Нелли (McNally, 1996) жоғарғы мазасыздық диагнозы қойылғандармен зертханалық эксперимент жүргізді. Осы адамдарда интерпретацияны бұрмалау ұстанымы бар екендігі анықталды. Олар белгісіз стимулдарды қауіп төндіруші ретінде түсіндірме жасауға бейім. Егер жағдай белгісіз болып табылмаса, ешқандай да айырмашылық байқалмайды. Бұрмалау тенденциясы қауіп сигналдарын өндеуде байқалады. Адам іштей қоршаған әлем үнемі қауіптіліктің көзі болып табылатындығына сенімді, оны қайта тануға психикалық ұстаным қалыптасуы мүмкін. Мұнын себебін эволюциялық психологиядан табуға болады, адам туылғаннан бастап ең бірінші кезекте өмір қауіпсіздігімен байланысты қажеттіліктерді тыңдауға бағдарламаланған. Көптеген әдістерді қолдана отырып зерттеушілер «мазасыздық сезімі бұзылған адамдар, сигналдарды қауіп ретінде өндеуге бейім» екендіктерін дәлелдеді. Осы зерттеулер адам мазасыздықты төмендету үшін, әлемді неғұрлым қауіпті емес ретінде қабылдауға үйрену керек екендігін көрсетеді.

Яғни өмірді қабылдау ұстаным, болжау, құндылықтар және күйге негізделеді. Адам стресстің деңгейін төмендете алады, егер қабылдауын өзгертетін болса. Бұрмаланған ой адамның анықтаған кемшілікті одан сайын күшейтуі мүмкін. Әдетте адамдар оқиғаның маңыздылығын шын мәнісіндегі болмысынан да ары күшейтіп жібереді, ал бұл стрессті біршама жоғарлатады. Бұрмаланған қабылдауды өзгерту стрессті басқарудың маңызды құралы болып табылады. Оқиғаны (стрессорды) қабылдау және бағалау адамның стресспен күресу, жеңуінде үлкен рөлге ие. Демек, стресс адамның нақты стрессті дербес қабылдауымен байланысты. Оған күнделікті өмірдегі әурелерді келтіруге болады. Бір адам жол кептелісінде отырып, кешігіп отырғанына қатты ашуланса, ал енді келесі бір адам дәл сол кептелісте тұрып жағдайды байыппен қабылдап, кітабын оқып қанша ашуланғанымен де автомобильдер бір миллиметрде жылжымайтынын ойлайды. Стрессті зерттеуші психолог дәрігер Ричард Лазарус стресстің трансактілі моделін өңдеді, ол: «Стресс жағдайда емес, ал олардың арасындағы транзакцияда» - деді. Зерттеулердің дәлелдеуі бойынша 85% адамдардың мазасызданатын жағдайлары ешқашан орындалмайды екен. Біздің көпшілігіміз оқиға үшін мазасызданып, оқиға болғаннан кейін, біз ойлағандай күрделі емес екендігін ойлаймыз. Сондықтан да стрессті тудыратын бір фактор тұлғалық бітістер, ал өзімізді, әлемді қабылдауымыз адамның тұлғасымен байланысты. Әлемді қабылдауды өзгерте отырып, оқиғаға неғұрлым шынайы және дәл баға бере алу адам денсаулығы және өмірі үшін өте маңызды /5/.

Алайда кейбір жағдайларда стресстің деңгейін мүлдем төмендетіп тастауға да болмайды, керісінше алға қойған мақсатқа жету үшін ағзаның бар күшін мобилизациялау үшін оның қарқындылығын күшейту керек. Демек, әрбір жұмыс үшін стресстің белгілі бір деңгейі қажет: ақыл ой жұмысы үшін төмен, ал физикалық жұмысқа көбірек. Мысалы, тоқсандық есепті жасайтын есепші үшін стресстің минималды деңгейін сезінгені дұрыс, ал сайлаушылар алдында шығып сөйлеуші саясаткер үшін керісінше көпшілікті жандандыру үшін, қобалжу мен азарттың белгілі бір мөлшері қажет. Сондай ақ әлемдік рекорды жаңартуға ұмтылған спортшы – олимпиадашы үшін максималды стресс қажет, ал стресс болмаған жағдайда жеңіске бар жанын сала алмауы мүмкін. Ганс Селье былай деп жазды: «Бақытты болу үшін әртүрлі адамдарға стресстің түрлі деңгейі қажет. Адамдардың көпшілігіне стресстің жоқ болуы немесе шамадан тыс көп болуы ұнамайды. Сондықтан да әрбір адам өзін толықтай зерттеп, стресстің өзіне қажетті деңгейін табу керек. Өзін зерттей алмаған адам, алдағы істің жоқ болуынан немесе шамадан тыс ол жұмыстардың көп болуынан пайда болған дистресстен зардап шегетін болатын».

1. 
   Щербатых Ю.В. Психология стресса. -М.: Изд-во Эксмо, 2006. - 304 с.
   
2. 
   Щербатых Ю.В.Психология стресса и методы коррекции. – Спб.: Питер, 2006. -256 с.
   
3. 
   Yang TZ, Huang HT (2003) An epidemiological study on stress among urban residents in social transition period. Chinese Epidemiology 24.
   
4. 
   Yang T, Rockett IR, Yang X, Xu X (2009) Patterns and correlates of stress among rural Chinese males: a four-region study. Public Health 123.
   
5. 
   http://stresscourse.tripod.com/id100.htmlStress and The Role of Perception (Appraisal).
   

Социальность здоровья проявляется, по крайней мере, на двух уровнях: на личностном уровне - как социальные экзогенные причины, влияющие на возможности человека реализовать свой потенциал без нанесения себе вреда; на социумном уровне - как социальные эндогенные характеристики жизнедеятельности общества (этноса, конфессии, профессиональной группы и т.д.), выражающие его состояния в экономической, политической, правовой, нравственной и других сферах.

Здоровье может иметь различные ценностные характеристики, которые существенно различаются по носителям, по видам, структуре и т.д. Прежде всего, аксиологический анализ здоровья предполагает выяснение его ценностной сущности, структуры и роли в «жизненном мире» человека.

Здоровье как ценность включает два основных компонента. Объективный компонент - это совокупность возможностей, которые могут быть реализованы при наличии полноценного здоровья. Это может быть статусная роль в обществе, профессия, род занятий, продолжительность жизни и т.п. Субъективный компонент здоровья как ценности - это отношение субъекта к своему здоровью, выражающееся в предпочтениях, ценностных ориентациях, мотивации в поведении по отношению к здоровью.

Ценностная сущность здоровья и ценностного отношения к нему могут выступать отдельные личности, социальные группы, общество в целом и т.д.

По своей социально-ценностной сущности здоровье - это универсальное благо, имеющее смысложизненное значение для людей, обеспечивающее жизнь как высшую ценность. Ценностное содержание здоровья выражается в отношении человека (общества) к своему состоянию, детерминирующему определенные ценностные ориентации и предпочтения.

Здоровье как социальная ценность - это значимость для социальной группы степени реализации смысложизненных возможностей ее членов. Социальность, как ценностная характеристика здоровья, выражает значение определенных социальных связей, места и роли человека в решении общественных задач, что обеспечивает личности достаточный уровень социальной адаптивности.

Каждый человек живет в определенной системе ценностей, предметы и явления которых призваны удовлетворить его потребности.

Здоровье как индивидуальная ценность - это значимость меры возможного осуществления человеком целенаправленных и осознанных действий без ухудшения своего физического, духовного и социального состояния, без потерь в степени своей социализации.

Феномен человеческой телесности исследовался на основе гуманитарного познания, как ценности и значимости для всего человечества, в социокультурном окружении. Состояние человеческого организма в свете социальной оценки принимаем во внимание, прежде всего в соответствии со способностью человека выполнять тот или иной вид социальной деятельности. Человек должен обладать хорошим здоровьем, чтобы выполнять всю полноту социальной деятельности. Здоровье есть залог реализации задуманной деятельности, ее целей. Следовательно, оно важно не только отдельному человеку, индивиду, личности, но и обществу в целом.

Здоровье анализируется так же как одна из высших жизненных ценностей человека, связанная с категориями блага социума, его красоты и мудрости. В понятие здоровья включаются такие формы поведения, которые позволяют улучшать нашу жизнь и делать ее более благополучной, достигать высокой степени самореализации. Быть здоровым – значит самореализовываться.

Понятие здоровье индивидуума не является точно детерминированным, что связано с большой широтой индивидуальных колебаний важнейших показателей жизнедеятельности организма, а также множеством факторов, влияющих на здоровье человека. Одним из важнейших факторов является социальный фактор (социальное благополучие, индивидуальные взгляды, социальные отношения, а также социальная полноценность человека и т. д.).

Ценность социального здоровья человека рассматривают и как слагаемые, где выделяют такие социально значимые критерии, как продолжительность жизни, умственная и физическая работоспособность, воспроизводство здорового потомства, позволяющее трактовать его как адекватность (взаимодополнительность) взвешенных социально-ценностных эталонов.

Согласно определению В.П. Казначеева и Е.А. Спирина /3/, здоровье индивида представляет собой динамическое состояние или процесс развития биологических, физиологических и психических функций оптимальной трудоспособности и социальной активности при максимальной продолжительности жизни. Здоровье человека можно рассматривать как характеристику социально-демографическую, отражающую способность членов общества полноценно и эффективно выполнять функции по дальнейшему его развитию и созданию условий жизни, обеспечивающих сохранение и развитие этой способности. В такой трактовке понятия здоровья, в его основе, лежат биологические и физиологические процессы, но доминирует социальная сущность человека и его духовное здоровье.

Здоровье должно быть естественным состоянием организма, характеризующимся его уравновешенностью с окружающей средой и отсутствием каких-либо болезненных изменений.

Здоровье все чаще стало осознаваться на уровне не только условия жизни индивида, но и собственного социального бытия (бытия Социума). Здоровье становится особой проблемой человека, его будущего в качестве носителя социального, «сохранителя» человеческого. Человек стал выступать в качестве субъекта, который в своей деятельности находит новые характеристики социальной материи, поэтому понимание здоровья значительно изменяется, как меняется его содержание, емкость, смысловые показатели как физического, психического, духовного и социального здоровья, рассуждает Д.И.Фельдштейн /4/.

Социальная ценность здоровья связана с тем, что человек зависит не только от природной среды, но и от общественной стороны этой среды. Здоровье может быть столь значимой ценностью, что оно может диктовать цели, намерения и действия, как отдельных людей, так и социальных институтов, вплоть до общества в целом. Качество этой окружающей среды должно обеспечивать существование и развитие человека как биологического, социального, общественного, творческого и ценностного существа.

Социальная ценность здоровья связана с тем, что количественные и качественные характеристики здоровья человека определяют его социальную зрелость и незрелость и позволяют оценить гуманность той или иной системы, то есть определить меру «человечности» отношения конкретного общества к человеку.

Проблему здоровья рассматривает в своей концепции Д.Д. Венедиктов /2/. Автор понимает проблему здоровья человека как: «динамическое равновесие организма с окружающей средой, при котором все заложенное в биологической и социальной сущности человеческой подсистемы проявляется полно и гармонично. Все жизненно важные подсистемы человеческого организма функционируют с возможно максимальной интенсивностью, а общее сочетание этих функций поддерживается на уровне, оптимальном для сохранения целостности организма, его работоспособности, а также быстрой адекватной адаптацией к непрерывно меняющейся природной и социальной среде». Резонно это явление назвать феноменом окружающей среды и организма – гомеостазом.

В данном определении четко прослеживается динамичность понятия здоровья; дана также взаимосвязь способностей человека при максимальной его деятельности; предъявляется требование к адаптационным возможностям человека; признается необходимость равновесия внутри самого индивида и его равновесие с окружающей средой. По нашему мнению, данная позиция автора верна, так как он рассматривает здоровье комплексно.

В Стокгольмской декларации Конференции ООН по окружающей среде (1972г.) было отмечено, что для благосостояния человека и соблюдения его основных прав, включая право на жизнь, существенное значение наряду с природной компонентой имеет общественная компонента (это право на медицинские услуги, на трудовую деятельность в здоровых условиях, и т.д.). Осуществление этих прав, неотделимых от феномена здоровья человека, тесно связаны с системой социальных ценностей общества, что и определяет его поведение.

Многие авторы (Э.Дюркгейм, И.В. Солодникова, В.А. Фролов, и др.); социальную значимость здоровья понимают как систему ценностей, установок и мотивов поведения человека в социальной среде. Утверждают, что социальный фактор выступает определенным «индикатором» протекания адаптационного процесса всего общества в целом и каждого человека в отдельности. Особенно активно он проявляется в процессе социализации личности. Социальный фактор связан с дезадаптацией людей, характеризуется наличием массовых психических состояний (чаще не осознаваемых) к ним можно отнести: тревожность, стресс, страх, апатию, агрессию, которые возникают в ответ на изменение состояния общества – а в результате ухудшение здоровья населения.

Социология выявляет также и социальные аспекты поддержания, укрепления и сохранения здоровья и факторов его риска.

Одним из доминирующих социальных факторов, влияющих на здоровье человека является социальный стресс. Кеннон определил социальный стресс как реакцию на чрезвычайную ситуацию. Если происходящие события не предсказуемы и не поддаются контролю, то они будут особенно стрессогенными – как для людей, так и для животных Таким образом, природные бедствия и неблагоприятная социальная окружающая среда являются стрессогенами, так же как и изменения в жизни, и ежедневные мелкие неприятности. Все эти стрессогенные факторы могут подвергать опасности здоровье путем подавления иммунитета и замедления процессов заживления и регенерации.

Многие исследователи (В.И.Гарбузов, И.Н.Егорова, Н.В.Панкратьев, В.Ф. Попов,

Ю.В. Шиленко и др.) указывают, что современное общество со стремительной силой перешло на новый рубеж XXI века, где жизнь усложняется, усложняются и требования общества к человеку. Понятно, что риск появляется вместе с этими параметрами современного социума, где четко прослеживается взаимосвязь системы социальных ценностей и феномена здоровья человека. Индивид сегодня должен достаточно четко осознавать самоценность своего здоровья и использовать для его сохранения все многообразие информационных технологий.

Авторы О.П. Щепин, Г.И. Царегородцев, В.Г. Ерохин здоровье определяют как «состояние оптимальной жизнедеятельности человека, обеспечивающее полноту реализации его сущностных сил» /5, с.21/. Здесь здоровье рассматривается сквозь призму жизнедеятельности человека, и именно на ней делается особый акцент.

По его мнению, И.И. Брехмана /1/ здоровье человека, – это «способность сохранять соответствующую возрасту устойчивость в условиях резких изменений количественных и качественных параметров триединого потока сенсорной, вербальной и структурной информации».

Иными словами, невозможно понять и определить здоровье в отрыве от конкретной среды, в которой живет человек, в отрыве от всех сфер и проявлений его жизнедеятельности, в отрыве от его назначения и целей. Здоровье представляется не столько биологическим свойством, состоянием индивида, сколько сложным, многообразным социальным качеством, если угодно, социальным явлением, а это относится к здоровью человека, и к общественному здоровью.

Общественное здоровье – важнейший социальный, экономический и политический фактор. От него и его уровня зависят во многом экономические ресурсы, физический, духовный, нравственный потенциал общества.

В результате анализа системы социальных ценностей, которые влияют на здоровье человека, можно сделать следующие выводы:

1. 
   Социальные процессы в современном обществе оказывают существенное влияние на здоровье населения.
   
2. 
   Наличие социальных потрясений (стрессогенность общества), ограничение развития человека посредством создания ему неблагоприятных условий (силовой контроль, апатия, «упадок духовных сил» и т. д.) формируют глубинные психологические процессы, вызывающие тяжелые болезни.
   
3. 
   Особое субъективное отношение к здоровью и здоровье в субъектных отношениях индивидов, индивидов и общества в их сложном взаимодействии;
   
4. 
   Здоровье – как мера свободы индивида в качестве субъекта исторического действия.