О. К. Иминов tdiu "Statistika" kafedrasi dotsenti, I f. n. M. Ya. Azimov
жүктеу/скачать 316.79 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Doimiy tarkibli indeks
- __1_W_A"> * 1 T > I T > " l m > 1 W A
x Ap baho o’zgarishi iq p qiymat o’zgarishi Xarid qilingan mahsulot qiymati 10 % oshgan bo’lsa, baho 8 % oshgan bo’lsa, mahsulot fizik hajmi qanchaga o’zgargan. Echim: iqpq1,1; ipq1,08; demak, iqq(iqp/ip)q1,1/1,08q1,019 x 100 q 101,9 %/ Mahsulot fizik hajmi 1,9 % ga oshgan. Bu indeksni teskari ko’rsatkich yordamida mehnat talabi bo’yicha ham tuzish mumkin, lekin shuni inobatga olish kerakki, mehnat talabi t, to’g’ri ko’rsatkichi vaqt birligida ishlab chiqarish W ko’rsatkichi bilan teskari bog’liqlikda bo’lganligi sababli, bu indeks ham teskari tuziladi, ya’ni:
'V '
ti Яо Ях bu ko’rsatkichning to’g’ri nisbatini ham olish mumkin lekin bu holda chiqqan natija qay darajada mehnat talabi o’zgarganligini aks ettiradi, ya’ni: T T _J_ • _0_ Ях ' 4o Demak, bu indekslar orasida ham teskari bog’liqlik mavjud. / =Il = ' c
t t 0 i w 1 it Bir xil turdagi mahsulot ishlab chiqaradigan korxonalar, birlashma bo’yicha umumiy mehnat unumdorligi natural indeksi hisoblanadi: Iw .S=2>-b.Wo T/Z T0 Bu erda hisobot davridagi mehnat unumdorligining o’rtacha darajasi bazis davridagi mehnat unumdorligining o’rtacha darajasi bilan qiyoslanadi. Bir turdagi iste’mol qiymatiga ega bo’lgan, lekin ayrim parametrlar bilan farqlanadigan mahsulot ishlab chiqarish korxonalari bo’yicha mehnat unumdorligi dinamikasi o’zgarishi shartli-natura indeksi yordamida o’rganiladi: Itv-5 £gik.£g°k w0 Jr, ■ JT0 Natura va shartli natura-shakldagi indekslarning afzalligi shundaki, ular eng avval jonli mehnat unumdorligi dinamikasini ifodalaydi. Bundan tashqari, mahsulotni o’lchashning natura va shartli natura-shakldagi indekslarining o’tgan asr 50-yillari birliklarini qo’llash, bu indekslarni hisoblash va bir xil mahsulot turlari bo’yicha belgilangan turli korxona, mintaqa va mamlakatdagi mehnat unumdorligi darajasini qiyoslash jarayonlarini soddalashtiradi. SHu bilan birga, mahsulotning natura va shartli-natura shaklidagi ko’rsatkichlaridan foydalanish mehnat unumdorligining natura va shartli-natura shaklidagi indekslarni qo’llash sohasini jiddiy cheklaydi; ular orasida alohida korxonalarda, iqtisodiyot tarmoqlarida va butun mamlakat iqtisodiyotida unumdorlik dinamikasini o’rganish deyarli mumkin emas:
Birinchi brigada bo’yicha mehnat unumdorligi indeksi: i w Wj _ q1 q0 _ 8200 W7'7^'7^'“6T 2500 50
1323 1500
= 0,882 • 100 = 88,2%, mehnat unumdorligi 11,8% ga kamaygan. Ikkinchi brigada bo’yicha mehnat unumdorligi indeksi: 1
w W1 _ qx q0 _ 130000 78 100000 60
1667 1667
MOO 100% ya’ni, mehnat unumdorligi o’zgarmas. Ikkala brigada bo’yicha mehnat unumdorligi indeksi: _Zgi .Zgp - W1 _ 82000+130000.75000+10000 _ 212000.175000 " ~ W0 - 62 + 78 ' 50 + 60 ~ 140 ' 110 = 1514,3 :1590,9 = 0,9518-100 = 95,18% ya’ni, 4,92%ga kamaydi. Bunday o’zgarishga qanday omil qay darajada ta’sir etganligini o’rganish maqsadida quyidagi hosildor indekslarni hisoblaymiz Doimiy tarkibli indeks: I = 0.882-62 + 1-78 54.7 + 78 132.7 ~ 62+78 ~ 140 ~ 140 = 0,948-100 = 94,8%; faqat o’rtacha mehnat unumdorligi o’zgarishi natijasida umumiy mehnat unumdorligi 5,2 foizga kamaygan. Tarkibi siljish indeksi: Ш 0,9818 1 w(d) Iw 0,948 = 1.036-100 =103,6% Ikkinchi brigadada mehnat unumdorligi yuqoriroq bo’lgan, sarf qilingan ish vaqti salmog’i oktyabrb oyida sentyabrdagiga nisbatan (55,7 . 54,5) 1,2 punktga oshganligi umumiy mehnat unumdorligining qo’shimcha 3,6% oshishiga sabab bo’lgan. Turli xil iste’mol qiymati ishlab chiqarilganda yoki iste’mol qiymatlar va xizmatlar bo’yicha umumiy mehnat unumdorligi dinamikasini o’rganish maqsadida, qiymat mehnat unumdorligi indeksidan foydalaniladi: iw = Wl Wn <ЪР_ T T0 Bu erda, R - o’zgarmas baho. O’zgarmas baho turli xil iste’mol qiymatlarini umumlashtirish maqsadida «soizmeritelb» tariqasida foydalaniladi: SHunday «soizmeritelb» tariqasida t„ - me’yor (norma) bo’yicha mehnat talabchanligidan ham foydalanish mumkin.
Iw = -=-!— : = =L Yji ХГо W0 Bu indeksga ishlatilgan xomashyo qiymati t’sir ko’rsatmaydi. Vaqt birligida turli xil me’yor soatda ishlab chiqarish bilan farqlanadi: W = Xq t н T
Bu indeks mehnatni normallashtirish yaxshi tashkil etilgan ishlab chiqarishda qo’llaniladi.Bunda o’zgaruvchan va doimiy tarkibli mehnat unumdorligining indekslari qiymati, qo’shilgan qiymat bo’yicha ham, sof mahsulot bo’yicha ham aniqlanishi mumkin. Ko’pincha natural, qo’shimcha qiymat mehnat unumdorligi indeksidan korxona yoki firma darajasidagi mehnat unumdorligini tavsiflash, ya’ni qo’shilgan qiymat yoki sof maxsulotdan ayrim tarmoqlar yoki butun iqtisodiyot darajasidagi mehnat unumdorligini tavsiflashda foydalaniladi. Hozirgi kunda mehnat unumdorligi darajasi, dinamikasini tarmoqlar va butun iqtisodiyot bo’yicha tavsiflashda milliy hisoblar tizimi ma’lumotlaridan keng foydalaniladi. Global yoki total unumdorlik omillari indekslarini aniqlashda quyidagi ko’rsatkichlar, ya’ni sof ichki mahsulot , mehnat sarfi, oraliq iste’mol, asosiy kapital iste’moli va boshqa omillar sarfining dinamik qatorlarini joriy qoida qiyoslanadigan narxlarda oldindan tuzish tavsiya etiladi. Bunda sof ichki mahsulot omillari qiymati bo’yicha baholanadi. Aytish lozimki, bazis davri uchun omillarning global unumdorligi birga teng, chunki mahsulotning narxlar omili bo’yicha qiymati omillar sarflari yig’indisiga teng. Boshqa davrlar unumdorligining darajalari qiyoslanadigan narxlar omilidagi mahsulot qiymatini omillarning qiyoslanadigan narxlardagi sarflariga bo’lishdan olinadigan natija sifatida aniqlanadi. Bu indekslarni hisoblashni soddalashtirish va har bir omilning yaqqol ta’sirini ko’rish maqsadida yuqoridagi indekslarga o’zgartirish kiritiladi:
1. O’zgaruvchan tarkibli mehnat unumdorligi indeksi: i =3. Iy.T.. I>WA Iw,dTi • W0 t, ' T T, ' t„ dTt ■ d,0 Bu o’zgaruvchilar W = q. Bundan, q = W T. SHundan kelib chiqadiki,
O’rtachaning ayrim matematik xususiyatlaridan biri shundan iboratki, agar «soizmeritelb» qandaydir bir xil doimiy songa ko’paytirilib yoki bo’linsa o’rtacha miqdor o’zgarmaydi. SHuning uchun T-uning salmog’i tenglashtirilib olinadi. Bu erda, birinchi omil (W0 va Wi); ikkinchi omil (dT dT0 va dT). Birinchi omil ta’sirini o’rganish uchun ikkinchi omil o’zgarmas tarkibda olinadi. Doimiy tarkibli indeks: _1>,т,.2>,т ■ I £w,d, * 1T> ' IT> " lm> ~ 1WA
Mehnat unumdorligi: Birinchi ko’mir koni bo’yicha mehnat unumdorligi: m 41 i = ^ = - = 1,025-100 =102,5% m0 4,0 Ikkinchi ko’mir koni bo’yicha mehnat unumdorligi: ш 5 im=-L = - = 1,2-100 =120% m0 6 a) O’zgaruvchan tarkibli mehnat unumdorligi indeksi: Iw = I, Z)r _ 1’i'A 4-0,476 + 5-0,524 4,524 4-0,364 + 5-0,636 4,636 = 1,173-100 = 117,5% WidT) X,r 4-0,476 + 5-0,524 4,524 b) Doimiy tarkibli mehnat unumdorligi indeksi: = 1,025-100 = 102,5% Iw = - _ 4,1-0,364 + 6-0,636 _ 5,3084 YWidro ~ 4-0,476 + 5-0,636 “ 4,636 Tarkibiy siljish indeksi: YWjdTi 4-0,364 + 5-0,636 4,636 YWtdTo ~ 4-0,476 + 5-0,524 “ 4,524 I IF Off) ' = 1145-100 = 114,5% = 1,025-100 = 102,5% Iw = IW/Iw(dr) YUqorida ko’rib chiqilgan turli xil usulda hisoblangan doimiy tarkibli indekslar natijalari turli xil bo’ladi: I w Zbqi Iw WtdTi WcdTo Ztpqi Zbqi Zbdqi Z?idqi Bu ikkala usulda hisoblangan indekslarga indekslashtirilayotgan ko’rsatkich turli xil o’zgarmas «soizmeritel»da olingan. Birinchi indeksga o’zgarmas mahsulot salmog’i (dq); ikkinchi indeksga o’zgarmas sarf qilingan vaqt salmog’i (dT). Tarkibiy siljish indekslari ham shu ikki usulda yuqorida ko’rilgan sababga ko’ra turlicha bo’ladi. Har xil sarf birliklariga nisbatan hisoblangan mehnat unumdorligi ko’rsatkichlari o’rtasidagi bog’liqlik. Mehnat sarfi birligi kishi/soat, kishi/kun, kishi/oy va kishi/yil demakdir. Demak, mehnat unumdorligi darajasi: o’rtacha soatlik, o’rtacha kunlik, o’rtacha oylik, o’rtacha yillik va hokazo bo’lishi mumkin. Mehnat unumdorligini bir qancha mehnat sarfi birliklariga hisoblash, mehnat unumdorligini o’rganish jarayonini boyitadi va mehnat unumdorligining o’zgarishiga ish vaqtidan foydalanish darajasi ta’sirini ko’rsatib beradi. Mehnat unumdorligi indekslarini mehnat talabchanligi yordamida o’rganish.
Har bir mahsulot turi bo’yicha mehnat unumdorligi indekslari: . Z^.Zhft 3000-6 + 4000-8 3400-5 + 4600-7 5000 49200 'W ~ У ч У жүктеу/скачать 316.79 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||