Оқулық Алматы, 012 ƏӨж ббк ə Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»


Жайылма – өзен аңғарының өзен суы тасыған кезінде су басып  кететін бөлігі. Террасалар



Pdf көрінісі
бет109/263
Дата26.02.2024
өлшемі7.14 Mb.
#493176
түріОқулық
1   ...   105   106   107   108   109   110   111   112   ...   263
httprmebrk.kzbilimabilmajinova-jalpy-jertanu.pdf

Жайылма – өзен аңғарының өзен суы тасыған кезінде су басып 
кететін бөлігі.
Террасалар – тегіс немесе аздаған еңкіштігі бар аңғардың бет-
кейлер шегінде сатыланып орналасқан алаңдары, соның ішінде жа-
йылма ең төменгі терраса болып есептеледі. Ең жоғарыда орналасқан 
терраса ең ежелгі терраса болып саналады. Террасалардың түзілуі 
өзен суының көбеюіне, жергілікті жер деңгейінің көтерілуіне, өзен 
құятын су деңгейінің өзгерісіне тəуелді болып келеді.
Аңғар беткейі – өзен аңғарының екі жағалауын оқшаулап 
шектейтін, еңістігі өзен арнасына бағытталған көлбеу жазықтық. 
Оның беті жыра, сай жəне атыздармен тілімденген. 
68-сурет. Өзен аңғарының түрлері
Өзен аңғарларының морфогенетикалық түрлері. Өзен 
аңғарларының 
морфологиясы 
олардың 
жергілікті 
жердегі 
физикалық-географиялық жағдайларға, геологиялық құрылысы мен 
даму тарихына байланысты. Таулы өлкенің жоғары биіктеуіне бай-
ланысты қарқынды түрде эрозиялық тілімдену нəтижесінде саңылау, 
шатқал жəне каньон тəрізді терең аңғарлар пайда болады (68-сурет).
Саңылау – екі жағы тік құламалы, тар аңғарлардан тұрады. 
Көпшілік жағдайда биік таулы аймақтарда таралады.
Шатқалкөлденең қимасы латынның V əрпі тəрізді терең 
аңғар. Көп жағдайда, шатқал тектоникалық жарықтар бойын-
да қалыптасады, кейіннен ағын сумен одан əрі кеңейіп, аумағы 
ұлғайып, тереңдей түседі. Шатқалдар Орта Азия мен Қазақстан 


152
жеріндегі биік таулы аудандарға тəн болып келеді. Қазіргі кезде 
кейбір шатқалдардың табаны құрғақ, олар уақытша су ағындарының 
эрозиялық əрекеттерімен өңделіп отырады.
69-сурет. Шарын каньоны
Каньон – жағаларының беріктігі əртүрлі, қабаттала жиналған 
тау жыныстарын су тіліп өткен жағдайда саты тəрізді аласа-
ратын аңғар типі. Эрозияға төзімді таужыныстары тегістелген 
жағдайда каньонның жағасында террасаға ұқсас жазық алаңқайлар 
қалыптасады (69,70-суреттер).
а 
ə
70-сурет. Өзен жүйелері мен аңғарларының түрлері: а - каньонның 
қалыптасу стадиялары, ə - Еділ (Волга) өзенінің жүйесі 
Жоғарыда аталған аңғарлардың (саңылау, шатқал, каньон) таба-
нын түгелімен немесе түгелге дерлік су басып жатады.


153
Геологиялық құрылымына жəне тектоникалық элементтерінің
байланыс 
сипатына 
қарай 
аңғарлар 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   105   106   107   108   109   110   111   112   ...   263




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет