Оқулық Алматы, 013 Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»
жүктеу/скачать 3.34 Mb. Pdf көрінісі
|
| 252
ТЕРМИНДЕР СӨЗДІГІ Аберрация – хромосоманың немесе хроматидтің өзгерген құрылымы. Аберрация хромосомалар мен хроматидтердің үзілуі жəне одан соң үзілген ұштарының жаңа үйлесімде қайтадан қосылуы нəтижесінде пайда болады. Автополиплоид – бастапқы түрдің геномын еселеп көбейту негізінде алынған ағза. Адаптация – бейімделушілік, ағзаның өздеріндегі немесе жаңадан түзілген белгілерінің арқасында ортаның дəл қазіргі жағдайларына тіршілік етуге мүмкіндік беретін қабілеттілік. Аддитивті гендер – өзара əрекеттесетін, қосынды əсері бар аллельді гендер. Акроцентрлі хромосома – центромерасы бір ұшына өте жақын оналасқан хромосома. Аллеломорф – гомологтық хромосомалардың гомологиялық учаскелерінде орналасқан гендердің жұп аллельдерінің бірі. Аллель – гомологтық хромосомалардың гомологиялық учаскілерінде орналасқан геннің əртүрлі күйі. Мысалы, А – геннің доминантты күйі, а – сол геннің рецессивті күйі. Аллополиплоид – əр түрге жататын ағзалар геномдарының еселеп көбеюі негізінде пайда болатын ағза. Альбинизм – теріде жəне көздің түсті қабығында меланин пигментінің болмауы: тирозиназа ферменті геннің мутациясы нəтижесінде тирозин ме- ланинге айналмайды (аутосомалық рецессивті гендік ауру). Алькоптонурия – аутосомалық-рецессивті гендік ауру: оксидаза генінің мутациясы нəтижесінде гомогентизин қышқылының соңғы өніміне ыдыра- мауы, аяқ-қол буындарының патологиясы жəне гомогентизин қышқылының несепте көп мөлшерде болуы. Амитоз – ядроның тікелей бөлінуі. Кейбір қарапайымдарда (амеба, кебісше, эвглена жəне т.б.) байқалады. Анафаза – жасуша ядросының митоздық жəне мейоздық бөлінуі сатыларының бірі. Анеуплоидтар – негізгі гаплоидты санға еселі емес хромосомалары бар ағзалар немесе жасушалар. Антимутагендер – мутация немесе тұқым қуалайтын өзгергіштік ту- дыратын физикалық немесе химиялық заттарға қарама-қарсы əсер етуші заттар. Аутбридинг – аса тығыз туыстық қатынаста тұрмайтын дарабастарды шағылыстыру. Бұған қарама-қарсы ұғымдар-инбридинг. 253 Аутосомалар – жыныс хромосомаларынан (Х жəне У) басқалары осы- лайша аутосомалар деп аталады. Ахандроплазия – аутосомалық-доминатты ауру. Сүйек жүйесінің ақауы (өспеуі жəне қисық болуы). Бактериофаг – бактерияда тіршілік ететін вирус. Бивалент – диплоидты организмнің мейоздық бөлінуі кезіндегі конъюгацияланушы екі гомологтық хромосомалар. Қалыпты жағдайда биваленттердің саны хромосомалардың гаплоидты жиынтығы санына тең болады. Мысалы: адамда 2n=46, n=23, демек 23 бивалент түзеді. Биометрия – математика əдістерінің биологияда қолданылуы. Популя- цияны сипаттауда жиі қолданылады. Биотип – генотиптері бірдей дарабастардың жиынтығы. Брахидактилия – аяқ-қол саусақтарының қысқа болуы. Аутосомалық- доминатты тұқым қуалайтын ауру. Будан – генетикалық өзгеше ата-аналар формаларын шағылыстыру нəтижесінде алынатын дарабас. Будандастыру – бір немесе бірнеше белгілері, аллельдері мен гендері, хромосомаларының құрылысы бойынша өзгеше өсімдіктерді немесе жану- арларды шағылыстыру. Вариация – дарабастар арасындағы немесе олардың сандық, сапа лық белгілері арасындағы өзгешеліктердің (айырмашылықтардың) көрінуі. Варината – вариацияланатын белгінің жеке мағынасы. Вариациялық қатар – зерттелетін белгінің мəндеріне сəйкес кластарға үлестірімі. Белгінің сипаттамаларын анықтау үшін құрастырылады. Вирус – нуклеин қышқылдары мен (ДНҚ немесе РНҚ) белоктардан тұратын жəне жасуша қожасының ішінде көбейетін инфекциялы ағза. жүктеу/скачать 3.34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|