Оқулық Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі жоғары оқу орындарының студенттеріне ұсынады
жүктеу/скачать 2.39 Mb. Pdf көрінісі
|
| 2. Дүниетанымның құрылымы.
Психикалық білім ретінде дүние- таным – күрделі де көп аспектілі құрылым. Оның негізі – теориялық ойлау, жоғары интеллектуалдық се- зімдерді білдіру, саналы, мақсатты ерік-жігердің дамыған қабілеттілі- гімен үйлесімді көзқарастар мен се- німдер. Көзқарастар – адамның қол жеткізген идеялары, білімдері, тео- риялық тұжырымдар мен болжамдар ретінде қабылдаулары. Олар табиғат пен қоғам құбылыстарын түсіндіріп, адамның мінез-құлық, іс-әрекет пен қатынастардың бағыт-бағдар қызме- тін атқарады. Профессор И.Ф. Харламов: «Әр- бір тұлғаның дүниетанымдық көзқа- растары ұзақ, күрделі интеллектуал- дық іс-әрекет нәтижесінде қалыпта- сады», – деп келтіреді. Ал көзқа- растар болса өз кезегінде оның руха- ни мәдениетінің, оның «Мен» деген сезімінің мәнін ашып, оның өмірлік ұстанымдарының, ар-ожданының не- гізін құрайды. Сенім – көзқарастар- дың сапа жағынан мейлінше жоғары күйі. Сенім білім сияқты объектив- ті дүниенің субъективті көрінісі, адамдардың ұжымды жеке тәжіри- бесін меңгергенінің нәтижесі. Сенім әлдебір «білетін» немесе «түсіне- тін» емес, ол – жеке тұлғаның ішкі ұстанымдарына айналған білім. Қазіргі уақытта сенім дүниетаны м- ның өзегі «бастапқы», «элементар- лық кереге көзі» болып табылады деген ережені терең негіздеу деп са- науға болады. Сенім дүниетанымның ұйтқысы дегенді әлеуметтік және пе- дагогикалық маңызы жағынан баға- лау қиын. Олардың адамның өмір жолын анықтаудағы, мінез-құлқын қалыптастырудағы ролі әрбір педа- гогқа, әрбір оқушыға түсінікті болуы керек. Тек меңгерілген білім ғана емес, ал сол сенімнің өзі адамды бел- сендіретін шынайы күші, қол жеткіз- ген білімі және солар үшін күресу бо- лып табылады. Сол білім мен ойлар сенімге айна- лады, ол адамның өзін және әлемді қайта өзгертетін материалдық күшке еніп, әлем мен адамның өзін құрайды. Егер білім дүниетаным жүйесінің басым мазмұндық құрылымдары бо- лып саналса, онда сенім білімге және шынайы ақиқатқа деген эмоционал- дық-психологиялық қарым-қатынас және адамгершілік маңызға ие бо- лады. Дүниетанымның маңызды ролі психологиялық, әлеуметтік педагоги- калық және эмоционалдық болып табылады және олар адамның мі- нез-құлқы мен көңіл күйін анық- тайды, соңында іс-әрекетке дайын- дайды. Тек сенім білім арқылы өсетін жеке тұлға белсенділігінің негізгі көзі болып табылады. Сенім – жеке тұлғаның өз құндылық бағыт- 42 1-тарау. Тәрбиенің қалыптасу генезисі және оның қоғамдық мәні тары мен көзқарастарына сәйкес қызмет-әрекет етуге итермелейтін сана қажеттілігі. Адамның сенім жүйесі – оның дүниетаным көрінісі. Сезім – сенімнің үйлесімді қасие- ті. Сенімді өмірде басшылыққа алу таным қуанышы мен ақиқат шын- дығының, эстетикалық талғам мен оған берілгендік, әлеуметтік опти- мизм мен мақсаттылық сияқты интел- лектуалды сезімдермен байланысты. Қажымас ерік-жігер – дүниетаным- ның маңызды элементі. Сенім адам- ды іс-әрекетке итермелейді. Ғылыми дүниетаным теориялық санамен шек- теліп қана қоймай, тәжірибеде сана мен жігерді іс-әрекетпен біріктіреді. Дүниетаным элементі ретінде теория- лық ойлау дегеніміз – адамның бі- лімдерді, болмыстың құбылыстарын шығармашылық түрде түсініп-ұғыну, дүниетанымды мейлінше жетілді- ру, ерік-жігерді сенімді іске асыруға бағыттау қабілеті. Сенім мен идеал адамның өмірлік мақсаттары ретінде дүниетанымның ең маңызды құрам- ды бөлігі болып табылады. Сананың мазмұны сенім сипатына ие болған жағдайда дүниетанымға айналады. Демек, тұлғаның дүниетаным фе- номені – тұлғаның интеллектуалды және эмоционалды ерік сипатын өзіне жинақтаған, әлеуметтік мәде- ниеттің сол бөлігіне назар аударған, іс-әрекеттің жалпы бейнесін жоғары деңгейде ерекшелеген іс-әрекетке дайындық. Олай болса, жеке тұлғаның дүниетаны мы салыстырмалы түрде кеш келетін құ былыс, ол жеткіншек шақта пайда болатын, жалпы тәрбие- лік бағыттылық, дүниетаным мен дү- ниені сезіну жүйесі болып табылады. жүктеу/скачать 2.39 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|