Оқулық Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі жоғары оқу орындарының студенттеріне ұсынады

49
1-тарау. Тәрбиенің қалыптасу генезисі және оның қоғамдық мәні
оқушылармен әңгімелескенде, олар-
дың ойын тыңдап, онымен санасады, 
ынтымақтаса жұмыс істеп, адам-
ның мінез-құлқына, жүріс-тұрысына 
қойылатын талаптарды бұзған оқу-
шылардың іс-әрекетін талдайды.
Этикалық әңгіменің жақсы өтуіне 
әсер ететін жағдайлар:
• оқушы сұрақтарын мұғалімнің 
мақұлдауы, оған өзінің жауап беруіне 
көмектесу;
• бір мәселе төңірегінде бірнеше 
пікірлердің айтылуы;
• әңгіменің дайын жауаптарының 
болмауы;
• баланың өз ойын айтып, басқа-
лардың пікірлерін тыңдауы;
• қарым-қатынас мәдениеті, мұға-
лімнің оқушы дәлелді пікір айтқанша 
шыдамдылық көрсетуі;
• әңгімені жалықтыратын лекция-
ға айналдырмау;
• әңгіменің әсерлі жағдайда өтуі;
• баланың ішкі сырын айтуға 
көмектесуі;
• әңгіме материалдарын баланың 
өмірінен алу;
• түрлі пікірлерді біліп, оларды 
бір-бірімен салыстыру, дұрыс пікір 
шығару;
• жас ерекшеліктеріне сай болуы;
• тартымдылығы, қызықтылығы;
• мұғалімнің артық сөздер айтпа-
уы, т.б. жатады. 
Мұғалім тәртіп бұзған оқушы-
лармен жеке сөйлесіп, оның қателігін 
өзіне әдепті түрде түсіндіреді. Әңгіме 
тақырыбына байланысты техникалық 
құралдар қолданылады. Әңгіме мұға-
лімнің қысқаша сөзінен басталады. 
Ол оқушыларға мәселелі сипаттағы 
сұрақтар қойып, сараптап, талдатып, 
қорытындылайды.
Пікірталас. Пікір білдіру, баға 
беру оқушының дүниеге сенімін арт-
тырып, ондағы қателіктер мен кейбір 
адамдардың жалған көзқарастарымен 
күресуге үйретеді. 
Пікірталас оқушылардан ақыл-ой 
қызметін, сезім белсенділігін талап 
етеді. Мұғалім пікірталасты өткізбес 
бұрын оның тақырыбын, сұрақтарын 
тұжырымдап, жүргізушіні белгілеп, 
қолданылатын әдебиеттерді ұсынып, 
оқушыларды пікірталас ережеле-
рімен таныстырады.
Түсіндіру. Бір топқа, жеке оқу-
шыларға жаңа ережелер басқа адам-
ды құрметтеу, өзін басқа кісінің орны-
на қою, т.б. түсіндіріледі. Партаны 
сызу, дөрекілік жасау теріс қылық 
екенін түсіндіре берудің қажеті бол-
мағандықтан, басқа әдіс қолдану 
керек. Мұғалім адамшылық қасиет 
туралы баланың пікірін сұрап, оқу-
шыны жақсы сапалардың қажеттігіне 
сендіріп, баланы теріс қылығы үшін 
ұялтып, түзетуге бағыттайды.
Өнеге. Мұғалім оқушыларға әде-
биеттегі және өмірдегі түрлі кейіпкер-
лерді үлгі еткенде оқушы өзінің ішкі 
жан дүниесіне үңіле бастайды. Бала 
басқа адамға еліктегіш. Бастауыш 
сынып оқушылары барлық адамдарға 

50
1-тарау. Тәрбиенің қалыптасу генезисі және оның қоғамдық мәні
еліктейді. Жеткіншектер өздері таң-
даған адамдарына еліктейді. Балалар 
әдеби және тарихи кейіпкерлерге, 
құрбыларына, ересектерге, ата-ана-
ларына, мұғалімдерге, бұқаралық 
ақпарат құралдарының, өнердің жас 
ұрпаққа үлгі ететін адамдарына елік-
тейді.
Сендіру. Мұғалім өз пікіріне ба-
ланы сендіргісі келіп, оған былай 
дейді: Оқушыға сабаққа кешігудің 
зияндығын дәлелдеу үшін: «Бәрі-
міздің ойымызды бөліп жіберетін-
діктен, адамдардың кешіккені ұна-
майды», – дейді. Мәдениеттіліктің 
пайдасына оқушының көзін жеткізу 
үшін мұғалім: «Суды стақанмен іш, 
ыдыстың аузынан ішуге болмай ды», –
дейді. Мұғалім балаға қарым-қа-
тынастың маңызын ашу үшін: «Сен 
газетті үйіңе ұмытып кеткендік-
тен, сынып сағатымыз ойдағыдай 
өтпейді», – дейді. Диалог әдісін 
қолданатын мұғалім: «Мен осылай 
ойлаймын, сендер қалай ойлайсың-
дар?» – деп сөйлеседі. Пікірталас 
жұмыс барысында пайда болады 
немесе оны мұғалімнің өзі ұйым-
дастырады. Көркем шығармадан 
алған әсерін мұғалім оқушыға 
былай білдіреді: «Мына портретте-
гі адам екінші портреттегі адамға 
қарағанда әдемі», «Сенің ақылың 
бар ғой, ренжіткен құрбыңнан ке-
шірім сұра», – деп мұғалім балаға 
нұсқау береді. Ол жасырын түрде 
болғандықтан, бала басқаша қа-
былдайды.
Ертегі, әдеби кітаптар, мерзім-
ді баспасөз материалдары мектеп 
жасындағы оқушылардың адамгерші-
лік санасын қалыптастыратын құрал-
дардың бірі. Оқушылар жағымды 
кейіпкерлерге еліктеп, жамандықтан 
аулақ болуға үйренеді. Көзін жеткізу 
тәрбиешінің өз тәртібі, жұмыс тәсіл-
дері арқылы жүзеге асатын, балалар 
көзқарасына ықпал етудің педагоги-
калық тәсілі болып табылады. 
Қоғамдық пікір. Балаларға тәр-
биешінің қоятын талабы ең алдымен 
ұжымның талабы екендігін түсінді-
ру керек. Ұжымның талабы – жалпы 
қоғамдық пікірдің көрінісі. Қоғам-
дық пікір – ұжымдағы іс-әрекетті 
ұйымдастыру және мінез-құлықты 
қалыптастырудың негізгі әдісінің 
бірі. Қоғамдық пікір ұжым мүшесі-
нің, жекелеген топтардың іс-әрекетін, 
қылығын бағалауда қолданылады. 
Қоғамдық пікірдің негізгі нысанда-
ры – ұжым мүшелерінің жиналыста, 
жиындарда, митингіде, жергілік-
ті баспасөзде және дөңгелек үстел 
басында, ашық әңгімеде, кемшілік-
терді сынап, жаңа міндеттерді жүзеге 
асырудың жолдарын белгілеуі. 

жүктеу/скачать 2.39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: