Атты халықаралық Ғылыми-əдістемелік конференцияның материалдары

181 
Яғни, отбасы институты балаға үшін оның өзін-өзі қалыптастыратын, өмір сүру жолын 
айқындайтын бірінші жəне негізгі ортасы болып табылады. 
Баланың психологиялық саулығында отбасы басым рөл атқаратынын атап өткен жөн. 
Л.Б.Шнайдер былай деп жазады: «Баланың жеке басының үйлесімді дамуы оның физикалық, 
психикалық жəне əлеуметтік салауаттылық жағдайы ретінде анықталған денсаулығын сақтау 
жəне нығайту кезінде мүмкін болады. Психикалық денсаулық баланың эмоционалдық жəне 
когнитивті əл-ауқатын, мінезінің дамуын жəне жеке басының дамуын қамтиды. Бала өзінің 
өсіп-жетілуіне қажеттінің бəрін отбасынан алады. Өз кезегінде отбасыда бала тарапынан 
белгілі бір қажеттіліктерді қанағаттандырады» [2, Б. 461 ]. Екі бағытта да баладан отбасына 
жəне керісінше жүретін белгілі бір өзара тəуелділік пен өзара əсер бар екені көрінеді. 
Баланың психологиялық денсаулығы, отбасында ата-ана мен бала арасындағы қарым-
қатынастың қандай болатынына тікелей байланысты екенін айту маңызды. Ата-ана жəне бала 
арасындағы жақсы қарым қатынас баланың қауіпсіз жəне оң психологиялық денсаулығын 
қамтамасыз етудің негізі. Отбасы мүшелері арасындағы эмоционалдық байланыстың дəрежесі 
ата-ананың бір-біріне қаншалықты жақын жəне адал болуына жəне олардың баламен қарым-
қатынасына байланысты. Бұл байланыс неғұрлым жақын жəне күшті болса, балада одан əрі 
проблемалар мен бұзылуларды болдырмау оңайырақ болады. Мұндай байланыс отбасындағы 
қолайлы психологиялық климаттың бір белгісі болып табылады. Егер отбасында үнемі 
қақтығыстар болса, негативтілік танытса, онда мұның бəрі психикалық денсаулықтың 
проблемалық қалыптасуына ықпал етеді жəне баланы депрессиядан, стресстен, психикалық 
шиеленістен жəне оң эмоциялардың тапшылығынан, яғни психосоматикалық бұзылыстардан 
қорғай алмайды. 
Баланың психологиялық денсаулығына құрбы-құрдастары, сыныптастары, ұстаздары 
жəне баланы отбасынан тыс қоршап тұрған барлық нəрсе əсер ететініне назар аудармау мүмкін 
емес. Жəне бұл əсер əрқашан оң бола бермейді. Ата-аналар өз кезегінде баланың жақсылық 
пен жамандықты айыра білуіне, кіммен дос болу керектігін, кіммен арақашықтықты сақтау 
керектігін түсінуін қадағалауы керек. Ата-ана баламен үнемі сөйлесіп, оның өміріне 
қызығушылық танытуы керек [1, Б. 386]. 
Егер бала ата-анадан эмоционалды қолдауды, сондай-ақ эмоционалды инвестицияны 
алмаса, бұл əртүрлі психосоматикалық бұзылулар мен ауруларға əкелуі мүмкін. Өздеріңіз 
білетіндей, психосоматикалық аурулар немесе бұзылулар бұл пайда болуы мен дамуы 
көбінесе жүйке-психикалық факторлармен, жедел немесе созылмалы психологиялық жарақат 
тəжірибесімен жəне жеке адамның эмоционалдық реакциясының ерекшеліктерімен 
байланысты болатын физикалық функциялардың бұзылуын білдіреді. Яғни ағза 
бұзылыстарының пайда болуы, бұл эмоционалдық стресске, психологиялық мəселелерге 
немесе жарақатқа негізделген [3, Б.6-7]. Балаларда көбінесе психосоматикалық аурулардың 
туындауы ата-аналардың назарын аудару үшін қызмет етеді. Бұл қорғаныс пен сенімділіктің 
қажеттілігінің жетіспеушілігін білдіреді. Бала ата-анасының эмоционалды байланысын 
сезінбеген кезде пайда болады. Осылайша, балаға жақын адамдарынан сүйіспеншілік, 
қамқорлық жəне түсіністік сезімдері жетіспеген жағдайда пайда болады деп болжауға болады. 
А.А.Баранов, Р.К.Махмутова жəне Т.В.Шрейбер жүргізген эмпирикалық зерттеу 
мысалында жас балаларда психосоматикалық бұзылулардың қалыптасуындағы ана мен бала 
қатынасы факторының əсерін көруге болады. Олардың зерттеуіне бір жарым жастан үш жасқа 
дейінгі балалары бар 60 ана қатысты. Негізгі топтағы 30 балада психосоматикалық бұзылулар 
болды: асқазан-ішек жолдарынан – 10 бала, тері аурулары бар – 10 жəне тыныс алу жүйесінен 
зақымы бар – 10 бала таңдалды. Бақылау тобы немесе салыстыру тобына дені сау балалардың 
30 аналары кірді. 
Осы зерттеудің нəтижесінде алынған деректерді айтып жіберсек. Əйелдердің екі 
тобындағы ана мен баланың өзара əрекеттесу көрсеткіштерін салыстыру кезінде 
психосоматикалық бұзылыстары бар балалардың аналары ата-аналық сезімталдық 
көрсеткіштерінің төмен деңгейімен сипатталатындығы анықталды: олар баласының 
психоэмоционалды жағдайын дұрыс қабылдай жəне тани алмайды, оның себептерін түсінуде 

182 
қиындықтарға тап болатыны көрсетілді. Олар өз балаларын жеткіліксіз қабылдайды, бұл өзара 
əрекеттесу жағдайында ата-аналардың амбивалентті сезімдерінде, баланы сөзсіз қабылдаудың 
қиындықтарында көрінеді. Сондай-ақ, балаға эмоционалды қолдау көрсету қабілетінің төмен 
деңгейіне, өзара əрекеттесу кезінде баланың жағдайына назар аудара алмауына, оның 
эмоционалды жағдайына əсер ете алмауына назар аударылады.
Осылайша, психосоматикалық бұзылулары бар балалары бар аналар үшін эмоционалды 
қарым - қатынас арқылы анықталған ата-ананың мінез-құлқының төмен көрсеткіштері тəн 
екені анықталды. Яғни олар-өзара əрекеттесу кезінде баланың психоэмоционалды жағдайына 
əсер ету бағыты мен қабілеті төмен екені көрінді. Асқазан-ішек жолдары жəне тері аурулары 
бар балалары бар аналар үшін баланы сөзсіз қабылдаудың көрсеткіштері, дене байланысына 
деген ұмтылыс, баланың жағдайына əсер ету қабілеті жиі төмен екені кездесті. Тыныс алу 
жүйесінің аурулары бар балалары бар аналар онымен өзара əрекеттесу кезінде баланың 
жағдайына бағдарланудың төмен деңгейімен ерекшеленді. Ана мен бала арасындағы 
эмоционалды байланыстардың бұзылуы, ана мен баланың өзара əрекеттесуінің үйлесімсіздігі 
ерте жаста психосоматикалық бұзылулардың пайда болуына жəне одан əрі дамуына себеп 
болуы мүмкін, сонымен қатар баланың психикалық дамуының тежелу қаупі факторына əкелуі 
мүмкін [4, Б. 130-132]. 
Көріп отырғаныңыздай, отбасы — бұл бала, тұлға қалыптасатын орта. Баланың 
психикалық денсаулығын нығайта алатын немесе оны бұзатын тек отбасы ғана. Отбасының 
дұрыс өзара əрекеттесу процесі, сондай-ақ эмоцияларды беруі баланы əртүрлі 
психосоматикалық бұзылулардан қорғайды. Ал қазіргі əлемде балалардың психосоматикасын 
емдеу коррекция арқылы жүреді, бірақ баламен бірге барлық отбасы мүшелері қатысуы керек. 
Ата-аналар үшін кез-келген эмоция, мінез-құлық немесе іс-əрекет əрқашан баланың 
денсаулығы жағдайында көрінетінін түсіну маңызды. 
Əдебиет 
1. Иванова Е.А. Семья как фактор психологического здоровья детей // Молодой ученый. — 2019. — № 
46 (284). — С. 385-387. — URL: https://moluch.ru/archive/284/63939/. 
2. Шнейдер Л.Б. Семейная психология: Учебное пособие для вузов. 2-е изд.—М.: Академический 
Проект; Екатеринбург: Деловая книга, 2006.— 768 с 
3. Собенников В.С., Белялов Ф.И. Психосоматика. Иркутск: Издательство ИГУ, 2008. 170 с. 
4. Баранов А.А., Махмутова Р.К., Шрейбер Т.В. Материнско-детское эмоциональное взаимодействие 
как фактор формирования психосоматичеких расстройств у детей раннего возраста // Вестник Марийского 
государственного университета. 2018. Т. 12. № 1- С. 129-132 

жүктеу/скачать 6.73 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: