220
қатысты тұңғыш ғылыми оқулық жазуда болсын т.б.- бәрінде де
ұлттық сипат рөлін ескеріп, оның жалғыз
бастауы төл әдебиетіміз
болып табылатынын дұрыс ажыратқан.
Жалпы жоғарыдағы көркем сөзге арналған бөлімдерде белгілі бір
әдебиет қисынына қатысты қағиданы келтіргенде, оған дайын дерек,
дәлел, мәтін көзі есебінде А.Байтұрсыновтың фольклорды қолдануы
көңіл бөлерлік. А.Байтұрсынов фольклорды тек мәтін ретінде ғана
қолданбаған, әр фольклорлық мәтінді өзінің тұжырымына,
анықтамасына мысал ретінде алған. Мұның бәрі фольклортанушы
А.Байтұрсыновтың халық шығармаларын
әдебиет теориясына,
тарихына қатысты қолданып, ондағы теориялық ұғымдар негізі
халықтікі дегенге т.б. назар аудартқанын дәлелдейді. Яғни ғалым
фольклордың- филологиялық тұрғыдан әдебиет қисынына, әрі сөз
өнеріне қажетті т.б. мәтін көзі ретінде қызмет
ете алатынына назар
аудартқан. Сонау XVIII ғасырда өмір сүрген орыс ғалымы
В.К.Тредиаковский де (1703-1769) өлең жүйесі негізі халықтікі
дегенге назар аударта отырып, фольклордың- әдебиет теориясына
қажетті материал көзі болатынын діттеген [297]. Тіл әуезділігі
тарауына қатысты ғалым еңбегінде
әуезділіктің жалпы шарттарын,
сөздің дыбыстары құлаққа жағымды-жағымсыз болып құралуын т.б.
тілдік тұрғыдан сараптауы барысында фольклордан: мақал-
мәтелдерді, «Қобыланды батыр», «Ер Тарғын», «Ер Сайын» т.б.
жырлардан алынған үзінділерді т.б. келтірген [294, 177-186
б.
].
Сонымен қатар «өлеңді сөйлемдер» бөлімінде сөздің қара сөз, әрі
өлең түрінде жасалатынына көңіл бөлгізе отырып, ғалым дәлел көзі
ретінде «Жар-жар» мен «Беташарды» алған [294, 184-188
б.
]. Сондай-
ақ А.Байтұрсынов фольклорды - өлең шығару үшін ең қажетті ырғақ
ұйқас, екпін, буын, бунақ, тармақ, шумақ т.б. түрлерін ажырату үшін
де қолданған [294, 188-208
б.
]. Осы арқылы қазақ әдебиеті тарихында
да, қазақ фольклортану тарихында да ғылыми оқулық жазудың ұлттық
үлгісін жасауда осы терминдерді тапқан, анықтама берген А.
Байтұрсынов фольклорды қаншалықты
пайдалану маңыздылығын,
қажеттігін аңғартқан. Мәселен, кітапта шежіре туралы сипаттама
бар:
«Шежіре өткеннен дерек беретін сөздің түрі. Шежіреде
Достарыңызбен бөлісу: