Жеке еңбек шартын жасасу
қызметкерде ақылы еңбек
демалысына шығу құқығының пайда болуына басты негіз болады.
Егер қызметкер жеке еңбек шартын жасаспаған болса, онда
қызметкер мен жұмыс берушінің арасында еңбек қатынастары
туындамайды, яғни, бұл жерде ақы төленетін еңбек демалысына
құқық та орын алмайды.
Сонымен қатар, азаматтық-құқықтық мердігерлік шартына
сəйкес жұмыс істейтін немесе жеке еңбек қызметімен айналысатын
тұлғалар да ақы төленетін еңбек
демалысына шығу құқығына ие
болмайды. Мұндай тұлғалар қашан демалысқа шығатынын өздері
шешеді жəне бұл мəселеге мемлекет араласпайды.
ҚР Конституциясы жəне Қазақстан Республикасының өзге де
заңдары қызметкерді ақы төленетін еңбек демалысына шығу
құқығынан айыруға негіз болатындай ережелерді көздемейді.
Сонымен, жыл сайынғы ақы төленетін еңбек демалысына шығу
құқығына жұмыс уақытының ұзақтығына (толық, жартылай немесе
қысқартылған),
еңбек ақысының нысанына, лауазымына немесе
қызметіне, еңбек функциясын орындайтын орынға (кəсіпорында
немесе үйде), жеке еңбек шартының мерзіміне қарамастан кез
келген меншік нысанындағы (жеке, мемлекеттік), кез келген
ұйымдастырушылық-құқықтық
нысандағы
(серіктестіктер,
акционерлік қоғамдар, кооперативтер жəне т.б.) кəсіпорын, ұйым,
мекемелерде жеке еңбек шарты бойынша
жұмыс істейтін барлық
қызметкерлер ие болады.
Қызметтерді қоса атқаратын қызметкерлер негізгі жұмысы
бойынша еңбек демалысына шыққан кезде қоса атқаратын жұмысы
бойынша да еңбек демалысына шығуға құқылы.
Штаттан тыс қызметкерлер ақы төленетін жыл сайынғы еңбек
демалысына жалпы негіздерде шығады.
Сонымен қатар, жеке еңбек шартының негізінде үй қызметкері,
хатшы, күтуші, жүргізуші жəне т.б. қызметтерді атқаратын
тұлғалар да ақы төленетін жыл сайынғы еңбек демалысына шығуға
құқылы.
«ҚР еңбек туралы» заңңың түсіндірмесінде (авторлары:
Е.Нұрғалиев, А.Нұрмағамбетов) аталып өткендей,
тек уақытша
жəне маусымдық қызметкерлер ғана ақы төленетін жыл сайынғы
еңбек демалысына шығу немесе пайдаланбаған демалыс үшін
ақшалай өтемақы алу құқығына ие емес.
Ақы төленетін жыл сайынғы еңбек демалысы жеке еңбек шарты
бойынша жұмыс істеушілерге жұмыс орны (қызметі) мен орташа
жалақысы сақтала отырып беріледі. Ақы төленетін жыл сайынғы
еңбек демалысы демалу, еңбекқабілеттігін қалпына келтіру жəне
күшейту, емделу жəне денсаулығын нығайту жəне
қызметкердің
өзге де қажеттіліктері үшін беріледі.
Кəсіпорынның
толығымен
таратылған
жағдайларын
есептемегенде, еңбек демалысы кезінде қызметкерді басқа
жұмысқа ауыстыруға, жұмыс берушінің бастамасы бойынша
қызметінен босатуға жол берілмейді.
Еңбек заңдарында еңбек демалыстарының келесі түрлері
белгіленген: ақы төленетін жыл сайынғы (негізгі жəне қосымша),
əлеуметтік
мақсаттағы
жəне
оқу
демалыстары.
Еңбек
демалыстарының басым көпшілігінде жалақы сақталады. Еңбек
демалыстарының кейбір түрлері қызметкердің
өтініші бойынша
жалақысы сақталмай берілуі мүмкін.
Ұжымдық шарттарда еңбек демалыстарының өзге де түрлері
көзделіп өтуі мүмкін. Мысалы, мемлекеттік жəне қоғамдық
міндеттерді орындағаны, қандай да бір қосымша жұмыстарға
қатысқаны жəне т.б. үшін көтермелеу демалыстары.
Достарыңызбен бөлісу: