Педагогикалық институты аманжол күзембайұлы еркін әбіл тарихнам а
жүктеу/скачать 0.67 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Әбу Наср Әл–Фараби
- Әлемнің екінші ұстазы
- “Фусул ал–мадани
- Азаматтық саясатта»
- Ғылымдар тізбегі
- Риторика”
| 4. Түркі–ислам тарихнамасы
X–XIII ғасырлар аралығында Қазақстанның қазіргі территориясы аса дамыған ортағасырлық араб–парсы–түркі өркениетінің ажырамас бөлігіне айналды. Тарихи тұрғыдан түркі ислам мәдениетінің қалыптасу процесі ұзаққа созылды. Исламның Орталық Азияға тарауы әйгілі Талас соғысында түркілер арабтармен бірігіп қытайларға қарсы шайқасуы түркілердің ислам өркениеті құрамына енуіне зор әсер етті. Тарихта түріктер осы өркениет құрамында Аббаси, Самани, Қарахан, Селжұқ және т.б. мемлекеттік жүйелерде ислам өркениетінің кең таралуына, өркендеуіне жан–жақты үлес қосты. Сонымен қатар түркілер ислам мәдениетінің белгілі тұлғаларына айналды. Солардың бірі атақты Әбу Наср Әл–Фараби (870–950) – ұлы ғалым, ойшыл философ, математик, астролог, музыка теоретигі. Әскербасының отбасында дүниеге келген. Түркі ойшылдарының ең атақтысы, ең мәшһүрі, “Әлемнің екінші ұстазы” атанған ғұлама. Оның заманы “Жібек жолы” бойындағы қалалардың, оның ішінде Отырардыңэкономикасы мен мәдениетінің дамыған кезіне дәл келеді. Ол жас кезінде шығыс елдерін көп аралады. Барған елінде көптеген ғұлама, ойшыл–ақын, қайраткерлермен танысып, сұхбаттасты. Мұның өзі оның ой–санасының дамып, білімінің тереңдеуіне, өмірге көзқарасының қалыптасуына әсер етті. Қазақта көп жасағаннан сұрама, көпті көргеннен сұра деген мақал бар. Аяқ жеткен жерді аралап, сол заманның ойшыл дегендерін іздеп барып сабақ алған жас ғалым тым тез кемелденіп, атағы бүкіл шығысқа тарады. Тарихи деректер бойынша 70–ке жуық тіл білген. 150–ге тарта трактат жазып қалдырды. Әбу Наср Әл–Фараби заманының әлеуметтік–саяси көзқарастарын, тіл мәдениетін, философиялық–гуманитарлық және жаратылыстану ғылымдары салаларын терең меңгеріп, осы бағыттарда өзі де құнды ғылыми жаңалықтар ашты. Әбу Наср Әл–Фарабидің азаматтық, саяси, адам, қоғам жөніндегі ойлары “Фусул ал–мадани” (“Мемлекеттік қайраткерлердің нақыл сөздері”) трактатында қаралады. Бұл трактаттың тақырыптары әр түрлі болса да, негізінен бір мақсатқа – адам мен қоғамның ара қатынасы, оның жетілуіне арналған. Еңбектің өзіне тән бір ерекшелік сипаты – тәндік және рухани құбылыстардың салыстырылып отыратындығы. Фараби «Азаматтық саясатта» қоғамды талдауды қаладан бастаса, “Нақыл сөздерде...” ол мұны ең кішкене ұядан, от басынан немесе үйден бастайды. Аристотель сияқты ол үйді бірнеше бөлікке – ері мен әйелі, қожайыны мен қызметшісі, ата–анасы мен баласы, мүлкі және иесі деп бөледі. Үйдің өзіне тән мақсаты болады, бірақ қаланың бір бөлшегі болғандықтан ол қала белгілейтін ортақ мақсатқа қызмет етуге арналады, сөйтіп бұл арада адамның өз басының мүдделерін қоғам мүдделеріне бағындыру туралы пікір айтылады. Бұл жерде Фарабидің қала дегенін мемлекет деп түсіне отырып, оның ойларынан үлкен азаматтық гуманизмнің биік көріністерін табамыз. Мұнда тек жеке басының мүдделері ғана емес, қоғам мүдделерін жоғары санауы үлкен бір азаматтықтың, адамгершіліктің қасиетті көріністері деп білеміз. Әбу Наср Әл–Фараби адам міндетті түрде адал ниетті болу керек деп есептейді. Өйткені жақсы істер істеп, мұның төлеуін күтсе, адам бұл істерін жамандыққа айналдырады. Әбу Наср Әл–Фарабитіршілік істерден бойын аулақ салмайды, қайта адамдардың ақиқатқа жету жолына түсуіне көмектесуге тырысады. Бұл арада ол дін мен философияны салыстырады. Оның пікірінше дін философияға ұқсас: екеуі де жоғары принциптерге, бір заттардың бастамаларына түсінік береді. Бірақ философия дәлелдеуді, дін сенуді қажет етеді. Әбу Наср Әл–Фараби өз заманындағы ғылымның барлық салаларынан, әсіресе, математика, астрономия, физика, жаратылыстану ғылымдарынан көп мұралар қалдырды. “Ғылымдар тізбегі” деген еңбегінде сол кездегі ғылымды үлкен–үлкен бес салаға бөледі: 1) тіл білімі және оның тараулары; 2) логика және оның тараулары; 3) математика және оның тараулары; 4) физика және оның тараулары, метафизика және оның тараулары; 5) азаматтық ғылым және оның тараулары, заң ғылымы және дін ғылымы. Ғалым бұл ғылымдардың бәрінің пәнін анықтап, қысқаша мазмұнына тоқталады. Ғұламаның ғылыми–философиялық еңбектерін байыптап қайта қарау барысында оның педагогика тарихындағы ұлы тұлғалардың бірі болғандығын көреміз. Ол – шығыс елдерінде тұңғыш сындарлы педагогикалық жүйе жасаған ағартушы оқымысты. Әбу Наср Әл–Фараби. өзінің “Риторика”, “Поэзия өнері туралы”, “Бақытқа жол сілтеу” туралы трактаттарында этикалық, эстетикалық мәселелерге көңіл бөліп, көркемдік, сұлулық, бақыт, мейірбандық білім категорияларының бетін ашып, солардың негізін дәлелдеп берді. Фарабидің гуманистік идеялары әлемге кең тарады. жүктеу/скачать 0.67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|